Medische maar vooral sociaal-
hygiënische aanpak nodig
3xM
Een Braziliaanse atoombom uit Almelo
of een Duitse „solo": wat is erger?
Personalia
OP LEPRAVERKENNING
IN COLOMBIA (1)
Veel bijgeloof
vooroordeel
en onkunde
MAANDAG 7 FEBRUARI 1977
Trouw/Kwartet
RH8
e=
MA/
In het kader van de Nationale Actie Leprabeatri)ding en het
Lepra|aar 1977 maakte onze redacteur Hana W. Lede boer
alt gaat van het Nederlands Leprafonds een verkenning
naar Colombia in het noordwesten van Zuld*Amerika. Hij
zag daar de situatie van leprapatiënten in de samenleving
en beleefde de strijd van ankale toegewijde Colombiaanse
doktoren an een handjevol anderen tegen vooroordeel,
bijgeloof, sociale en hygiënische wantoestanden en
natuurlijk tegen de leprabacil. HIJ bezocht het stadje
Ague de Dlos en het dorp Contrataclon, waar nog niet zo
lang geleden leprozerieën als gevangenkampen stonden.
medische zon)
milieu
mentaliteit
Bank- en gironummer
5630
Actie 3 maal M
Na de modeme inzichten omtrent lepra zijn deze leprozeri
eën gesloten. De zieken zijn In de samenleving opgenomen,
worden behandeld als lijders aan Iedere andere ziekte.
Ernstige gevallen zijn opgenomen In ziekenhuizen, velen
daarvan helaas permanent omdat hun lichaam reeds te ver
is verwoest De artsen hopen dat deze ongelukkigen de
laatsten zullen zijn: men hoopt voortaan te kunnen Ingrijpen
eer het zover is gekomen.
Onze redacteur reisde samen met de algemeen-arts en
leproloog dr Hector Herrera en de oogarts en oogchirurg dr
Mario Ortiz. HIJ maakte kennis met het werk van de revalida-
tie-arts en orthopedisch chirurg dr Dario Zuleta. Het eerste
artikel Is de weerslag van een uitvoerig gesprek in Londen
met dr Stanley G. Browne, leider van het internationale
lepra-studiecentrum en lepra-deskundige In de Wereldge
zondheidsorganisatie.
Or Stanley G. Browne
door Hans W. Ledeboer
brak da melaatsheid uit aan zijn voorhoofd", staat in II
Kron. 26:19 over Uzzia. Inderdaad: dikwijls is een eerste begin
van lepra te zien aan het voorhoofd In de vorm van vage Vakken
van bepaalde vorm en structuur, die Iets lichter zijn dan de rest
van de huid. Hier bekijkt de Colombiaanse arts dr Hector
Herrera in de polikliniek van de lepra-stad Ague de Oios
nauwkeurig het voorhoofd van een jeugdig patiëntje bij wie hij
een begin van lepra vermoedt
LONDEN „Lepra is een in
lichte mate besmettelijke ziek
te. waarvan de verwekker be
kend is. De patiënt kan volle
dig genezen, er zijn geneesmid
delen tegen met een afdoende
werking. Misvormingen, chro
nische zweren die tot amputa
ties leiden en andere afstoten
de gevolgen zijn het resultaat
van een verwaarloosde lepra,'
aldus de leider van het interna
tionale lepra-studiecentrum in
Londen, dr. Stanley O. Browne.
..Een vroege diagnose is noodzake
lijk." vervolgt hij. ..maar die is niet
gemakkelijk De patiënt voelt zich
niet ziek. de enkele verkleurde plek
jes op zijn huid Jeuken niet of irrite
ren niet. zijn ten hoogste minder
gevoelig dan de rest van zijn huid
De lepra-bacil tast het zenuwstelsel
aan. hetgeenop de duur kan lelden
tot gevoelloosheid en verlammingen
in handen, voeten en gezicht"
Die gevoelloosheid maakt, dat de
patiënt een verwonding of verbran
ding niet opmerkt. Zo'n verwonding
bij mensen die op blote voeten
lopen vaak onder de voetzolen
gaat infecteren, zo n infectie wordt
chronisch, kan zelfs lelden tot ampu
tatie. Ook een patiënt in het stadium
van gevoelloosheid kan genezen,
maar men kan hem het waarschu
wende pijngevoel bij een verwon
ding niet teruggeven."
deling van lepra-patiënten en van
hen. die van lepra zijn genezen.
Bijgeloof
Extra zorg
..Hi) moet dus extra zorg blijven
geven aan voetwonden of wonden op
andere plaatsen van zijn lichaam In
sommige gevallen kunnen revalida
tie en orthopedische chirurgie bij
verlammingen hulp bieden. Ik denk
aan de klauw-handen. als de spieren
zich door vernielingen ln het spierze-
nuwstelsel permanent hebben ver
krampt of aan verlamming van de
gezlchtsspiereh".
..Dat laatste is heel belangrijk ver
lamming van de gezichtsspieren
maakt het een patiënt onmogelijk
zijn ogen te sluiten. Het permanent
open blijven van de ogen. ook UJdens
de slaap, heeft verwoesüng van de
ogen en dus blindheid ten gevolge
In dit kader is het werk van de
oogarts en oogchirurg dr Mario Ortiz
en van de revalidatiearts en ortho
pedisch chirurg dr Dario Zuleta in
Colombia zo belangrijk. Belden heb
ben zich geheel toegelegd op behan
Er is nóg iets, wat dr. Browne hoog
zit: het vooroordeel en het bijgeloof
van eeuwen rond lepra. Dat ligt, zo
ziet hij het. vooral door het verkeerd
hanteren van begrippen uit de bij
bel. ..De mensen hebben eeuwenlang
een eigen interpretatie gegeven aan
termen, die in de bijbel vaag zijn
gedeflniëerd". zegt dr. Browne, „over
dit onderwerp heb ik een verhande
ling geschreven."
Dr Browne is behalve medicus ook
theoloog. HIJ Is baptist, was voor de
oorlog president van The Christian
Union, ging ln 1936. Als medicus en
zendeling naar Midden-Afrika. waar
in Uzuakoll in Oost-Nigeria de Ne
derlander dr L- Hogerzeil met hem
samenwerkte. Dr Hogerzeil en dr.
Browne hebben hier een effectief ge
neesmiddel tegen lepra ontwikkeld:
clofazimine.
Als men de anglicaanse kerk buiten
beschouwing laat. zijn de Unie van
Baptistengemeenten. The Methodist
Church en The Presbyterian Church
de drie grootste protestantse kerken
ln Groot-Brtttannlé De baptisten
zijn ook ln ons land heel bekend.
..Melaatsheid ln de bijbel." zegt dr.
Browne, „houdt allerlei huidziekten
ln. lang niet altijd lepra. Die leerde
men pas later als afzonderlijke ziek
te onderkennen. Een geheimzinnige
ziekte door de lange zelfs nu nog
onbekende Incubatietijd, de on
bekendheid over de weg waarlangs
besmetting verloopt en vooral door
de onherroepelijkheid: geneesmid
delen tegen lepra kent men pas
sinds heel kort. In mijn verhande
ling schreef ik over Naltman. Hande
lingen Gods zijn geen „tegennatuur
lijke toverijen".
Onkunde
Bijgeloof, onkunde, ontoereikende
vertaling en eigen, menselijke In
terpretatie hebben veel van wat
voor de mens ln bijbelse tijd duide
lijk was ln de loop der eeuwen ver
troebeld tot toversprookjes. Elisa
gebood Na Am an zeven maai te ba
den ln de Jordaan. Benoorden het
Meer van Oalllea ls het Jordaanwa-
ter sterk zwavelhoudend. NaAman
leed wellicht in ernstige mate aan
schurft, die Immers nog steeds met
zwavel wordt bestreden. Eliza wei
gerde Iedere gift of tegemoetkoming
van NaAman. ln het oosten een gro
ve onbeschoftheid.
Maar de profeet wist hoe besmette
lijk schurft ls en hij wist ook dat hij
zich met een geschenk van NaAman
zelf die schurft op de hals zou halen.
Wat Gehazi tot zijn schade en
schande als straf Gods ondervond.
Uzzla's situatie ls heel anders. Hier
kan sprake zijn van lepra, die Im
mers vaak het eerst ls te zien aan het
voorhoofd. Mogelijk was Uzzla's ver
boden rookoffer zelfs een wan-
hoopsdaad: misschien wist hij dat
hij lepra had en wilde hij op deze
manier een uiterste beroep op God
doen.
Besmetting
Over de manier van besmetting zegt
dr. Browne: „We weten daar nu nog
niet veel van. Het ls bekend dat
lepra vooral voorkomst ln armere
bevolkingen, die leven ln slechte hy
giënische toestanden. Dat ls voor
ons een aanwijzing dat wij die toe
standen moeten aanpakken en niet
alleen medisch moeten werken.
ln de slnjd tegen lepra zt/n verbetering van sociale en hygiënische toestanden van bijzonder belang. In deze strijd hebben
m Colombia de r.k. missionarissen het spits algebeten. Hier de pastorie in het lepradorp Contratacion, hoog in een
noordoostelijke uitloper van het Andesgebergte.
Een heel belangrijke ontdekking
heeft de Colombiaanse bacterioloog
dr. Muflas Rlvas gedaan. Hij ont
dekte leprabacillen in de spijsverte
ringsorganen van allerlei kleine ln-
sekten. die ln woonhuizen voorko
men. Misschien kunnen kakkerlak
ken en andere beesten die de men
sen bijten de ziekte overbrengen.
Bewezen ls dat echter nog niet.
Interessant ls dat allerlei medici
hun uiterste best hebben gedaan om
besmet te geraken, zelfs met Inspui
ting. Dat heeft nooit enig resultaat
gehad. Er ls echter een geval bekend
van twee zeelleden, die zich ln een
Australische haven hebben laten ta-
toueren. Na maanden ontwikkelde
zich bij de een op de tatouage een
lepravlek en bij de.ander volgde zo'n
vlek een hele tijd later. We weten
nog steeds niets over de incubatie
tijd. Maanden? Jaren?
Eén procent
W« weten nu wel. dat veruit het
grootste deel van de mensheid nooit
lepra kan krijgen en dat slechts bij
één procent van de mensen lepra
volledig verwoestend kan werken.
Kijk. de lepra wordt alleen aange
pakt door de ln ons lichaam aanwe
zige lymphecellen. Naast de bloed
banen hebben we ln ons lichaam de
lymphebanen en lymphecellen ko
men ln actie bij Iedere Infectie: zij
zijn de opruimers, die alle van bul
ten binnenkomende vuil te lijf gaan.
BIJ een infectie voelen wij dat door
het opzetten van de lympheklleren
ln oksel en liezen; dat kan vaak een
pijnlijke affaire zijn. We zien uit een
wond het lymphevocht naar bulten
komen. Etter ls met vuil. bacteriën
en bacterleresten vervuild lymphe
vocht dat wordt uitgestoten. Welnu,
bij slechts één procent van de men
sen bleken de lymphecellen niet in
staat te zijn leprabacülen op te spo
ren en te vernietigen.
Raadsels
,Een ander uiterste ls volledige on
vatbaarheid. die veel vaker voor
komt. Daartussen ligt een breed sca
la: lepra die zich niet kwaadaardig
ontwikkelt ln wat wij noemen tuber-
culolde vorm heeft niets te maken
met tbc! en die gemakkelijk ls te
genezen en lepra, die zich door het
ingrijpen van de lymphecellen zelf
geneest. Voor de één procent tegen
lepra geheel weerlozen zijn krachtig
werkende medicijnen nodig bij be
smetting. Die zijn er. maar zij zijn
kostbaar.
Voor de minder kwaadaardige
vormen kan met eenvoudiger en
veel goedkopere geneesmiddelen
worden volstaan. Verder'heeft het
merendeel van de patiënten weinig
meer nodig dan goede begeleiding
en verbetering van mlljeu en hy
giëne. Er zijn twee grote raadsels: de
wijze van besmetting en de duur van
de Incubatietijd, dus de tijd dat de
leprabacil in het llchaéih'aanwezig
ls en er zich nog g&en ziekte
verschijnselen voordoen. Daarvan
weet men nog te weinig.
Inenting
Ten slotte de mogelijkheid tot op
wekken van tijdelijke of permanen- -
te onvatbaarheid via inenting, zoals
gebeurt tegen pokken, cholera, dy-
senteri, typhus of besmettelijke
geelzucht.
ru
„Tijdelijke immuniteit," zet dr.
Browne uiteen, „verkrijgt meh door
ln het lichaam verzwakte ziektebac
teriën te brengen, waarop het li
chaam reageert door anti-stoffen te
produceren. Die vernietigen bij be
smetting door de onverzwakte, dus
kwaadaardige vorm van de ziekte de
bacillen. Bij lepra ls van antl-stqffen
geen sprake. Het zijn immers de
eigen lymphecellen van het lichaam
die het werk moeten doen en als die
tekort schieten moeten medicijnen
die taak overnemen.
Maar ook die medicijnen zijn voor
het menselijk lichaam vreemde stof
fen. ZIJ worden dus zo snel mogelijk
afgevoerd. Inenting op de gewone
manier is dus niet mogelijk. Wij zoe
ken dus naar een leprabest'rijdend
geneesmiddel dat na Inspuiting lan
ge tijd in het lichaam blijft. Zpiets'ls
nog niet gevonden."
Vreemde stoffen
Waar slechts een klein deel van de
mensheid vatbaar ls voor lepra heeft
het bij wijze van voorzorg geregeld
innemen van medicijnen zoals
men doet tegen malaria weinig
zin. Voor malaria ls ledereen vat
baar, natuurlijke onvatbaarheid
daartegen bestaat niet. Medicijnen
zijn altijd nare dingen, vreemde
stoffen die niet in een gezond li
chaam thuishoren en die vaak aan
leiding geven tot minder gewenste
bijverschijnselen. Je spuit niet on
gestraft allerlei medicijn ln een li
chaam dat niet ziek ls."
Eén van de heetste hangij
zers - zoals dat heet - van
het kabinet-Den Uyl en de In
dit kabinet samenwerkende
politieke partijen is de
uitbreiding van de ultra-
centrifuge-installatie in Al
melo. Een probleem ook
met wereldwijde ach
tergronden.
Op hun jongste partij
congres hebben zowel de
PvdA als de PPR zich duide
lijk op een standpunt
vastgelegd - een standpunt,
dat wat de PvdA betreft niet
helemaal parallel loopt met
de opvattingen van de
meerderheid van da Tweede
Kamerfractie en de
geestverwante ministers.
De Tweede-Kamerfractie
van de PvdA heeft inmid
dels haar houding nader be
paald. Relus ter Beek. éen
van de deskundigen van de
fractie op dit terrein, schreef
na deze vergadering bij
gaande beschouwing.
door Relus ter Beek
Toen gouverneur Jimmy Car
ter en senator Walter Mondale
tijdens de Amerikaanse ver
kiezingscampagne indringend
wezen op de gevaren van de
spreiding van kernwapens als
gevolg van de ontwikkeling en
export van civiele nucleaire
technologie en nieuwe be
leidsmaatregelen aankondig
den. was niet iedereen geneigd
dit even serieus te nemen.
Voor de verkiezingen immers
doen politici wel vaker uitspra
ken die zij zich daarna niet
meer kunnen herinneren.
Maar president Carter en zijn ver
vanger Mondale behoren niet tot dit
vergeetachtige soort In de eerste
twee weken van hun ambtsperiode
rijn ze al aan de slag gegaan om de
milJarden-transacUe van de
bondsrepubliek Duitsland met Bra-
liUé te bestrijden
West-Duitsland heeft zich verplicht
om Brazilië te voorzien van een bij
na complete splijtstof-cyclus Com
mercieel een niet onaardig succes
voor onze oosterburen, want naast
zo'n twaalf miljard D-marken krij
gen ze nu de beschikking over twin
tig procent van twee Braziliaanse
uranlumvelden.
Daarmee hebben de Duitsers ook de
toevoer van grondstof voor hun
eigen kernenergie-programma veilig
gesteld en hoeven ze niet langer
afhankelijk te zijn van de Verenigde
Staten. Het Braziliaanse uranium
erts wordt tot brandstof verrijkt in
de ultra-centrifuge-installatle in
Almelo.
Tenminste: dat ls de bedoeling.
Maa/ de Nederlandse regering heeft
nog steeds niet haar fiat gegeven
aan een uitbreiding van de Almelose
fabriek En terecht niet. want ook
het verrijkt uranium, waarop Brazi
lië volgens zijn contract met West-
Dultsland recht heeft, moet uit Al
melo komen. Daarvoor ls toestem
ming nodig voor de drie partners in
het UC-project. Engeland. West-
Dultsland en Nederland die ook elk
de beschikking hebben over het ve
to Er is dus in feite ook sprake van
een rechtstreekse Nederlandse, be
trokkenheid bij het Duits-
Braziliaanse contract.
Atoomwapens
Brazilië is welbewust niet toegetre
den tot het verdrag tegen de ver
spreiding van kernwapens (NPV)
Dat betekent dat het zijn optie op
een eigen atoomwapen uitdrukke
lijk openhoudt. Het betekent ook
dat dit land geen internationale
contróle hoeft te aanvaarden op al
zijn nucleaire activiteiten; wèl op
Installaties en materialen die het
laatste van anderen verkrijgt. Tot
dit laatste is Brazilië bereid, zoals
blijkt uit het feit dat de Duitse leve
rantie onder contróle van het Ween-
se atoombureau (IAEA) blijven.
Maar juist die contróle ls niet water
dicht. Het gebrek aan mankracht
waarmee het IAEA te kampen heeft
zal wellicht nog wel te ondervangen
zijn. Maar het inspectie-systeem van
het IAEA ls geen stelsel dat kan
verhinderen dat een deel van het
splijtbaar materiaal wordt onttrok
ken aan de gecontróleerde
splijtstofcyclus. Het IAEA kan dat
alleen achteraf constateren en dat ls
onder sommige omstandigheden
ook nog maar de vraag. Volgens
deskundigen kunnen vermiste hoe
veelheden pas ontdekt worden als ze
groter zijn dan ongeveer een half A
twee procent van de materiaal
stroom in een installatie
Het moet dus niet moeilijk zijn om
bijvoorbeeld een beetje plutonium
achter te houden voldoende voor
een atoombom die dan ln een paar
uur gemaakt kan worden
Risico
Juist dat risico zit levensgroot ln de
Duitse leverantie aan Brazilië. Im
mers dit niet-NPVPland krijgt de
beschikking over een opwerkingsfa
briek. Daarmee dreigt het volgende
plaatje te ontstaan. Almelo (dus ook
Nederland) levert verrijkt uranium
als brandstof voor de Braziliaanse
kerncentrales. Het afval van de in
deze centrales gebruikte
splijtstofstaven gaat naar de opwer
kingsfabriek. waar langs chemische
weg plutonium vrijgemaakt wordt.
Dit produkt kan dan teruggaan naar
de centrale om als nieuwe brandstof
te dienen maar het kan ook opgesla
gen en achter de hand gehouden
worden voor de vervaardiging van
een atoombom:
Het ls ook om die reden dat de
Amerikaanse vice-president Monda
le in Bonn erop heeft aangedrongen
om het Braziliaanse contract in her
overweging te nemen. Noodgedwon
gen moeten de Amerikanen nu wel
alles op de kaart van Bonn spelen,
omdat de Braziliaanse regering in
middels heeft laten weten er niet
over te piekeren met minder genoe
gen te nemen dan ln het contract is
overeengekomen.
Geen toeval
Die Amerikaanse positie overigens
geeft ook reliëf aan de handelwijze
van de Nederlandse regering. Het ls
dan ook geen toeval geweest dat
Van der Stoel en Mondale elkaar
eind januari ontmoet hebben. In
dien de Nederlandse regering op dit
moment zonder nadere garanties
van haar Almelo-partners te hebben
bedongen, akkoord zou gaan met
het Brazilië-contract, zouden de
kansen op een succesvolle brede
aanpak van het gevaar van de sprei
ding van kernwapens zeer aanzien
lijk verminderen.
Die brede aanpak zou dan ook moe
ten inhouden dat de partners steun
geven aan de Amerikaanse voorstel
len voor een „stop" op dezgn. gevoe
lige technologieën, zoals opwerking
en verrijking, zoals dat ook het ge
val zou moeten zijn met de Initiatie
ven om te komen tot een beheer in
VN-verband van deze gevoelige
technologieën. Daarbij hoort dan
het aanbod om Almelo onder een
toekomstig dergelijk beheer te
plaatsen.
Deze aanpak vraagt krachtig maar
ook behoedzaam onderhandelen. De
tijd speelt daarbij een niet onbe
langrijke rol en wel eerder in het
voordeel van de as Washington-Den
Haag werken dan van Bonn.
Het ls niet ondenkbaar dat de Duit
sers het wachten op het Neder
landse. „Ja-woord" moe, hun dreige
ment zouden uitvoeren om een el-
gen UC-fabriek ln Gronau vlak over
de Nederlandse grens te bouwen.
Dat risico van een Duitse „Allein-
gang" is niet gering. Maar als het
dan toch tot een keuze moet komen;
het vooruitzicht van een Braziliaan
se kernbom met behulp van urani
um uit Almelo gefabriceerd, is nog
afschrikwekkender
Overleden De 72-jarige heer F.G.
Stork uit Hengelo, oud-directeur
van de Koninklijke Machinefabriek
Stork b.v. in die plaats, is om het
leven gekomen toen een tegemoet
komende auto bij een inhaalma
noeuvre op de linker weghelft kwam
en op de auto van de heer Stork
botste. Bij de fusie tussen Stork en
Werkspoor is de heer Stork lid ge
worden van de concern-directie.
DELFT In „het oude en nieuwe
gasthuis" in Delft is op 55-jarige
leeftijd dr. J.A. Veering overleden.
Dr.Veering, lector voor toegepaste j
taalkunde ep decaan aan de onder
afdeling wijsbegeerte en maat
schappij aan de TH-Delft, heeft zich
steeds ingespannen voor een goed
taalgebruik. Hij is bijna 25 jaar di
recteur geweest van het ge
nootschap „Onze Taal" en redac
teur van het gelijknamige
maandblad van het genootschap.
Als zodanig organiseerde hij ook de
tweejaarlijkse congressen van het
genootschap waaraan hij dikwijls
ook als sprekefizijn aandeel leverde.
Dr. Veering waL ook lid van de com
missie Vondeling ter bevordering
van „duidelijke taal", lid van de
Maatschappij der Nederlandse Let
terkunde, bestuurslid van het Insti
tuut Ned. Lexicologie in Leiden en
lid van verschillende technische ter
minologiecommissies.
