Waarover
spraken zij?
Orthodoxie is geen
exotisch verschijnsel
Alfabet gevonden uit richterentijd
Anglicaanse theologen
erkennen pausschap
Vandaag
75 JAAR GEREFORMEERDE ZENDING OP SOEMBA
LAAT U NIET EENZIJDIG VOORLICHTEN
Onze adressen:
VOORBIJGANGER)
VRIJDAG 21 JANUARI 1977
KERK-BINNENLAND
TROUW/KWARTE
door Jac. B. Looijen
Drie kleine kleutertjes, die zaten op een hek. Boven op een hek.
Aldus een oud kinderliedje. En het gaat verder met: „Waarover
spraken zij?" Of dat liedje net zo oud is als de gereformeerde
zending op Soemba. weet ik niet. Maar wel kreeg ik ter gelegen
heid van het 75-jarig bestaan van die zending een bijzonder
interessant foto-album en dat heet: „Waarover spraken zij?"
Op de voorplaat zit dr L. Onvlee in
een wit tropenkostuum te praten
met twéé bont geklede mannen van
Soemba. Niet boven op een hek.
Maar op een prachtig grafmonu
ment Ook staren ons op dat monu
ment nog drie beelden aan
Gevoelige taal
Ja. waarover spraken zij? Over die
beelden? Ik denk dat dr Onvlee pro
beerde nog meer aan de weet te
komen van die merkwaardige dich
terlijke taal van de mensen op Soem
ba. Om maar iets te noemen, ze
hebben een woord en dat betekent:
koel. Maar dr Onvlee. die tegenwoor
dig van z'n pensioen geniet in Benne-
kom, vertelde me onlangs, dat het
ook heil betekent.
En lichamelijk welzijn. Koelte, heil,
welzijn: één woord. Het heeft alle
maal met elkaar te maken. Ik moest
er aan denken bij de oudejaars
conference van Wim Kan. Hij had
het over het Frans. Ook zo'n vloeien
de. veelzeggende taal. Qu-est-ce-que
vous voulez. zeggen ze in Frankrijk
heel zangerig. Vertaald in 't Neder
lands wordt het zoeiets als Wat-
mot-je?". zei Kan.
Van dr. Onvlee moet ik nog vertel
len. dat hij een zeer groot deel van
z'n leven besteedde aan de vertaling
van de bijbel in het Soembaas. Hij is
er niet mee klaar gekomen. Natuur
lijk niet. Want hoe vertaal en vertel
je de bijbel in zo'n gevoelige taal?
Niettemin: er ging heel wat naar de
drukpers en dat hebben de mensen
op Soemba nu in hun handen. En
daarmee zijn ze aan de gang. Want
met het Woord moet je aan het werk.
Hoe? Nu dat zie Je in dat wonderlijke
foto-album van Soemba.
Doen wat je zegt
Eerst iets anders. In de gereformeer
de synode te Lunteren ls de laatste
Jaren nogal eens gepraat over de
twee-procents-actie. De idee kwam
van de Wereldraad van Kerken en
het ging er om. dat iedere kerkelijke
gemeente twee procent van z'n in
komsten zou moeten afstaan voor
ontwikkelingssamenwerking.
Deze gedachte sloeg niet erg aan bij
de gereformeerden en sommige an
dersdenkenden snapten dat niet. Ik
wel. Want de gereformeerden heb
ben sinds 1896 toen hun zending een
kerkelijke zaak werd altijd veel meer
dan twee procent van hun „kerkelijk
budget" gegeven aan ontwikkelings
samenwerking. Ze hebben in hun
zending nooit alleen maar staan te
praten en te verkondigen. Ze hebben
ook. zo goed mogelijk, gedaan wat ze
zeiden.
Kijk, en daarvan geeft dat foto
album van de 75-jarige Soemba-
zending nu zo'n goed beeld. Ik bla
der het nog eens even door en zie
foto's van boeren op hun akkers en
daar komen dan mannen van de
zending aan te pas. Geen dominees,
maar Ingenieurs van de landbouw
hogeschool in Wageningen. Hoe kun
Je een betere oogst krijgen van Je
grond. Ik zie een dominee met een
medicijnkast in z'n werkkamer.
Daaruit groeide een stuk ge
zondheidszorg van heb-ik-jou-daar.
Een ziekenhuis, klinieken en ga
maar verder. Je ziet schooltjes, eerst
hele kleine, maar later worden het
grote complexen. De zending ls er
mee begonnen en in onze tijd ls het
overgenomen door christelijke
stichtingen, die ook steun krijgen
van de Indonesische overheid. Dat
is een hele belangrijke ontwikke
ling. Een stuk ontwikkelings
samenwerking. De Soemba-zending
heeft er intusséh wel 75 Jaar voor
nodig gehad om zover te komen.
Want van vandaag-op-morgen gaat
het niet, zoals sommige wereldver
beteraars menen.
Lang niet klaar
En verder dat foto-album van
Soemba brengt ook heel wat grappi
ge „onder-onsjes" in beeld. Je kijkt
daar nu wat verbaasd tegen aan,
maar je moet het zien in het kader
van de tijd. Parmantige zen
dingsmannen, onberispelijk gekleed
te paard. Op weg naar de mensen in
de dorpen. Ach nee, het zal in z'n tijd
wel voor de fotograaf geweest zijn.
Net zoals Wim Kan nu fris en vrolijk
poseert voor de camera, teneinde
onze kranten aan een goed plaatje
bij z'n praatje te helpen.
De kleine zendingsgeschiedenis, ook
van Soemba vertoont allerlei koddi
ge prenten. Ze staan in het foto
album en waarom ook niet. Ook de
zendelingen is niets menselijks
vreemd.
Maar er ls iets anders dan terugkij
ken. Dat doet het foto-album ook.
Wij zijn naar de mensen van Soem
ba gegaan. In onze tijd komen ze
ook naar ons toe. Het is over en weer
geworden. Ik denk: net goed. Want
ze hebben ons wel wat te vertellen.
Enige tijd geleden sprak ik nog een
socioloog, die van Soemba af
komstig was. Hij begon over allerlei
dingen die bij ons niet deugen. Hij
zei bijvoorbeeld: wij op Soemba hel
pen elkaar ln de buurt, ongeacht of
Je christen bent of dat niet bent
Bmurenhulp. Hoe zit dat bij jullie?
Of laat Je elkaar „links liggen".
Ik dacht meteen: of rechts liggen?
Ik heb zo'n idee, dat de gereformeer
den nog lang niet klaar zijn met hun
zending op Soemba. Wie kaatst
moet de bal verwachten. Wij ver
taalden de bijbel Zij gaan 'm nu aan
ons vertellen.
Het Soembu-foto-album „Waarover
spraken wij", is verkrijgbaar bij het
Zendingscentrum, Postbus 204 te
Leusden voor 4,90. De foto is uit het
boekje overgenomen.
ADVERTENTIE*
door bladen, die ons niet sympathiek gezind zijn, omdat wij strijden
voor het behoud van het gereformeerde karakter van onze kerken en die
ons daarom ouderwets vinden. Leer onze ware bedoelingen kennen.
Help ons in onze strijd. Het belang van onze gereformeerde kerken staat
op het spel. Neem eens een abonnement op „Waarheid en Eenheid".
Het kost maar 18,- per halfjaar. Adres: Boulevard 11. Velp G.
Paus: nog lange weg naar eenheid
ROME/LONDEN Tijdens zijn we
kelijkse audiëntie heeft paus Paulus
gezegd, dat er sprake kan zijn van
gemeenschappelijke eucharistievie
ring van anglicanen en katholieken,
zolang er geen volledige eenheid is
bereikt
Hiermee zette hij een domper op al
te groot enthousiasme na de publi-
katle van de anglicaans-r.k. theolo-
gieverklaring over het gezag in de
kerk. In deze verklaring erkennen de
anglicaanse theologen het primaat
van de paus van Rome. maar houden
zij wel bezwaar tegen de wijze waar
op de paus zijn primaat uitoefent
Met name de aanspraak op onfeil
baarheid is voor de anglicanen niet
aanvaardbaar.
8prekend over de belde kerkge
nootschappen zei de paus: „Wij zijn
al in aanleg broeders. Maar wij
kunnen geen broeders zijn, zolang
wij missen wat nodig ls voor eenheid:
de heilige mis en de heilige commu
nie." HIJ sprak wel van een „nieuwe
atmosfeer en geest van ware broe
derschap, die steeds vaster en
vruchtbaarder wordt". Maar de paus
voegde daar onmiddellijk aan toe.
dat het nog een lange weg zou zijn,
voordat het metterdaad to gezamen
lijke eucharistieviering zou kunnen
komen.
De 4500 woorden tellende verklaring
„Gezag in de kerk" is het vierde
rapport van een commissie van theo
logen, die in 1966 door paus Paulus
en de toenmalige aartsbisschop van
Canterbury, Michael Ramsey, werd
Ingesteld. Eerder verschenen geza
menlijke verklaringen over de eu
charistie (1971), bediening en ambt
(1973) en het huwelijk (1975), Maar
tot nu toe hebben de hoogste ni
veaus van beide kerken zich nog
AMSTEROAM:
Postbus 859
Wibautstraat 131
Tel. 020-913456
Telex 13006
ROTTERDAM/DORDRECHT:
Postbus 948
Westblaak 9. Rotterdam
Tel. 010-115588
OEN HAAG/LEIDEN:
Postbus 101
Parkstraat 22. Den Haag
Tel. 070-469445
ZWOLLE/GRONINGEN:
Postbus 3
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel. 05200-17030
over geen van deze verklaringen uit
gesproken.
Daarom onderstreepten de voorzit
ters van de commissie, de anglicaan
se bisschop Henry McAdoo en der.k.
bisschop Alan Clark, bij de presenta
tie van het laatste stuk nog eens, dat
aanvaarding door beide kerken no
dig is. Karl Rahner werd geciteerd:
„Nu gaat het initiatief van de theolo
gen naar de gezagsdragers." Op het
ogenblik heeft de verklaring niet
meer gezag, dat van een praatstuk,
opgesteld door achttien theologen
van naam, waarvan het de bedoeling
is, dat het ln beide kerken op alle
niveaus besproken wordt
De anglicaanse theologen hebben er
geen enkele moeite mee, dat Rome
het primaatschap opeist. Zij erken
nen de historiciteit van deze aan
spraak. Maar zij zien dit pri
maatschap duidelijk ln dienst van
de geloofstrouw van alle plaatselijke
kerken aan Christus. De ge
meenschap met de paus is bedoeld
als een garantie voor de katholiciteit
van elke plaatselijke kerk en als een
teken van de gemeenschap van alle
kerken, zegt de verklaring.
De commissie vindt, dat een eens
geproclameerde dogmatische formu
lering later veranderd mag worden,
wanneer dit een verbetering bete
kent Maar een dergelijke nieuwe
formulering moet altijd voortbou
wen op de waarheid, die ln de oor
spronkelijke zegging wordt bedoeld.
Zij mag er nooit mee ln tegenstelling
zijn.
Onfeilbaarheid
De onfeilbaarheid in de kerk houdt
niet ln, dat in de dagelijkse uitoefe
ning van het ambt geen fouten kun
nen worden gemaakt of dwalingen
begaan. De commissie is ook van
mening, dat alleen aan die concilie
uitspraken bindend gezag toekomt,
die de centrale heilswaarden be
treffen.
De angellcaanse theologen hebben
veel moeite met de praktische uitoe
fening van het pausschap. Met name
het eerste Vaticaans concilie, dat de
onfeilbaarheid van de paus als een
persoonlijk voorrecht vastlegde en
dit baseerde op „goddelijk recht", is
voor de anglicanen moeilijk verteer
baar. Als praktische voorbeelden
noemen zU de twee Maria-dogmas
(Maria onbevlekt ontvangen en haar
ten hemelopneming). ZIJ hebben er
grote moeite mee. deze te erkennen
als onderdeel van de centrale ge
loofswaarheden.
Zo hebben de anglicaanse theologen
ook hun zorg over de aanspraak van
de paus op universele en onmiddel
lijke rechtsmacht, waarvan de gren
zen niet duidelijk zijn vastgelegd. ZIJ
vrezen dat zo de weg open ligt voor
onwettig en ongecontroleerd ge
bruik van die macht
AMSTERDAM Het
beeld dat pater Burg
van de orthodoxe kerk
schetst kan uiteraard
niet volledig zijn. Het is
echter op een aantal be
langrijke punten ook
onjuist. Op een enkel
punt wil ik graag nader
ingaan.
Het zo kwistig door drs.
Burg gebruikte woord „by
zantijns" wordt door ortho
doxe christenen nooit ge
bruikt. Zij noemen zich
„orthodox" (rechtgelovig),
een woord dat voor de
kerkscheiding van 1054 een
aanduiding was voor de
christenen van Oost èn
West, evenals ook het
woord „katholiek" een aan
duiding was voor belden.
Deze rechtgelovigheid
kwam en komt voor de
orthodoxe christenen nog
steeds o.a. tot uitdruk
king ln de conciliair tot
standgekomen geloofsbelij
denis van Nicea (325), ln de
zes daarop volgensde oecu
menische (door de gehele
kerk aanvaarde) concilies
en ln een kerkbestuur waar
in de ene bisschop principi
eel geen volmachten heeft
boven de andere. Pas na de
kerkscheuring van 1054 gin
gen de christenen van het
„Oosten" bij voorkeur het
woord „orthodox" gebrui
ken. een woord dat niet zo
als het artikel suggereert ls
bedoeld als een „eretitel
tav. het Westen" en ook
niet als een „steunpunt in
de vaak vijandige wereld
van islam en communis
me", maar om aan te geven
dat men vasthoudt aan de
oorspronkelijke belijdenis
van de zeven oecumenische
concilies.
Na 1054 ging de r.k. kerk
haar eigen weg. De „grote
•oncllies waarop de ortho
doxen niet aanwezig wa
ren" waren zeer zeker groot,
maar het waren plaatselijke
concilies van de westerse
kerk. Zij hadden niet meer
het oecumenisch karakter
van de eerste zeven conci
lies van de ongedeelde kerk
en daarom waren de ortho
doxen er niet op aanwezig.
Ook het a.s. pan-orthodoxe
concilie is niet oecumenisch
ln bovengenoemde zin.
Het woord „byzantijns"
werkt bovendien vervreem
dend en verdoezelt de ware
door drs. A. Voogd
Begin deze maand schreef pater drs A. Burg twee artikelen over de orthodoxe
christenen naar aanleiding van hel te verwachten pan-orthodoxe concilie. Drs A.
Voogd, wetenschappelijk medewerker aan de universiteit van Amsterdam en diakon
van de Russisch-orthodoxe kerk in Nederland, plaatst hierbij enkele kanttekeningen.
Ook ln Nederland worden Ikonen
gerestaureerd. In het restauratie
atelier op kasteel De Wljenburgh ln
Echteld werken drie restaurateurs
fulltime aan het schoonmaken en
restaureren van honderden Rus
sische Ikonen. Hier wordt een Ikoon
Ingespoten om de krljtgrond te
lijmen.
aard van de orthodoxie. Het
ls in onze tijd van communi
catie en informatie wel te
leurstellend, dat de ortho
doxe kerk nog zo vaak
wordt voorgesteld als een
exotisch verschijnsel, dat
vreemd zou zijn aan de
„westerse" mentaliteit. Ook
in deze artikelen wordt weer
gesproken als het gaat
om de eredienst over een
„vroom schouwspel", „vage
belevenis van een myste
rie", „mysteriespel tegen
een decor(!) van ikonen en
fresco's", wierook, proces
sies e.d.
De serieuze bezoeker van
deze kerk kan echter tot de
verrassende ontdekking ko
men dat aan de Inderdaad
rijke vormen van de ere
dienst een zeer nuchtere
spiritualiteit ten grondslag
ligt, een spiritualiteit die ge
boren werd niet aan het
weelderige hof van Byzanti
um, maar uit de diepe gees
telijke ervaringen van woes
tijnvaders en monniken
We kunnen het eens zijn
met pater Burg: het ls in
derdaad „bevreemdend dat
in een tijd van maanreizen
de westerse christenheid
nauwelijks iets weet van de
meer dan honderd miljoen
medechristenen verspreid
in het Nabije Oosten en ln
de Slavische landen". Maar
ook nauwelijks iets weet
over de enkele miljoenen
orthodoxen in Amerika,
verenigd in een autonome
Amerikaans-orthodoxe
Kerk, in Canada en ln West-
Europa.
Het zou daarom verheu
gend zijn geweest als pater
Burg niet alleen had ge
constateerd dat „in Neder
land de kerken volstromen
als er een byzantijnse litur
gie wordt gevierd" (welke
kerken, waar?), maar ook
melding had gemaakt van
het bestaan in Nederland
van een aantal orthodoxe
parochies waar de liturgie
van Johannes Chrysosto-
mus iedere zondag wordt
gevierd (en bovendien op
zaterdagavond de vigilie).
„De verbondenheid met Ro
me" van de andere patri
archaten gedurende de
eerste eeuwen moet niet ge
zien worden als een soort
eenrichtingsverkeer, ook
het patriarchaat Rome
(paus en patriarch beteken
de immers oorspronkelijk
hetzelfde) was verbonden
met die andere patriarcha
ten. Zo vormde de kerk een
organisch geheel van conci
liair bestuurde kerken, waa
rin van een primaatschap
van de ene bisschop boven
de ander althans ln principe
geen sprake was.
Is het niet wonderlijk te.
constateren dat na eeuwen
veelbewogen geschiedenis,
die eenheid tussen de ortho
doxe kerken ondanks het
ontbreken van een centraal
gezag door haar gelovigen
nog steeds als een realiteit
wordt gevoeld? Geen een
heid van bulten opgelegd,
maar eenheid door een ge
meenschappelijk leven ln
één en dezelfde waarheid,-
een eenheid die in het Rus
sisch met het zo rijke woord
„sobornost" (eenheid in lief
de en vrijheid) wordt aange
duid, die voor de ortho
doxen dierbaarder is dan
wat ook.
TEL AVTV Een meer dan driedui
zend jaar oude potscherf, die Mjna
als waardeloos was weggegooid,
heeft het oudst bekende Hebreeuwse
alfabet opgeleverd.
De vondst ls te danken aan een
Israëlische archeologle-student met
scherpe ogen, Arye Bomsteln. Ande
ren hadden de scherf vorig jaar juli
gevonden bij opgravingen. Zij zagen
er weinig ln. maar Bomsteln ont
dekte. dat er lettertekens op ston
den. De tekst op de scherf bevat geen
verhaaL Maar wat belangrijk is; er
staat een vrijwel volledig He
breeuws alfabet op.
Men schat de scherf ttff het begin
van de elfde eeuw voor Christus, de
tijd van de richters E11 en Samuel.
Daarmee is de vondst een kleine
tweehonderd jaar ouder dan het tot
nu toe oudst bekende Hebreeuwse
geschrift, de zogenaamde kalender
van Oezer, een landbouwkalender
op kalksteen uit de tijd pan koning
Salomo
De scherf werd opgegraven in Izbet
Sarta, vijftien kilometer ten oosten
van Tel Autp. In de tijd, waarin de
scherf moet zijn beschreven, vond in
ditzelfde gebied de grote slag tussen
de Israëlieten en de Filistijnen
plaats, die beschreven wordt in 1
8amuel 4, waarbij de twee zonen t>an
Ell sneuvelden en de ark in de han
den der Filistijnen viel.
Dr. Aaron Demsky noemt het nu
geponden alfabet een „missing link"
in de geschiedenis van het schrift
Het stamt uit de tijd, dat de over
gang plaats had van tekenschrift
DE DAGEN LENGEN
de dagen lengen langzaams
onmerkbaar maakt het llcl
zijn strepen breder
over ons leven
dat komt uit het duister;
er wordt naar uitgezien
door oude mensen
die nu nog kleumen ln het pi
maar soms ls 't net
also! ook de plantsoenen
zacht roepen om licht
warmte;
het land ligt stil te wachte
en hier en daar
bergt het reeds het zaad;
Jonge ogen gaan glanzen
om weer uit te zien
naar dagen van licht
vreugde,
maar eerst komt nog h
verhaal
van Hem die bij ons was
't ls lang geleden
en wiens hoop
zells wij niet vermochten
te doden ln de dood
onmerkbaar maakt zijn llcl
de strepen breder
over mijn leven
Beroeplngswerk
NED. HERV. KERK
Benoemd tot wetenschappelijk ra
dewerker aan de rijksuniversiteit
Utrecht: drs SJ. Runla, zendln
pred. in Indonesië (thans met vet
in Nederland), die deze benoem
heeft aangenomen.
Bedankt voor Vlaardingen: C.
Evert te Steenbergen-Nieuw Vol
meer en Halsteren.
Afscheid op 23 Jan. van Gemert:
ten Kate ber. te Blggekerke;
Wormerveer: N. de NoolJ, weg(
opleiding tot zendlngspred.
Intrede te Apeldoorn: F. I. VerbJ
uit Dedemsvaart; te Naarden:f
Gerbrandy uit Kethel; te Bloem
daal: W. Dijckmeester uit Hilvj
sum; te Oostwold (cl. Wlnschotc
kand. J. Enderlé, die daar stndj
maart 1972 werkzaam ls
hulppred.
GEREF. KERKEN
Intrede te Genemulden: W. vu
Benthem uit Nleuwlande; te Lel;
stad: M. A. Noorloos uit Wormi
veer; te Nederhorst den Berg (prei
kant ln tijdelijke dienst): G. Rlenl
voorheen predikant bij de Chr. R
Church ln Canada.
GEREF. KERKEN (VRUG.)
Afscheid van Vroomshoop:
Woudt ber. te Den Helder.
Intrede te Utrecht NW: A. Kameri
Loenen a.d. Vecht.
CHR. GEREF. KERKEN
Intrede op 26 jan. te Ouderkerk a
Amstel: kand. A. K. Wallet uit V
nendaaL
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Rotterda
LJsselmonde: A. Moerkerken
Nieuw Beijerland, die bedanl
voor Kruiningen.
Bedankt voor Hoogvliet: R. Bo<
aard te Lelden.
Ds J. Brouwer
Op 57-Jarlge leeftijd ls overleden
J. Brouwer, directeur van
centrum voor sociale dlenstva
nlng te Arnhem. Ds Brouwer i
vanaf 1944 hervormd prediki
achtereenvolgens te Noorddljk,
gerpredikant ln voormalig Ne<!
lands-Indié, Koudum en Sexbieni
In 1961 aanvaardde hij zijn func
ln Arnhem.
ADVERTENTIE
zoals de Egyptische hiërogliefen)
naar letterschrift, zoals wt) die nu
kennen.
Een bijzonderheid ia, dat de tekst op
de scherf geschreven ls van links
naar rechts en dus van voor de tijd
ls, dat de semltlsche talen overgin
gen op het schrijven van rechts naar
links.
Het alfabet van de scherf telt 21
letters en een open plaats voor de
letter m. Dat komt overeen met het
moderne Hebreeuwse alfabet, dat 22
Utters UIL
Deze week in Hervormd Nederland
O.&.:
Prof. Albeda:
Demokratischer
economie
belangrijker dan
arbeldsvrede
Overheid en pornografie
Breekt het zilveren koord tusst
jeugdwerk en CRM?
a Boeren moeten produceren naar b«
hoefte.
De C.I.A. en de Russen
Colombia in staat van ontbinding,
ik abonneer
mij op/vra«|
een
proefnumm
van
Hervormd
Nederland.
ab.prijs 31.— per halfjaar.
Zonder postzegel verzenden aan:
Aatwjiammer 1776, Den Haag. B
«en mag ook: 070-512111. Ook la
foaoe verkoop.
