Laboratorium noemt stenen
van Tjerk Vermaning onecht
Arnout Colnot (90)
75 jaar schilderen
Uitsluiting een hard middel
KUNST
Personalia
Topoverleg over 'Almelo'
in Londen gaat niet door
Getuige wijst rechtbank op krassen en slijpsporen
Westduitse staatssecretaris verhinderd
Vakbeweging denkt aan hulp aan ongeorganiseerden
Werkgevers
beroepen zich
op Hoge Raad
iONDERDAG 3 FEBRUARI 1977
BINNFNLAND
Trouw/Kwartet
door Jan Sloothaak
ASSEN Het gerechtelijk la
boratorium te Rijswijk heeft
de vondsten van de amateur-
archeoloog Tjerk Vermaning
(48) als onecht bestempeld.
Vermaning en zijn verdediger
mr. G. M. Doornbos menen
echter, dat het rapport van het
laboratorium onder de maat is.
Op een gegeven moment be
schuldigde Vermaning het ge
rechtelijk laboratorium giste
ren zelfs van partijdigheid, om
dat men wel zijn tegenstanders
had gehoord, maar niet hem,
doch later zwakte hij deze ui
ting weer wat af.
De amateur-archeoloog staat drie
dagen terecht, verdacht van verval
sing van archeologische vondsten en
oplichting wegens het verkopen
daarvan. Het begon gistermorgen ge
moedelijk. Rechtbank-president mr.
F. C. Fliek stelde Vermaning op zijn
gemak en deze complimenteerde de
president op zijn beurt voor het feit,
dat deze kennelijk zo zijn best had
gedaan, zich op het proces voor te
bereiden. „Maar," zo wilde Verma
ning wel meteen even kwijt, „voor de
echtheid van die stenen laat ik me
fusilleren."
Halverwege de dag kreeg de
rechtbank een diavoorstelling voor
geschoteld door dr. E. R. Groeneveld
van het gerechtelijk laboratorium.
Op de stenen vondsten van Verma
ning kwamen onlogische strepen
voor, verkleuringen die vraagtekens
opriepen en het ontbreken van een
glanslaag op sommige plaatsen, wat
niet goed verklaarbaar was. Ook
vond Groeneveld het maar on
waarschijnlijk, dat Vermaning ste
nen had gevonden, die achteraf sa
mengevoegd konden worden tot één
grote keisteen (een compositie).
Was dat nu niet een beetje al te
toevallig? Harde bewijzen had het
laboratorium echter niet. Men vond
de stenen echter voldoende verdacht
om tot de volgende conclusie te ko
men: „Gezien de getoonde op
pervlaktebeelden van de stenen, de
krassen, de slijpsporen en de statis
tische onwaarschijnlijkheden moet
het overgrote deel van de midden-
paleolitische artefacten van Hoo-
gersmilde en Heiken en een aantal
stenen als de Leemdijk-bijl en de
Blauwmeer-bijl als kunstmatig en
recent bewerkt en derhalve als on
echt worden beschouwd."
Natuurlijke werking?
Mr. Doornbos trok onmiddellijk van
Boerhaave-prijs De Boerhaave-
prijs van het academisch ziekenhuis
Utrecht is uitgereikt aan mevrouw
J. G. W. Hooning van Duyvenbode
(60), hoofdverpleegkundige op de
operatiekamer van de afdeling neu
rochirurgie bij het ziekenhuis. Zus
ter Hooning van Duyvenbode, die
onlangs haar jubileum vierde omdat
ze veertig jaar werkzaam was in de
verpleging, kreeg de prijs toegekend
voor haar grote verdienste in de
verpleegkunde. Het bestuur van het
Fentener van Vlissingenfonds, dat
besloot mevrouw Hooning van Duy
venbode met de Boerhaave-prijs te
onderschelden, noemt tevens haar
belangrijke rol op internationaal
niveau.
Overleden Op 41-jarige leeftijd is
in zijn woning te Amsterdam de
persfotograaf John de Rooij overle
den. John de Rooij verwierf in 1965
wereldbekendheid met zijn foto's
van prinses Beatrix, die in de tuin
van kasteel Drakesteijn arm in arm
liep met de toen in Nederland nog
volslagen onbekende Claus von
Amsberg. De foto's werden in die
tijd zo sensationeel gevonden, dat
de Nederlandse dagbladen aanvan
kelijk grote aarzeling toonden ze te
publiceren zonder daarbij de identi
teit van de onbekende vriend te
kunnen vermelden.
Burgemeester Met ingang van 1
maart is benoemd tot burgemeester
van Wijk bij Duurstede de heer A. C.
Houtsma te Hoofddorp. De heer
Houtsma is sinds 1970 wethouder
van de Haarlemmermeer, 38 Jaar,
rooms-kathollek en lid van de KVP.
leer. Het laboratorium was zelf met
een korunt-steen aan het slijpen ge
gaan en vond toen, dat de daardoor
ontstane sporen precies leken op die
van Vermanings stenen. Was dat, zo
vroeg mr. Doornbos zich af. niet
eenzijdig? Had men niet verzuimd,
na te gaan of natuurlijke werking
het slijpen door hardbevroren grond
in een eeuwenlang proces bij voor
beeld ook de oorzaak kon zijn?
Getuige Groeneveld ontkende dit
laatste. „Wij hebben de vondsten
van Vermaning vergeleken met an
dere stenen, die je in het veld kunt
vinden." Die toonden niet de kras
sen en sliupsporen die volgens Groe
neveld eigenlijk alleen bij mecha
nisch, machinaal slijpen kunnen
ontstaan. Ook de rode verkleurin
gen kunnen alleen van de extreem
hoge hitte komen, die ontstaat bij
machinaal slijpen, zo meende hij.
Maar, zo vroeg mr. Doornbos, ging
de vergelijking met andere stenen
eigenlijk wel op? Die andere stenen
waren niet door Neanderthalers be
werkt, de stenen van Vermaning
wel. Die bewerking had breukvlak
ken veroorzaakt en wie weet, waren
die breukvlakken wel zachter dan
de huid van een miljoen jaren oude
onbewerkte steen. Stenen die zo'n
vijftigduizend jaar bewerkt konden
dus best eens gemakkelijker be
krast zijn geraakt dan niet bewerkte
stenen. Groeneveld achtte dat on
waarschijnlijk.
Uit literatuur
Verder vroeg Doornbos zich af. waar
het gerechtelijk laboratorium de
wijsheid vandaan haalde, dat een
serie afzonderlijke stenen die tot
een compositie waren samen te voe
gen, zo onwaarschijnlijk was.
Antwoord: Uit Amerikaanse litera
tuur, vertelde Groeneveld.
Doornbos vond dat bij het rapport
dan wel eens een lijstje met een
literatuuropgave had mogen wor
den gevoegd. Hij had trouwens ook
al in een vroeg stadium (tevergeefs)
daarop aangedrongen bij de rechter
commissaris.
Zelf beriep Doornbos zich op een
standaardwerk van de Duitse ge
leerde dr. G. Boslnsky over de arche
ologie van noord-Duitsland en Ne
derland. In dat boek dit Groene
veld in het geheel niet kende
stond juist dat je erg voorzichtig
moest zijn met statistisch materiaal
en de uitleg daarvan.
Groeneveld, zelf geen archeoloog
maar scheikundige, bleef het on
waarschijnlijk vinden, maar Verma
ning vergastte hem nog graag even
op zijn mening:
Die composities waren heel begrij
pelijk. De Neanderthalers joegen
vroeger op de mammoet en zij ble
ven dagenlang bivakkeren tot zij
het beest helemaal hadden opgege
ten. Daar maakten zij dan gebruik
van de gelegenheid, een dikke keis
teen in stukken te hakken en uit die
ene steen diverse werktuigen te ma
ken. Als zij vertrokken lieten zij
soms hele. maar vaak ok hall-
afgemaakte werktuigen gewoon lig
gen. Het was helemaal niet zo gek,
dat die stenen op die plaats werden
vastgehouden in een keileemlaag en
nu nog in elkaar pasten.
Niet zeker
Uit het getuigenverhoor werd verder
niet zeker, in hoeverre bepaalde ste
nen bekrast konden zijn geraakt.
Volgens Groeneveld was elke ande
re verklaring dan dat dit met moder
ne apparatuur was gebeurd, on
waarschijnlijk. Onder meer ook om
dat bijvoorbeeld krassen in de
lengterichting logisch verklaarbaar
warenl terwijl één van de vondsten
Van onze Haagse redactie
DEN HAAG Het topoverleg van de ministers van Buiten
landse Zaken van Nederland, Engeland en West-Duitsland dat
vandaag in Londen zal plaatsvinden over de uitbreiding van de
ultra-centrifuge fabriek in Almelo, gaat onverwacht niet door. In
Den Haag werd gisteren als reden opgegeven dat de Westduitse
minister van Buitenlandse Zaken Genscher verhinderd is. Waa
rom de minister verhinderd is wist men echter niet.
van Vermaning krassen overdwars
vertoonden. En allerlei krassen lie
pen ook onwaarschijnlijk parallel.
Maar, zo weerlegden mr Doornbos
en Vermaning, wist Groeneveld dan
niet. dat er in de periode van het
neolithlcum al slijpstenen waren ge
weest? Dat kon veel verklaren. En
verder waren veel krassen en be
schadigingen ook best te verklaren,
doordat allerlei stenen veel te verdu
ren hadden gehad. De blauwmeer-
bljl bijvoorbeeld in een zandzuiger;
de Leemdijk-bijl was gevonden op
de Leem dijk, waarover auto's met
bieten en aardappelen reden. Veel
stenen waren door een aardappel
meelfabriek gegaan.
Rap weerlegd
De aanwijzingen die het laboratori
um meende te hebben aangevoerd
hoofdschuddend aangehoord
door zijn vrouw Grada en zoon
Tjerk, vooraan op de tribune wer
den door Vermaning rap van tong
weerlegd, 's Morgens al had hij ver
teld, hoe wonderlijk hij het verhaal
vond van zijn bijbelvaste ouders
over een mens die uit een rib was
geschapen. Dat had zijn nieuwsgie
righeid gewekt over het ontstaan
van de mens.
Hoewel hij slechts enkele Jaren lage
re school had, ging hij kennis verga
ren en raakte vertrouwd met de pre
historie van Nederland. Op grond
van de vondsten van de vuistbijl
van Wljnjeterp in de vijftiger jaren
door een collega-amateur, kwam hij
tot de theorie dat er bij S milde meer
te vinden moest zijn. Hij ging zoe
ken en dat werd beloond met onder
meer de vindplaatsen bij Hoo-
gersmilde en Heiken. Die vondsten,
vooral de laatste, had hij wel eens
wat eerder mogen melden en het
was toch onverstandig om zelf te
gaan graven, vond mr. Fliek.
Niemand erbij
Getuige drs. O. H. Harsema. conser
vator van het Drents Museum, ver
telde, dat de belangrijkste vondsten
van Vermaning altijd waren gedaan,
als er niemand bij was. Toen hij er in
Heiken zelf wel eens bij was ge
weest, had Vermaning plotseling
een steen uit een slootwal getoverd,
„die hij eigenlijk al in de hand had".
Niet uit de verf kwam echter, hoe
het kwam, dat Harsema niet toen al,
maar pas na de beschuldiging van
vervalsing, met dit verhaal op de
proppen kwam.
Vandaag komen onder meer profes
sor Waterbolk en drs. Stapert aan
het woord. De laatste heeft Verma
nings vondsten, die eerder door Wa
terbolk waren erkend, als vervalsin
gen aan de kaak gesteld.
Arnout Colnot: ,.Kolhorn"1935
door G. Kruis
BERGEN De Amsterdams-Bergense schilder Arnout Jacobus Gustaaf Colnot is negentig jaar
geworden. Dat wordt nog tot 10 februari gevierd met een grote overzichtstentoonstelling in
het Kunstenaarscentrum Bergen.
Negentig, een hele leeftijd, reageer
meestal in zo'n geval, maar het
dringt eigenlijk pas goed tot je door
als je de geboortedatum voor je ziet,
26 januari 1887. Blader maar eens in
een paar kunstboeken. Je vindt dan
om zo maar eens een heel bekend
voorbeeld te noemen een naam als
die van De Toulouse Lautrec voor
ons aan een reeds lang voorbij tijd
perk verbonden maar hij debu
teerde het jaar dat Colnot geboren
werd in de Salon des Indépendants.
Toen Colnot drie was, overleed Vin
cent van Gogh en in de Jaren op de
Teekenschool voor Kunstambach
ten zal hij nog wel eens met zijn
vrienden gedebatteerd hebben over
oprichting van de expressionistische
groep „Die Brücke" in 1905. HIJ heeft
dat allemaal bewust meegemaakt,
de opkomst van al die richtingen,
stijlen en stromingen, die toch eigen
lijk al een ver-voorbij stuk geschie
denis zijn.
Arnout Colnot wilde al van
kindsbeen kunstenaar worden. Maar
zijn vader wilde dat hij een écht vak
leerde en zorgde tenslotte voor een
soort alternatief: Amout kreeg een
plaatsje op het atelier van Jan Maan
dag. de toneeldecorateur, die veel
werkte voor het toen nog bestaande
Paleis voor Volksvlijt.
Al in die periode tekende en schilder
de Colnot veel naar de natuur. Hij
trok er dan op uit met zijn vriend
Filarskl, naar de Amstelveenseweg
bij voorbeeld, waar toen de Koene
molen nog stond Samen met Fi-
larski betrok hij in 1910 een als ate
lier ingerichte schuur de eigenaar
had er een bovenlicht in laten maken
aan de Bergerweg te Bergen. Tot
1932 is hij daar gebleven, fel is er
daar gewerkt, veel gepraat ook. Met
Leo Gestel met Matthieu en Piet
Wiegman, met Jan Sluyters. En zo
werd onbewust eigenlijk de „Bergen
se School gesticht. Volgens Colnot
overigens meer een vriendenkring
dan een school.
De tentoonstelling in Bergen heeft
een helder idee van Colnots uiteinde
lijke doel, dat hij overigens nog
steeds nastreeft zèlfbeleefde
schoonheid door te geven aan ande
ren. De Intieme schoonheid van en
kele liefdevol gerangschikte voor
werpen. verbeeld in een vaak sober,
maar vol coloriet, van vazen, overla
den met een weelderige verscheiden
heid aan bloemen.
De warmbloedige schoonheid van
zijn kostelijke landschappen, dorps-
en bosgezichten, duinen en bergen,
zeer verschillend van karakter, maar
alUjd treffend door hun sterke over
tuigingskracht. De schoonheid van
de natuur in al haar wisselende
stemmingen, van de lente, van de
herfst, van de zomer en winter.
De schoonheid die overal is als Je
haar maar zien wilt. Colnot zag haar
en wat meer is, hij heeft haar zijn
lange leven lang anderen voorgehou
den. anderen laten zien. anderen le
ren zien.
Genchers afwezigheid leidde er in
ieder geval toe dat het ook voor
minister Van der Stoel weinig zin
had om naar Londen te gaan. Omdat
er bij afwezigheid Jvan de Westduit
se collega toch geen zaken kunnen
worden gedaan. In plaats van minis
ter Van der Stoel gaat staatssecreta
ris Kooymans naar Londen om de
oriënterende besprekingen over het
project in Almelo waaraan alle drie
de landen deelnemen, voort te
zetten.
Van der 8teol had gehoopt in Lon
den spijkers met koppen te kunnen
slaan over de garanties die nodig zijn
om te voorkomen dat het verrijkte
uranium in Almelo door de afnemers
gebruikt wordt voor de productie
van atoomwapens. De minister ver
wacht nu dat het nog enkele weken
zal duren voor een beslissing over
het project valt.
Hij herhaalde gisteren nog eens dat
hij zijn activiteiten gewoon voortzet
ndanks de uitspraak van het PvdA-
congres tegen de uitbreiding van
.Almelo". Volgens Van der Stoel be
rust deze uitspraak op een reeks van
misverstanden. „Ik blijf mijn pogin
gen voortzetten om in het kader van
„Almelo" te trachten tot spreiding
van kernwapens te voorkomen. Het
moet vast staan dat niemand het
uranium uit Almelo voor atoombwa-
pens kan gebruiken. Ik geloof dat
daarvoor garanties mogelijk zijn",
aldus minister van der Stoel.
De ontmoeting van de ministers van
Economische Zaken om de commer
ciële kant van de uitbreiding in Al
melo te bespreken gaat vandaag in
Londen zoals gepland wel door. Mi
nister Lubbers zal namens Neder
land aan deze bespreking deel
nemen.
Simpkins
..Ik moei la
chen om de
mensen. die
leiden, dat ik
het niet lang
iou volhouden:
het is al elf
uur
door Huub Elzerman
AMSTERDAM Werkgevers,
die straks worden getroffen
door selectieve stakingen be
hoeven geen loon te betalen
aan werkwilligen, die als ge
volg van een staking van hun
collega's niet hebben kunnen
werken.
Dit waarschuwingsschot los
sen de centrale werkgeversor
ganisaties VNO en NCW deze
week in hun bladen „De Onder
neming" en „De Werkgever".
De werkgevers reageren met hun be
schouwing over de „uitsluiting" op
een opmerking van de voorzitter van
de Industriebond NVV, Arie Groene-
velt. „Het uitsluiten van nlet-
stakende werknemers door werkge
vers in een onderneming, waar elders
wel wordt gestaakt, is een schunnig
wapen, aldus Groenevelt en hij staat
in deze mening niet alleen. Tal van
vakbondsbestuurders hebben al la
ten weten dat wat hen betreft de
„totale oorlog" tussen werkgevers en
werknemers zal uitbreken, wanneer
het vooroorlogse wapen van de
uitsluiting uit de wapenkast wordt
gehaald.
Uitsluiting is in feite een werkge
versstaking. Wanneer er door een
vakbondsstaking niet kan worden
gewerkt, stuurt de werkgever ieder
een ook de werkwilligen naar
huis. De uitsluiting als antwoord op
de staking is uiteraard een hard mid
del. Meestal wordt het buigen of
barsten.
De eerste uitsluiting in de geschiede
nis van de arbeidersbeweging stamt
uit 1890. De staking bij het En6che-
dese textiel bedrijf Ter Kuile en
Morsman leidde tot de oprichting
van de eerste fabrikantenvereniging.
Toen de staking enkele maanden
duurde de inzet was het ontslag
van een arbeider, een loonsverho
ging en verandering van het boeetes-
telsel introduceerde de fabrikan
tenvereniging de uitsluiting. De fa
briek van Ter Kuile en Morsman
ging eerst een dag en later helemaal
dicht De piepjonge arbeidersbewe
ging probeerde de staking door het
organiseren van massale stcunacties
te redden Maar het hielp niet De
staking ging verloren en een aantal
arbeiders werd niet meer tot het be
drijf toegelaten. Tot voor de tweede
wereldoorlog is de uitsluiting een rol
blijven spelen, maar daarna raakte
dit machtsmiddel wat op de ach
tergrond.
Olie op de golven
In zekere zin gooien de werkgevers in
hun publikatie wat olie op de golven.
Ze wijzen erop dat er nog al wat
misverstanden bestaan over het ver
schil tussen de uitsluiting en het
niet-betalen aan werkwilligen.
Onder uitsluiting verstaan VNO en
NCW de weigering om werk aan te
bieden en in verband daarmee loon
uit te betalen. Het initiatief gaat uit
van de werkgever: hij legt zelf
onder het motto geen werk dus geen
loon de gehele onderneming stil.
Deze vorm van uitsluiting wordt mo
menteel door de werkgevers niet
overwogen.
De zaak ligt anders wanneer de vak
bonden het initiatief tot staking ne
men en bijvoorbeeld op een
kwetsbare plaats in het bedrijf een
beperkt aantal werknemers oproe
pen het werk neer te leggen. Een
dergelijke selectieve staking bij
voorbeeld op een interne transport
afdeling kan de gehele produktie
lam leggen. De werkgevers staan op
het standpunt „al jaren" zeggen ze
dat in zulke gevallen geen loon
behoeft te worden betaald aan
werkwilligen. Ze noemen deze vorm
van „niet-betalen aan hiet-
stakenden" geen uitsluiting maar
verhindering.
Het is een subtiel, maar bestaand
onderscheid. De vraag is nu of de
werkgevers gelijk hebben. In dat ge
val zou de vakbeweging voortaan om
Juridische èn financiële redenen de
selectieve staking verder wel kunnen
vergeten. Het maakt namelijk nogal
wat uit of Je bijvoorbeeld in plaats
van tien kraandrijvers alle werkne
mers in een metaalbedrijf van een
uitkering moet voorzien.
De werkgevers beroepen zich op een
arrest van de Hoge Raad van 7 mei
1978. In dat arrest besliste de Hoge
Raad dat bij een staking in georga
niseerd verband, om kracht bij te
zetten aan eisen met betrekking tot
lonen en andere arbeidsvoorwaar
den. geen loon behoeft te worden
doorbetaald aan werknemers, die
ten gevolge van de staking niet kon
den werken. In het arrest wordt geen
onderscheid gemaakt tussen wel of
niet georganiseerde werknemers,
die verhinderd zijn te werken. Wèl is
de werkgever op grond van vroegere
rechtspraak verplicht te doen wat
redelijkerwijs mogelijk is om de
niet-stakenden aan het werk te
houden.
De juristen bij de vakbonden erken
nen dat de selectieve staking een
wapen is dat om juridische rede
nen zeer zorgvuldig moet worden
gehanteerd. In de memorie van
antwoord van het wetsontwerp inza
ke de werkstaking het ligt al jaren
in de ijskast wordt er van uitge
gaan dat selectieve stakingen het
vermoeden in zich dragen on
rechtmatig te zijn. Het gaat er daar
bij om of het niet kunnen werken
van de werkwilligen „een de werkge
ver persoonlijk betreffende verhin
dering ls". De Hoge Raad heeft hier
over gezegd: „dat de arbeider zijn
aanspraak op loon behoudt, indien
buiten schuld van beide partijen de
arbeid niet verricht kan worden ten
gevolge van omstandigheden die in
de verhouding tussen partijen meer
in de risicosfeer van de werkgever
dan in die van de arbeider ligt"
Op grond van deze uitspraak, aldus
vakbondsjuristen, komt men nu
eens tot de uitspraak dat ten on
rechte het loon is ingehouden, dan
weer dat dit terecht is gebeurd
De clou van het verhaal is dat de
vraag of een staking nu wel of niet in
de risicosfeer van de werkgever ligt
niet voor algemene beantwoording
vatbaar is. Het antwoord daarop
hangt namelijk af van de aard van
de acties en de omstandigheden
waaronder deze plaats vinden. Vast
staat evenwel dat een normale sta
king in georganiseerd verband méér
in de risicosfeer van de arbeider ligt
en dat de wilde, incidentele protest
actie van een gering aantal werkne
mers méér in de risicosfeer van de
werkgevers ligt. Er zijn echter vele
tussenvormen en aanleidingen
denkbaar. De rechter zal uiteinde
lijk moeten uitmaken wie naar zijn
mening het risico dient te dragen.
In een aantal gevallen heeft de kan
tonrechter de werkwillige, die zijn
loon opeiste, in het gelijk gesteld.
Dat was bijvoorbeeld het geval in de
zaak van de werkwillige Meijer, die
van De Schelde in Vlissingen zijn
loon opeiste. Meijer werd in het ge
lijk gesteld. Maar na het arrest van 7
mei 1976 heeft de zaak een andere
wending gekregen. Wilde stakingen
behoren tot het ondernemersrisico
de werkgever betaalt het loon van
de werkwillige gewoon door maar
hoe zal de rechter oordelen over
normale, door de bonden uitgeroe
pen stakingen? Volgens de werkge
vers staat in dat geval het loon van
de werkwillige op de tocht.
De vakbeweging zal zich daartegen
verzetten. Niet alleen met Juridische
middelen, maar ook met nog grim
miger tegenacties. Dat de vakbewe
ging werkwillige leden, die hun loon
niet krijgen zal bijspringen staat
uiteraard vast. Maar er wordt mo
menteel ook gestudeerd op de vraag
of er onder bepaalde omstandighe
den niet de helpende hand naar de
ongeorganiseerden moet worden
uitgestoken. Deze groep immers
wordt door uitsluiting of verhinde
ring direct opgezet tegen stakende
vakbondsleden Het voorkomen van
strijd tussen georganiseerde en on
georganiseerde werknemers zou een
verstandige maar ook een dure tac
tiek zijn De komende dagen zullen
leren wat de werknemer van de rech
ter kan verwachten Want behalve
reeksen stakingen zijn ook de eerste
korte gedingen aangekondigd. Dan
zal ook blijken of de zure grap van
één van de FNV-
loononderhandelaars opgaat: „Ne
derland kent absoluut geen klasse
justitie, maar de rechter zal ook
tegen deze stakingen wel iets weten
te vinden."
