Bitterste ervaring in werk
ik als een opdracht zie
grijns eens»
Ruzie met de
bunen?
Conflict pas de laatste weken duidelijk tot uiting
Nederlandse kabinetten na de oorlog
/olledige tekst van de verklaring van Den Uyl
let kabinet bij het begin van de „rit'
IfobeDoT)
Royal Nederland
let gaat niet alléén over de grondpolitiek
NSDAG 23 MAART 1977
BINNENLAND
Trouw/Kwartet
i eronder drukken wij de volledige tekst af van de verklaring die
Jj Inister-president Den Uyl (naar hij later toevoegde: met volle-
Jge machtiging van het kabinet) in de Tweede Kamer aflegde.
Sjnheer de voorzitter,
heb de Kamer mee te delen dat
P|ienmiddag de zes ministers van
en ARP hun ontslag hebben
^geboden aan de Koningin. De
bisters van Partij van de Arbeid,
R en D'66 hebben in dit feit aan
ging gevonden hun portefeuilles
functies ter beschikking te stel-
Mijnheer de voorzitter; het is
1 roonte dat een dergelijke mede-
ei ing u schriftelijk bereikt. Ik hecht
le an ditmaal deze mededeling per-
mlijk te doen en haar toe te
Pfiten.
Kamer heeft de afgelopen veer-
i dagen herhaaldelijk moeten
ichten op de standpuntbepaling
het kabinet terzake van de
fcndpolitiek. Ik acht het thans juist
als demissionair minister-
«ident de Kamer in te lichten
itrent de ontwikkelingen die heb-
i geleid tot de besluiten die ik
fven heb meegedeeld.
aanleiding tot deze besluiten is
fgen binnen een ernstig verschil
inzicht binnen het kabinet
e Étrent de te volgen gedragslijn in-
ke de wetsontwerpen betrekking
1 ^>bende op de grondpolitiek. In de
lusles van het preconstituerend
id die ten grondslag liggen aan
t optreden van het kabinet is met
kking tot de grondpolitiek de
Jiigende bepaling opgenomen. Ik ci-
d r speculatie tegengaan door een
srprkeursrecht te geven aan de over-
met name aan de gemeenten en
>rior bij de onteigening van grond in
finsel de gebruikswaarde daarvan
vergoeden. Correcties voor onbil-
teden bijvoorbeeld, welke bij
odzakelijke vervanging kan
treden.
ereenkomstig die programgrond-
g heeft het kabinet in december
:rr
1975 bij de Kamer het wetsontwerp
ingediend tot wijziging van de ontei
geningswet en tot het scheppen van
een voorkeursrecht voor gemeenten
bij de verkoop van grond. En een
andermaal heeft het kabinet de Ka
mer doen weten aan de aanvaarding
van beide wetsontwerpen grote
waarde te hechten. Ze hebben onder
andere onderwerp uitgemaakt van
de bespreking, die in januari door de
vice-minister president en mij is ge
voerd, met voorzitters van de frac
ties in de Kamer waarop het kabinet
is aangewezen om tot een gerede
afhandeling van ook deze wets
ontwerpen door de Kamer te komen.
Dat overleg hebben wij beiden na
mens het gehele kabinet nogmaals
in het belang van deze wets
ontwerpen benadrukt.
In die bespreking lieten zich de na
dien gebleken moeilijkheden niet
vermoeden.
Wetsontwerp
Midden van februari heeft de minis
ter van justitie de ministerraad
doen weten dat hij tot de conclusie
was gekomen, dat aanvaarding van
het wetsontwerp inzake wijziging
van de onteigeningswet in de vorm
waarin het was ingediend en schrif
telijk voorbereid door de Kamer
niet zou worden aanvaard.
Daarom heeft hij aan de minister
raad voorgesteld in een nota van
wijzigingen een regeling terzake van
de vergoeding wegens inkomsten-
schade aan het wetsontwerp toe te
voegen. Het kabinet heeft daarin
hiet bewilligd. Het heeft zich op het
standpunt gesteld, dat het moei
zaam verkregen compromis, neerge
legd in het ingediende wetsontwerp,
niet van de zijde van het kabinet
diende te worden doorbroken. De
minister van justitie was niet bereid
het wetsontwerp zonder de door
hem voorgestelde toevoeging in de
Kamer te verdedigen.
Oplossing
De afgelopen weken heeft het kabi
net zich ingespannen om voor het
gerezen geschil een oplossing te vin
den. Het heeft daarbij twee maal de
weg gevolgd van beraad met
woordvoerders en voorzitters van
fracties, waarop het in de Kamer is
aangewezen. Ik heb op donderdag
10 maart in deze Kamer verklaard
dat naar het oordeel van het kabinet
een dergelijk beraad hoe dan ook
diende uit te monden in opening van
zaken aan de Kamer en, waar ge
wenst, in de daartoe fungerende Ka
mercommissie. In het beraad zijn
verschillende mogelijkheden aan de
orde geweest om voor het gerezen
geschil een uitweg te vinden. Ge
dacht is onder andere aan het onge
wijzigd laten van het wetsontwerp,
maar het aangaan van de verplich
ting om een algemene wettelijke re
geling inzake ontwikkelingsschade
voor te bereiden.
Het onderwerp zou in deze opvat
ting te zeer omvattend zijn dan dat
het in het beperkte kader van een
wetsontwerp dat alleen op onteige
ning betrekking heeft geregeld zou
kunnen worden. Eveneens is onder
ogen gezien de mogelijkheid van het
opnemen van een bepaling inzake
een aanspraak op vergoeding we
gens vermogens- en inkomensscha-
de met herziening van de in het
wetsontwerp voorgestelde correc
ties voor onbillijkheden bij de waar
debepaling van het goed bij onteige
ning die op grond van de conclusies
van het pre-constituerend beraad in
het wetsontwerp zijn opgenomen.
Over geen van de hier gemelde mo
gelijkheden bleek overeenstemming
te bereiken.
Tenslotte heeft het kabinet gistera
vond een besluit genomen dat naar
het oordeel van het kabinet de mo
gelijkheid opende tot een bevredi-
mei 1973: Koningin Juliana met het zojuist
digde kabinet-Den Uyl op het bordes van het
is ten Bosch in Den Haag. Op de eerste rij van
ks naar rechts: de ministers M. van der Stoel,
P. A. Gruijters, W. F. de Gaay Fortman, J. M.
ïn Uyl, koningin Juliana, en de ministers A. A.
L van Agt, H. W. van Doorn, mevrouw I.
Drrink en J. A. van Kemenade.
feede rij, eveneens van links naar rechts: de
inisters J. P. Pronk, J. Boersma, H. Vredeling
nlangs afgetreden wegens benoeming bij EG),
l F. Duisenberg, Tj. Westerterp, T. Brouwer
h november '73 om gezondheidsredenen afge-
tden), R. F. M. Lubbers en F. H. P. Trip, en de
Mssecretarissen G. Klein en A. Veerman (in
gende behandeling in de Kamer.
Omtrent dit besluit is gisteravond in
een communiqué van de Rijksvoor
lichtingsdienst het volgende meege
deeld.
Ik citeer: „Het kabinet heeft beslo
ten nota's van wijzigingen in te die
nen op de ontwerpen onteigenings
wet en het ontwerp voorkeursrecht
gemeenten. De wijzigingen naar
aanleiding van de onteigeningswet
betreffen de inlas in de wet van een
beperkte bepaling met betrekking
tot de inkomensschade, een bepa
ling die eerst over een aantal jaren
in werking zou treden. De aanvaar
ding van een dergelijke bepaling zou
gepaard dienen te gaan met een
Kameruitspraak betreffende een
wettelijke regeling van ontwikke
lingsschade waarbij ook het op ter
mijn gestelde in te voegen artikel in
de onteigeningswet wordt betrok
ken. Voorts met intrekking dan wel
verwerping van het amendement De
Bekker (CDA, red.) en het koppelen
van de uitoefening van het voor
keursrecht aan de nieuwe bepalin
gen van de onteigeningswet.
Ernstige bezwaren
Het desbetreffende communiqué
van de RVD heeft er ook melding
van gemaakt dat dit besluit van het
Kabinet ernstige bezwaren ont
moette in de boezem van het Kabi
net. Ik citeer:„De ministers van jus
titie en van Landbouw en Visserij
hebben als ondertekenaars van het
desbetreffende wetsontwerp van
hun ernstige bezwaren tegen hetml-
nisterraads besluit doen blijken en
beraden zich op de politieke Impli
caties van dit besluit. Ook de overi
ge christen-democratische ministers
hebben blijk gegeven op dit beraad
prijs te stellen."
Mijnheer de voorzitter, hedenmor
gen hebben de ministers van justitie
en van landbouw en visserij aan de
Raad van Ministers doen weten de
verdediging van het wetsontwerp
aangevuld volgens het besluit van
de ministerraad van gisteravond,
niet voor hun rekening te willen
nemen en uit dien hoofde ontslag uit
hun functie te zullen vragen. De
overige ministers van KVP en ARP
hebben daarin aanleiding gevonden
tot een dienovereenkomstig besluit.
Zoals in de aanvang gesteld hebben
de ministers van de progressieve
partijen op hun beurt daarop beslo
ten hun portefeuilles en functies ter
beschikking te stellen.
Pijn
augustus 1975 afgetreden om gezondheidsrede
nen en opgevolgd door K. de Jong Ozn). Achter
aan staan (eveneens van links naar rechts):
staatssecretaris A. Stemerdink (onlangs minister
geworden als opvolger van Vredeling), staatsse
cretaris J. L. N. Schaefer, staatssecretaris P. J.
IJ. Mertens (gedeeltelijk zichtbaar), staatssecre
taris M. P. A. van Dam, staatssecretaris P. H.
Kooijmans, staatssecretaris M. H. M. van Hui
ten, staatssecretaris W. Polak, staatssecretaris
Th. M. Hazekamp, staatssecretaris J. A. Mom-
mersteeg (om gezondheidsredenen afgetreden in
februari 1974), staatssecretaris A. de Goede,
staatssecretaris A. P. J. M. M. van der Stee
(volgde later Brouwer op als minister van
landbouw) en staatssecretaris J. P. M. Hendriks.
Mijnheer de voorzitter, het zij mij
veroorloofd aan dit zakelijk relaas
een enkele opmerking van meer per
soonlijke aard toe te voegen. Ik be
treur het ten zeerste dat de wijze
van besluitvorming in het kabinet
zoveel tijd heeft gevraagd en zich zo
heeft voltrokken, dat toezeggingen
aan u Kamer om te antwoorden op
beschouwing en in eerste termijn
geleverd niet zijn nagekomen. De
uitspraken daarover in dit huis ge
vallen, acht ik begrijpelijk en heb
ben mij pijn gedaan.
Ik acht de handelswijze van het ka
binet alleen te motiveren vanuit de
wil die is getoond en de plicht die
het kabinet had om ondanks het
gerezen conflict te komen tot een
verdediging en afhandeling van de
ze wetsontwerpen in deze Kamer.
Het kabinet was het aan zijn uit
gangspunt en zijn optreden ver-
PERIODE
11 mei 1973
.maart 1977
6 juli 1971
11 mei 1973
5 april 1967
6 juli 1971
22 nov. 1966
5 april 1967
14 april 1965
22 nov. 1966
24 juli 1963
14 april 1965
19 mei 1959
24 juli 1963
22 dec. 1958
19 mei.1959
13 okt. 1956
22 dec. 1958
2 sept. 1952
13 okt. 1956
15 maart 1951
2 sept. 1952
7 aug. 1948
15 maart 1951
3 juli 1946
7 aug. 1948
24 juni 1945
3 juli 1946
Aantal dagen
NAAM MINISTER-PRESIDENT EN REGERINGSDAGEN
DEN UYL
BIESHEUVEL
DE JONG
ZIJLSTRA
CALS
MARIJNEN
DE QUAY
BEEL
DREES
DREES
DREES
DREES/VAN SCHAIK
BEEL
SCHERMERHORN/DREES
100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1100 1200 1300 1400 1500 1600
Van de veertien na de oorlog gevormde kabinet
ten, waarvan de levensduur hierboven in beeld
gebracht is, hebben er drie de normale parlemen
taire periode afgemaakt. Dat zijn: het derde
kabinet Drees ('52-'56), het kabinet De Quay
('59-'63) en het kabinet De Jong ('67-'71). Over het
kabinet De Quay moet daarbij opgemerkt worden
dat dit in december 1960 zijn ontslag heeft aange
boden (toen werd Wim Kans bekende liedje
'lijmen Jan' geboren). Begin januari trok het
kabinet die aanvraag in. Het kabinet Biesheuvel
heeft als vijfpartijen-kabinet bestaan van juli '71
tot juli '72. Door het uittreden van de ministers
van DS'70 ging het tot mei '73 als vierpartijen-
kabinet verder.
Tenslotte: het in de grafiek genoemde aantal
dagen van het kabinet Den Uyl is dat tot en met
gisteren. Daarbij kan natuurlijk nog het aantal
dagen komen dat het demissionair is.
plicht tot het uiterste te gaan om
dat te bereiken. Daarbij aansluitend
heb ik er behoefte aan op te merken
dat het mij op dit ogenblik vreemd
te moede is.
Ik heb moeten constateren dat het
na bijna vier jaar van dit kabinet en
twee maanden voor de verkiezingen
niet mogelijk is gebleken voor dit
kabinet om een aantal van zijn
meest wezenlijke programmapun
ten te verwerkelijken. Het is niet
aan mij en zeker niet op dit ogenblik
en op deze plaats om uit te maken
en uit te meten wie daaraan schuld
heeft en waar de verantwoordelijk
heid ligt voor dit feit. Ik kan alleen
maar zeggen dat het voor mij als
eerst verantwoordelijke voor het
functioneren van dit kabinet de bit
terste ervaring betekent in het werk
dat ik als een opdracht zag en zie."
(ADVERTENTIE)
m 111 Inderdaad. Met schrale, gesprongen lippen
CAAA'* kan grijnzen zéér doen. I^abcllo houdt
zacht en soepel. Labello,
de stick die verzorgt,
verzacht en beschermt.
Zomer Winter.
doen. Labello houdt uw lippen
(Met Labello als ondergrond, blijft lipstick langer mooi.)
Simpkins
ADVERTENTIE
Geluk bij een ongeluk dat de rechtsbijstandverzekering
van Royal Nederland geheel aan uw kant staat.
verzekering maatschappij nv
„Zo kom ik
veel sneller op
mijn
werk"
!i een verslaggever
N HAAG Dat er rond de grondpolitiek het eerste hervormingsvoorstel grote problemen
den kunnen ontstaan bleek pas eind februari van dit jaar min of meer duidelijk. In de zomer
i 1975 kwam het kabinet over de grondpolitiek betrekkelijk snel tot overeenstemming.
schriftelijke voorbereiding van
twee wetsontwerpen: ge-
ikswaarde bij onteigening en
rkeursrecht voor gemeenten, gaf
principiële verschillen in bena-
ing te zien tussen christen-
locraten en met name de PvdA
ar de tegenstellingen leken niet
iverbrugbaar.
de eerste dag van het Kamer-
at op donderdag 3 maart echter,
iden PvdA en CDA al lijnrecht
ïnover elkaar. De christen-
locraten hadden wijzigingsvoor-
len op de beide wetsontwerpen
Wiend. die deze naar de mening
de socialisten geheel uitkleed-
Allereerst kwam de KVP-er De
:ker met een amendement, dat
apte van het beginsel van de
ruikswaarde, dat wil zeggen: dat
►aarde die bij onteigening wordt
loed. gebaseerd is op het gebruik
er op het moment van onteige-
"Tg van het onroerend goed wordt
gemaakt. De christen-democraten
kozen via hun amendement voor de
marktwaarde als uitgangspunt voor
de vergoeding, zoals nu gebruikelijk
is. maar zij brachten daarbij anti
speculatie-correcties aan.
Onaanvaardbaar
De PvdA-woordvoerder Wierenga
wees dit voorstel als voor zijn fractie
onaanvaardbaar van de hand. Wel
deed hij in zijn bijdrage aan het
debat de suggestie de regering via
een motie te vragen snel met een
wetsontwerp te komen, dat de „ne
gatieve ontwikkelingsschade" re
gelt, iets waar de christen
democraten al bij de schriftelijke
voorbereiding om hadden gevraagd
maar dat door het kabinet als te
weinig bestudeerd van de hand ge
wezen was.
De negatieve ontwikkelingsschade
is de schade die een eigenaar lijdt als
hij al jaren weet dat hij „onteigend"
zal worden en daarom minder inves
teert en minder onderhoud pleegt.
Zowel minister Van Agt als Wierenga
stond toen op het standpunt dat
deze negatieve ontwikkelingsschade
een te ingewikkeld probleem was om
nu even snel in het voorliggende
wetsontwerp te regelen.
De tegenstellingen maakten in de
dagen daarop intensief overleg nood
zakelijk. Daarbij werd steeds gezegd
dat „de politieke wil aanwezig was",
een uitlating die nog vele malen te
beluisteren zou zijn. Op maandag 7
maart vond er overleg plaats tussen
de drie betrokken bewindslieden.
Van Agt. Van der Stee en Gruijters.
met de fractievoorzitters en specia
listen van PvdA en CDA.
Niet zo ver uiteen
Bij beide partijen viel de opmerking
te beluisteren dat de partijen inhou
delijk niet zo ver uit elkaar lagen.
Het kabinet kwam de dag daarop in
spoedvergadering bijeen, iets wat
zich nog vele malen zou herhalen.
Tijdens al die vergaderingen zijn tal
loze varianten over de tafel gegaan,
maar de tegenstellingen zouden ono
verbrugbaar blijken.
Die dinsdag 8 maart liet minister
Van' Agt weten, dat hij niet zoals
afgesproken was in de Kamer kon
verschijnen om te antwoorden in het
debat. Het zou een staatsrechtelijk
vrij unieke gebeurtenis zijn als een
minister zou weigeren zijn eigen wet
sontwerp te verdedigen.
Bij de kabinetsformatie waren af
spraken gemaakt over grondpoli
tiek, uitgaande van de ge
bruikswaarde-vergoeding plus bil
lijkheidscorrecties. Na het amende
ment-De Bekker begon Van Agt bin
nen het kabinet de strijd om een
extra-correctie bij de gebruikswaar
de, de zogenaamde 'negatieve ont-
wikkelingsschade'.
Dit alles maakte het noodzakelijk
dat het antwoord van Van Agt enige
malen werd uitgesteld. Het kabinet
haalde zich hiermee de woede van
de oppositie, met name van WD-
leider Wiegel op de hals. Er vielen
termen als „minachting voor het
parlement", „een aanfluiting" cn
dergelijke. In dezelfde week nodigde
premier Den Uyl de CDA- en pro
gressieve fractievoorzitters uit op
het Catshuis. Ook dit gesprek lever
de niet het ei van Columbus op.
Pessimistische en optimistische
kijk op de toekomst van het kabinet
begonnen elkaar af te wisselen.
Wiegel toonde zich zeer verbolgen
over het overleg met de fractievoor
zitters. Tijdens een interpellatie ver
weet hij premier Den Uyl onbehoor
lijk bestuur.
Ook vorige week hield de minister
raad een aantal extra vergaderingen
om uit de impasse te komen. De
Tweede Kamer raakte steeds meer
geïrriteerd over het uitstel van het
antwoord van Van Agt. Wiegel kreeg
's woensdags met steun van de
PvdA de meerderheid van de Kamer
achter de uitspraak dat de regering
donderdag in elk geval zou moeten
verschijnen. Dat gebeurde ook, zij
het op een andere wijze dan de Ka
mer bedoelde. Het kabinet had in de
nacht van woensdag op donderdag
tot kwart voor vijf vergaderd. Deze
marathonzitting kreeg 's morgens
om elf uur een gevolg met een nieuw
kabinetsberaad.
Middags verscheen minister Van
Agt eindelijk In de Kamer Hij
deelde mee dat de regering nog niet
in staat was een begin te maken met
het antwoord, maar dat dit over een
week (deze week dus) zou gebeuren.
Met een zekere tegenzin willigde de
Kamer het verzoek om uitstel op
nieuw ln.
Om de hoek
Op zijn wekelijkse persconferentie
zei premier Den Uyl vorige week
vrijdag dat een breuk ln het kabinet
om de hoek lag, maar dat hij toch
een beetje licht zag. Dit lichte opti
misme werd tijdens het afgelopen
weekeinde doorkruist door minister
Van Agt. Hij zei voor de televisie,
dat de progressieven nu een eerste
stap moesten doen, anders zou het
kabinet vallen.
Van Agts uitspraken leidden tot fel
le reacties, niet ln het minst uit zijn
eigen CDA-kring. Zo zei minister
Boersma: „De vertik het om op deze
wijze monddood gemaakt te worden
en via de tv te horen wanneer ik
demissionair word". PvdA-mlnlster
Duisenberg zei namens de progres
sieve bewindslieden, inclusief pre
mier Den Uyl, verbijsterd te zijn
over de uitspraken van de KVP-
minister.
Verscherpt
Openlijk kwam aan het licht, dat
het conflict niet meer alleen over de
grondpolitiek ging, maar oyer de
verscherpte verhoudingen tussen de
regeringspartners.
Maandag vergaderde het kabinet
opnieuw en het hakte een van de
knopen door. Het kabinet besloot
een nota van wijzigingen aan de
Kamer te sturen, maar de twee
christen-democratische onderteke
naars hadden daartegen zoveel be
zwaar, dat zij zich samen met de
andere CDA-ministers moesten be
raden op de politieke consequentie®
van de ontstane situatie. Gistermor
gen deelden zij hun besluit aan bet
kabinet mee.
