)e wereld
ia Kissinger:
>tabieler, niet
echtvaardiger
n
lend jaar zal de wereld hel zonder de
tie bemoeienis van Henry Kissinger
ten doen. Omdat zijn chef, president
rawèaid Ford. het bij de verkiezingen niet
It gehaald, moet de minister van buiten-
se zaken van de Verenigde Staten ook
jroui veld ruimen. Daarmee komt een (voorlo-
eind aan een buitengewone politieke
"^baan Acht jaar lang heeft Alfred Heinz
inger, die in 1927 in Duitsland werd
oren en pas op zijn vijftiende in de VS
n-tfai
iüep
hg 24 december 1976
buitenland
trouw/kwartet 19
kwam, de Amerikaanse buitenlandse politiek
gedomineerd. Eerst als voorzitter van de
Nationale Veiligheidsraad en persoonlijk ad
viseur van president Nixon. later (sinds
1973) als minister. In die functies bereikte hij
een ongekende populariteit.
Ziet de wereld na Kissinger er werkelijk beter
uit? En wat waren eigenlijk de denkbeelden
van deze moderne volksheld? Op die vragen
wordt in onderstaand verhaal ingegaan
or Rimmer Mulder
y Kissingers afscheid valt niet
m met het hoogtepunt van zijn
Dat viel in 1974 toen iedereen
prees voor zijn verrichtingen
t Midden-Oosten waar hij de
en van Israël en Syrië op de
vlakte van Golan uit elkaar
gehaald. Een diplomatieke
itatie. waar alleen maar in
•treffende trap over gespro-
mocht worden. „Wat dr. Kis-
Ir heeft verricht is, naar alle
staven gemeten, een wonder."
resident Sadat van Egypte en
ras nog maar een zwakke af-
eling van wat er in de westerse
schreef: „Het leven is lijden, de
geboorte sluit de dood in zich. Ver
gankelijkheid is het lot van het
bestaan. Nog nooit is een bescha
ving blijvend geweest, een verlan
gen geheel vervuld. Dit is de nood
zaak. de onontkoombaarheid van
de geschiedenis, het dilemma der
sterfelijkheid." Zo staat het in zijn
doctoraal scriptie." een lange,
hoogdravende beschouwing over
de filosofen Spengler, Toynbee en
Kant. Wat verderop staat: „Is de
mens gedoemd te strijden en te
leven zonder zekerheid? In zekere
zin wel. De mens kan zich geen
Uwerd geschreven. Tovenaar.
i^Htte onderhandelaar aller tij-
vredevorst en wonderbare
^iman waren hele gangbare be-
igen in die tijd. Henry Kissin-
as een superstar, een nationa-
ld geworden. Leuk voor Henry
Is vijftienjarige tamelijk be-
in de Verenigde Staten was
fland als joodse vluchteling,
ook voor zijn chef Richard
i, die zijn eigen populariteit
:ag dalen en steeds verder in
fatergate-schandaal verstrikt
Zijn minister van buiten-
e zaken was het enige waar
hij nog wat eer kon inleggen,
ipublikeinse regering was ten-
te niet helemaal verloren.
\U
jaar later ontkenden velen
lezelfde Republikeinen dat ze
Kissinger ooit hadden ge-
Ene Ronald Reagan, die
ikaans president wilde wor-
m de oorlog in Vietnam nog
te kunnen overdoen, vertelde
inger de Amerikaanse be-
m aan de Russen had ver-
iseld en dat het land in groot
r was. Hij kreeg bijna de helft
e Republikeinse partij achter
Dat was vervelend voor inval-
ësident Gerald Ford. die aan
and van Kissinger helemaal
Wladiwostok en Peking was
st en van hem ook had ge-
dat Polen, Roemenië en Joe-
rië allemaal in Oost-Europa
(Later zou hij zich nog eens
Ben over deze landen, maar
lebben andere immigranten
weer gecorrigeerd. Gelukkig
'ord genoeg karakter om zijn
gde minister van buiten
zaken te durven,
laven).
Leiderschap
gankelijkheid
loor kan Kissinger nu op nor
en eervolle wijze afscheid ne-
van de actieve politiek. Het zal
waarschijnlijk niet zo gemak-
vallen. want hij heeft er on
inbaar van genoten jarenlang
t centrum van de macht te
n vertoefd. Maar hij heeft
tenminste alle tijd om te
wat voor mooie dingen ande
ver hem hebben geschreven,
ij kan zijn ijdelheid strelen
de gedachte dat hij zonder
een zwaar stempel heeft ge-
op de Amerikaanse naoorlog-
chiedenis. Zijn roem zal lang-
verder tanen, maar dat kan
nauwelijks een teleurstelling
oor iemand die als student al
enkele garantie verschaffen. Er lig
gen geen technische oplossingen
voor de dillemma's van het leven
voor het grijpen. Dat is het nood
lottige van het bestaan.'
Nee. Dear Henry had niet zo n vro
lijke kijk op de mensen en hij leed
bepaald niet aan één of andere
vorm van vooruitgangsgeloof. Over
hervormers en wereldverbeteraars
deed hij uiterst schamper.
Henry Kissinger had wel geloof in
leiderschap en macht als middel
om de orde te bewaren. Hij ge
loofde in sterke mannen, die met
hun persoonlijke daden het lot van
hele staten en volken konden bepa
len. Daarover schreef hij in zijn
proefschrift „Herstelde Wereld".
Het gaat over Metternich en
Castlereagh, die in de vorige eeuw
de machtsverhoudingen in Europa
voor tientallen jaren regelden.
Vooral de rol van Metternich. de
Oostenrijker die door de verschil
lende machten in Europa zorgvul
dig tegen elkaar uit te balanceren
de vrede trachtte te bewaren, boei
de Kissinger. Zijn passie voor deze
diplomatie van het machtseven
wicht heeft hij later nog vele malen
beleden. Kissinger vertrouwde niet
op een langzame ontwikkeling naar
een vreedzame wereldsamenleving.
Wel geloofde hij dat er een „stabie
le international orde" was op te
bouwen, die vrede als „natuurlijk
bijprodukt" zou hebben.
Maar zo'n orde vereiste sterke poli
tieke leiders met durf en visie, juist
in een tijd waarin de atoombom
oorlog tot zo'n riskante zaak had
gemaakt. In zijn belangrijkste
boek („Kernwapens en buiten
landse politiek") omschreef Kissin
ger leiderschap als „het vermogen
om grenzen, die men als vanzelf
sprekend is gaan beschouwen, te
overschrijden Hij vond dat de wa
re leider de durf moesten hebben
„doelen na te streven die de massa
misschien slechts vaag kan be
vatten.
Ambtenarij
Wat de Amerikanen in de jaren
vijftig aan leiding en visie opbrach
ten vond Kissinger maar niks. Hij
hekelde de invloed van de ambten
arij. die volgens hem nooit grote
ideeën en visies kon produceren.
Hij pleitte voor een opzet, waarbij
het ambtenarenapparaat de routi
ne-zaken kan afhandelen en de lei
der zijn creativiteit op de grote
uitdagingen kan uitleven. Kissin
ger schamperde verder over de ma
nier waarop de Verenigde Staten
hun macht gebruikea „Als de natie
gebruiken wij onze macht bijna
met het schaamrood op de kaken,
alsof macht op zichzelf iets verdor
vens is.
We willen graag dat de wereld ons
aardig vindt en we willen ons doel
bereiken door de overtuigings
kracht van onze principes en niet
door brute kracht Omdat we wars
zijn van machtsvertoon hebben we
alle oorlogen in kruistochten ver
anderd en daarna onze macht op de
meest absolute wijze gebruikt."
Eisenhower
Nog meer kritiek op de Amerikaan
se politici leverde Kissinger in en
kele artikelen voor vakbladen.
Vooral president Eisenhower en
diens minister Foster Dulles (in
hun tijd toch zeer geziene personen
in het westen) pakte hij hard aan.
In 1956, kort voor de presidentsver
kiezingen. schreef hij: „Het lijdt
geen twijfel dat de buitenlandse
politiek van de Verenigde Staten in
een impasse is geraakt." Hij ver
weet de regering-Eisenhower geen
antwoord te hebben op de taktiek
van de Sowjet-Unie in de koude
oorlog. Dat heeft geleid tot „een
crisis in ons stelsel van bondge
nootschappen" en ..aanzienlijke
Russische winst onder de niet-
gebonden volken in de wereld." In
1958 deed hij het nog eens dunnet
jes over en noemde hij de Republi
keinse regering naïef, visieloos en
slap
Zijn geringe vertrouwen in de Ame
rikaanse ambtenarij demonstreer
de hij nog eens in een artikel in
1966. Daarin onderstreepte hij op
nieuw het belang van krachtige lei
ders. Zij kunnen echter danig voor
de voeten worden gelopen door een
groot ambtenarenapparaat, waarin
allerlei persoonlijke en groepsbe
langen door elkaar heen spelen. El
ke beslissing is daardoor een
compromis. De man aan de top
heeft daarna een maar weinig ruim
te voor een persoonlijke inbreng.
Datmaakt de diplomatie star, vond
Kissinger.
Niet om sympathie
Zelf eenmaal in de internationale
arena los gelaten bleef Henry Kis
singer zijn geloof in macht en
krachtig leiderschap trouw. Hij
ging niet de wereld rond „om de
sympathie van de mensheid te ver
werven" zoals hij Eisenhower en
Dulles had verweten. Als een mo
derne Metternich begon hij te wer
ken aan een stabiele wereldorde,
gebruik makend van alle
machtsmiddelen waarover de Ver
enigde Staten beschikken. Hij
schaamde zich niet voor macht
Zijn president Richard Nixon gaf
hem ook alle ruimte voor de „per
soonlijke inbreng" die Kissinger zo
belangrijk achtte. Door zijn directe
band met de president kon hij bij
na geheel buiten de zo gevreesde
bureaucratie om opereren Zo was
hij begin 1971 bezig aan geheime
onderhandelingen met de Sowjet-
Unie. China en Noord-Victnam. Er
werd pas bekendheid aan gegeven
als er resultaten te melden waren,
die dan als konijnen uit de hoed
tevoorschijn werden getoverd. Op
die manier kreeg Kissinger het au
reool van „super-onderhandelaar".
Allengs kreeg hij daardoor meer
greep op de Amerikaanse buiten
landse politiek, die langzamerhand
een eenmansbedrijf ging worden.
Kissinger voelde zich best in de rol
van eenzame wereldreiziger „Ik
heb altijd alleen gehandeld. Ameri
kanen hebben daar grote bewonde
ring voor. Amerikanen bewonderen
de cowboy die de karavaan in zijn
eentje leidt Deze romantische, ver
rassende eigenschap komt mij
goed uit, omdat alleen-zijn altijd
deel is geweest van mijn stijl, of
mijn techniek, als u wilt", zei hij in
1974 in een interview met The New
Republic.
Veertien jaar eerder had hij al ge
schreven: „Om levensvatbaar te
zijn heeft een democratie leiders
nodig, die alleen durven staan."
(Uit: „De noodzaak om te kiezen").
Geheime diplomatie was volgens
hem noodzakelijk. Ingewikkelde
vraagstukken zijn immers niet op
te lossen door mannen „die elkaar
in het volle licht van de publiciteit
ontmoeten".
Doorbraken
Verreweg het belangrijkst vooi
Kissinger waren natuurlijk de
„doorbraken" van de VS naar de
Sowjet-Unie en China. Redelijke
verstandhoudingen met de twee
andere grote mogendheden waren
essentieel voor het machtseven
wicht waar hij naar streefde. „Het
atoomtijdperk dwingt tot een zeke
re mate van samenwerking met de
tegenstander", aldus Kissinger in
het laatste erote artikel dat hij
schreef voordat hij In regerings-
dienst trad. Dat was Kissingers al
ternatief voor de koude oorlog:
zorg dat er samenwerking is met
het Kremlin zodat niet ieder
conflict tot een internationale cri
sis hoeft uit te groeien en de bewa
peningswedloop niet tot in het on
eindige hoeft door te gaan. Met
China moest ook een band worden
gesmeed om te kunnen profiteren
van het conflict tussen Peking en
Moskou. Daarom schudde eerst
Kissinger en daarna Nixon de han
den van zowel Russische als Chine
se leiders. „In het atoomtijdperk is
zelfs vijandschap een zaak met vele
kanten geworden", aldus Kis
singer.
Met dit netwerk van relaties tussen
de grote mogendheden heeft Kis
singer onmiskenbaar de grondslag
gelegd voor stabielere wereld. Of
hij daarmee ook een rechtvaardi
ger wereld heeft geschapen is vers
twee. In het machtsdenken van een
moderne Metternich is niet zoveel
plaats voor morele overwegingen.
Neem bijvoorbeeld het geval Chili.
Daar kwam in de herfst van 1970 de
marxist Salvador Allende op legale
wijze aan de macht Een linkse
regering in het door zoveel sociale
wantoestanden geteisterde Zuid-
Amerlka was voor de Verenigde
Staten kennelijk onduldbaar. Kis
singer reageerde tenminste onmid
dellijk.
Nog voor Allende was geïnstalleerd
uitte hij publiekelijk zijn bezorgd
heid over Chili's keuze. Na Chili
zouden best eens andere landen
ook van koers kunnen veranderen.
En dat was niet „al te gelukkig voor
de Amerikaanse belangen" legde
hij op een persconferentie uit In de
volgende Jaren voerden de VS een
doelgerichte campagne tegen Al
lende. Met een economische en fi
nanciële boycot en geheim gewroet
van de CIA werd Chili onregeer
baar gemaakt. Als voorzitter van
de Nationale Veiligheidsraad moet
Kissinger deze hele operatie niet
alleen gekend, maar ook goedge
keurd hebben In oktober 1973
kwam in Chili de ontknoping. Al
lende werd afgezet door rechtse mi
litairen. De staatsgreep kostte dui
zenden het leven en luidde voor
Chili een lange nacht in waarvan
het einde nog niet in zicht is. Zo
gaat dat als „de stabiele wereldor
de" wordt bedreigd.
Vietnam
Met de Vietnamese burgers ging
Kissinger al evenmin zorgvuldig
brulde togen medewerkers dat hij
het Thieu wel „door de strot zou
wringen". In werkelijkheid kregen
de Noordvietnamezen de rekening
thuis bezorgd voor Kissingers ver
keerde taxaties. Om Thieu tevre
den te stellen en de Noordvietna
mezen weer aan het onderhandelen
te krijgen gingen de Amerikanen
kerstmis 1972 Hanoi bombarderen
zwaarder dan ooit te voren.
„In deze crisis was Kissinger in het
geheel niet gehinderd door wat
voor morele waarden dan ook. Voor
Kissinger bestond er kennelijk
geen goed of slecht, alleen maar:
zorg voor een overeenkomst", oor
deelde zijn oud-collega Richard
Holbrooke in de Washington Post.
In datzelfde stuk verzuchtte
Holbrooke over Kissinger: .Als hij
een held voor de Amerikanen is
geworden, laten we dan hopen dat
hij nooit een voorbeeld wordt. Zijn
stijl en geest staan lijnrecht op
sommige van de diepste en duur
zaamste waarden van deze natie".
In februari 1973 was er dan toch
een Vietnamees „vredesakkoord".
Kissinger kreeg er. godbetert, een
Nobelprijs voor. De oorlog in Viet
nam duurde daarna nog ruim twee
jaar.
Midden-Oosten
Bij zijn werk voor het grote
machtsevenwicht lette Kissinger
niet altijd even goed op de kleine
brandhaarden, die de wereldorde
bedreigden. Zo was hij in 1973 vol
komen verrast door de oorlog in het
Midden-Oosten. Hij had er abso
luut niet op gerekend dat de Ara
bieren Israël zouden durven aan
vallen, ook al beschikten de Ameri
kaanse inlichtingendiensten over
goede aanwijzingen. Het verloop
van de oorlog in die eerste dagen
was al evenzeer een verrassing voor
hem. Hij had niet verwacht dat
Israël zoveel moeite zou hebben de
Arabieren te weerstaan.
Na de oorlog was er nieuwe roem
voor Kissinger te oogsten. Hij
moest proberen de Amerikaanse
invloed bij de Arabieren te vergro
ten zonder dat de staat Israël al te
zeer in het nauw kwam. Hij slaagde
daarin wonderwel, met wat belof
ten voor de Arabieren, wat druk op
Israël en veel heen en weer gedraaf.
De kern van het probleem, de Pa-
regimes in Zuid-Afrika. Rhodesië.
Mozambique en Angola zouden het
nog jarenlang kunnen houden. In
drie van deze vier landen woedden
guerrilla's, maar die verzetsbewe
gingen waren bij lange na niet in
staat de macht al over te nemen.
Het bleek een gok op het verkeerde
paard te zijn. In 1974 werd de dicta
tuur van Portugal door zijn eigen
militairen opgeruimd. De nieuwe
Portugese regering ontdeed zich
vervolgens snel van haar Afrikaan
se koloniën. Amerika was verrast.
„Zuidelijk Afrika gaat naar de
communisten." alarmeerden de
overblijvende blanke heersers van
Rhodesië en Zuid-Afrika en Kissin
ger moest toegeven dat zijn invloed
in zwart Afrika niet bijster groot
was. Met wapens en geld werd op
het laatste nippertje nog gepro
beerd in elk geval Angola voor de
beschaving te behouden, maar het
Amerikaanse Congres werkte niet
mee Het had geen zin in een nieuw
Vietnam en verbood de regering
eenvoudig aapens naar Angola te
sturen. De VS moesten hun belan
gen in Afrika maar op andere wijze
veilig stellen.
Nieuw applaus
Zo kon het gebeuren dat Kissinger
in zijn laatste maanden als minis
ter ook nog eens naar „donker Afri
ka" moest afreizen om zijn diplo
matieke kunsten te vertonen. En
hij boekte zo waar opnieuw een
opmerkelijk succes door de
halsstarrige Rhodesische heerser
Ian Smith op de knieën te krijgen.
Er werd in het vrije westen weer
luid geklapt: Henry had het hem
weer gelapt.
Bij nader inzien viel het nogal te
gen. Kissinger had wel wat gere
geld met Smith, maar niets met de
zwarte leiders van Rhodesië. De
belangrijkste partij in het geschil
had hij niet geraadpleegd.
Kissinger laat de wereld dus toch
zitten met een paar problemen. Hij
had zich tot taak gesteld een sta
bielere internationale orde te
scheppen. Daarin is hij alleen ge
deeltelijk geslaagd. De kans opeen
confrontatie tussen de grote mo
gendheden is in zijn tijd aanzien
lijk geslonken. Maar verder? De
bewapeningswedloop gaat nog
steeds door. De tegenstelling tus-
om. Jarenlang werd de oorlog in
Vietnam gerekt met als voor
naamste doel voor de Amerikanen
een eervolle aftocht te regelen. In
oktober 1972 was het bijna zover.
In zijn geheime onderhandelingen
met Noord-Vietnam had Kissinger
een akkoord bereikt Dat was net
op tijd voor de Amerikaanse presi
dentsverkiezingen. Het feest ging
echter niet door want de Zuidviet-
namese dictator Ngoejen Van
Thieu weigerde het akkoord te slik
ken. Kissinger was woedend en
lestijnse kwestie llet Kissinger on
opgelost. De PLO negeerde hij Be
vrijdingsbewegingen zijn niet van
zijn niveau.
Afrika
Onvoorbereid was Kissinger ook
op de staatsgreep in Portugal en
alles wat daar achter aankwam in
Afrika. In het begin van de Nixon-
jaren produceerde zijn eigen Veilig
heidsraad een rapport over zuide
lijk Afrika. Er was daar niets aan
de hand waarover de Amerikanen
zich druk moesten maken, luidde
de conclusie. De bevriende, blanke
sen rijk en arm in de wereld is
toegenomen. De derde wereld biedt
een steeds chaotischer beeld. Zuid-
Amerika, waar de Invloed van de
VS het grootst is. is nu voor het
grootste deel overwoekerd door mi
litaire dictaturen van het zwartste
soort. Eigenlijk is er alleen in West
Europa, merkwaardig genoeg het
werelddeel waar Kissinger zich het
minst mee heeft bemoeid, vooruit
gang te zien. Portugal. Spanje en
Griekenland zijn tenminste geen
dictaturen meer.
Toekomstbeeld
Onder de titel „De wereld na Kis
singer" publiceerde het Britse
dagblad The Guardian in oktober
drie artikelen van George Ball, die
in de jaren zestig zelf als buiten-
land-speciaUst voor de Amerikaan
se regering werkte. Ball schetst
daarin een uiterst somber toe
komstbeeld. Door de groeiende
overbevolking zal de sociale onrust
in de derde wereld steeds ernstiger
worden.
Democratische regeringen zullen
daar niet tegen opgewassen zijn,
zodat de onderdrukking steeds al
gemener zal worden In die arme
landen zal de opeenhoping van
paupers verder leiden tot veel mis
daad. politiek extremisme en daar
bij horende terreur. Die interne
spanningen kunnen gemakkelijk
naar bulten overslaan, zodat er een
groeiende kans op ernstige confUc
ten is in de derde wereld Voeg daar
nog bij de alsmaar wassende wa-
penvoorraden en de verdere ver
spreiding van kernwapens en het
beeld is compleet. Ook dat is een
deel van de wereld die Kissinger
achter laat.
De problemen die Ball schetste
vragen een aanpak met de visie, de
durf en het leiderschap waar Kis
singer zo hartstochtelijk voor kon
pleiten. Maar dan zal er wat meer
moraal bij moeten Een beetje
vooruitgangsgeloof in de Ameri
kaanse buitenlandse poUtiek is
misschien toch zo gek nog niet.
