Ongeluk' Oegandese
bisschop is moord
Israël opgelucht
na bezoek Vance
Sjah drukt oppositie met alle geweld de kop in
Afrikaanse raad van kerken vraagt buitenlandse druk
,La Passionaria'wil naar huis
Militante Cubanen
Canadees uranium Amerikaan nu in Egypte
niet voor Euratom
Westeuropese
boodschap
voor Cyprus
Carter keert zich tegen
het ongehuwd samenwonen
Vis-akkoord EG
en Sowjet-Unie
Geheime politie Iran heeft overal oren en ogen
VRI
IIJ DAG 18 FEBRUARI 1977
BUITENLAND
Trouw/Kwartet
NAIROBI (Reuter) Het verongelukken van de Anglikaanse bisschop van Oeganda, Janani
Loewoem, is „een moord gepleegd door Oegandese veiligheidstroepen".
Dat zei kanunnik Burgess Carr van
de Afrikaanse raad van kerken giste
ravond in een reactie op het ..auto-
ongeluk" in Oeganda, waarbij twee
ministers en bisschop Loewoem om
het leven kwamen. Naar de mening
van Carr is Loewoem slechts een
nieuw slachtoffer van de terreur in
Oeganda. (Loewoem was 52 jaar en
werd in 1974 aartsbisschop).
We zijn opgeschrikt door de berich
ten dat de moord op de bisschop
onderdeel is van een campagne te
gen christenen in Oeganda. ..Eens te
meer doen wij een beroep op presi
dent Amin een einde te maken aan
deze moorden", aldus Carr Hij vroeg
alle kerken in de wereld druk uit te
oefenen op het regime in Oeganda
om een einde te maken aan de voort
durende schending van de rechten
van de mens daar Sinds de machts
overname door Amin zes jaar gele
den zijn er tienduizenden zo niet
honderdduizenden Oegandezen die
zich tegen zijn bewind verzetten om
het leven gebracht.
Niet zwijgen
Met nadruk deed Carr ook een be
roep op andere Afrikaanse landen,
die ..niet kunnen blijven zwijgen nu
het regime in Oeganda doorgaat de
Afrika's gerechtvaardigde strijd te
gen blanke minderheden te sabote
ren" Kennelijk dacht Carr hierbij
aan blanken in Zuid-Afrika in Rho-
desië die de toestand in Oeganda
aangrijpen om zich tegen overdracht
van de macht aan de zwarte meer
derheid in eigen land te verzetten.
De dood van bisschop Loewoem en
MOSKOU (Reuter, UPI) - ..La pas
sionaria" wil naar huis. De 81-jarige
Spaanse communistenleidster Dolo
res Ibarruri (beter bekend als „la
passionaria") heeft opnieuw om een
paspoort gevraagd om naar haar
geboorteland terug te kunnen. Eer
der deed zij dat in november vorig
jaar na de dood van generaal
Franco samen met partijleider
Santiago Carrillo. Beide verzoeken
werden toen afgewezen, maar Carril
lo kreeg deze week een paspoort, na
enkele maanden onwettig in Spanje
te zijn geweest.
Dolores Ibarruri heeft de documen
ten in Moskou waar zij woont
bij de Spaanse handelsmissie laten
aanvragen. Zij kon zelf niet gaan
omdat ze in een kliniek ligt voor
onderzoek. De handelsmissie heeft
laten weten dat voor de aanvraag de
normale procedure zal worden ge
volgd nadat eerst advies is ingewon
nen in Madrid. „La passionaria"
kwam in 1939 naar Moskou, nadat
de Spaanse burgeroorlog was ver
loren.
Afgelopen week knoopten de Sow-
jet-Unie en Spanje weer diplomatie
ke betrekkingen aan. De wederzijd
se handelsmissies in de beide hoofd-
steden zullen nu de status van am-
I bassade krijgen.
Na het einde van de burgeroorlog
vluchtten zo'n twintigduizend Span
jaarden naar de Sowjet-Unie. Op het
ogenblik wonen er nog zo'n tweedui
zend, naast een paar honderd die in
de Sowjet-Unie zijn geboren en daar
zijn getrouwd. In de jaren vijftig en
zestig keerde een groot aantal Span
jaarden terug, nadat generaal Fran
co amnestie had toegezegd voor hen
die niet rechtstreeks bij de burger-'
oorlog waren betrokken.
Juist gisteren heeft de Spaanse
schrijver Gabriel Amiama in de
krant Ya de vraag gesteld wat er van
de zesduizend Spaanse kinderen is
geworden die tijdens de Spaanse
burgeroorlog naar de Sowjet-Unie
zijn gestuurd.
Amiama schrijft dat iedereen alles
afweet van het Spaanse goud dat in
de burgeroorlog naar de Sowjet-
Unie werd overgebracht, maar dat
niemand zich ooit heeft beziggehou
den met het lot van de kinderen.
„De Sowjetrussische autoriteiten
bewaren dermate het stilzwijgen dat
het lijkt of het gaat om een staatsge
heim".. aldus de schrijver. Van de
zesduizend „of meer" kinderen zijn
er volgens Amiama maar 1.500 in
Spanje teruggekeerd en zijn er 1.000
in de Sowjet-Unie blijven wonen.
„Alle anderen zijn verdwenen".
de ministers van landbouw en water
voorziening luitenant-k&lonel Erin-
ayo Wilson Oryema en fvan binnen
landse zaken Charles Oboth-
Ofoembi werd gemeld .door radio-
Kampala. In de uitzending werd ge
zegd: ..Een regeringswCKjrdvoerder
heeft tot zijn spijt de dooil vernomen
van de aartsbisschop eia de twee
ministers gisteren bij ee* verkeers
ongeluk in Kampala".
Volgens de radio werden zij na hun
arrestatie voor ondervraging overge
bracht naar Kampala .jNaar ver
luidt gebeurde het ongelijk toen de
drie trachtten majoor Mo^es (die hen
begeleidde) te overmeesteren om te
kunnen ontsnappen". De majoor
werd gewond en is buiten kennis
naar een ziekenhuis gebracht.
Samenzwering
President Amin zei molandag dat
een samenzwering tegen hem was
verijdeld, waarbij Chinese wapens
zouden worden gebruikt «ïie uit Tan
zania waren gesmokkeld. Behalve
kerkelijke leiders ("waaronder
bisschop Loewoem) zou daar ook
ex-president Milton Ol>ote achter
zitten, die sinds de machtsovername
door Amin in Tanzania "woont.
Een zegsman van Obote heeft giste
ren de betrokkenheid ^an Obote
ontkend. Volgens hem ijs een brief
van Obote waarin sprakifr is van een
staatsgreep een vervalsing van de
Oegandese regering. i
De internationale commissie van ju
risten heeft krachtig geprotesteerd
tegen wat ook zij „de m<t>ord" op de
aartsbisschop en de twee ministers
noemde. Deze daad van ^opzettelijk
geweld" maakt een onpbrtijdig on
derzoek door de commi;|s;ie voor de
rechten van de mens desj te dringen
der, aldus de juristen.!Het Britse
Labour parlementslid Clreville Jan-
ner heeft eveneens eenl onderzoek
geëist. Volgens hem lijk t het „onge
luk" verdacht veel op die dood van
mevrouw Dora Bloch rU de Israë
lische overval ter bevrijding van een
gekaapt vliegtuig op de (Oegandese
luchthaven Entebbe. Mevrouw
Bloch werd toen weggevoerd van de
overige gijzelaars, en vepdween na
dat een Britse functional) is haar nog
in een ziekenhuis had gezien.
'JfH
Cubaanse vrouwen tonen zich van hun militante zijde bij deze mars door Havana.
OTTAWA (AFP) - Een poging van
de Europese Gemeenschap om in
Canada uranium voor kerncentrales
te kopen, is mislukt door onenigheid
in eigen gelederen. Volgens welinge-
lischte bron in Ottawa is het pro
bleem dat Frankrijk controle van
zijn kerncentrales door het Interna
tionale bureau voor atoomenergie
IAEA volstrekt afwijst.
Sinds India met behulp van Cana
dese technieken een „vreedzame"
atoomexplosie bereikte, is Canada
extra gevoelig op het punt van
controlevoorwaarden bij nucleaire
leveringen. Omdat Frankrijk het
verdrag tegen verspreiding van
kernwapens niet heeft getekend, is
het niet onderworpen aan controle
door het IAEA, alleen aan de regio
nale controle van Euratom.
DEN HAAG. WENEN (ANP. UPI)
De negen landen van de Europese
Gemeenschap hebben gisteren een
beroep gedaan op de leiders van de
Oriekse en Turkse gemeenschappen
op Cyprus. De EG-landen dringen
daarin aan op een vreedzame rege
ling van het geschil op Cyprus
De boodschap van de EO is gericht
aan 'aartsbisschop' Ma karlos en 'de
heer' Raoef Denktasj Met opzet zijn
de functies president en vice-
president niet gebruikt om gevoelig
heden bij beide partijen te ontzien.
Makarlos is president van Cyprus,
maar wordt door de Turken op dat
eiland niet erkend. Denktasj is ei
genlijk vice-president, maar dat er
kennen de Grieken weer niet In hun
boodschap spreken de EG landen de
hoop uit dat belde partijen bereid
zullen zijn tot concessies. Aanleiding
voor de Europese stap is het feit dat
de belde partijen op Cyprus zelf weer
met elkaar zijn gaan praten.
Het wachten op Cyprus is nu op de
Amerikaan Clark Clifford, die door
president Carter is aangewezen als
speciaal bemiddelaar Clifford was
gisteren in Wenen, waar hij een on
derhoud had mpt de secretaris
generaal van de Verémgde Naties
Kurt Waldhelm.
JERUZALEM (Reuter, AP) De Israëlische regering heeft
gisteren zeer tevreden afscheid genomen van de Amerikaanse
minister van buitenlandse zaken Cyrus Vance. Israël heeft van
het eerste bezoek van Vance de indruk overgehouden dat er met
de nieuwe Amerikaanse regering best samen te werken is.
Merkwaardig
WASHINGTON (Reuter) De Amerikaanse president Jimmy Carter gaat de
belastingen gebruiken als wapen tegen de Amerikanen die samenleven zonder
getrouwd te zijn. Hij wil de regels voor de inkomstenbelasting zodanig
veranderen dat het voor de Amerikanen fiscaal minder aantrekkelijk wordt om
ongetrouwd samen te wonen. De president heeft in de belastingwetten gaatjes
gevonden die samenlevende ongehuwden bepaalde voordelen geven. Daaraan
wil hij nu een eind maken, zo blijkt uit voorstellen die hij aan het Congres wil
doen.
De president had vorige week ook al duidelijk gemaakt niet veel op te hebben
met mensen die de slaapkamer delen zonder een boterbriefje te hebben. Op
een bijeenkomst van een groot aantal ambtenaren zei de vrome baptist dat hij
het ongetrouwd samenwonen afkeurt omdat het „zondig" is.
Waarnemers wezen gls'leravond nog
op de merkwaardige ga/ng van zaken
rond dit „ongeluk". Het is hoogst
ongebruikelijk dat diiLe arrestanten
met een dergelijke hitge functie ge
zamenlijk worden vervoerd in één
auto. met slechts éej. .n begeleider,
die dan bovendien nlog moet chauf
feren. Tussen het „o-ngeluk" en de
bekendmaking door IRadio Oeganda
verliepen 16 uur. VoDgens het Kenia-
se dagblad Daily Nartion zijn de drie
mannen afgemaakt-door Oegansese
militairen, en zijn hun met kogels
doorzeefde lichamien later naar een
lijkenhuis gebracht, dat door mili
tairen wordt bewaakt. Het tijdsver
loop was nodig om ihet auto-ongeluk
te esceneren, als ddkmantel voor de
moordpartij, aldus de krant van
morgen. i
BRUSSEL(ANP) - De Sowjet-Unie ls
bereid met de Europese Ge
meenschap een kader-akkoord af te
sluiten over de visserij. Daarbij zul
len de Russen met Ingang van 1
april hun visvangst in de Europese
wateren belangrijk beperken. De
Sowjet-minister voor visserijzaken
heeft dat gisteren in Brussel gezegd.
Premier Jitzak Rabin zei dat hij
„zeer, zeer tevreden" was nadat hij
met Vance had gesproken. Een Is
raëlische regeringsfunctionaris zei
gisteren: „Wij zijn erg gelukkig met
de wijze, waarop het bezoek is verlo-
Een. We weten dat Vance is vertrok-
en met een duidelijk en nauwkeu
rig begrip van wat de Israëlische
positie is."
De Amerikaan, die gisteren naar
Egypte vloog, heeft zelf zijn reis door
het Midden-Oosten omschreven als
een „tocht om feiten te verzamelen".
Uit de stemming in de Israëlische
regeringskringen krijgen de corres
pondenten ook de indruk dat hij zich
vooral op luisteren heeft toegelegd
(ADVERTENTIE)
KOM NAAR HET
KONGRES OVER ONBEKENDE
POLITIEKE GEVANGENEN
zat.19febr.T7
15.00-2100 uur
vrije universiteit
amsterdam
AMNESTY
INTERNATIONAL
Giro 45400
en nog geen nieuwe ideeën naar vo
ren heeft gebracht.
Niets nieuws
In de officiële verklaringen die er in
Israël zijn uitgegeven, is ook niets
nieuws te bespeuren. De VS en Israël
hebben gezegd dat de conferentie
over een vredesregeling voor het
Midden-Oosten dit jaar in Oenève
moet worden hervat. Maar over de
vraag hoe de Palestijnen in Genève
moeten worden vertegenwoordigd,
hebben Vance en Rabin zich niet
uitgelaten. Deze Palestijnse verte
genwoordiging is wel zo ongeveer het
belangrijkste probleem dat moet
worden opgelost voordat de confe
rentie kan worden hervat.
Als de meningsvorming over dit deli
cate punt bij de nieuwe Amerikaan
se regering wat verder is ontwikkeld,
kan er wel degelijk wrijving ontstaan
tussen de VS en Israël. Het
avondblad Ma'arlv zinspeelde daar
gisteren ook op toen het in een
hoofdartikel het optimisme wat pro
beerde te temperen „Het ontbreken
van meningsverschillen over de ba
sisstellingen moet ons niet tot de
illusie leiden dat de Verenigde Sta
ten Israël voor altijd met rust zullen
laten." aldus Ma'ariv.
Vance vloog gisteren van Israël naar
Egypte, waar hij al direct een lang
onderhoud had met zijn ambtgenoot
Fachmi. Voor de vorige Amerikaan
se regering was Egypte het be
langrijkste steunpunt in de Ara
bische wereld en Vance liet er geen
twijfel over bestaan dat daarin geen
verandering is gekomen. Bij zijn
aankomst liet hij zich zeer lovend uit
over de Egyptische president. „Wij
in de Verenigde Staten hebben het
grootste respect en de grootste be
wondering voor president Sadat, een
man met visie en een staatsman die
leiding geeft aan het streven naar
een duurzame en blijvende vrede en
beter economisch leven voor zijn
volk," aldus Vance. Met dat laatste
gaf Vance wat morele steun aan Sa-
dats pogingen de Egyptische econo
mie wat te stimuleren. De grote pro
blemen die hij daarbij heeft liepen
vorige maand nog uit op een massaal
oproer in de Egyptische grote ste
den. Egypte krijgt dit jaar ongeveer
voor één miljard dollar aan steun uit
de VS.
Palestijnen
Wat het eigenlijke conflict in het
Midden-Oosten betreft, hopen de
Arabieren dat de nieuwe Amerikaan
se regering wat meer oog zal hebben
voor de Palestijnse verlangens. Het
invloedrijke Egyptische dagblad Al
Achram wees daar gisteren nog eens
duidelijk op. Het blad herinnerde er
aan dat Vance de Amerikaanse ver
plichtingen tegenover Israël had be
vestigd en knoopte daaraan vast:
„Laat hem, in het belang van de
wereldvrede, een zelfde verplichting
uitspreken voor het voortbestaan en
de veiligheid van andere partijen in
het conflict in het Midden-Oosten,
met name de Palestijnen
door James Dorsey
Vandaag begint in de aula van de Vrije Universiteit van Amsterdam een congries van Amnesty
International over gevangenen en over de schending van de mensenrechten iin Iran. Over dit
congres is nogal wat te doen geweest omdat een organisatie die zich de Iraanse Consumentenbond
noemde plotseling tot een boycot van Nederlandse produkten opriep wanneer het congres in
Nederland doorgang zou vinden.
Amnesty International, de organisa
tie die opkomt voor politieke gevan
genen. heeft wel degelijk reden om
zich over de situatie in Iran zorgen te
maken. Want de sjah regeert daar.
met behulp van de geheime dienst
SAVAK, met ijzeren hand. Onbe
kend is precies hoeveel mensen in
Iran om politieke redenen gevangen
zitten. Amnesty meent dat tussen de
25.000 en 100.000 mensen in het kei
zerrijk van de sjah wegens hun poli
tieke gezindheid achter tralies moe
ten leven. Bovendien zijn in de afge
lopen 23 jaar duizenden mannen en
vrouwen, met of zonder proces, te
recht gesteld. In deze periode zijn
gemiddeld vijftienhonderd mensen
per maand aangehouden.
Martelingen
Aanhouding in Iran betekent vrijwel
altijd het ondergaan van de meest
gruwelijke martelingen. Met name
Intellectuelen die een van de meest
gevaarlijke groepen voor het regiem
van de sjah vormen, worden hard
aangepakt. Het voorbeeld van de
Iraanse professor Reza Baraheni, die
nu in de Verenigde Staten in bal
lingschap leeft, spreekt boekdelen.
Baraheni werd in september 1973
gearresteerd omdat hij een boek had
geschreven over de sociale en histo
rische disintegratie in Iran, over de
onderdrukking van vrouwen en over
de problemen van de nationale min
derheden in zijn land. Over zijn ver
blijf in de handen van de SAVAK
vertelt hij: „De martelingen op de
tweede dag van mijn arrestatie be
stonden uit 75 slagen met een ge
vlochten zweep op de voetzolen. Ook
werd ik op mijn handen geslagen. De
hoofdmartelaar nam mijn kleine vin
ger en brak die. Hij vertelde mij dat
hij elke dag een vinger zou breken.
Toen werd mij gezegd dat mijn
vrouw en dertienjarige dochter voor
mijn ogen zouden worden verkracht
wanneer ik geen bekentenis zou af
leggen. Daarna werd een pistool te
gen mijn hoofd gehouden en de
hoofdmartelaar, dr Azoudi, maakte
zich gereed om te schieten. En inder
daad ik hoorde het geluid van een
schot en raakte bewustellos. Toen ik
weer bij kwam werd ik door iemand
ondervraagd, die zich dr Rezwan
noemde De ondervraging duurde sa
men met de psychologische marte
lingen en het af en toe in elkaar
geslagen worden 102 dagen. Daarna
werd ik vrij gelaten."
Waarom niet?
Het verhaal van Baraheni is dage
lijkse praktijk in de gevangenissen
van de SAVAK ondanks het feit dat
Iran een van de ondertekenaars is
van de verklaring van de rechten van
de mens. Maar dit is niet zo verba
zingwekkend wanneer men kijkt wat
de sjah zelf hierover te zeggen heeft.
Door een westerse journalist ge
confronteerd met berichten over
martelingen in zijn land antwoordde
hij: „Martelingen! Waarom zouden
wij niet dezelfde methoden mogen
gebruiken als jullie Europeanen?
Het raffinement van de marteling,
ook dat hebben we van jullie ge
leerd." Ook het ontbreken van de
democratie in zijn land ontkende de
sjah niet. „Ma:ax", antwoordde hij.
„kijkt u eens. om hervormingen door
te zetten, moet men nu eenmaal au
toritair zijn."
Het „autoritair zijn" betekent in de
praktijk dat da SAVAK, die in 1957
werd opgericht met het doel „de
veiligheid van ihet land te waarbor
gen en elke samenzwering te voor
komen die in zou gaan tegen het
algemeen belang," een bijna onbe
perkte macht in Iran geniet. Het
hoofd van de SAVAK wordt door de
sjah benoemd en is rechtstreeks aan
hem verant'ivoording verschuldigd.
Geen proces
Niet alleen worden politieke gevan
genen in Iiran zwaar gemarteld, zij
hebben ooit nauwelijks kans op een
eerlijk proces. Politieke processen
worden door militaire rechtbanken
achter gesloten deuren afgehandeld.
Zij wordtin geleid door officieren
van de SAVAK. De dossiers zijn
eveneens wan de geheime dienst.
Gevangenen hebben noch het recht
om eigen getuigen op te roepen noch
het recht «op een kruisverhoor. Als
verdediger kan de beklaagde kiezen
uit een lijst van namen die hem door
de rechtb ank wordt voorgelegd. De
ze lijst bestaat uit oud-officieren, die
vaak geeji juridische scholing heb
ben. Overleg tussen de beklaagde en
zijn „verdediger" is slechts mogelijk
tijdens tff.- laatste tien dagen voor
het proces. Om dergelijke zaken
voor de buitenwereld te verbergen
wordt sinds 1972 aan internationale
waarnemiers de toegang tot de pro
cessen in Iran verboden.
i
Volgens een verleden jaar uitgevaar
digde nieuwe wet kan elke politieke
activiteit die zich tegen het regiem
keert met de doodstraf of levenslan
ge gevangenis worden bestraft. Poli
tieke activiteit betekent in feite het
organiseren van activiteiten tegen
het regiem of lidmaatschap van een
in Iran verboden organisatie.
Voor sommigen van degenen die
door de SAVAK-rechtbanken in
Iran werden veroordeeld, bestaat de
mogelijkheid van strafverminde
ring. Strafvermindering wórdt ech
ter alleen van toepassing verklaard,
wanneer men zich heeft verplicht
om voortaan met de SAVAK samen
te verken. Onder meer op deze ma
nier heeft de SAVAK een apparaat
van veertigduizend vaste medewer
kers opgebouwd.
Geschat wordt dat ongeveer drie
miljoen Iranezen bij tijd en wijle
informaties aan de SAVAK ver
strekken. Het resultaat is dat men
zich in Iran nergens veilig kan voe
len. De ogen en de oren van de
SAVAK zijn overal, in hotels, taxi's,
scholen, buitenlandse ambassades
en maatschappijen, fabrieken, prak
tijken van artsen en zelfs in studen
tenhuizen en restaurants waar stu
denten tijdens hun studie in het
buitenland leven en eten.
Centrum in Genève
Dit laatste ls vooral gebleken bij de
bezetting van de Iraanse ambassade
in Genève in juni verleden jaar. De
bezetters wisten toen documenten
te bemachtigen waaruit de activiteit
van de SAVAK in het buitenland
bleek De ambassade in Oenève
diende als het Europese hoofdkwar
tier van de organisatie. Vanuit dit
hoofdkwartier worden inlichtingen
verzameld over de vijftienduizend in
Westeuropa studerende Iraanse stu
denten en worden groepen die zich
tegen de sjah richten geïnfiltreerd.
Enige tientallen leden van de Iraanse studentenvereniging betogen op de Dam in Amsterdam tegen
het in hun ogen fascistische regime van de sjah.
Zo is het mogelijk dat studenten of
professoren die in het buitenland
verbleven, naar hun land terugkeren
en daar met een dossier worden ge
confronteerd waarin al hun activi
teiten en kontakten in het buiten
land staan opgesomd. Velen van hen
worden dan bij hun terugkeer met
een opgepakt.
Om de aandacht te richten op al
deze misstanden voerde Amnesty
Internationa] een campagne vanaf
eind Januari die vandaag en morgan
met het congres in Amsterdam
wordt afgesloten. Op dit congres
zullen Iran-deskundlgen in besloten
zitting zich over de schending van
de mensenrechten in dat land bui
gen. Enkele ex politieke gevange
nen zijn uitgenodigd om te komen,
maar men twijfelt of zij inderdaad
aanwezig zullen zijn Morgenmiddag
ls een openbare zitting waarop on
der meer het Engelse parlementslid
William Wilson, enkele internationa
le Juristen en Anton Constandse het
woord zullen voeren.
