Gezondheid armsten
in Chili opgeofferd
aan de vrije economie
vragen aan Poolse leiders
Oppositie hekelt harde
optreden politie en justitie
1 [ATERDAG 4 DECEMBER 1976
BUITENLAND
In een vraaggesprek met NRC-
Handelsblad nam de ambassadeur van
Chili deze week de verdediging op zich
van de huidige Chileense regering.
Over de beschuldiging dat in Chili voort
durend de rechten van de mens op grote
schaal en grove wijze worden geschon
den, zei ambassadeur José Miguel Barros;
„Er wordt hier één land, het kleine Chili,
uitgepikt om als doelwit voor een geza
menlijke aanval te dienen van een aantal
landen die, ieder om verschillende reden,
tegen Chili zijn."
Op de vraag of de huidige Chileense leider
Pinochet steun vindt bij een meerderheid
van het Chileense volk, antwoordt de am
bassadeur; „Ik geloof stellig dat de meer
derheid niet terug wil naar de chaotische
situatie van ruim drie jaar geleden onder
Allende. De meerderheid in Chili beseft dat
wij een noodtoestand doormaken en is
daarom bereid met het huidige regime
samen te werken."
In onderstaand verfhal komt een andere
Chileen aan het woord. Hij kan zijn naam
er niet bij zetten want hij woont nog in Chili
en daar is het openlijk uiten van kritiek op
de regering letterlijk levensgevaarlijk. Zijn
verhaal gaat overigens niet over de onder
drukking in Chili maar over de ge
zondheidszorg.
Het geeft aan hoe diep het beleid van het
militaire regime ingrijpt in het dagelijks
leven van de Chilenen. In de noodtoe
stand, die nu al ruim drie jaar duurt, zijn ze
niet alleen hun politieke vrijheid kwijt ge
raakt, maar worden ze ook nog eens in hun
alledaagse bestaan bedreigd, aldus onze
Chileense medewerker.
OPHWE
„Meisje moet drie jaar wach
ten op operatie". Dat stond
als kop boven een artikel in
de Chileense krant El Mercu-
rio over de toestand van de
kleine Barbara Rivera J., een
meisje van elf jaar. Zij is het
dochtertje van een nederige
en bezorgde vrouw uit een
klein restaurant in het
centrum van Santiago en
lijdt aan een chronische ont
steking van de amandelen.
„Eind juni ben ik met mijn
dochtertje naar het zieken
huis gegaan om haar te laten
onderzoeken, maar ze zeiden
dat ik één oktober maar te
rug moest komen", vertelde
de moeder. „In september
was het veel erger geworden
met de kleine. Daarom ben ik
f,oen met geleend geld naar
een dokter gegaan, voor ei-
len rekening. Die zei toen dat
let dringend nodig was dat
de amandelen werden wegge
haald."
Voor iemand uit een arbei
dersgezin, dat 600 pesos per
maand verdient, is het een
heldendaad om naar een spe
cialist te gaan. die zich 150
pesos voor één consult laat
betalen. Het spreekt vanzelf
dat het voor deze mensen zin
loos is om te denken aan de
mogelijkheid van een opera
tie in een particuliere kliniek,
geheel op kosten van de pa
tiënt of diens familie. De
moeder had daarom geen an
dere keuze dan te wachten
tot de eerste oktober. Zij was
er natuurlijk van overtuigd
dat haar dochtertje in deze
ernstige toestand onmiddel
lijk in het ziekenhuis zou
worden opgenomen.
Wachttijd
De dokter in het ziekenhuis
bevestigde de diagnose van
zijn collega, maar hij zei dat
de operatie niet zou kunnen
plaats vinden voor twin
tig december 1979.
„Maar dat is onmogelijk",
riep de moeder. „U zelf zegt
dat het meisje zo vlug moge
lijk moet worden geope
reerd!"
„Ik weet het mevrouw, maar
het kan niet eerder",
antwoordde de arts. „De eni
ge mogelijkheid is dat de kin
deren die voor uw dochtertje
op de lijst staan, achter el
kaar dood gaan. Geloof me,
het spijt me, maar ik kan
niets voor u doen."
El Mercurio loog, zoals ge
bruikelijk, schaamteloos
door dit geval een uitzonde
ring te noemen. Maar de
schending van het recht op
gezondheid van de armen be
hoort in het huidige Chili tot
de dagelijkse werkelijkheid.
Diepe crisis
En dat is alleen maar het
gevolg van een drastische in
krimping van het budget dat
de staat beschikbaar stelt
voor de Nationale Ge
zondheidsdienst. Deze dienst
werd zo'n 25 jaar geleden op
gericht om de gezondheid
van alle Chilenen te bescher
men en medische verzorging
te bieden aan de gezinnen
van de arbeiders. Ondanks al
zijn beperkingen en zijn ge
brekkige middelen slaagde
deze dienst er in het verleden
toch in, het sterftecijfer van
de Chileense bevolking terug
te dringen, vooral de sterfte
onder de kinderen. De kin
dersterfte was in 1972 lager
dan ooit was geregistreerd.
Ook op dit gebied stak Chili
toen gunstig af bij de reét van
Zuid-Amerika.
Nu verkeert de Nationale Ge
zondheidsdienst in een diepe
crisis. De regering weigert de
dienst de meest noodzakelij
ke middelen te verstrekken.
Het excuus van de regering is
dat het onvermijdelijk is, zo
veel mogelijk op de over
heidsuitgaven te besparen
om de inflatie te bestrijden.
Maar na drie jaar van deze
politiek bedraagt de gemid
delde prijsstijging volgens de
officiële opgave nog altijd
acht procent per maand! En
Pinochet zelf (de leider van
de Chileense junta) verklaart
dat hij al tevreden zal zijn als
de totale inflatie dit jaar
„niet meer dan" 180 procent
zal zijn. Terwijl de overheids
uitgaven voor de „nationale
veiligheid" in een waanzinnig
tempo blijven stijgen, kan de
Nationale Ge
zondheidsdienst honderden
vacatures noteren; vacatures
die niet zullen worden ver
vuld met het oog op het her
stel van de economie.
De weinige artsen die op hun
plaatsen zijn kunnen blijven,
krijgen de tranen in de ogen
van wanhoop bij het zien van
de stroom van patiënten die
ze niet kunnen helpen we
gens gebrek aan de meest
noodzakelijke spullen, zoals
geneesmiddelen, verband en
ziekenhuisruimte.
Uitwassen
Het is zeer waarschijnlijk dat
El Mercurio bij het verhaal
over het meisje Barbara ge
dacht heeft dat het hier een
zaak betrof die gemakkelijk
als een uitzonderingsgeval
was aan te merken. Het geval
gaf het blad immers gelegen
heid om de vinger te leggen
bij de onbekwaamheid van
bepaalde functionarissen, die
zelf zonder twijfel de schuld
bij de militaire regering wil
len leggen. Het geval kan
zelfs worden gebruikt om de
aandacht weer eens te vesti
gen op de ernstige uitwassen
van een genationaliseerde ge
zondheidszorg en de „voorde
len" van particuliere
diensten.
Maar merkwaardigerwijs
heeft El Mercurio zich deze
keer, tegen zijn bedoelingen
en gewoonte in. in dienst van
de waarheid gesteld. De reac
tie van het publiek op het
verhaal in de krant dwong de
directeur van de Nationale
Gezondheidsdienst een ver
klaring te geven. Dokter Re-
né Merino sprak met een
openhartigheid die hem best
eens zijn baan zou kunnen
kosten. Hij zei: „Wat er in het
geval van dit meisje is ge
beurd is geenszins een uit
zondering. Het gaat hier om
een ernstige situatie, die naar
wij vrezen niet op betrekke
lijk korte termijn is te verbe
teren. Niet binnen zes maan
den. zelfs niet binnen een
jaar. Het zou misleiding van
de bevolking zijn die verzeke
ring te geven
Catastrofaal
Vervolgens verstrekte hij en
kele gegevens die ons in staat
stellen een idee te vormen
van de catastrofale toestand
waarin zijn dienst zich be
vindt. In het ziekenhuis Ro
berto del Rio. één van de
grootste van het land dat ge
specialiseerd is op kinderver
zorging, is maar één neus-,
keel- en oorarts. „Van januari
tot september van dit jaar
heeft deze functionaris 3580
consulten gegeven en 275
operaties verricht." Arme
man, men kan van hem nau
welijks meer verlangen. Er
van uitgaande dat hij nooit
vakantie neemt en nooit ge
bruik maakt van het recht
zelf ziek te worden, heeft hij
gemiddeld achttien patiën
ten per werkdag ontvangen
en zeven operaties per week
uitgevoerd. Volgens de direc
teur van de ge
zondheidsdienst zijn er in tal
van grote ziekenhuizen in
Santiago en elders helemaal
geen neus-, keel- en oor-
artsen. terwijl volgens zijn ei
gen verklaring neus-, keel- en
ooraandoeningen erg veel
voorkomen in Chili.
Handelswaar
Natuurlijk kan men niet vol
houden'dat er voor de arme
delen van de Chileense bevol
king toereikende medische
zorg was. waar ieder mens
recht op heeft, voordat de
militairen aan de macht kwa
men. Maar men maakte in
die tijd op dit terrein onmis
kenbare vorderingen en men
was zich duidelijk bewust
van de noodzaak nog meer te
doen om de gezondheid van
de allerarmsten te bescher
men. omdat juist zij het
meest gevaar lopen ziek te
worden en een vroege dood te
sterven.
Op dit terrein is. zoals op
zoveel andere, in Chili de
klok vele tientallen jaren te
ruggedraaid onder het be
wind van Pinochet. Ondanks
alle demagogische verklarin
gen van deze dictator staat
het vast dat het recht op ge
zondheid in Chili bezig is te
veranderen in een privilege
van de bevoorrechte groepen.
In het rationele kader van
het momenteel heersende
systeem is medische verzor
ging vooral handelswaar. Dat
is nodig om ook deze sector
te kunnen voegen in het spel
van „de vrije concurrentie".
Het is daarom dat de over
heidsuitgaven voor de ge
zondheidszorg drastisch om
laag zijn gegaan.
Dit is tevens een wezenlijk
aspect van de schending van
de fundamentele rechten van
een heel volk. Bij de duizen
den die zijn verdwenen, ge
marteld en vermoord door de
geheime politie van Pino
chet. komt ook nog eens de
honger van de kinderen wier
ouders werkloos zijn gewor
den. (De gemiddelde werk
loosheid is de laatste maand
weer gestegen; volgens offi
ciële cijfers moet zij zeven
tien achttien procent be
dragen.) Maar daarbij moet
men ook nog eens rekenen de
wanhoop van de talloze moe
ders die jaren moeten wach
ten voordat hun kinderen
kunnen worden geopereerd
en voor wie de wachttijd al
leen maar kan worden ver
kort door de dood van één
van de kinderen die vóór het
hare op de lijst staan.
door J. den Boef
De keiharde wijze waarop politie en justitie in Polen blijkbaar
zijn opgetreden tegen deelnemers aan de arbeidsonlusten in
juni, heeft geleid tot het ontstaan van een oppositionele groepe
ring, die er niet voor terugschrikt harde woorden te richten aan
het adres van de onzeker en nerveus geworden politieke leiders,
van wie partijchef Edward Gierek nog altijd de belangrijkste is.
van de leden van deze groepe
ring (het „Comité ter verdediging
ntb van de arbeiders", reeds uitvoerig
v.d.1 vermeld in Trouw/Kwartet van 21.10
—521 - red.) is de dichter Jerzy Andrze-
jewski. In een interview met een
Westduits tv-station vertelde hij dat
„de voornaamste moeilijkheid bij
het streven naar verbetering van de
situatie in Polen is gelegen in het
|p wezen van het in de Oosteuropese
^■landen heersende communistische
H| systeem, dat volledig door het Rus-
Hl sische Imperium wordt beïnvloed en
H|de elementaire waarden van mensen
^.en naties schendt. De verwezenlij-
king van de vrijheid in het deel-van
Europa waar dit systeem heerst
ook in de DDR en Tsjechoslowakije
is onmogelijk", aldus Andrze-
jewski die voorts van mening is „dat
in dit systeem, dat veel over mensen
spreekt, de mens steeds minder
waard is".
;ranl Fouten
Een ander lid van het comité, de
bekende econoom Edward Lipinski,
stelde openlijk de vraag of het aan-
is „dat de Sowjet-
ambassadeur in Warschau zich op
eenzelfde wijze meent te kunnen ge
dragen als twee eeuwen geleden de
vertegenwoordiger van tsarina Ka-
(tharina". Lipinski meent dat voor
het functioneren van „het om vele
redenen noodzakelijke verbond met
de Sowjet-Uni.e de ballast van het
verleden overboord moet worden ge-
gooid. De Sowjets moeten eindelijk
un fouten (beginnende met het Rib-
bentrop-Molotow-pact in 1938) open
lijk toegeven, anders zal de atmos
feer vergiftigd blijven".
ten derde openlijke opposant is de
jvroegere partijtheoreticus en minis-
iter van opvoeding Wladislaw Bien-
Jkowski. Deze 70-jarige politicus die
al onder Gomoelka (in de periode
tussen 1956 en 1970) aan de kant
rerd gezet, heeft partijleider Gierek
e vraag gesteld „of het aan de on-
iacht van het regime ligt, dat de
itholling van rechtsnormen en mo
le waarden door politie en veilig-
leidsdiensten wordt toegelaten, of
at het bewust de willekeur steunt
im het volk te intimideren". Bien-
;owski meent dat de uitwerking in
beide gevallen „voor Polen fataal is".
De vroegere partij theoreticus be
schuldigde de autoriteiten van
kortzichtigheid en onnadenkend
heid. „Het is een tragische vergissing
te geloven dat een systeem van ont
wikkeld socialisme kan worden gere
aliseerd met methoden, die overal
door beschaafde mensen worden
verafschuwd". Bienkowski meent
dat „om nog erger te voorkomen,
onmiddellijk politieke hervormin
gen afgekondigd moeten worden, die
het volk 'medezeggenschap geven,
zulks in de naam van de burgerlijke
en mensenrechten".
Kerk
Ook de (roomskatholieke) kerk
neemt geen blad voor de mond. Zij
heeft sinds de arbeidsonlusten op 25
juni herhaaldelijk een beroep op de
autoriteiten gedaan, „amnestie te
verlenen aan veroordeelde en ontsla
gen arbeiders, die geen bestaansmo
gelijkheid meer hebben, hun sociale
rechten terug te geven". De kerk
herinnerde voorts aan het recht van
de arbeiders om op te komen voor
hun persoonlijke en sociale verwor
venheden. Zij kreeg geen antwoord,
maar bleef haar oproepen herhalen
„in het belang van het herstel van de
sociale vrede".
„Het gaat hier om het respecteren
van rechten, die alle burgers heb
ben. zonder dat mag worden gelet
op de door hen beleden we
reldbeschouwing, de aard van het
werk dat zij verrichten en hun ver
houding tot de partij", aldus de
bisschoppen in een communiqué,
waarin zij hun zorgen over het lot
van de werkende mensen tot
uitdrukking hebben gebracht: „Het
is zeker ook zo dat het overwinnen
van moeilijkheden zelfs econo
mische slechts kan geschieden
door uitbreiding en tegelijk waar
borging van de burgerlijke vrij
heden".
De bisschoppen steunen de hulpac
tie van het al genoemde comité, ten
behoeve van de gezinnen van gear
resteerde of uit hun werk ontslagen
arbeiders. De kerk, die in Polen op
nieuw een niet te onderschatten po
litieke kracht is geworden, roept
echter tevens op tot „matiging, tot
gemeenschappelijke inspanningen,
een goede werkprestatie, de bereid
heid om tijdelijk af te zien van be
paalde begrijpelijke verlangens en
tot het in stand houden van een
geordende samenleving".
Stemming
Deze oproep toont zonder meer aan
hoe ernstig de bisschoppen de stem
ming in Polen vinden een stem
ming waarover zij beter zijn geïnfor
meerd dan regerings- en partij
apparaat. Het is echter de vraag of
partijleider Gierek zich kan veroor
loven amnestie te verlenen aan ver
oordeelde arbeiders en alle betrok
kenen te doen terugkeren in de be
drijven waar zij voor de 25ste juni
werkten. Een werkelijke verbetering
van de voedselsituatie is nog niet
merkbaar. De afschrikwekkende
voorbeelden moeten blijkbaar nog
dienst doen om de stadsbevolking in
toom te houden en verder ge
zichtsverlies te voorkomen.
Harde aanpak
Dat de arbeiders op en na de 25ste
Juni hard zijn aangepakt, is de
laatste tijd gebleken uit ooggetui
gen-verhalen, die door het Comité
ter verdediging van de arbeiders
worden verspreid. Talrijke stakers
en sympathisanten werden gearres
teerd. Zij moesten spitsroedenlo-
pen, werden in kamers of cellen ge
worpen en geslagen. Aanvankelijk
werden voorwaardelijke vrijheids
straffen en boetes opgelegd, maar
op bevel van hogerhand moesten de
veroordeelden korte tijd later op
nieuw terechtstaan om onvoorwaar
delijke gevangenisstraffen over zich
te horen uitspreken.
De processen waren volgens de oog
getuigenverslagen een farce. Verde
digers die wilden protesteren tegen
een ongeoorloofde gang van zaken,
werden gemolesteerd. Mensen die
niets met de staking te maken
hadden, maar sympathie hadden
voor de stakers, werden bij het ver
laten van gerechtsgebouwen aange
vallen. In de verslagen die door het
Comité worden verspreid, staan de
namen vermeld van de leden van
het politie apparaat die zich op er
gerlijke wijze hebben misdragen. Na
de processen volgden ontslagen in
de fabrieken en werd verhinderd dat
op straat gezette arbeiders ergens
anders werk vonden. Sommigen
werden uit hun woning gezet. Socia
le uitkeringen werden niet verstrekt.
Tegenwerking
Naar aanleiding van deze gang van
zaken .werd het genoemde Comité
gevormd, dat financiële en me
dische hulp ging organiseren voor
de in moeilijkheden gekomen gezin
nen van veroordeelde en uitgestoten
arbeiders. Het comité ondervindt
enorme tegenwerking. Enkele van
zijn leden zijn al eens gearresteerd,
en worden ongeoorloofde huiszoe-
keingen gedaan en het beleggen van
bijeenkomsten wordt vrijwel onmo
gelijk gemaakt. Officieel is gezegd
dat het Comité niet kan worden
erkend volgens een wet uit de jaren
dertig (toen Polen nog een militaire
dictatuur kende).
De Poolse regering verdedigt zich
met de opmerking dat zij een rege
ring van arbeiders is en dat niemand
de arbeiders tegen haar hoeft te
beschermen. Zij ontkent dat men
sen zijn vervolgd omdat zij gestaakt
of gedemonstreerd zouden hebben.
Veroordeeld werden alleen degenen
die zich schuldig zouden hebben ge
maakt aan criminele vergrijpen (zo
als diefstal en beschadiging van za
ken). die overal strafbaar zijn. Ont
slagen werden alleen arbeiders die
het bedrijf grote schade hadden toe
gebracht. Maar niemand blijft zon
der werk, want de grondwet garan
deert recht op werk. Zwarte lijsten
zouden niet bestaan.
Achteraf
Intussen beweren de Poolse autori
teiten nu, dat de stakingen en de
monstaties niet veel om het lijf had
den. Achterai kan deze interpretatie
aannemelijk lijken. Maar in de be
wogen Junidagen dacht men er in
leidende kringen in Polen (en in
Oost-Dultsland en Tsjechoslowa
kije, waar men snel maatregelen
nam om het overslaan van de
„brand" te voorkomen) anders over.
Niet voor niets werden de prijsver
hogingen, die aanleiding waren tot
de onlusten, nog dezelfde dag onge
daan gemaakt. Sindsdien probeert
partijchef Gierek alleen maar de le
vensomstandigheden van de Polen
te verbeteren (met hulp van de Sow-
Jet-Unie) en wordt er over prijzen
niet gepraat.
Overigens hoeft niemand In Polen
honger of kou te lijden, ook al zijn
kolen en verschillende levensmid
delen gerantsoeneerd Dat er voort
durend tekorten zijn. wordt ook
door het hamsteren m de hand ge
werkt. Er is een tekort aan vlees en
vleeswaren, maar desondanks zijn
er veel Polen die er moeite mee
hebben met rundvlees genoegen te
nemen, omdat zij liever (schaars ge
worden) varkensvlees plet». *Tt
sen pratea de Polen óver' oieb
ders dan de voedselsituatie, waar
door een crlslsmentaliteit ontstaat,
die een spoedige verbetering niet
bevordert. r
