enemarken is net Nederland
Irak als zwart schaap in een
ouderwetse Arabische familie
5!1
1 Mf
-
Geruzie aan de oevers van de Perzische Golf
ETpAG 11 DECEMBER 1976
BUITENLAND
TROUW/KWARTET K
door
Bert van Panhuis
kost veel speurwerk om
iet ogenblik iets positiefs
Denemarken te kunnen
ljven, zei nog niet zo lang
den een internationaal
nde Deens econoom over
situatie in zijn land. Een
wTange opmerking maar
de Deense economie in de
ukkeling en de broosheid
het huidige politieke be-
alleszins begrijpelijk.
blik op Denemarken en de
er, waarop men daar uit de
llemen denkt te kunnen komen
rdig doordat het land ln veel
Chten verwantschap vertoont
Nederland. Zij het dat de
ise moeilijkheden nog een
d Ingewikkelder zijn dan de
irlandse. Net als wij kennen de
&n een scala aan politieke par-
Doordat ln het systeem van
venredlge vertegenwoordiging
kiesdrempel van 2 procent ls
bouwd (op 179 Folketing-
Is, dus maar net Iets zwaarder
onze 1,5) ls het aantal fracties
iet één-kamer-parlement be-
t tot tien. Bovendien zijn er
vijf onafhankelijke volksverte-
iroordlgers
grootste fractie is die van de
rende sociaal-democraten. De
IJ van premier Anker Jprgen-
heeft 53 van de 179 zetels maar
ook altijd rekenen op een onaf-
celljke socialist van de F&rör-
nden. Nummer twee ls Venstre
erlljk vertaald: links), de
ts-liberale partij van Paul
tling. Deze voorganger van
[ensen heeft bij de Jongste alge-
le verkiezingen ln Januari van
vorig Jaar zijn zetelaantal bijna
lubbeld en staat nu op 42. Ven-
Is de belangrijkste opposltle-
1J op dit ogenblik.
derde belangrijke partij ls de
rultgangspartij van de lnmid-
wereldberoemde Mogens Gli-
p. Deze Jurist-zakenman maak-
o'n Jaar of vier geleden nieuws
r de voor de televisie afgelegde
daring dat hij geen cent in-
istenbelasting betaalde, een
ider in het zwaar belaste Dene
ken. Tegen Glistrup ls een pro-
begonnen. waarvan het einde
altijd niet zichtbaar is. De fel
en leef- en handelwijze van
ip is er de reden van dat de
itgangspartij, die met haar
ietels een sleutelpositie In-
it, nog steeds door de overige
|en wordt gemeden als hadden
den de pest. Hierbij speelt f
jens ook een grote rol dat de
dltionele partijen het maar
iellijk kunnen verkroppen dat
duidelijke protestbeweging zo
belangrijke rol binnen de Deen-
politieke verhoudingen heeft we-
I ln te nemen.
overige zetels zijn in handen
van de Radicaal-liberalen, (een wat
D'66-achtlge groepering), de
centrum-democraten (een rechtse
afsplitsing van de sociaal
democraten, zie DS'70 ten opzichte
van de PvdA bij ons), de christen
democraten, de conservatieven, de
communisten en twee linkse socia
listische groeperingen: de socialis
tische volkspartij en de links-
soclallsten. De grote verscheiden
heid in partijen en hun geringe
bereidheid tot samenwerking heeft
er de afgelopen Jaren toe geleld dat
de Deense kabinetten wankel
staan.
Dat was het geval met het kabinet-
Hartling, dat tussen december 1973
en Januari vorig jaar optrad. Hart
ling kon ln feite slechts rekenen op
zijn eigen liberale fractie, 22 van de
179 parlementsleden. Ook het kabi-
net-J0rgensen heeft een smalle ba
sis, de eigen 53 sociaal-democraten
plus één onafhankelijke. Het ls dan
ook niet verwonderlijk dat herhaal
delijk geruchten over op handen
zijnde nieuwe verkiezingen opdui
ken. Dat ls ook nu weer het geval
en de mogelijke verkiezingen van
komende maand staan ln verband
met de problemen van Jprgensen
bij de bestrijding van de econo
mische problemen.
Boven haar stand
Net als zoveel Westerse landen
heeft ook Denemarken lang boven
haar stand geleefd. De grote klap
kwam na de oliecrisis en de econo
mische terugslag van 1973. Dene
marken had daarvoor al een groot
aantal Jaren een tekort op de han
delsbalans gehad, wat betekent dat
de Deense goederen te duur waren
om het voor andere landen aan
trekkelijk te maken ze in te voeren.
Door de oliecrisis werd het tekort
verdubbeld. Denemarken was één
van de landen, die het zwaarst door
deze crisis werd getroffen want het
bezit geen grondstoffen, een uiterst
miniem olleveldje voor de Deense
kust daargelaten. Het enige posi
tieve voor de Deense economie was
dat door de goede naam van het
land het gemakkelijk was aan bui
tenlands kapitaal te komen.
Niettemin werd het duidelijk dat
de Denen met een werkloos
heidspercentage van 9.7 procent en
een geldontwaarding van 16 pro
cent niet verder konden leven alsof
er niets aan de hand was. Hartling
kwam daarom met een plan voor
het herstel van de economie. De
liberale premier wilde de lopende
cao's met één Jaar verlengen en ln
plaats van de twee keer per Jaar
automatisch toegpaste prijscom
pensatie gedurende een Jaar iedere
werknemer elke maand ongeveer
40 gulden uitkeren, belastingvrij
uit de staatskas. Op deze manier
wilde hij voorkomen dat de'
prijsstijging 15 procent op dat
moment weer ln de loonkosten
zou doorwerken. Bovendien ver
laagde Harling de Inkomstenbelas
ting en stelde hij verdere verlaging
ln het vooruitzicht.
De werkgevers waren akkoord
maar de vakbeweging en de soci
aal-democraten keerden zich erte
gen. Volgens de vakbond LO zou
het plan Juist de laagstbetaalden
het zwaarst treffen. Bovendien was
de LO er weinig gelukkig mee dat
de regering de voorstellen had ge
daan zonder overleg met werkge
vers en werknemers. Dat laatstge
noemde was ook één van de bezwa
ren van de sociaal-democraten, die
bovendien van mening waren dat
het plan de verschillen van de Inko
mens vergrootte.
Versoberingsprogram
Hartling maakte het versoberings
programma inzet van de verkiezin
gen in januari 1975. Zowel de libe
ralen als de sociaal-democraten
wonnen; Hartling het sterkst. HIJ
weigerde dan ook ln te gaan op het
verzoek van Jprgensen zijn plaats
in te ruimen.
Het kwam echter nog onverwachts
tot een regeringscrisis toen de radi
caal-liberalen van oud-premier Hil-
mar Baunsgaard de sociaal
democraten bijvielen. Een verzoek
tot aftreden aan Hartling werd met
één stem van een afvallige con
servatief verschil aangenomen.
En Hartling ging. Deense waarne
mers hebben steeds vermoed dat
het zuiver opportunisme ls geweest
wat Baunsgaard tot zijn stellingna-
me bracht. Hij zou namelijk de
bedoeling hebben gehad zich als
compromis-premier aan te bieden
voor een coalitieregering van soci
aal-democraten, liberalen en radi
caal-liberalen.
Na een maand onderhandelen
bleek dat Hartling en Jdrgensen
niet bereid waren met elkaar ln één
kabinet te gaan zitten en de soci
aal-democraten vormden een min
derheidsregering, waarin naast pre
mier Jprgensen de sleutelpost was
weggelegd voor Per Hakkerup, een
minister van financiën uit de rech
tervleugel van de partij, met zijn
Nederlandse ambtgenoot Wlm Dui-
senberg. De regering kwam met
een gematigd programma, waarin
aan de bestrijding van de werkloos
heid voorrang werd gegeven boven
inflatlebestrljdlng en verkleining
van het tekort op de handelsba
lans. De sociale partners werd op
geroepen zich te matigen. Daar
naast nam Jprgensen het hervor
mingsplan voor de belastingen van
Hartling over. Een op het eerste
oog niet voorzien gelukkig besluit
was het verlagen van de BTW met
vijf punten. Binnen het Jaar bleek
de Inflatie aanzienlijk te zijn terug
gedrongen.
In augustus van dit Jaar ls de wan
kele regering ze was bijvoorbeeld
ln mei bijna gevallen over moeilijk
heden op één van de nieuwe univer
siteiten met een nieuw crisisplan
gekomen. Na veel soebatten en on
derhandelen met de vakbonden en
een aantal nlet-soclalistlsche par
tijen werd besloten dat de lonen
voor 1977 en 1978 met hooguit zes
procent mogen stijgen. Bovendien
zullen de accijnzen op bier, sigaret
ten, benzine, suiker en nog meer
produkten fors worden verhoogd.
Het kost moeite maar Jprgensen
kreeg een meerderheid van één
stem voor zijn plan ln het Folke-
tlng. Naast zijn eigen partij waren
dat de conservatieven, de centrum
democraten, de christen
democraten en de radicaal-
liberalen. De linkse socialisten
moesten er niets van hebben; voor
hen geldt Jorgensen, die zichzelf
eens aanduidde ais iemand links
van het midden, niets anders dan
een reactionair.
Toch kan de afkeer van het plan
nog lelijk uitpakken voor de rege
ring. Dat ls de afgelopen weken
gebleken toen op grote schaal sta
kingen uitbraken onder meer onder
de tankwagenchauffeurs, de vuilni
sophalers, de melkrijders en de
brandweer. Met het oog op de per 1
maart ln werking tredende loon
maatregel probeert ledereen nog
zoveel mogelijk binnen te halen op
het loonfront. Vooral de tankwa
genchauffeurs leken de Deense
economie een flinke slag te gaan
toedienen.
Denemarken leek, de vertwijfelde
pogingen van de premier de sta
king te beëindigen ten spijt, op weg
naar een nieuwe crisis. Begin vori
ge week dreigde de christen
democraten namelijk de steun aan
de regering in te trekken als er geen
onmiddellijke loon- en prijsstop
voor drie maanden zou worden af
gekondigd. Na onderhandelingen
met de vakbonden kwam er het
plan uit de bus de huren en prijzen
voor drie maanden te bevriezen en
loonsverhogingen onwettig te ver
klaren. tenzij ze vla bemiddeling
tot stand waren gekomen. De flin
terdunne meerderheid heeft de
voorstellen eind vorige week goed
gekeurd.
Niet rooskleurig
Dit betekent niet dat de toekomst
er rooskleurig uitziet voor de rege
ring. Het ls gebleken dat er weinig
voor nodig is de overeenkomst met
de „gedogers" te doen scheuren en
de politieke verhoudingen ver
slechteren opvallend. Een onlangs
gehouden opinieondeizoek heeft
uitgewezen dat winst verwacht
wordt voor de uiterst linkse partij
en en de liberalen. De huidige „ge
dogers" zouden verliezen. De grote
winst gaat echter naar Mogens Gli
strup met zijn anti-
belastlngsplannen en zijn afkeer
van de ambtenarij. Hij ondervindt
veel verzet van deze beroepsgroep,
die hem onlangs op een demonstra
tie tracteerde. Toen hij hen wilde
toespreken keerden ze hem de rug
toe. Schamper zei de gezette zaken
man toch te zullen doorpraten
want „je luistert met je oren en niet
met je achterwerk". Ook al is Gli
strup omstreden en betrokken bij
een gerechtelijk onderzoek, ook al
lijken zijn ideeën belachelijk het is
de vraag hoelang de overige partij
en hem links kunnen laten liggen
en volgens de laatste peiling
een vijfde van de bevolking voor
gek verklaren. Het protest tegen
het systeem en vooral de omvang
van dat protest ls daarvoor te
groot.
Emier Sabah al Salem
van Koeweit
■■4e sfeer op de vergaderingen stond het bereiken van een
voor gezamenlijke samenwerking niet toe" verklaarde
^^Jeik Kaiss al Zawawi, minister van buitenlandse zaken van
nadat de conferentie van de ministers van buitenlandse
ken van de Perzische Golfstaten twee weken geleden abrupt
ls afgebroken. Na de vergadering lieten enkele ministers
®J^ten dat men door schorsing had voorkomen dat Irak geïso-
d werd. Deze verklaring lijkt vrij reëel. Immers de militai-
uit Bagdad met hun revolutionaire retoriek zijn binnen de
ig van feodale en aarts-conservatieve sjeiks uit Saoedi-
ibië, Koeweit, Bahrein, de Verenigde Arabische Emiraten,
itar, Oman en Iran vreemde eenden.
.vendien steekt in dit van confllc-
1 vergeven gebied het geschil
sen Irak en Koeweit er boven
Al geruime tijd wordt er in het
sgebied tussen de beide landen
de mogelijkheid van een oor-
gefluisterd. Onlangs
schuwde Salim el Lozi, uitge-
van het tot het Libanese con-
i Al Hawadess behorende En-
stalige blad Events voor het gè-
ir dat het geschil tussen Irak en
eweit de omvang van de Libane-
oorlog zou kunnen aannemen,
augustus bereikte het conflict
nieuw hoogtepunt en een
Dok van drie kilometer bezetten,
ar men net bezig was om poll-
tations te bouwen. Koeweit
rd gedwongen om de werkzaam-
len onmiddellijk stop te zetten.
er dagen werd de spanning tus-
de beide landen opnieuw opge-
rd door het samentrekken van
akse troepen langs de grens met
eweit. Officieel moeten deze
epen een put beschermen die
de Iraakse kant van de grens
•oord wordt. Koeweit reageerde
niddellijk door eveneens eenhe-
naar het grensgebied te ver-
atsen met als officiële opdracht
bescherming van een bestaande
tweitse put. Bovendien dienen
Koeweitse troepen olievoorra-
in het gebied te bewaken.
tomaanse rijk
geschil tussen Irak en Koeweit
liet pas afgelopen zomer aan het
■daglicht getreden, maar sluimert al
vele Jaren. Het regime ln Bagdad
heeft herhaaldelijk laten weten dat
het Koeweit eigenlijk als een deel
van Irak beschouwt. Deze opvat
ting gaat terug naar de tijd van het
Ottomaanse rijk toen Koeweit een
provincie, een wilajat, van Basrah
was. Al ln 1961 moest Groot-
Brittannië zesduizend man van
haar strijdkrachten ter bescher
ming van het sjelkdom overplaat
sen omdat de Iraakse generaal
Kassem zijn troepen aan de grens
met Irak had samengetrokken.
Kernpunt van het geschil vormt
met name het eiland Boebljan dat
nu bij Koeweit behoort. Gelégen
aan de Ingang van het Sjatt al Arab
is Boebij an van grote strategische
betekenis. Met het oplopen van de
spanningen moesten al in 1964 alle
olieboringen in het gebied worden
stopgezet.
Sinds enige tijd wordt er in de
Iraakse pers een felle compagne
tegen Koeweit gevoerd. Onder
meer werd Koeweit beschuldigd
van het steunen van Syrië tegen de
Palestijnen ln de Libanese burger
oorlog en van het ondrukken van
de Palestijnse gemeenschap ln
Koeweit. Inmiddels ls het de Koe
weitse pers verboden om berichten
over de betrekkingen met het buur
land Irak op te nemen. De Koeweit
se regering heeft laten weten on
derhandelingen met de militairen
in Bagdad te zullen beginnen. In
oktober bracht de Koeweitse mi
nister van sociale zaken en arbeid
Sjeik Salem Sabah 8alem as-
Sabeh als plaatsvervangende mi
nister van buitenlandse zaken een
bezoek aan Irak. Dit bezoek lever
de echter weinig op.
Noodtoestand
Opvallend is dat de Iraakse aanval
deze zomer op Koeweit samen viel
met een andere belangrijke gebeur
tenis. In augustus keerde de Koe
weitse emir, Sjeik Sabah al Salem
hals over kop van zijn zomerresi
dentie in het zuiden van Groot-
Brittannlë naar het sjelkdom terug
om via de televisie de opschorting
van de grondwet, de opheffing van
het parlement en de instelling van
een zware perscensuur bekend te
maken. Tot aan vandaag ls het niet
geheel duidelijk waarom de emir
tot dergelijke drastische maatrege
len had besloten. Volgens berich
ten ln de Egyptische pers had Sa
lem met zijn terugkeer een door
Libië gesteunde poging tot
staatsgreep voorkomen. Dit werd
echter door de minister van kabi
netszaken. Abdoel Aziz Hoessein,
krachtig tegen gesproken.
Ook waren er berichten over het
smokkelen van wapens naar Koe
weit vanuit Irak. Deze wapenzen
dingen zouden voor Koeweitl's van
Pereische afkomst zijn bestemd.
Deze Perzische Koewelti's behoren
tot de sjia'a-secte van de Islam en
komen daarom binnen het Koe
weitse regeringsapparaat niet op
hoge functies, die over het alge
meen voor de soenni-moslems zijn
gereserveerd. Als leden van de Na
tionale Vergadering, het Koeweitse
parlement, hadden de Pereische
Koeweitl's felle kritiek op de rege
ring geleverd. Het ls echter wel de
vraag of zij het op een gewapende
confrontatie met Sjeik Salem, die
het vertrouwen van de Bedoelnen
geniet, hadden willen laten aanko
men. Ook is het uitermate on
waarschijnlijk dat de tweehonder
dduizend ln Koeweit wonende Pa
lestijnen, die van mening zijn dat
de noodtoestand werd afgekondigd
door James Dorsey
vanwege hun activiteiten ln het
land naar de wapenen hadden wil
len grijpen.
Liberalisme afgelopen
De meest aannemelijke verklaring
voor de noodtoestand ln het olierij
ke sjelkdom ls dat het een gevolg
was van het bezoek in maart van de
Saoedi-Arabische koning Chaled.
Vlak na zijn vertrek waren er al
duidelijk veranderingen in het voor
de Perzische Golf redelijke liberale
Koeweit te bespeuren. Zo werden
plotseling alle officiële documen
ten en het briefpapier van de rege
ring van religieuze teksten voor
zien. Gemengde baden werden on
wettig verklaard en de invoer van
varkensvlees werd verboden. Een
verdere nieuwigheid was het uit
spreken van een gebed aan het
begin van alle radio- en televisieuit
zendingen. De conclusie ls duide
lijk. Wilde Sjeik Salem het met zijn
streng moslemse broeder koning
Chaled niet verknoeien, dan zou hij
zich bij een op de orthodoxe Islam
en hiërarchische familiestructuren
gebaseerd staatsbestel moeten
neerleggen.
Grote broer
Door toe te geven aan Saoedische
eisen hoopte Koeweit zich op de
bescherming van de grote broer te
kunnen verlaten. Deze gedachte ls
niet zo vreemd gezien het feit dat
zowel Saoedi-Arabiè als Iran de
nauwe banden tussen Irak en de
Sowjet-unle als een gevaar voor de
veiligheid van de gehele Pereische
Golf beschouwen. In dit kader
moet ook het verbazingwekkende
akkoord van Algiers van verleden
jaar tussen Teheran en Bagdad
worden gezien, waardoor de
opstand van de Koerden in het
noorden van Irak kon worden on
derdrukt. In ruil voor de stopzet
ting van de Iraanse steun aan de
Koerdische rebellen beloofde Irak
zich in zijn buitenlandse politiek
niet meer alleen op de Sowjet-Unie
te richten.
Ondanks het mislukken van de on
langs gehouden conferentie van
ministers van buitenlandse zaken
van de Perzische Golfstaten en het
oplopend conflict tussen Koeweit
en Irak lijkt de greep van de con
servatieve en aarts-reactionaire
krachten op de verhoudingen in dit
gebied steeds sterker te worden.
Het akkoord van Algiers tussen
Irak en Iran was een van de eerste
tekenen hiervan in de afgelopen
achttien maanden. Een eveneens
duidelijke aanwijzing was het aan
knopen van diplomatieke betrek
kingen tussen Saoedl-Arablë en
Zuld-Jemen. Voor de eerste keer
zochten de feodale heersers ln Rl-
aad openlijk kontakt met een re
giem dat zich als marxistisch-
Koning Chaled
van Saoedi- Arabië
leninistisch beschouwd. In ruil
voor massale economische steun
beloofde Zuld-Jemen zijn hulp aan
de bevrijdingsbeweging in Dhofar
stop te zetten. Ook werden verle
den Jaar de meningsverschillen tus
sen Koeweit en Saoedi-Arabië over
bepaalde grensgebieden opgelost.
Fragiele verhoudingen
In de Perzische Golf wordt nu ge
streefd naar de oprichting van een
verdragsorganisatie die over de vei
ligheid van het gebied zou moeten
waken. De weg naar de stichting
van een dergelijke organisatie
heeft echter nog grote obstakels.
Ondanks het akkoord van Algiers
is het fundamentele wantrouwen
tussen Teheran en Bagdad blijven
bestaan. Ook zijn vele Pereische
Golfstaten onzeker over de Iraanse
bedoelingen met een dergelijke or
ganisatie. Met name Saoedi-Arabiè
dat een leidende rol in de Ara
bische wereld Inneemt voelt weinig
voor de gedachte van een Pax Per-
sica ln de Perzische Golf. Ander
zijds heeft Irak zich ln eerste in
stantie wel positief over de stich
ting van een dergelijke organisatie
uitgesproken omdat het golfgebied
van buitenlandse militaire Invloe
den gezuiverd zou moeten worden,
maar zal waarschijnlijk een van de
overige staten afwijkende opvat
ting voor ogen hebben. Hoe fragiel
de verhoudingen in het Pereische
Golf zijn bleek uit de politieke re
acties op het neerschieten van een
Iraanse ln Oman gestationeerde
straaljager door Zuld-Jemen. enke
le weken geleden. Dit incident leid
de eveneens tot een ernstige versto
ring van de conferentie van de mi
nisters van buitenlandse zaken.
Het inmiddels hooglopende geschil
tussen Irak en Koeweit zou de
druppel kunnen zijn die de emmer
doet overlopen. Om dit te voorko
men ligt het in de lijn van de ver
wachting. dat Saoedi-Arabiè zich
als bemiddelaar zal opwerpen. Zo
als het dat ln de Arabische wereld
de afgelopen periode zo vaak heeft
gedaan.
