Drie stromingen over het ultra-centrifuge- project mm Een goede wens komt graag op tijd VOOR PAMPUS LIGGEN Jommentaar Moeilijke kwestie vandaag weer ter tafel in het Catshuis Internationale VNO niet onder de indruk van meevaller Boersma weer Begin vorstperiode Wintersport eerst uitstappen, dan betalen bliep T 4 IUDAG 17 DECEMBER 1976 BINNENLAND TROUW/KWARTET 5 foi het laatste toe blijft onzeker of jt beproefde recept, van uitstel en eroverweging die premier Den Uyl •r beheersing van crisis pleegt toe ic passen, de samenwerking binnen iet kabinet en het verbond van irogrcssicvcn zal redden nu het ncningsverschil over de uitbreiding an de ultra centrifuge-fabriek in Almelo moet worden overbrugd. EUS Spanje door Gerard van der Wulp De bijna-crisis die in dit geval moet *orden overwonnen draagt in zo re rrc ten uitzonderlijk karakter dat het ccn kleine minderheid is njmclijk de PPR die het pro bleem heeft opgeworpen. Dc over rate meerderheid binnen dc cao- me en natuurlijk ook de in de iwccdc kamer houdt de uitvoe- ring van het betrokken project voor «ensclijk. zo niet noodzakelijk. Het uitstel zal dan ook mede of zelfs loornamelijk bedoeld zijn om dc 'PR de gelegenheid te bieden, zich onder al te veel schade aan presti- c of eigen herkenbaarheid te schik ten in wat onvermijdelijk zal ge wen Deze opzet is echter eigenlijk al mislukt sinds het PPR-bestuur met algemene instemming van het par tijkader publiekelijk heeft uitge sproken ook de kernenergie in al uar aspecten onaanvaardbaar is en het zich voorts heeft voorgenomen, deze boodschap tot een van de belangrijkste nummers van de ver kiezingscampagne te maken. Nu zijn uitspraken en voornemens van dCze soort wel ten zeerste ge schikt-om de vreugde van het knus samenzijn van radikale kamerleden te verhogen en elkander moed in te spreken, maar niet om er regerings beleid mee te vormen. Kernenergie n imthers een riskant, maar niet met bezweringsformules weg te to veren gegeven, waarmee nu een maal, hier of over de grens, gewerkt zal moeten worden en wel op een wijze die recht doet aan eisen van redelijkheid en verantwoordelijk heid. Wie daartegen al van tevoren onaanvaardbaar roept, plaatst zichzelf buiten het werkterrein van het politiek bestuur. De PPR balanceert, zoals vaak te voren. maar duidelijker dan ooit, op de scheidslijn: ingedqchten be vindt zij zich al buiten het kabinet cn hel centrum van de regerings macht, maar haar daden zijn daar mee nog niet in overeenstemming, "et voortdurende uitstel van de lissing van het kabinet inzake :t UCN-project heeft bedoeld onbedoeld de ruimte geboden voor een publieke discussie die de PPR tot een keuze dwingt. Het is de keus tussen vuile handen enerzijds en de gaafheid van een verkiezingscampagne anderzijds, lussen dc barrd werkelijkheid van ie boze wereld en de behaaglijk heid van het eigen gelijk, tussen regeringsgezindheid en de gemak- icn van de oppositie. DEN HAAG De politièke beslissing over verdere medewerking van Nederland aan verrijking van uranium in de ultra-centrifugefabriek in Almelo krijgt hoogstwaarschijnlijk vandaag in het kabinet zijn beslag. Discussies erover werden in de afgelopen maand deels in het openbaar, maar ook deels achter de schermen in alle hevigheid gevoerd. Wanneer de beslissing vandaag valt, krijgt die discussie naar verwachting nog een formeel vervolg, wanneer de Tweede Kamer volgende week een spoeddebat over de regeringsbeslissing belegt. Hieronder een reeks van elementen in de meningsvorming. In het Haagse politieke krachten veld zijn wat betreft de ultra- centrifuge in feite drie verschillende stromingen te constateren: de onver- bloemde voorstanders (de VVD); de VPilifihpiH PPfl principiële tegenstanders (de PPR); VCIIiyilCIU CCII de verreweg grootste groep: de hplpnOrilk P^PPPt zelende voorstanders die vele UtJlal iyi IJI\ en aarzelende voorstanders die vele voorwaarden aan hun stem willen verbinden (CDA-partijen en het grootste deel van de PvdA-fractie). Internationaal De voorwaarden richten zich vooral op het internationale veiligheidsas pect. Men wil de strikte zekerheid verkrijgen dat er geen in Nederland gefabriceerd uranium wordt geëx porteerd naar landen waarvan niet volstrekt vaststaat dat deze het niet mede zullen gebruiken om er kernwapens van te maken. Na ge bruik van het verrijkt uranium in kernreactoren komt plutonium vrij, dat gebruikt kan worden bij de fabri cage van kernwapens. De discussie hierover heeft zich de laatste weken toegespitst op Brazi lië, omdat de commerciële mensen van Urenco het al eens zijn geworden met dit land over de levering van tweehonderd tob verrijkt uranium per jaar. Brazilië heeft indertijd ge weigerd om het „non-proliferati&- verdrag" te tekenen, het verdrag waarin ondertekenaars verklaren geen kernwapens te zullen maken. De controle op naleving van dat ver drag is opgedragen aan het interna tionale atoomagentschap in Wenen. Spanning Precies zoals iedereen had ver wacht, heeft het grootste deel van het Spaanse volk zich uitgesproken voor de politieke hervormingen die de regering Suarez heeft voorge steld. De uitslag van het referen dum betekent een verpletterende nederlaag voor degenen die de erfe nis van generaal Franco onbesmet wilden bewaren. Slechts twee pro cent van de opgekomen kiezers heeft zich tegen de plannen van de regering uitgesproken. Het succes van de Spaanse opposi tie, die heeft gepleit voor stern- onthouding bij de volksraadpleging door het uitbrengen van Cen blanco stem of door thuis te blijven, is moeilijk te meten. Een zeer klein deel van de Spanjaarden heeft blan co gestemd en meer dan twintig procent is thuis gebleven. (In no vember 1972 bleef bij parlements- 'erkiezingen in ons land 17 procent thuis). De reden van het thuis blij ven kan gelegen zijn in een simpele verkoudheid, gebrek aan politieke belangstelling of in bewuste stern- onthouding. Hoe de verhoudingen tussen deze drie redenen liggen on der de thuisblijvers is moeilijk na te gaan. Conclusies over de aanhang van de democratische oppositie zijn uit de uitslag van dit referendum dan ook niet te trekken. Daarvoor moet gewacht worden op de parle mentsverkiezingen die in het voor jaar zullen worden gehouden. De regering van premier Suarez beschouwt de uitslag als een steun in de rug voor de manier waarop zij de hervormingen tot stand brengt. En niet zonder reden. De angst voor de politieke gewelddadigheid van de jaren dertig zit nog zo diep, dat het merendeel van de Spanjaar den ingenomen is met de vreedza me manier waarop dc bakens nu verzet werden. Toch mag geen overdreven beteke nt aan het referendum gehecht w°rdcn. Het is niet meer dan het sluitstuk van de formele afbraak van het oude Franquistische stelsel, een sluitstuk dat een zekere legali teit verleent aan die afbraak. Noch het leger noch de oude Franco aan hang kan nu ontkennen dat het Spaanse volk deze afbraak wenst. Maar verder is het referendum maar een loos gebeuren, dat alleen bevestigt wat iedereen al lang vond. De komende verkiezingen zullen de eerste aanzet tot een werkelijke democratie moeten betekenen. De regering Suarez zal duidelijk moe ten maken of haar democratische gezindheid, die zij aan de dag zegt te leggen, ook echt is. Deelname van alle politieke partijen aan die verkiezingen zal de graadmeter zijn voor die democratische gezindheid. De komende weken zullen duidelijk maken of Spanje ook werkelijk een democratie wordt. Overigens wordt bij tegenstanders van het project ook de wenselijkheid in twijfel getrokken van levering aan landen die wél het non- proliferatieverdrag hebben gete kend. Men acht de aan het verdrag verbonden controle door het interna tionaal atoomagentschap in Wenen niet afdoende. Nieuw beleid Ook de internationale situatie wordt uitgebreid betrokken in de discus sies. Achter de schermen in politiek Den Haag. Tegenstanders van het project wijzen op het feit dat de Verenigde Staten sinds 1974 wat be treft de export van kernenergie een radicaal nieuw beleid zijn gaan voe ren: men is uiterst terughoudend in levering en voegt de sporadische ma len dat geleverd wordt uiterst strin gente voorwaarden toe. Men is zich de gevaren van verspreiding op grote schaal van kernwapentechnologie bewust geworden. Dat lijkt in Euro pa niet het geval. De tegenstanders in Den Haag wijzen met name op de bruisende activiteit van West- Duitsland om te springen in het gat op de kernenergie-markt, dat door de terughoudendheid van de Ver- enigde Staten is ontstaan. Men meent dat Nederland daarvoor door deelname in het ultra- centrifuge-project niet medever antwoordelijk gemaakt mag worden, reden waarom de Nederlandse over heid zich juist aan de kant van de Verenigde Staten zoud moeten opstellen. Voorstanders van Nederlandse deel name in het project wijzen er juist op, dat Nederland daarmee invloed kan houden op wat West-Europa aan de verspreiding van de kernwapen technologie doet. Zij willen die in vloed dan echter wel hard gemaakt zien in krachtig omschreven voor waarden die aan de Nederlandse ver dere deelneming zouden moeten worden verbonden. Werkgelegenheid Ten slotte het werkgelegenheidsas pect. Voorstanders hebben vaak in het geding gebracht dat de werkgele genheid in Twente een grote impuls krijgt van de uitbreiding. Tegenstan ders vechten die cijfers aan. Momenteel werken er in Nederland aan de research, de fabriek en de centrale organisatie zo'n vijfhonderd man. Minister Lubbers van econo mische zaken sprak over een uitein delijke uitbreiding tot 2500 man. Cri tici rekenen evenwel voor, dat uitbreiding voor slechts ongeveer vijfhonderd man vast werk bete kent, terwijl er verder sprake is van ruim 2500 manjaren tijdelijk werk. met name in de bouwnijverheid en in de metaalsector, voor het maken van de centrifuges. Dit alles ligt vandaag in het Catshuis op tafel. Er móet een beslissing val len omdat volgens de planning nog in deze maand met de bouw voor de nieuwe uitbreiding zou moeten wor den begonnen. Alleen in het allerui terste geval, zo wordt in Den Haag getaxeerd, zou het kabinet zich nog kort uitstel kunnen veroorloven. Partijraad Indien het kabinet tot een beslissing komt de meerderheid van de mi nisters lijkt er nu vóór te zijn kunnen de PPR-ministers morgen ochtend meteen door naar Utrecht, waar hun partij al op voorhand een vergadering heeft belegd om de mi nisters ter verantwoording te roepen. Er wordt rekening gehouden met de mogelijkheid dat de PPR-ministers, in deze voortdurend begeleid door hun partijbestuur, vandaag in het kabinet alsnog door de knieën gaan, onder de zware druk die de PvdA op hen gelegd heeft, om vooral niet vlak voor de verkiezingen op deze zaak een kabinetscrisis te forceren. In dat geval wordt overduidelijk de span ning verlegd naar de morgen te hou den partijraadsvergadering van de PPR. (Dit is het laatste van twee artikelen over het ultra-centrifuge-project. Het eerste stuk stond in de krant van gisteren. Omdat de regeringen van de drie landen dié samen Urenco vormen. Nederland, Groot- Brittannië en West-Duitsland, nog een beslissing moeten nemen over de politieke wenselijkheid van de levering aan Brazilië, wordt door velen in het Ne derlandse parlement met spanning afgewacht of de levering aan Brazilië door zal gaan. Zou dat het geval zijn, dan betekent dat voor velen in de PvdA-fractie, maar ook in het CDA- kamp, dat de veiligheidsvoorwaar den die al in het samenwerkingsver band van de drie landen vastliggen, lang niet toereikend zijn. De buiten landspecialist van de PvdA-fractie, Ter Beek, sprak daarom van een testcase: als de levering aan Brazilië doorgaat, heeft het geen zin om voor de uitbreiding van de Almelose centrifuge-fabriek te zijn, omdat dan is gebleken dat er onvoldoende vei ligheidswaarborgen zijn. Ook de CDA-woordvoerder over energieza ken, de anti-revolutionair Van Hou- welingen, heeft altijd zeer sterk de nadruk gelegd op de proliferatiekan- ten van de zaak, de waarborgen te gen verspreiding van kernwapens. Van onze sociaal- economische redactie DEN HAAG Het VNO. de groot ste werkgeversorganisatie, is aller minst onder de indruk van de ver moedelijke „meevaller" van 700 mil joen, die minister Boersma (Sociale Zaken) deze week bekendmaakte. Het betreft de opbrengst van sociale premies. Die bedraagt in totaal 43 miljard gulden. De eventuele „mee valler" maakt op zo'n bedrag nog geen twee procent uit. „Dergelijke verschillen tussen ra mingen en uitkomsten zullen zich uiteraard bij voortduring blijven voordoen." stelt het VNO in het jongste nummer van zijn weekblad. Het verbond waarschuwt voor het veranderen van het bezuinigingsbe leid vanwege dit soort mee- of tegen vallers. „Wie op dit soort dagnote ringen een meerjarenbeleid wil ba seren, kan er beter meteen mee op houden," vindt het werkgeversver bond. Het gaat hierbij nog niet eens om binnengekomen gelden, maar om voorspellingen van opbrengsten. VAN EEN LEZER Tekeningen, bij voorkeur in liggend formaat> sturen aan: Trouw, jury politieke prent. Postbus 859, Amsterdam. Naam en adres aan dé achterzijde vermelden. Voor geplaatste prenten is er eén boekenbon. Jatrtioor goit lijj mete'én dood!' door hans de Jong De winter lijkt nog niet van plan op te krassen. Integendeel. Hij blaast z'n longen op om zo straks over een langere adem te kunnen be schikken. Want wat zien wij? Na een passage van een storing met een beetje sneeuw en regen is de wind in de loop van donderdagmorgen ge ruimd naar oost tot zuidoost, het eerst in het noordoosten. Vanaf het continent wordt daarmee wat kou dere lucht aangevoerd. Hierin vriest het 's nachts en 's ochtends op veel plaatsen licht (min één tot min vijf), en op enkele plaatsen matig (meer dan min vijf), dat in hoofdzaak in gebieden waar de opklaringen lang durig zijn. Dat er nu met iets meer zekerheid over het weer gesproken kan wor den, houdt verband met doorgaande barometerdalingen in West-Europa. Die staan in verband met één van uit het zuidwesten opdringende de pressie in de Golf van Biskaje en de ontwikkeling van een warmtefront ten zuidwesten van de Britse eilan den. Dit heeft tot gevolg, dat de luchtdrukverschillen tussen deze depressie en het standhoudende iets naar het zuiden verschuivende maximum boven noord- Scandinavië (1037 millibaar) toene men. Gevolg daarvan is weer een tot vrij krachtig of krachtig toenemen de wind. De kans op neerslag is vooreerst klein te noemen. Op wat langere termijn kan ook een rol gaan spelen een kouput in de hogere niveau s. Het centrum daar van lag gisteren boven Minsk. Op circa 5000 meter hoogte was het met minus 42 graden Celsius kouder dan eromheen. Wanneer dit systeem naar midden-Europa komt, zou dit de winter wel eens een extra staartje kunnen geven zoals deze eeuw ook voorkwam bij eerdere winters. Kou in de bovenlucht is namelijk een voorwaarde voor strengere vorst ge durende wat langere tijd aan de grond bij luchtaanvoer uit oostelij ke richting. Er is in zo'n geval dan ook echt sprake van een koude- transport. Natuurlijk kunnen ook met warmere lagen in hogere ni veaus wel lage tot zeer lage tempera turen worden gemeten zo van min tien tot mm twintig graden, maar dat is feitelijk alleen maar spectacu lair stuntwerk, dat zich nogal eens voordoet boven sneeuw onder een overtrekkende rug van hogedruk die voorafgaat aan een dooiaanval of -periode. In de randstaten en west-Rusland was het gisteren niet erg koud met lichte, hoogstens matige vorst, al leen vroor het streng min tien tot min achttien plaatselijk in noord west-Rusland en een flink eind ten oosten van Moskou. Maar de baro meters liepen overal in dat gebied op en wanneer de lucht eenmaal opklaart dat zit je zo in de strenge vorst. Het sneeuwdek in midden- en oost-Europa is namelijk uitgebreid. In de DDR ligt een gesloten dek van vijf tot twintig centimeter dikte in de noordelijke en vijftig centimeter tot 1.30 meter in de zuidelijke gebie den. Er valt nog iets te signaleren: een depressie, die gisteren op Spitsbergen regen veroorzaakte. Koers: zuidoost. Zal dit minimum later voor de aanvoer van koudere poollucht zorgen in noordwest- Rusland, de randstaten en later mo gelijk in midden- en/of west-Europa? Deze vraag is nu nog niet te be antwoorden. Zaterdag 18 december om 10.30 uur 's morgens (eerste TV-net) is er de introduktie van de Teleac-cursus „Wij en het weer". Presentatie: Joop den Tonkelaar, vroeger zeer bekend als de gebaarde TV-weerman. Dinsdagavond 21 december 18.15 uur, ook via het eerste net volgt een herhaling van deze introduktie. Alles blijft gunstig voor de win tersporters. Overal is voldoende sneeuw bij een pittige vorstsituatie. Kortom er is veel sfeer in de bergen. DEN HAAG. De produktlecapaci- teit van de Nederlandse scheepsbouw zal met 30 procent tus sen nu en 1981 moeten worden ver minderd. Daardoor zullen 4.500 ar beidsplaatsen verdwijnen. Gedwon gen ontslagen kunnen worden ver meden, aldus een rapport van de werkgroep sociale paragraaf van de Beleidscommissie Scheepsbouw. Becijferd is, dat de sanering van de scheepsbouw 60 miljoen gulden zal kosten. De overheid zal 10 miljoen bijdragen, terwijl de werkgevers 50 miljoen gulden voor hun rekening zullen nemen. Het rapport zal van daag aan minister Boersma worden aangeboden. onder redactie van loes smit Daar stond ze in het donker op straat, die Landsmeerse me vrouw. Met haar armen vol pak jes en een rein geweten. Maar wel kokend van woede, want ondanks alles was ze door vier agenten uit de bus gezet. Niet omdat ze niet wilde betalen, maar alleen omdat ze niet eerst de bus uit wilde met al haar bagage en daarna weer instappen om een kaartje te kopen. Dat klinkt gek. maar zo moet het echt hier en daar in Amsterdam. Een paar buslijnen van het streekvervoer zijn daar gecombi- neers met lijnen van het Amster damse gemeentevervoer. In zo'n agglomeratiebus" mag je tegen betaling van het gewone stadsta- rief mee tot aan de stadsgrens, maar verder niet. Vanaf dat punt moet je weer streektarief betalen. Nu zien die streekver voer smaatschappijen natuurlijk het liefst dat je al wanneer je instapt ook al is dat nog diep in Amsterdam een kaartje te gen streektarief koopt. Doe je dat niet, dan moet je er volgens de reglementen net als ieder ander die op de grens van Amsterdam wij worde v STEEDS LASGER Oe gemiddelde lichaamslengte van de Nederlandse dienstplichtigen Wie op of in de buurt van het Londense vliegveld Heathrow zo'n schel bliep-geluidje uit een jaszak hoort, moet niet meteen denken dat er een dokter in de zaal is. Die dragen vaak zo'n han dig apparaatje bij zich, en worden dan door dat „bliep" ge waarschuwd dat ze zo snel moge lijk telefonisch contact moeten opnemen, omdat hun aanwezig heid elders dringend gewenst is. Op en om dat vliegveld lopen waarschijnlijk wel dokters met zo'n alarmapparaatje rond, maar die niet alleen. Het bliep-geluid kan net zo goed uit de jaszak komen van een politieman, een belangrijke zakenman of het allernieuwste uit het tasje van een dame die zich onmiddellijk na het bliepen zal ontpoppen als een prostituee. Zij begeeft zich dan spoorslags naar een telefoon apparaat en belt een bij het vlieg veld gelegen hotel, waar een klant bij de balie staat te wachten om een afspraak met haar te maken. Een aantal hotels bij het vliegveld heeft ten gerieve van veeleisende klanten van dit soort bliep-dames aangeschaft, en behalve de hotel leiding is öok de politie zeer tevre den over het resultaat. instapt, bij die laatste Amster damse halte uit, opnieuw instap pen en een kaartje kopen. Dat vindt niemand leuk en daarom zullen de meesten die over die gemeentegrens moeten, meteen aan het begin wel een duurder kaartje aanschaffen. Die Landsmeerse mevrouw had daar geen zin in. bepakt en be zakt als ze was. Meestal reis ik op een agglomeratiekaart." ver telt ze (dat Is een duurder soort kaart, waarmee je zowel met streek- als stadsvervoer mag), maar die was net op en bovendien was ik op de heenweg met mijn man meegereden." Ze gebruikte terug dus een stadsritje dat ze nog had en ging al een halte vóór de gemeentegrens naar de chauf feur. „Mag ik van u een kaartje om verder te gaan?" vroeg ze be leefd. „Dan moet u eerst wel even naar buiten mevrouw." zei de chauffeur. Dat antwoord had ze niet verwacht. Het was koud en donker buiten en al dat geklim voor niets. „Wat maakt dat nou uit?" zei ze. „Hier is het geld. geeft u me dat kaartje zou maar. maar de chauffeur hield vol. En zij ook. („Ik ben een Friezin, an ders had ik misschien nog wel toegegeven. Ik hoef me toch niet zo te laten behandelen? Ik ben toch geen snotpork!") De busbe stuurder legde uit dat ze er uit moest omdat het nu eenmaal zo hoorde, bagage of niet. Hij zou het de centrale wel vragen, dan kon ze het zelf horen. Advies van de centrale: stap er uit en er dan weer in. Maar zo eenvoudig liet het meningsverschil zich niet op lossen. Daarom zou de man in de centrale wel even iemand sturen. „Ik dacht,"zei de boze passagie- re, „Dat er iemand zou komen met wie ik redelijk zou kunnen praten. Maar nee. ze hadden de politie gebeld. Twee wagens kwa men er met vier politiemannen. We stonden toen al twintig minu ten stil en iedereen had de chauf feur al gezegd: geef die mevrouw nou een kaartje, maar hij wilde mijn geld alleen aanpakken als ik eerst de achterdeur uit en de voordeur weer in klom. De agen ten gingen midden in de bus staan. Oaat u er nou maar uit. mevrouw, zeiden ze. Toen ik zei dat ik dat onredelijk vond en dat die chauffeur me net zo goed zó een kaartje kon verkopen, heb ben ze me er vier man sterk uit gezet. En kom er nou maar weer in, zeiden ze, maar dat wilde ik niet. U schaamt u nou zeker, hè. zei er een. Nee, zei ik, ik hoef me nergens voor te schamen. Maar je voelt je wel belachelijk gemaakt en vernederd. Ik had niet gedacht dat ze zo ver zouden gaan dat ze een huismoeder uit de bus zouden zetten. Die mevrouw is verder naar haar huis gaan lopen, zoals er wel meer gedaan zullen hebben in de loop van de jaren, of omdat ze de eis van dat uit- en weer instappen waanzinnig vonden, óf omdat de buschauffeur na het gehoorzaam uitstappen meteen wegreed wat we op dezelfde route trou wens zelf ook eens aan den lijve hebben ondervonden. Het verve lende is. dat er geen oplossing voor is, zolang de maatschappij zijn personeel met dergelijke in structies wegstuurt. Natuurlijk zou dat personeel de regels voor hetzelfde geld met een beetje meer soepelheid kunnen hante ren wat overigens op deze ene lijn naar Landsmeer na ook ge beurt. Elders hebben we zelden of nooit gezien dat een chauffeur iemand met zo veel pakjes bij zich liet uitstappen. „Ik hoef me toch niet als een oap te laten behandelenzei de Landmeerse, en daar heeft ze gelijk in. Zolang we elkaar zelfs in zulke onbe langrijke dingen dwars zitten, is de vrede op aarde nog ver te zoeken. (AOVBATENTIE) Posttaricf wenskaart f 0.40. wenskaart in open envelop f 0.4S

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1976 | | pagina 5