ngen schreef Kloos: 'Bent
er gansch alleen gekomen?'
dinhouse afgezakt naar
swoon ouderwets vermaak
Oosterse theaterverbeelding
van een Westers gegeven
Volmaakte Mozart-interpretatie
van violist Isaac Stern
van Schendel-tentoonstelling in Groot Hoenlo te Olst
jsidentie Orkest koos uit toptien
AmsterdamBoek
EEN KOREAANSE HAMLET
Radio Philharmonisch
maakt Franse tournee
-*G 23 APRIL 1977
BINNENLAND
Trouw/Kwartet
15
Jac. Lelsz
Md.-
„Geachte Heer, Ik
19 me tot U omdat U een
met een gevestigden
U moet weten dat
jaar ben, een leeftijd
2ttarop men gewoon is te
rmen, ook wel eens, om
te maken. Dót doe
Enkele regels uit een
'an Arthur van Schendel
illem Kloos, te zien op de
nstelling, die op het
door het Letterkun-
ectdseum en Documentatie-
t in kasteel Groot Hoenlo
aan Van Schendel
gewijd. Besefte Van
el dat men met stroop
/liegen pleegt te vangen
azijn?
iekjiendel, die zijn gedichten wel
a n de redactie van De Nieuwe
gestuurd maar geen ant-
ïad gekregen en zich nu per-
t tot Kloos wendde, zal van
genschap zeker op de hoogte
en veest maar hij maakte daar
ebruik van. Kloos was een
d criticus, zoals bekend. Er is
jicht over het artiestencafé
Rembrandtsplein te Amster-
n daarin wordt o.m. gezegd:
fillen Kloos en allen hieven de
Zo groot de eerbied die men
huim had dat sommigen waar
rbij ging rezen Maar bij
:hendel niets van kruiperig-
itel je voor, 17 jaar, en dan
6 jchrijven aan Kloos, alsof je
mer water leeggooit: „We le-
Ben maatschappij waarin wij
p k zoogoed als U, van elkaar1
Eüjk zijn, eikaars hulp nodig
Bent U er gansch alleen
O.1- het vervallen kasteel Groot
®.V, arcadisch gelegen in de IJs-
lK5f.i, de boeken bijeenziet die
heeft geschreven, ver-
■*lich weer eens over zo'n pro-
j Temeer daar de man in zijn
ijkeaeer dan vijftig keer verhuisd
komt op die manier nog aan
ïn toe? H. A. Gomperts
6 en; in de inleiding van het aan
.chendel bestede Schrijvers-
iieeaboek, deel 19, van „een per-
>enifte verhuizer". Niemand is vól
kern in onze literatuur „tegelij-
"s, Nederlandser en kosmopoli-
Geboren in de tropen, ver-
hij in Nederland van de ene
le andere plaats en voorts
1,fe Van Schendel in Engeland.
aïjk
Van Schendel met zijn vrouw in Sestri Levante, Italië, in de
oorlogsjaren.
en Italië. De verschijning
■t Schrijversprentenboek, een
van het Nederlands Letter-
Museum en Documentatie-
tm, is één reden voor de exposi-
2 (1blst. Een tweede reden is het
Ijnen van Van Schendels Ver-
I Werk.
b^i wat jeugdverzen en net ge
dicht „De Nederlanden", dat hij in
1945 in Amsterdam schreef, nadat
hij in Sestri Levante in Italië de
oorlog in al zijn hardheid had meege
maakt. heeft Arthur van Schendel
(1874-1946) relatief weinig aan poëzie
gedaan. In een door hem gekocht
boek schreef hij dit berijmd
vermaan:
Mijn boeken heb ik als mijn vrien
den lief.
Graag leen ik ze uit maar wil ze weer
op tijd.
En zonder vouw of scheur of vuilig
heid.
En die ze houdt, verklaar ik voor een
dief.
Vingeroefeningen
Van Schendel bedreef zijn vingeroe
feningen als schrijver o.m. op de
„Jongeherenschool" in Amsterdam,
waar hij als 12-jarige wekelijks een
blad samenstelde, dat „De Vriend
van den Babbelaar" heette. Van
Schendel wordt als een van de
grootste prozaschrijvers van vóór
1940 beschouwd. Sommigen zijn er
verontwaardigd over dat Van
Schendel de Nobelprijs voor Letter
kunde niet heeft gekregen. Hij was
een romanticus, maar het is een
modern soort romantiek, die we in
zijn boeken tegenkomen. Een „bot
sing van realiteit en droom". In Ne
derland schreef hij romans, die voor
een groot deel in Italië spelen. Toen
hij later in Italië woonde, schreef Hij
Juist zijn befaamde „Hollandse ro
mans". Tussen zijn eerste werken
(„Een zwerver verliefd" enz.) en zijn
laatste (Het oude huis") liggen tien
tallen titels.
Volgens Gomperts loopt het
contrast tussen de dichter en de
burger als een rode draad door zijn
oeuvre. Hij vertelt de verhalen van
de „domme jongen". Die behoort tot
de mensen, die buiten de maat
schappij en haar nuttigheidsidealen
staan. De zwervers, de dromers, de
gelnspireerden. Het verlangen naar
een onbereikbaar geluk behoort er
toe, een zoeken naar een niet te
ontcijferen levensmysterie ook. In
overeenstemming met deze opvat
ting is van Schendels stijl, die in zijn
toci
iagei)
Ber Huising
TERDAM We zagen
irdagavond in Amster-
Frascati de première van
Eight, een nieuw pro-
van Funhouse. Het is
ei oij er, uitgenodigd, waren,
anders hadden wij er net
bed niet over kunnen
b aiven.
Funhouse is nu ongeveer hele-
ifgezakt naar het ouderwetse,
in voikende vermaak van floor-
'356) nachtclubs en feestavondjes,
1r hoef je als krant niet kritisch
^an te gaan. Er komt nog bij
ge"a£t grotendeels niet eens het
>wpaiamusementswerk is, want er
uitvoerig gewerkt met oude,
shownummertjes die
edig op de band staan, en dan
eik iworden geïmiteerd. Tweede-
(T-7j
erken met play-back kan best
5 aua ziJn als er weer wat mee ge
wordt, met Ironie, parodie, per-
l kolder, maar dat gebeurt zei-
dleen Rob van Houten en Cor
7 en eens maken er soms nog even
appigs van. Maar de heer Hans
Rob van Houten
v.d. Hoek bijvoorbeeld schijnt se
rieus bezig te zijn wanneer hij, als
Daisy Dynamite, in een zilveren glit
terjurk met split, met valse boezem,
pruik en stem nog altijd de vamp
uithangt met Ich bin von Kopf bis
Fuss en oude Reeperbahn-schla-
gers, die het daar in een niet duur
tentje misschien nog zouden doen.
Rob van houten komt nog wel met
Adr. Hager
i de J
10 per
HAAG De Israëlische diri-
fri Segal leidt een aantal con-
van het Residentie Orkest. In
jeieg^we kerk ging deze samenwer-
an start met een kleurrijk pro-
la. Waarbij men het publiek
stig viel met al te veel proble-
jZo'n ouverture „Benvenuto
aalvi" van Berlioz is een ideaal
gravikomertje voor een dirigent.
iculair van de eerste tot de
i noot. En Uri Segal onder-,
le al deze uitbundigheid.
l6Lt uit eigen gelederen dit-
Waarom ook niet, fluitist Joile
de Wit kan ook als solist zijn partij
meeblazen. Dat demonstreerde hij
met het concert dat Henkemans in
1946 schreef. Een werk waarin het
accent ligt op het middendeel Not-
tumo: adagio molto. Introverte mu
ziek, knap geschreven voor het in
strument. Henkemans is geen veel
schrijver. zijn compositorische pen-
nevruchten zijn ontstaan op welo
verwogen wijze. Hulde aan Jolle de
Wit die het concert alles gaf waaraan
het behoefte heeft, muzikaal en
technisch gaf hij het niet overmatige
werk veel glans.
Zo'n programma als Segal mocht
presenteren moet iets zijn waarbij
iedere volbloed dirigent de lippen
aflikt, in de handen wrijft en trap-
soberheid, in het weglaten, dat mys
terie suggereert. Men zou, aldus
Gomperts, kunnen zeggen dat hij
het symbolisme in het Nederlands
proza introduceerde: de muzikale
suggestie na de picturale uitvoerig
heid.
Noodlot
Vaak is er geschreven over Van
Schendel en het noodlot. E. du Per
ron publiceerde in 1938 in het Bata-
viaasch Nieuwsblad een artikel over
„De Noodlots-idee bij Van Schen
del". Gomperts wijst er op dat in
Van Schendels vijf klassieke Hol
landse romans het noodlotsbesef
grimmig is, of tragisch. In „Een Hol-
landsch drama" wordt het Hol
landse calvinisme zowel als subjec
tieve beleving als in zijn objectieve
consequenties in het verlengde van
de Griekse tragedie gelegd." En in
derdaad, met de predestinatie, de
voorbeschikking, heeft zelfs de
orthodox belijdende christen het
wel eens moeilijk. Slechts diep wor
telende eikebomen worden er niet
door beroerd. Evenals de er over
heen dartelende vlinderachtigen.
Op de tentoonstelling in kasteel
Groot Hoenlo te Olst, die tot en met
15 mei te bezichtigen is, vindt men
behalve de boeken van Van Schen
del veel fotomateriaal, correspon
dentie en handschriften. En voorts
tal van herinneringen aan zijn
vriendschappen met andere litera
toren o.a. Jan Greshoff en beelden
de kunstenaars, vooral Jan Toorop.
Van Toorop hangt er een prachtig
portret dat hij van Van Schendel
maakte. De tentoonstelling loopt
goeddeels in de pas met het nieuwe
Schrijversprentenboek. Op vrijdag
13 mei zal er op Nederland I een
tv-uitzending over Van Schendel te
zien zijn. De uitzending, voor de
NCRV samengesteld door Philo
Bregstein, is ten dele op de Van
Schendel-tentoonstelling opge
nomen.
ADVERTENTIE
FBI Sanford J. Ungar
Een onbevooroordeeld, onge
censureerd en dramatisch portret van
een van de meest controversiële
politie- en inlichtingenorganisaties ter
wereld.
Paperback f28,90
mime en clowneneen en die zijn,
vond ik, te slordig, te onaf en te
overbekend, om te pakken. Mis
schien heb ik in de loop der vele
jaren al te veel meegemaakt, voor
mij was er geen ideetje of grap die ik
al niet eerder, en beter, gezien heb.
Behalve dan het aardige scènetje
van de aardappeleters (naar Van
Gogh) die tot een, overigens stunte
lig, boerendansje kwamen. Van Hou
ten begon als een lifter en kampeer
der die bezocht wordt door vreemde
figuren, een beer, en dansende nym-
fen. Het duurde lang voordat alles en
iedereen, blijkens het lawaai uit de
luidsprekers, ten onder ging in ver-
keersrampen.
Het leuk bedoelde was te uitgespon
nen en niet spits genoeg om mij aan
het lachen te krijgen. De rest was het
showwerk van jaren her. Wel met vijf
aantrekkelijke, pittig dansende
vrouwen als bunnies, go-go-girls,
zangeressen en andere amerikaanse
verzinsels. Ze hebben alle vijf nog
iets persoonlijks ook, waarmee ze
eventjes opvallen. De kostuums zijn
mooi, belichting en geluid zijn
uitstekend geregeld, en er is dus wel
wat te zien. Ergens gezellig gezeten
aan een tafeltje achter een glas had
ik het misschien best leuk gevonden
voor een uurtje. Dan had ik er ook
niet over hoeven schrijven.
KGB John Barron
Onthullende documenten, feiten en
interviews uit geheime bronnen in
Oosten West
Paperback f28,90
pelt van ongeduld om te laten horen
wat hij kan. Na Berlioz de kans krij
gen een werk uit de schier eeuwige
orkestrale „toptien" namelijk de
dansen uit Galanta van Kodaly te
vertolken, is uniek. Zelfs een dirigent
met aanmerkelijk mindere kwalitei
ten dan Segal maakt daar nog wat
van. En wat valt er meer te wensen in
een dirigentenbestaan als men bo
vendien een aantal malen Dvoraks
negende symphonie gestalte mag
geven.
Segal heeft de hem geboden kansen
volledig benut. Hij heeft niet alleen
vol „schwung" en levenskracht,
maar ook goed afgewerkt laten spe
len. Daarvoor beloonde hem het tal
rijk publiek.
Het nieuwste, geruchtmakende
verslag, geschreven door ex-agent
Philip Agee.
Paperback f24,50
Nü in de bockhandel
Ophelia (in het Koreaans P'Pilnae) en Hamlet (Hamyul) in de scene, waarin hij haar aanraadt in een klooster te
gaan.
door André Rutten
AMSTERDAM Een Koreaanse toneelgroep speelt op het ogenblik in Mickery een eigen
versie van Shakespeare's Hamlet. Door omstandigheden heb ik de voorstelling pas donderdag
gezien, maar zij is nog ruim een week, t.m. 1 mei in Mickery en vervolgens nog in andere
plaatsen te zien.
Voor theaterliefhebbers is zij zeer
de moeite waard en wie de gang
van zaken in de originele Hamlet
enigszins kent zal de gespeelde scè
nes gemakkelijk herkennen en ver
bluft zijn over wat er mee gedaan
is.
Een van de opmerkelijkste scènes
in deze bewerking is de verdrin
kingsdood van Ophelia, die Je in
het origineel verteld krijgt, maar
die hier op een aangrijpend-poë
tische manier wordt uitgebeeld.
Heel simpel en heel suggestief.
Een speler rolt een brede witte zij
den baan van een rol af, waarvan
het begin door een speler rechts
wordt vastgehouden. Links pakt ie
mand die baan beet, zodat die weer
naar rechts verder kan worden af
gewikkeld en vervolgens opnieuw
naar links. Drie witte banen lopen
dan over het toneel en worden lang
zaam op en neer bewogen, Ophelia
beweegt zich daar tussen in en on
derdoor, iets voor zich uitzingend,
zelf ook geheel in het wit gekleed.
Tenslotte neemt zij het uiteinde
van de baan en verdwijnt er mee,
de baan langzaam geheel wegtrek
kend.
Alle scènes met Ophelia hebben
iets poëtisch. Opwindend ls haar
reactie op Hamiets herhaalde sar
castische afwijzing: „ga in een
klooster". Als Hamlet is weggegaan
staat er plotseling een groepje spe
lers. waarvan er één een soort trom
op zijn rug heeft.
Razernij
Ophelia heeft dan twee stokjes in
haar handen, waarmee ze in een
sterker wordend ritme op die trom
mel slaat, begeleid door hevige mu
ziek: een meeslepende uitbeelding
van razernij.
De typische Oosterse muziek met
veel hevig slagwerk ondersteunt
herhaaldelijk de actie op het to
neel. In de scène, waarin het groep
je rondreizende spelers voorspeelt
hoe koning Claudius zijn broer
Hamlet vermoord heeft bijvoor
beeld. De mimiek van de koning en
de koningin zijn in die scène ook
bijzonder suggestief: je ziet dat zij
angstig vermoeden wat zij te zien
zullen krijgen en proberen er aan te
ontkomen door zich langer hoe
meer in angst en vrees af te wen
den. De scène eindigt in het chao
tisch door elkaar rennen van al de
aanwezige figuren onder snel wisse
lende belichting en met een climax
in de muziek.
Opmerkelijk ook, dat de scène
waarin koning Claudius biddend
zijn hart onderzoekt op een heel
andere manier zeer indrukwekkend
wordt: er is dan muziek die de
ingekeerdheid onderstreept en ac
centueert waarom Hamlet, die nu
de kans heeft de voorgenomen
wraak uit te voeren, niet in staat ls
een biddende man te doden.
De grote climax is de slotscène met
het duel tussen Hamlet en Laertes
in bijzijn van het hof. Er wordt
natuurlijk bij gesproken, maar om
dat Je het Koreaans niet verstaat
lijkt zij uitsluitend gemlmeerd te
worden met een voortreffelijke hel
derheid en enkele malen in ver
traagde bewegingen. Zij eindigt
meditatief. De koningin, de koning,
Laertes zijn al dood, Hamlet knielt
neer. spreekt zachtjes zijn laatste
tekst, zijn hoofd valt op zijn borst,
langzaam dooft het licht.
Leeg speelvlak
De voorstelling wordt gespeeld op
een leeg speelvlak met een wit ach
terdoek als een gespannen bios
coopscherm. Er wordt zeer
doeltreffend met licht gewerkt, ook
met veel zijlicht. De figuren zijn in
de Koreaanse (Oosterse) traditie
gekleed. De koning heeft een gou
den kroon op. de koningin heeft
ook hoofdversiering. Zij dragen rijk
geborduurde kleurige gewaden, die
hen imposant maken, en daar zijn
hun sierlijk gestyleerde gebaren,
die zowel hoofsheid als verontwaar
diging, verontrusting als woede
kunnen uitbeelden, bij aangepast.
Ook Ophelia is, alhoewel eenvoudi
ger, bijzonder kleurrijk gekleed,
waarbij haar tere gebaren uitste
kend passen. De oude Poloniüs (die
wel doodgestoken wordt, maar niet
achter de wandkleden) is wat grij
zer uitgedost, de geest van de oude
Hamlet is spierwit, ook zijn baard
en zijn haren, zelfs zijn gezicht.
Hamlet zelf ls meestal behalve
bij de begrafenis van Ophelia, op
zichzelf een verrassend eenvoudig
ritueel heel eenvoudig gekleed.
Uit dit alles is wel op te maken, dat
de Koreaanse bewerking een ver
eenvoudiging is van het origineel,
waarbij de persoonlijke familie
verhoudingen centraal staan:
Hamlet moet zijn vader wreken,
offert daar Ophelia aan op, spaart
zijn moeder, maar wordt met haar
samen het slachtoffer van koning
Claudius, die Ophelia's broer Laer
tes aan wie Hamlet redelijke
genoegdoening wilde geven ge
bruikt om zich van Hamlet te ont
doen. Dat heeft Hamlet nog net
bijtijds door, zodat hij zowel Laer
tes als Claudius kan straffen.
(Hamlet heet ln het Koreaans Ha
myul. Ophelia O'Pilnae, Claudius
Mihyul, Gertrud Kahee). Maar
geen Horatio, geen Rosenkrantz,
geen Guildenstem. geen For-
tinbras
Na Mickery is de voorstelling te
zien in Utrecht 2 mei. Maastricht 3,
Winschoten 5, Enschede 6, Leiden
7, Eindhoven 9, Den Haag 10, Rot
terdam 12, Den Bosch 13, Tilburg
14 mei.
door W. H. Wolvekamp
ROTTERDAM Tot voor in
de jaren dertig heeft de Duitse
componist Paul Hindemith
(1895-1963) een objectieve line-
ariteit ontwikkeld door aan
sluiting te zoeken bij de ba-
roktraditie (Bach).
Wars van alles wat naar romantiek
zweemde schreef de componist aan
vankelijk een onbekommerde poly
fone muziek met niet gemakkelijk in
het gehoor liggende melodie en een
harde harmoniek. Uit 1930 dateert
zijn Konzertmuslk für Strei-
chorchester und Blechblöser, ge
schreven ter gelegenheid van het 50-
jarig bestaan van het Boston
Symphony Orchestra, en daarom
ook wel „Boston Symphony" ge
noemd. Muziek uit een overgangs
tijdperk. waarvan de Inhoud in be
langrijkheid wel ver achter staat bij
de opera Mathis der Mahler (1934) en
de symphorüsche dansen van 1937.
Donderdagavond opende Edo de
Waart het concert van het Rotter
dams Philharmonlsch Orkest rqet
deze Boston Symfonie. Het werk is
ons niet meegevallen. Natuurlijk ls
er steeds sprake van een boeiende
ritmiek (een van de sterkste kanten -
in Hindemith's oeuvre) en het grote
vakmanschap van de componist is
een waarborg voor een voortreffelij
ke vormgeving en Instrumentatie.
Maar het zuiver muzikale aspect van
deze tweedelige symfonie reikt niet
ver. De toewijding van dirigent en
orkest konden dit niet verhelen.
Hoe geheel anders de twintig Jaar
eerder ontstane Petroesjka van Stra-
winsky, het tweede van een drietal
grote baletten die de Russische
meester voor de eerste wereldoorlog
componeerde. Ook hier (en zelfs nog
,in veel sterkere mate) het oergeweld
van de ritmiek, maar de muzikale
expressie ls ln Strawlnsky's ballet
muziek steeds van de hoogste orde.
Tijdens het tweede deel van de
avond hebben Edo de Waart en het
orkest met veel elan en spanning
deze pittoreske muziek uitgevoerd,
die in de latere versie van 1947 (met
een belangrijker planopartij) ging.
De door Raymond Delnoye geblazen
fluitsolo klonk subliem.
Solistische medewerking aan dit
concert werd verleend door de violist
Isaac 8tern. Hij speelde Mozarts der
de corcert In G. Het werd een vol
maakte Mozart-interpretatie. Oaaf
en met een uitzonderlijk fraaie en
genuanceerde toonvorming, waarbij
het sterk uitgedunde orkest uitste
kend partij gaf.
HILVER8UM - In het kader van
het Frans-Nederlands Cultureel Ak
koord is het Radio Philharmonlsch
Orkest uitgenodig voor een tien
daagse toemee door Frankrijk.
Het orkest datn onder leiding staat
van dirigent Jean Fournet, vertrekt
op 28 Juni en zal concerten geven ln
Toulon, Tours, La Roebelle, Parijs
en Lyon.
Michel Tabachnlc is enkele malen
gastdirigent. Op een van de concer
ten ln La Rochelle zullen de compo
nisten Dao, Wltold, Lutoskawski,
Tabachnlc en Porcelljn (Nederland)
eigen werken dirigeren.
