etuige beticht Hans L. van
neest gruwelijke handelingen
Personalia
Zaak Frans H. duurste
en langste die ooit in
Nederland is gehouden
lewezen SS-er laat er zelf nauwelijks iets over los
Aantjes valt
scherp uit
tegen Drees „specialiteit"
Bedrijven hebben
vaak meer steun
nodig dan verwacht
Europees Hof
stelt Engel
schadeloos
Rechtbank doet op 7 december uitspraak
Nieuwe Russische
vakbondsleider
T H IENSDAG 24 NOVEMBER 1976
1
;kerin
e deel
rijzen
BINNENLAND
TROUW/KWARTET 9
>r Leo Kleyn
iï 3ERMOND De van oor-
keling gsmisdaden verdachte Lim-
tzon- irger Hans L. heeft In 1942 en
1943 als SS-er in het Rus-
ters inljche dwangarbeiderskamp
standjpbruisk meer gruweldaden
aan dan de andere bewa-
In zijn optreden was hij
het wreedst van allen. Zelfs
commandant van het kamp
minder mèedogenloos dan
Andere 6S-ers zeiden zich
aan wreedheden te moeten
mldig maken om niet bij L.
te steken.
verklaarde gisteren voor de bij-
Ddere strafkamer van de
chtbank in Roermond één van de
ige overlevenden uit het kamp.
t56-jarige Isak Wassersteln die nu
|Garmlsch-Partenkirchen in West-
tsland woont Deze getuige, als
rige In het ghetto van Warschau
{epakt en naar Bobruisk ge-
icht, vertelde gezien te hebben
t L. Joden dood schoot, ophing,
sn de grond trapte en wurgde
r met zijn gelaarsde voet op hun
1 te gaan staan, en in een diepe,
t water gevulde voederbak voor
den wierp, waarna zij ver
ken.
ijnbaar ongeèmotloneerd, bijna
telijk, lichtte hij de rechtbank in
r zijn huiveringwekkende kamp-
ngen. Op een vraag van de
fsident, mr. H.J. te Strake,
woordde hij dat de meeste Joden
Eïiet kamp, allen afkomstig uit Po-
k niet als gevolg van ziekte of
[putting, maar door mensenhand
l het leven kwamen. L., vertelde
j, maakte er een tijd lang een ge-
ionte van. 's avonds iemand op te
jen, onder meer bij wijze van
voor een ontvluchtingspoging,
lak gebeurde het dat een gehange-
half bewusteloos uit de strop
rerd gehaald, met water werd over
goten en daarna opnieuw werd opge-
ngen.
Twee Israëlische getuigen in de zaak tegen L. komen aan bij het
gebouw van de Roermondse rechtbank. Links Szraga Zisholc en
rechts Moshe Manne.
lassagraf
Wassersteln was er ook mmermalen
;etuige van geweest dat L., alleen of
net andere SS-ers, Joden boven een
massagraf doodschoot. Hij werd
meegenomen om de lichamen na de
«ecutie met zand te bedekken. De
ichtoffers, vertelde hij, moesten
1 uitkleden en op de al in het graf
Jnwezige lijken gaan liggen, waar-
a ze met een pistool werden dood
schoten. Als een massagraf vol
Ifas, werd een nieuw gegraven,
in de keuken, waar hij werkte, had
ffassersteln een keer gezien hoe een
fevangene door drie SS-ers, onder
trte L., met een zweep op zijn ge
dachtedeel werd geslagen. Hij ver-
„Voor mij afgedaan als
respectabel politicufe"
telde dit in antwoord op de vraag of
hij ook gezien of gehoord had dat L.,
zoals hem ten laste is gelegd, bij een
gevangene met een bijl of met een
mes het geslachtsdeel van het li
chaam had geslagen, waarna het
slachtoffer doodbloedde.
Wassersteln antwoordde bevesti
gend op de vraag of L. met plezier
zijn wreedheden beging. .Aan zijn
grijnzen en lachen," aldus de getui
ge, „was duidelijk te zien dat L. er
genoegen aan beleefde." Hij vulde
ook een verklaring van de Nederlan
der aan. L. zegt wel eens naar de
stad Bobruisk te zijn gegaan om er
meisjes te bezoeken, maar ook om
extra voedsel voor de gevangenen te
halen. De Juistheid van die verkla
ring in het midden latend, vertelde
Wassersteln dat hem In elk geval
bekend was dat L. meermalen van
het schamele voedsel ln de keuken
wat weg nam om aan de meisjes ln
Bobruisk te geven.
De getuige behoorde tot de kleine
groep gevangenen die ln de herfst
van 1943 onder begeleiding van L.
naar Minsk werd gebracht, omdat
het kamp werd opgeheven. Enige
tijd voor die opheffing was aan de
ergste wreedheden en moordpartij
en een eind gekomen. Er werd ge
zegd, aldus Wassersteln, dat er een
bevel uit Berlijn was gekomen dat
de gevangenen niet meer gedood
mochten worden.
Wassersteln achtte dat wel aanne
melijk. De rechtbank zijn rechter
hand tonend, vertelde hij dat hij ln
die periode bij een ongeluk een vin
ger had verloren. Een paar maanden
eerder zou hij na zo'n ongeluk on
herroepelijk zijn doodgeschoten.
Dat gebeurde al als Je alleen maar
hoofdpijn had." Nu werd hij geope
reerd en bleef hij ln leven.
Gisteren bleef hij daarbij: „Dat ene
kan niet gebeurd zijn".
Schatting
Ook zonder dat „ene" ls de dagvaar
ding gruwelijk genoeg. L. schoot zijn
slachtoffers dood, hing ze op, be
groef ze levend, wurgde ze door op
hun keel te gaan staan, trapte ze
dood. verdronk ze of sneed hun ge
slachtsdeel af. Tegenover de rech-
ter-commissaris heeft hij verklaard:
„Het aantal door mij van kant ge
maakte Joden bedraagt 100 tot 120.
Dat ls een schatting van mij. Ik heb
het niet precies bijgehouden".
De president van de rechtbank zei
dat het bij de moorden menigmaal
gruwelijker ls toegegaan dan uit de
behandeling ter terechtzitting kon
blijken. „De objectiviteit", liet hij
weten, „gebiedt dat we ln bijzonder
heden zullen moeten treden. Maar
die bijzonderheden zijn soms zo gru
welijk dat de rechtbank meent dat
een grens getrokken moet worden".
L. zelf liet er gisteren nauwelijks iets
over los. Meestentijds reageerde hij
op vragen met weinig meer dan ge-
schokhouder, waarbij hij als ver
dwaasd over zijn voorhoofd streek.
In een door de president voorgele-,
zen verklaring heeft hij gesteld: „Ik
heb dertig jaar een slot op mijn
mond gehad. Dat is er even af ge
weest, toen ik door de recherche
werd verhoord. Dat slot zit er nu
weer op en de sleutel heb lk wegge
gooid".
Het slot heeft hij korte tijd mede
verwijderd om zich te verdedigen.
Zo heeft hij verklaard Joden te heb
ben doodgeschoten omdat hij een
daartoe strekkend bevel van de
kampcommandant niet kon weige
ren. HIJ zou opdracht hebben gekre
gen op het hoofd te schieten. Na de
executie zou de commandant ge
controleerd hebben of er een lege
huls ln het schietwapen zat. Weige
ring tot het bevel zou L.. naar zijn
zeggen, voor het Kriegsgericht heb
ben gebracht.
Tot het afslaan van een ge
slachtsdeel zou L. min of meer door
een mede SS-er gedwongen zijn.
Deze zou zelf al eens de bijl gehan
teerd hebben en enige tijd daarna L.
hebben toegevoegd: „Kom eens
hier, Hollander, en sla ook eens een
geslachtsdeel af". Overigens kwam
L. gisteren op die verklaring terug.
Hij ontkende zich aan dit optreden
schuldig te hebben gemaakt.
De als getuige-deskundlge gehoorde
inspecteur van de rijksrecherche
J.H. Grachten vertelde gisteren dat
L. na zijn aanhouding ln augustus
een dag lang alles heeft ontkend,
maar al na die eerste dag stapje voor
stapje is gaan bekennen. Voor het
eerst met de verdenkingen ge
confronteerd. liet L. de rechercheur
weten dat die maar bewezen moes
ten worden.
Huilbui
Vandaag en vermoedelijk morgen
zullen vier andere overlevenden uit
het kamp. die nu allen ln Israël
wonen als getuigen worden gehoord.
De Inspecteur van de rijksrecherche
G.F. de Greef voorspelde de
rechtbank gisteren dat de kans
groot is dat zij ln hullen zullen uit
barsten. Tijdens zijn ondervraging
bij het vooronderzoek was het bij
elke overlevende tot een huilbui
gekomen.
Evengroot is de kans dat zij L. niet
zullen herkennen. Toen de president
getuige Wassersteln vroeg zich om
te draaien en naar de achter hem
zittende verdachte te kijken om de
vraag te kunnen beantwoorden of
hij L. herkende, antwoordde de ge
tuige: „Nee, lk heb hem al gezien,
maar ik herken hem niet." Was
sersteln kon op een oude foto. waar
op L. en de andere kampbewakers in
SS-uniform staan afgebeeld, de ver
dachte wel aanwijzen.
DEN HAAG Bedrijven, die bij de
overheid aankloppen om linanciële
steun, blijken vaak meer geld nodig
te hebben dan zich aanvankelijk laat
aanzien. Zodra het rijk een comple
ter beeld heeft van de financiële po
sitie van een steunvragend bedrijf
blijkt de eerste financiële hulp te
kort te schieteh. Volgens minister
Lubbers (economische zaken) komt
het dan ook regelmatig voor, dat de
overheid tot verhoging van de steun
overgaat.
In de periode van ruim een Jaar
(begin november '75-half november
'76) zijn 3Ö9 steunaanvragen van In
dividuele bedrijven door Lubbers'
ambtenaren genoteerd. Verreweg de
meeste bedrijven tellen minder dan
100 personeelsleden. De meeste
steunaanvragen kwamen uit Noord-
Brabant (78) en Gelderland (48). Het
rijk kon het faillissement van vijf
bedrijven niet voorkomen.
OVERLEDEN In Amsterdam ls
op 51-Jarige leeftijd overleden mr
Rudolf Adriaan van Sandick, alge
meen secretaris van de Nederlandse
orde van advocaten en secretaris
van de algemene raad. Mr Van San
dick was sinds 1951 advocaat en
procureur in Amsterdam en sinds
1974 ln Den Haag. Sedert 1971 was
hij lid van de algemene raad van de
Nederlandse orde van advocaten en
sedert 1973 als waarnemend deken.
In 1974 werd mr. Van Sandick be
noemd tot algemeen secretaris van
de orde, secretaris van de algemene
raad en directeur van het bureau der
orde.
Van een onzer verslaggevers
STRAATSBURQ Het Europese
hof voor de rechten van de mens
heeft gisteren de Nederlander C. En
gel een symbolische schadeloosstel
ling van honderd gulden toegekend,
omdat hij ln strijd met het Europese
verdrag voor de rechten van de
mens van zijn vrijheid was beroofd.
Het hof nam de beslissing met alge
mene stemmen.
Engel kreeg ln 1970, toen hij ln mili
taire dienst was, een krijgstucht
straf opgelegd. Hij ging hiertegen ln
december 1971 ln beroep met vier
andere dienstplichtige militairen,
De Wit, Van der Wiel. Dona en
Schul. Deze soldaten, allen lid van
de WDM, waren gestraft voor ver
schillende Inbreuken op de
krijgstucht. De klachten werden ln
eerste instantie behandeld door de
Europese commissie voor de rech
ten van de mens. Op 8 oktober 1975
bracht de commissie de zaak voor
het Europese hof in Straatsburg.
Van een verslaggever
MAASTRICHT Het proces tegen de 41-Jarige hoofdverpleger Frans H.t
dat gisteren voor de rechtbank in Maastricht werd beëindigd, is de langste
en duurste rechtszaak, die in Nederland ooit tegen één persoon werd
gehouden. N$et de vele onderbrekingen heeft de zitting alles bij elkaar bijna
acht weken geduurd. Het ministerie van Justitie heeft een miljoen gulden
aan extra kosten gehad.
De Inspanningen, die het proces het
personeel van de Maastrichtse
rechtbank heeft gekost, is bovenma
tig geweest. Een van de medewer
kers ls daardoor volledig overspan
nen geraakt. Twaalf tot vijftien men
sen hebben zich dagelijks met de
zaak bezig gehouden. Dat kwam alle
maal bij hun normale werkzaamhe
den. 81echts één volledige kracht
kon extra worden ingpzet.
Omdat de rechtbank met ruimtege
brek kampt, betekende de lange
duur van de zaak ook, dat veel ande
re zaken moesten worden uitgesteld.
De rechtbank zit op het ogenblik
met een achterstand van ruim hon
derd zaken.
„Genoeg geleden"
Dinsdag 7 december zal de
rechtbank moeten uitmaken of H.
schuldig ls aan moord op de bejaar
de patiënten. In zijn laatste woord
zei de verdachte, aan wie negen
moorden ten laste zijn gelegd, giste
ren niet schuldig te zijn. Wel gaf hij
toe geld en sieraden van zijn patiën
ten te hebben gestolen. „Ik betreur
dit", aldus H., „maar daarvoor heb ik
met ruim vijftien maanden hechte
nis allang genoeg geleden".
Omdat hij zich niet schuldig acht
aan moord vond verdachte het ver
schrikkelijk, dat er tijdens het pro
ces zoveel naar voren ls gebracht om
zijn schuld te bewijzen. „Het doet
mij pijn. Ik heb alleen maar mensen
willen helpen. Ik wilde hun lijden
helpen verlichten. Ik wist niet, dat
Insuline dodelijk was".
H. dankte de rechtbank onder lei
ding van president mr F. Ellëns over
igens wel voor de correcte behande
ling. Voorts sprak hij zijn dank uit
voor de wijze, waarop zijn verdediger
mr J. Hermans, „de zaken had ui
teengezet zoals ze werkelijk waren".
In zijn dupliek ln antwoord op de
repliek van officier van Justitie mr J.
Booster (die op de laatste dag door
griep niet aanwezig kon zijn) had mr
Hermans 's morgens er op gewezen,
dat H. nooit de opzet heeft gehad te
doden.
„U moet niet vergeten, dat verdach
te met een beperkt verstandelijk ver
mogen deze Ingewikkelde materie
van insuline en suikerziekte niet
heeft kunnen doorzien. U moet ook
niet vergeten, dat hij dacht met het
inspuiten van 80 eenheden geen ge
vaar te lopen. U moet niet vergeten,
dat hij nooit méér spoot", aldus de
raadsman.
MOSKOU (AFP) De 61-Jarige
AlexeJ Sjibajew, eerste partij
secretaris van de Sowjet republiek
Saratow, ls gisteren gekozen tot
Russische vakbondsleider. Hij is de
opvolger van Alexander 8Jelepin,
die 22 mei 1975 ontslagen werd. Sji
bajew ls eveneens herkozen tot lid
van het centrale comité.
Van een verslaggever
ARNHEM Jk vind het schande
lijk wat Drees gedaan heeft, door
min of meer te suggereren dat Van
Agt wellicht zelf een rol gespeeld
heeft bij de verdwijning van Men-
ten. Hierdoor heeft Drees voor mij
afgedaan als respectabel politicus."
Dat zei fractievoorzitter Aantjes
van de ARP op een vergadering van
het CDA te Arnhem. Aantjes zei
tijdens het debat over het geval-
Menten in de Tweede-Kamer voort
durend op zijn plaats te zijn geble
ven uit solidariteit met de minister.
„Zo zag hij mij zitten als hij opkeek
vanaf zijn kathedertje."
„Er is mij vaak gevraagd waarom
het CDA Van Agt niet te hulp is
gesneld. Dit zou echter onmiddellijk
als zwakte van die minister zijn uit
gelegd. Daarom ook hebben wij niet
gepleit voor uitstel van het debat.
Hij kon het allemaal zo verantwoor
den. Ik geloof niet dat door dit debat
de positie van Van Agt als lijsttrek
ker van het CDA ls aangetast. Fou
ten die zijn gemaakt wil ik hiermee
niet goedpraten, maar lk vind dat
men een duidelijk onderscheid moet
maken tussen de persoonlijke en de
politieke verantwoording van de mi
nister. Die persoonlijke verantwoor
ding ls door Drees op ondermaatse
wijze ter discussie gesteld."
L. zelf geeft een andere verklaring
voor de beëindiging van zijn mis
handelingen. HIJ zou er zo genoeg
van hebben gekregen, dat hij zich
niet meer aan wreedheden te buiten
kon gaan. „Ik kon." heeft hij gezegd,
„een jood niet meer neer stampen,
lk kon mijn voet niet meer omhoog
krijgen." Maanden lang had hij daar
in elk geval geen enkele moeite mee
gehad.
In het kamp gold het als een „speci
aliteit" van L. gevangenen op de
grond te trappen en op hun keel te
gaan staan. Daarbij wilde hij wel
eens zeggen: „Ben Je nog niet kapot,
smerige Jood?" Een getuige heeft
verklaard dat L. dagelijks op die
manier een doodvonnis voltrok. De
verdachte heeft tot zijn veront
schuldiging aangevoerd dat hij dat
deed, omdat andere SS-ers in het
kamp dat ook deden.
Dit optreden van L. kwam ter spra
ke bij de behandeling door de
rechtbank van de hem ln de dag
vaarding ten laste gelegde feiten.
Daarbij bleek dat de dagvaarding
aanvankelijk acht in plaats van ze
ven executiemethoden behelsde.
Van die achtste methode werd giste
ren gezegd dat het om iets „ln de
keuken" ging. Een bekentenis daar
omtrent heeft L. ln het huis van
bewaring Ingetrokken. „Ik wil",
heeft hij daar gezegd, „alles beken
nen. maar dat heb lk niet gedaan".
Simpkins
■■Je kunt, ge
loof ik, beter
een dag met de
reparatie
wachten."
N.V. BANK VOOR NEOERLANOSCHE GEMEENTEN
gevestigd te 's-Gravenhage
emissie 8'/«% 25-)arige obligaties 1977
per 1978/2002
in stukken van nominaal 1000, naar keuze in CF- of K-obligaties.
koers De koers van uitgifte zal uiterlijk vrijdag 26 november 1976
voorbeurs worden bekendgemaakt en in de Officiële Prijscourant
van de Vereniging voor de Effectenhandel van die dag worden
gepubliceerd.
bedrag f 100.000.000
Na toewijzing kunnen desgewenst in de plaats van obligaties
schuldregister-inschrijvingen groot ten minste nominaal 50.000
worden verkregen.
Inschrijving tot dinsdag 30 november 1976 15 uur
inschrljvings- De kantoren in Amsterdam. Rotterdam. 's-Gravenhage.
kantoren 's-Hertogenbosch en Utrecht voor zover daar gevestigd van:
Amsterdam-Rotterdam Bank N.V. Algemene Bank Nederland N.V.
Bank Mees Hope NV
Hollandse Koopmansbank N.V.
Plerson, Heldring Plerson N.V.
N.V. Slavenburg's Bank
Nederlandse Credletbank N.V.
Nederlandsche Mlddenstandsbank N.V.
F. van Lanschot
Coöperatieve Centrale Ralflelsen-Boerenleenbank B.A.
alsmede ten kantore van de vennootschap.
BIJ deze kantoren zijn het prospectus van deze lening.
Inschrijvingsbiljetten en In beperkte mate de statuten
het laatste jaarverslag verkrijgbaar.
•s-Gravenhage,
23 november 1976
N.V. Bank voor Nederlandsche Gemeenten
