Molens, eeuwenoude krachtwerktuigen
mossel <versteege
Fietsroute
Restauratie De Korenaer
Voor meer nieuws
uit regio - pag. 14
Expositie
Ontstaan
van de
wipmolen
Fietsroute
Het gilde van de
molenaar
Bovenkruier
VRIJDAG 6 MEI 1977
REGIO DEN HAAG
Trouw/Kwartet
Eén van de routes, die de
ANWB xn het kader van de
Landelijke Fietsdag heeft uit
gestippeld. voert door het
West land Vanuit Den Haag-
Zuid komt men door Monster,
Wateringen. Schipluiden. De
Her en Naaldwijk Onderweg
ioorden diverse molens gepas
seerd. die tevens te bezichtigen
zijn. Zoals de Wateringse mo-
leh ..Windlust". waar dc mole
naar. naast een praatje over
de molen en zijn functie, zak
ken tarwemeel van I of 5 kilo
te koop aanbiedt Ook is er.
met een kleine meerprijs ten
bate van de molen, ambachte
lijk gebakken brood te krij
gen. dat door een plaatselijke
bakker geleverd wordt. Ook in
de Maaslandse korenmolen
De drie Lelies'' is die zater
dag meel te koop bij molenaar
Noordhof
de Riha Saturn, het prettig geprijsde
orgel, voor het hele gezin.
Eigentijdse vormgeving
en vernuftige techniek
Automatisch éénvinger
accoord begeleiding
(ARC) regelt de drums en
de bassen Natuurlijk is
die begeleid-automatiek
ook naar believen uit te
schakelen. Als extra werd
een lessenaar-verlichting
ingebouwd. Oe vele
stemmen met mooie en
warme toonkwahteit zijn
typisch Riha I 3295.-
Vraag uitvoerige M V
dokumentat e met gratis L P
M V
pluspunten
eigen scholen, relatief
laag lesgeld
speed music, hel systeem
voor zelfstudie met snelle
resultaten
Zoutrrfanstraat 53d. Oen Haag. Tel 070-469612*
Oe« Maje/Oei»i/n'|9«i>|i«/Zo«ie""<!ef/Hc«"!en/G'o'»'ig«n/Le'(3JCDen<j»'n/
M»d-3e'tK>'9'Got<
DEN HAAG De gemeente Den
Haag gaat de molen ..De Korenaer
met de daarbij behorende houten
toods In Loosduinen op korte ter
mijn restaureren. De commissie van
openbare werken heeft afgelopen
woensdag haar goedkeuring ge
hecht aan het beschikbaar stellen
van een bedrag van ruim 400 000
gulden voor dit doel
De molen is één van de oudste nog
bestaande korenmolens in ons land
Hij werd In 1595 door Prins Maunts
dn zijn hoedanigheid van Heer van
Monster en Half-Loosduinem ..tot
geryff van sijne ondertaenen" ge
bouwd. Het bovendeel van de molen
werd in 1720 door brand verwoest
(een gevelsteen met de datum 1721
herinnert nog aan de restauratie van
dit bovendeel) De historische waar
de van de molen werd onderstreept
door de plaatsing op de Monumen
tenlijst 1920. In 1925 kocht de ge
meente de met sloop bedreigde
molen
Thans verkeert de molen in slechte
staat Biedt het exterieur al een
troosteloze aanblik, met het inte
rieur is het niet veel beter gesteld
Zo is bijvoorbeeld de as waarop de
wieken zijn bevestigd gescheurd en
verkeren het gaande werk. de om
loop en belangrijke andere onderde
len van de molen eveneens in slech
te staat of zijn aan vernieuwing toe
In de omgeving -- hij staat aan de
Margaretha van Hennebergweg 4
vervult de historische molen, een
ronde stenen stellingmolen op vier
kante stenen voet met Oud
hollandse wieken, een belangrijke
stedebouwkundige rol Doordat er
echter vrij dicht op de molen ge
bouwd is. zal hij alleen kunnen
draaien dank zij extra geplaatste
fokwieken
De Dijkmolen. gebouwd door
Andries ran Rijt in 1718 met op de
achtergrond de molen De Drie Le
lies in Maasland In deze laatste
molen maalt molenaar Noordhof
nog dagelijks het graan.
Ook Leiden gaat in Coebel-gebied bouwen
Van een onzer verslaggevers
LEIDEN Na projectontwikkelaar
LTR uit Utrecht heeft ook de ge
meente Leiden nieuwe plannen voor
ADVERTENTIE
de bestemming van grond in het
„Coebel-gebied" achter de Haagweg
in Zuid-West Leiden. Plande de ge
meente hier aanvankelijk sportvel
den en gaf men wat later het gebied
een groenbestemmlng nu mag de
Verpleegkundige Academie Vrone-
stein uit Voorburg er zich komen
vestigen.
Het bestuur van de Vronestein-
academie zal zich nog nader bera
den of men in zal gaan op het aan
bod van het Leldse gemeentebe
stuur. Naast Leiden zijn Zoetermeer
en Voorschoten voor vestiging van
de academie ln de markt
Het gebouw ln Voorburg waar de
academie nu gevestigd is. Is oud en
klein en hard aan vervanging toe.
Het gemeentebestuur van Lelden
zou aan zijn aanbod de voorwaarde
hebben toegevoegd dat de gemeente
een ..vinger in de pap" krijgt ln het
bestuur van de academie
HAZERSWOUDE De 31-jarige Cees Kroon uit Hazerswoude is iemand, die
van mening Is, dat de belangstelling voor de windmolens, die eens voor de
bevolking van groot nut waren, levendig gëhouden moet worden. Voor dit doel
is hij de afgelopen maanden bezig geweest fnet het samenstellen van de
expositie „Molens van Hazerswoude", die elke zaterdag te bezichtigen is in de
Oudheidskamer, het mini-museum van Hazerswoude aan de Dorpsstraat.
Ook heeft hij een zelf geschreven en gestencilde brochure samengesteld over
de 36 molens, die Hazerswoude in het verleden geteld heeft. Dit aantal is
inmiddels ingekrompen tot nog maar zes molens. De rest is afgebroken,
ingestort of zoals de Dekker-houtzaagmolen verhuisd naar andere
plaatsen. Naast de molens uit het verleden, die te bezichtigen zijn in het
museum, zijn nu nog de Groenedijksc Molen of Gele Wip langs de spoorlijn,
(daterend uit de 17e eeuw), de Roole Wip aan de Gemeneweg (gebouwd rond
1600), de Rhynenburchermolen uit 1722, de Geremolen of Blauwe Wip (wordt
momenteel gerestaureerd). De Rietveldse Molen uit 16-18 en de Kopermolen
Nieuw Leven in levende lijve te bezichtigen in Hazerswoude. De laatstgenoem
de molen stond oorspronkelijk in de Butterpoider, maar werd in 1810 verplaatst
naar de Dorpsstraat. De poldermolen werd toen tevens omgebouwd tot een
wipstellingkorenmolen. Het is de enige molen van dit type in Nederland.
Buiten dc vele prenten en ansichten is op de expositie ook authentiek
molenaarsgereedschap te bezichtigen.
De molen wordt ..gekruid De vang wordt opgehaald en de wieken kunnen draaien. Malende molens, een
karakterisbek beeld in Nederland Een beeld, dat verdween naarmate de technische ontwikkeling groeide. De
molen is echter weer in belangstelling gestegen Sinds enkele jaren kan iedereen op de Nationale Molendag
diverse molens bezoeken, waar molenaars laten zien hoe zihet stromende water gebruiken voor het laten
functioneren van hun maalwerktuigen. Morgen is het de vijfde keer. dat ..De Hollandsche Molen". Vereeniging
lot behoud van molens m Nederland, zo n Molendag organiseert. Aangezien deze dag samenvalt met de
Landelijke Fietsdag, lopen vele van de uitgezette fietsroutes langs molens Informatie hierover is te verkrijgen bij
de ANWB en de VVV
Leven van de wind. Een begrip, dat
ook al in de Middeleeuwen bekend
was. Omtrent 1300 werden namelijk
al molens gebouwd. Bij deze en latere
molens werd het hele houten molenli
chaam gedraaid om een verticale spil
(standerdmolen). Dit waren bijna
steeds korenmolens. In de 15de eeuw
ontwikkelen zich molens, waarmee
water uit de polders wordt gemalen.
In 1452 worden er in Enkhuizen pol
dermolens gebouwd. De scheprade
ren. waarmee het water opgevoerd
moest worden (later vervangen door
schroefvormige vijzels) hadden een
vaste plaats en konden dus niet met
de molen mee op dc wind gedraaid
worden. Zo ontstonden de wipmolens
met een verkleind molenhuis op een
vaste piramidevormige onderbouw.
Een goed voorbeeld hiervan is de
Vrouwe Vennemolen of Rooie Wip in
Oud Ade. gebouwd in 1602. Deze mo
len wordt nog steeds actief ingezet bij
de ontwatering van de Vrouwe Ven-
nepolder.
De route van de VW-Leiden
loopt niet specifiek langs mo
lens. Dat is eigenlijk ook niet
nodig, aangezien de molens
hier bijna niet te ontlopen zijn.
Op de fietstocht vanuit Leiden
naar Zoeterwoude-Rijndijk
(langs het riviertje de Does).
Ofwegen. Hoogmade. Roelof-
arendsveen. langs de Brasse-
mermeer. Oude en Nieuwe We
tering komt men uiteindelijk
bij Rijpwetering. Hier staan
twee 12-kantenmolens. Stenen
watermolens, uniek in de we
reld. Fietst men door naar
Oud-Ade. dan komt men langs
een typische Wipmolen, de
Vrouwe Vennemolen of de
Rooie Wip. Dit zijn echter
maar twee van de vele molens,
die men ongetwijfeld op de
fietstocht zal tegenkomen.
Vanuit Oud-Ade voert de tocht
langs de watertuin weer terug
naar Leiden.
Produktie en layout
Lotty van Bakel
Foto's
Wipmolens, paltrokmolens, spinnekoppen, stelllngmolens, achtekantemo-
lens, tjaskers en standerdmolens. Talloze typen molens. Werd ruim een eeuw
geleden het silhouet van het Hollandse polderland nog bepaald door zo'n
elfduizend van deze molens, nu staan er nog slechts zo'n duizend overeind.
In de provincie Zuid-Holland zijn er nog ongeveer 215 molens.
Tot 1845 waren molens nog de enige krachtwerktuigen om polders droog te
leggen. In dat jaar werd echter besloten om bij het droogmalen van de
Haarlemmermeer uitsluitend stoomgemalen te gebruiken. Eén van deze
stoomgemalen, dat nog steeds te bezichtigen is, is het Cruquiusgemaal bij
Hoofddorp. Ook de houtzagerijen, de graanindustrie en de scheepsbouw
maakten niet langer gebruik van de kracht van molens. De molenaars en
hun molens moesten het veld ruimen. Stoommachines en dieselmotoren
namen hun plaats ln. Weer en wind kregen vrij spel en vele verwaarloosde
molens gingen roemloos ten onder. Bleven zij overeind staan, dan werd
vaak, door de oprukkende nieuwbouw rond steden en dorpen, bij veel
molens letterlijk de wind uit de wieken genomen.
Gelukkig kwam er een eind aan deze afbraak. Vijfentwintig jaar geleden
werd „De Hollandsche Molen, Vereeniging tot behoud van molens in
Nederland" opgericht, die zich het lot van de overgebleven molens aantrok.
Middels deze vereniging werd het mogelijk molens te restaureren en weer
draaiende te krijgen. Nieuwe molenaars konden hun krachtwerktulg weer
inzetten bij bijv. de ontwatering van de polders, zoals in het Westland en
rondom Leiden. De Dijkmolen ln Maasland en de Nieuwlandsche Molen in
Hoek van Holland zijn hier goede voorbeelden van. Ook kon er weer graan
gemalen worden, zoals in de molen De Drie Lelies.
Naast „De Hollandsche Molen" zijn inmiddels diverse andere stichtingen en
verenigingen opgericht, die zich het lot van de molens aantrekken, zoals de
Rijnlandse Molenstichting, die nu 26 molens onder zijn beheer heeft.
Naast stichtingen en verenigingen,
die zich bezig houden met het
opknappen en laten draalen van mo
lens. Is dit Jaar ook een Ambachte
lijk korenmolenaarsgilde opgericht.
Dit gilde is van mening, dqt als een
molen gerestaureerd is, deze ook
weer dagelijks gebruikt moet wor
den. Het is tevens noodzakelijk de
uitoefening van het oude ambachte
lijk korenmolenaarsvak in stand te
houden. Er zijn op het ogenblik nog
maar 40 molenaars ln Nederland.
Echte vakmensen, waarvan de ge
middelde leeftijd 55 jaar bedraagt.
Over niet al te lange tijd ontstaat de
mogelijkheid dat ln Nederland geen
echte korenmolenaar meer te vinden
ls. Vandaar dat het gilde subsidie
heeft aangevraagd, om het opleiden
van Jonge molenaars te realiseren.
Daarnaast zet het gilde zich in om de
molenaars die er nu nog zijn weer
een volledige dagtaak te bezorgen.
Zo draalen twee molenaars op de
molen De Vrijheid in Schiedam zo'n
20 ton meel per week, dat geleverd
wordt aan warme bakkers in Rotter
dam. Vlaardlngen, Schiedam en
meerdere plaatsen ln de omgeving.
Dergelijke plannen bestaan ook voor
de molen De Eendracht ln Alphen
aan den Rijn, waar op het ogenblik
alleen voor particulieren meel wordt
gemaald.
Dit is de vijzel van de Lijkermolen
nr. 1 in Rijpwetering. Langs dit 13
meter hoge scheprad wordt het wa
ter 4 meter omhoog geschept en in
een andere sloot geloosd
Ook zal de Rembrandtrscholenge-
meenschap nieuwbouw op het twee
hectare grote gebied kunnen gaan
plegen. De agrarische bestemming
van het gebied zal daarvoor gewij
zigd moeten worden ln onderwijs
kundige bestemming.
Molenaar v.d. Pouw-Kraan. die zelf 24 jaar in de molen heeft gewoond,
„kruit" hier zijn molen. Trots vertelt hij dat de wieken van deee molen 28
meter bedragen.
Het wiekenkruis van de pol
dermolen. De Nieuwlandsche
molen, gebouwd in 1584 in
Hoek van Holland
Rob Hendriksen
Naast de wipmolen, waarbij het ver
kleinde molenhuis .gekruid" (op de
wind gedraaid) wordt, ontstond ook
de bovenkruier, waarbij het hele mo
lenlichaam vast staat en alleen de kap
kan draaien. Bij de bovenkruier is het
molenlichaam van hout of baksteen
en met riet gedekt. De houten molens
zijn meestal achtkantig, de stenen
rond. Het draaibare deel met het wie
kenkruis wordt gekruid door middel
van enkele lange houten, de spruiten,
die van de kap neerwaarts lopen en
verankerd kunnen worden aan een
aantal stevige palen rond de molen.
In Noord-Holland wordt de kap bin
nenin gekruid, waardoor dit type, de
z.g. binnenkruier, minder slank is
dan de bovenkruiers in het land.
In Rijpwetering zijn twee molens te vinden, die uniek zijn in de wereld. Het
zijn de Lijkermolens 1 en 2. twaalfkante molens, die hun weerga niet vinden
in Nederland
