Ivan lllich met slecht
geweten in het vliegtuig
Lenen.
U kunt't op meer dan
één manier.
Frans H. beschuldigt
arts van onwaarheden»
Hoe „ziek" is
't
Pedagogische academie geen
proefstation hogere opleiding
invia/76
„Gemoderniseerde armoede": met de
vrijheid van de fietser is 't gedaan.
Verzet tegen
de tv en de
microfoon
Marokkaan eist
smartegeld na
„koffermoord"
NAJAARSPRIJSVRAAG 1976
Felle uitval van hoofdverpleegkundige
Drs H. Nolles voorzitter docentenvereniging
Middenstanders
wijzen extra
loonsverhoging af
^RTEI HIJDAG 5 NOVEMBER 1976
BINNENLAND
TROUW/KWARTET 9
tie vi
hokte
iprake
andell
i er
udend
apothi
k U ant
Lng
rwesti
Betuw
udend
r, kwij
niddel
gd. D
ising
ter va
c loop
jnvoor
ipothe
leninj
rts, dl
tag da
en ape
hij ee
/an he
an ee
icijne
lelend
irevei
it men
-ülend
lerlijk
door Plet Hagen
TILBURG Ivan lllich, profeet van de nieuwe levensstijl, is tegen zijn zin per vliegtuig van
Mexico naar Nederland gereisd om lezingen te houden in Tilburg en Nijmegen. Met een slecht
geweten is hij in de machine gestapt, dat hij zozeer verafschuwt als een elitair en vervuilend
vervoermiddel. Maar, verontschuldigt hij zich, de reis per boot van Mexico naar West-Europa is
niet meer mogelijk dankzij de „vooruitgang" van de techniek.
De vijftigjarige lllich, ln Wenen ge
boren als zoon van een Joegosla
vische diplomaat en een Spaanse
moeder, woont al zeventien Jaar ln
Cuervanaca, Mexico. „Voor mijn
doen is dat erg lang", zegt hij,
„want daarvoor heb lk nooit langer
dan vijf J'tar op dezelfde plaats
gewoond." mich studeerde theolo
gie. filosofie, kristallografie en ge
schiedenis; was priester onder Ie
ren en Puertoricanen ln New York
en vice-rector van de universiteit ln
Puerto Rlco; en belandde ln 1961 ln
Cuervanaca ln Mexico, waar hij Ja
ren heeft meegewerkt aan het
centrum voor Interculturele docu
mentatie (CIDOC).
die Iets te vertellen heeft of Iets aan
de weet wil komen.
Crisis
lllich trekt ln zijn (ln Nederlandse
vertaling door Het Wereldvenster
uitgegeven) boeken van leer tegen
de wildgroei van onderwijs, ge
zondheidszorg, welzijnswerk en
technologie. Zelf kwam hij ln open
lijk conflict met de gevestigde kerk
en de officiële onderwijsinstellin
gen. Na een meningsverschil over
de geboorteregeling legde hij zijn
priesterambt neer. Toen hij als vl-
ce-rector van de universiteit be
pleitte om een deel van het budget
op te offeren ten bate van de armen
die zelfs geen lager onderwijs kre
gen, had hij zich ook ln de universi
taire wereld onmogelijk gemaakt.
Het CIDOC, waar hij toen terecht
kwam, werkte anders; daar kon ie
der zich als deelnemer Inschrijven
Centraal ln het denken van lllich
staat wat hij de „crisis van de insti
tuties" noemt. Daarmee bedoelt hij
dat de school, het medisch bedrijf
en andere instellingen diensten
produceren, die als eenmaal een
bepaalde grens is overschreden
alleen nog in het voordeel van de
rijken werken en die zo de armoede
„moderniseren". Een geliefkoosd
voorbeeld dat lllich ook in Tilburg
weer gebruikt is het verkeer. Sinds
de autosnelwegen onze steden on
begaanbaar maken, is het gedaan
met de vrijheid van de mens om
zich per fiets of te voet voort te
bewegen
Dlich is stellig een oorspronkelijk
denker en een origineel spreker. Als
een soort kleinkunstenaar beweegt
hij zich over het podium van de
aula van de katholieke hogeschool.
Hij beschouwt zijn verhaal niet als
een lezing, hij komt voor een ge
sprek waarvoor de studenten eerst
de vragen moeten aandragen.
Daarbij stoort het geflits van foto
grafen hem op een gegeven mo
ment zo, dat hij hun vraagt hun
werk te staken. Wie thuis wil vertel
len over lllich kan dat beter doen in
eigen woorden dan via een foto in
de krant.
Misschien is het Illichs half-joodse
afkomst die hem Inspireert tot zijn
verzet tegen de televisie. Hij doet
voor hoe de tv-camera's op je inzoe-
men tijdens een interview, en A.
Truyman van de KRO-televisie
slaagt er in de discussie niet in hem
op dat punt tot andere gedachten
te brengen (wat de KRO in 1968 wel
is gelukt). lllich vermijdt zelfs het
gebruik van de microfoon, omdat
hij het onnatuurlijk vindt als de
stem van iemand die je kunt aan
kijken door een luidspreker tot je
komt.
Gekleed in pullover, tenger, druk
gebarend met gespreide vingers,
legt lllich de studenten uit dat be
paalde beroepsgroepen (leraren,
artsen, ingenieurs, enzovoorts) de
laatste vijfentwintig jaar steeds
meer macht over ons gekregen heb
ben. Zij beplakken ons met etiket
ten („leerling", „patiënt"), maken
ons afhankelijk van hun specialis
tische hulp, en ontnemen ons door
levenslange leerplicht of door een
alomtegenwoordig welzijnsappa-
raat het idee dat we zelf nog iets
kunnen.
Het meest geraffineerde is volgens
lllich dat deze instellingen ons zelfs
voorschrijven wit onze behoeften
zijn, en hoe daarin voorzien kan
Ivan lllich
worden. Zo zijn we gaan denken
dat we zonder twaalf jaar scholing
of zonder psychiatrische behande
ling niet meer gelukkig kunnen
zijn. Op dat punt zijn welzijns-
instelllngen geen haar beter dan de
grote bedrijven: zij maken ons tot
consument en zij bepalen wat wij
moeten consumeren.
Wat is Illichs remedie? In zijn boe
ken beschrijft hij het ideaal van de
„conviviale maatschappij", waarin
de mensen weer zichzelf leren,
zelfstandig zijn en elkaar helpen.
Heeft hij een politieke strategie die
kans biedt op omkering van het
door hem bekritiseerde proces? De
mens moet zijn vrijheid blijven ver
dedigen tegen de instellingen die
hem zijn behoeften en de oplossin
gen daarvoor willen opleggen, is
zijn antwoord. En ieder moet blij
ven staan op zijn recht zich te be
dienen van eigen middelen (bij
voorbeeld de fiets) tegenover de
oprukkende instituties (bijvoor
beeld het autosysteem).
Diploma
Nog een keer geeft hij een voor
beeld. Wie een bepaalde baan wil
hebben en denkt dat hij daar ge
schikt voor is moet niet zomaar
wijken voor iemand die zes jaar
bezig geweest is met het behalen
van het vereiste diploma. „Dat di
ploma kan wel bewijzen dat ie
mand een domoor is, als hij zolang
onderwijs moet volgen om iets te
kunnen wat anderen uit zichzelf
geleerd hebben".
Voor wie dan nog niet begrijpt wat
hij met de conviviale samenleving"
bedoelt geeft Dllch zijn adres:
postbus 479, Cuervanaca. Mexico.
(ADVERTENTIE)
Coupon voor meer informatie
Hebt u geld nodig dan lint u dat op verschillende manieren
lenen. De ABN kan u helpen de juiste keu:c tc doen. U weet
toch dat de rente op een lening fiscaal aftrekbaar is.
Wilt u graag steeds geld achter de hand voor wat
extra's, dan is er het ABN Plan-Krediet. Daarbij
kunt u desgewenst versr*ld aflossen en boven
dien weer opnemen watix hebt afgelost.
Of gaat het om het opknappen van uw
woning? Dan is een Bet* Wonen Krediet
natuurlijk het beste. Da^gaat tot f 15.000,-
en over het aflossen daarvan kunt u maxi
maal acht jaar doen. Wi it u geld voor een
eigen huis? Dan heefr de ABN voor u een
hypotheek. De ABN overlegt graag met
u welke manier voor u de beste is.
f
Aankruicen wat pc wenst is.
DhrVMevryMcj.:
Woonplaats:.
Heeft reeds een rekening bij de ABN: ja/neen.
Zo ja, bij ABN-lantoor:_
In ontcfrjnkccrde envelop :cndcn .un: Alcemcnc Bank Nederland.
Afd.0D.S0, Antwoordnummer ISSS. Amsterdam.
Algemene Bank Nederland
f
Van onze correspondente
BREDA Mohammed N. (42), de
Marokkaan die ten onrechte mede
verdacht werd van de „Bredase kof
fermoord", eist smartegeld. Hij wil
van de Staat der Nederlanden ruim
20.000 gulden ontvangen. De hoogte
van dit bedrag is gebaseerd op een
beschikking van de Zwolse
rechtbank begin van dit Jaar. Hier
bij werd ln een vergelijkbaar geval
ruim 15.000 gulden smartegeld toe
gewezen.
Zoals bekend werd N. begin augus
tus samen met een vriend gearres
teerd in verband met de vondst van
het lijk van de 14-jarige Kadjah El-
baz ln een koffer. Zijn vriend, E.O.,
legde toen een voor hem belastende
verklaring af, die hij later volledig
heeft herroepen. Dit leidde tot diens
invrijheidstelling op grond van „on
voldoende aanwijzing van schuld".
(ADVERTENTIE)
Op 10 september Is onze grote
najaarsprijsvraag gestart.
Er zijn weer vele prijzen, waaronder INVENTUM volau
tomatische koffiefilters, t.w.v. 79,(4-6 kopjes) en
99,(8-10 kopjes).
Inventum automatisch broodrooster
Inventum Hairstyler
Inventum koffiemolen
Inventum volaut. koffiefilter
Inventum volaut. koffiefil er
Inventum theelicht „Oude meester"
Inventum theelicht „Flora"
Doe mee aan de prijsvraag en
win een van de vele prachtige prijzen.
72,50
ƒ78,-
32,50
79.—
99,—
/46,—
34,90
Door Leo Kleyn
MAASTRICHT D evan moord verdacht hoofdverpleger Frans H. uit Kerkrade is gisteren fel
uitgevallen tegen de arts Y.M.A. Vijgen-Duif, die in het tegen hem gevoerde proces als getuige-
deskundige optreedt. Tot twee maal toe beschuldigde hij mevrouw Vijgen ervan niet de waarheid
te spreken. „Ze liegt"zei hij de tweede keer met stemverheffing.
De arts vertelde de Maastrichtse
rechtbank gisteren dat zij zich vorig
jaar, kort nadat zij in dienst was
getreden van de Lückerheidekliniek
in Kerkrade. in aanwezigheid van
Frans H. en het hoofd van de ver
pleegkundige dienst verbaasd had
getoond over het veelvuldig optre
den van dodelijke hypoglycae-
mische coma's. „Voor mijn gevoel
stinkt het", zou zij bij die gelegen
heid hebben gezegd.
Volgens Frans H. was er geen sprake
van dat de arts die woorden had
gebezigd. Hij beschuldigde haar van
een leugen, nadat hij eerder ai geër
gerd had opgemerkt: „Ik moet ern
stig betwisten wat mevrouw Vijgen
nu weer verkondigt".
Toelichting
Het hoofd van de verpleegkundige
dienst, de verpleger A.P. Jansen, zei
Van een verslaggever
UTRECHT „Tot het uiterste moe
ten de docenten zich verzetten tegen
een ongebreidelde toelating van stu-
ADVERTENTIE
Zacht insluimeren, diep en behaag
lijk. slapen als een roos Natuurlek en
gezond onder dons van Irisette. Met
Irisette is uw bedje gespreid
Voor onze najaarsprijsvraag stelt
Irisette zeven kwaliteits donzen-
dekbedden met modieuze over
trekken en kussenslopen ter
waarde van 380 per stuk be
schikbaar.
denten tot de pedagogische acade
mies. Deze mogen geen proefstation
worden voor een soort algemeen ho
gere opleiding. Met recht kan even
wel ook niet worden gepleit voor een
absolute studentenstop, want alter
natieve opleidingen zijn er niet of
nauwelijks.
Dit heeft voorzitter drs H. Nolles van
de vereniging van docenten aan
christelijke pedagogische academies
gisteren gezegd op de jaarvergade
ring in Utrecht. Hij herinnerde aan
het teruglopen van het kindertal en
de daaruit voortvloeiende verminde
ring van kleuter- en lagere scholen,
terwijl de pedagogische academies
steeds meer studenten toelaten.
Drs Nolles vond, dat het hele
vraagstuk van de relatie tussen on
derwijs en arbeidsmarkt spoedig een
gedegen bestudering nodig heeft.
Het zou best kunnen wezen, dat de
problemen alleen opgelost kunne
worden als er fundamentele veran
deringen plaatsvinden. Nieuwe op
leidingen en verlenging van de
leerplicht schuiven het vraagstuk
van de dreigende werkloosheid voor
duizenden schoolverlaters slechts
voor zich uit, vond hij.
Andere waarden
Drs Nolles meende, dat het wellicht
noodzakelijk zal blijken, de aan
dacht te richten op andere waarden
in het leven Hij dacht dat men er
niet onderuit komt minder gewicht
te hechten aan welvaart en meer aan
welzijn. Misschien moeten we op be
paalde punten toch minder bouwen
en meer bewaren, veronderstelde hij.
De voorzitter van de docentenver
eniging stelde, dat evenals de we
tenschap het christelijk onderwijs
het zich niet kan permitteren zich
maatschappelijk neutraal op te stel
len. Een christelijk onderwijs kan
zich per definitie niet aan het maat-
schappelijkstelsel conformeren,
meende drs Nollen. In dit verband
noemde hij het een hoogst dubieuze
zaak dat een van protestants-
christelijke voormannen verheugd
heeft geconstateerd, dat zijn kritiek
op het onderwijsbeleid en die van de
maatschappij van handel en nijver
heid op vele punten overeenkomen.
zich niet te kunnen herinneren dat
de arts de gebruikte opmerking had
gemaakt.
Mevrouw Vijgen, door wier toedoen
de zaak tegen H. aan het rollen
kwam, stond gisteren duidelijker
dan ooit lijnrecht tegenover de ver
dachte. Zij gaf de rechtbank een
toelichting op de resultaten van een
onderzoek dat zij op verzoek van de
officier van justitie mr J. Booster
heeft verricht. Bij dat onderzoek
heeft zij uitgeplozen hoeveel insuline
H. bij de apotheek van de Lückerhei
dekliniek heeft besteld. Zoals be
kend, wordt de verpleger ervan be
schuldigd negen patiënten door mid
del van insuline-injecties om het le
ven te hebben gebracht.
Volgens de berekeningen van de arts
heeft Frans H. tussen 1970 en 1975
108 flesjes insuline voor algemeen
gebruik besteld. Per jaar, zei ze giste
ren. zijn voor algemeen gebruik 2 k 3
flesjes nodig. Daarnaast heeft H. van
op naam van patiënten bestelde in
suline 88 flesjes overgehouden. Bij
zijn aanhouding in augustus 1975
DEN HAAG Het overlegorgaan
van de centrale ondernemersorgani
saties in het midden- en kleinbedrijf
heeft zijn ongerustheid uitgespro
ken over een mogelijke extra loon-
ronde dit jaar. In een gisteren aan de
ministerraad verzonden telegram
staat dat „in het midden- en klein
bedrijf diepe ongerustheid bestaat
over de steeds luider wordende ge
ruchten dat de regering overweegt
nog dit jaar een extra loonsverho
ging toe te kennen."
In het telegram wordt erop gewezen
dat noch ln de detailhandel noch in
het ambacht noch in de horeca en
evenmin in het vervoer ruimte be
staat voor loonsverbeteringen. „De
ruimte die er voor 1976 was, is al
belangrijk overschreden", aldus het
overlegorgaan.
In dit overlegorgaan werken samen
het Nederlands Christelijk Onderne-
mersverbond en het Koninklijk Ne
derlands Ondernemersverbond i.o.
was H. praktisch door die insuline-
voorraden heen.
„Onjuist"
De verdediger van H.. mr J.J.H. Her
mans, vocht de juistheid van de re
sultaten van het onderzoek aan.
Naar zijn mening kloppen de bereke
ningen niet. H. zelf wees erop dat hij
eens ln opdracht van de toenmalige
arts J.A.A.F van Hooft een grote
hoeveelheid medicijnen, waaronder
insuline, naar de apotheek heeft te
ruggebracht.
Het proces tegen Frans H., dat vori
ge week maandag hervat is, zal van
daag weer worden onderbroken.
Desgevraagd liet H. de president van
de rechtbank weten erg vermoeid te
zijn en naar een rustdag te verlan
gen. Naar wordt verwacht, zal dc
officier van Justitie woensdag zijn
aanvullend requisitoir houden.
ADVERTENTIE
Deze week in Hervormd Ne
derland o.a.: Interview n»et
Hedy d'Ancona
Kissinger speelt hoog spel in
zuidelijk Afrika
Bedrijfsleven sloofde zich uit
voor Duitse bezetter
Arme landen hebben niets aan
laatste snufjes van Siemens
Wie niet uitkijkt, helpt Indone
sië van de wal in de sloot
Novecento, een bezwerende Op
roep tot strijd tegen het fas-
Ik abonneer
mij op/vraag
een
proefnummer
van
Hervormd
Nederlancji
ADRES:....
PLAATS:.
TEL.NR.:..
ab.prijs 28,50 per halfjaar.
Zonder postzegel verzenden aan:
Antw.nummer 1776, Den Haag. Bel
'en mag ook: 070-512111. Ook in d<
losse verkoop.
Gezondheidszorg niet steeds doeltreffend
Van een onzer verslaggevers
UTRECHT Het antwoord van de gezondheidszorg op de
vraag van de hulpzoekende is niet steeds doeltreffend. Die
conclusie trekt directeur dr J. A. M. Mullink van het Haagse
Westeinde ziekenhuis uit het gegeven dat zo'n twintig
procent van de beroepsbevolking officieel ziek verklaard is,
dat ook verder het zich „onwel" bevinden toeneemt, terwijl
toch de mogelijkheden en het gebruik van ge
zondheidsdiensten toenemen.
Van die twintig procent „loopt"
wat minder dan de helft in de
ziektewet; de overigen zijn blij
vend arbeidsongeschikt ver
klaard. In een artikel in het blad
van de Nationale ziekenhuisraad
vraagt dr. Mullink zich af hoe
„ziek" het ziekenhuis is. het on
derdeel van de gezondheidszorg
waar zich een fors stuk van de
algemene kritiek op richt. Maar
eerst heeft hij een opmerking
over de rol van het verzekerings
stelsel. dat forse geldelijke uitke
ringen koppelt aan een zo juist
mogelijke vastlegging van de ma
te van ongezondheid. Dit klimaat
van „aan je ziekte kun je verdie
nen". aldus dr. Mullink, bevordert
beroepsprocedures en schadever
goedingsprocedures bij onduide
lijke fouten, nalatigheden en on
achtzaamheden. Op zijn beurt be
vordert dit weer opvoering van
het peil van handelen. Maar het
werkt ook de „uitsluitingsdiag
nostiek" in de hand, het met uit
voerig onderzoek vaststellen dat
de patipnt hele rijen van kwalen
en afwijkingen niet heeft. „Deze
kringloop dreigt oneigenlijke ge
zondheidszorg te worden",
waarschuwt dr. Mullink. Voor de
gezondheidszorgers lijkt de tijd
gekomen, „uiterst voorzichtig te
worden met het afgeven van rap
porten over de mate van onge
zondheid. In dit kader is het ook
merkwaardig hoe weinig kritiek
er is tegen het „met ziekteverlof
sturen" van hogere functionaris
sen. als eigenlijk schorsing wordt
bedoeld."
Kosten
Terug bij het „zieke" ziekenhuis
wijst dr. Mullink het verhaal over
het onbetaalbaar worden in grote
lijnen van de hand. De tariefstij-
gingen worden overheersend be
paald door van buiten komende
factoren als loon- en prijsstijgin
gen. En als meer mensen van het
ziekenhuis gebruik maken dan
komt dat omdat ze door hun huis
arts verwezen zijn. Afremmen
daarvan ligt niet op de weg van de
ziekenhuizen zelf. (Overigens
neemt de gemiddelde duur van de
opname, waarop het ziekenhuis
wel invloed heeft, al jaren lang
zaam maar regelmatig af red.).
Actiever
Toch bepleit de auteur een actie
vere opstelling van de ziekenhui
zen op vele punten. Samenwer
king met te ontwikkelen wijkge
zondheidscentra en ln afwach
ting daarvan met belangstellende
huisartsen is te stimuleren. Het
ziekenhuis kan zijn kennis op me
disch. verpleegkundig en
technisch gebied ter beschikking
stellen buiten de eigen muren.
Voor bepaalde ziektebeelden die
langdurige behandeling vereisen,
zouden gezamenlijke behandelin
gen systematisch kunnen worden
opgezet (suikerziekte, ademha
lingsziekten, reuma). Door buiten
zijn muren te treden kan het zie
kenhuis een betere taakverdeling
tussen huisarts en specialist hel
pen bereiken. Ook kan de opvang
van patipnten bij en na het ont
slag beter geregeld worden.
Samenwerking met vooral ver
pleeghuizen zou van belde kanten
bevorderd kunnen worden. Als
met name verpleegkundigen en
artsen eikaars terrein kennen,
zouden zlekenhuispatipnten met
botbreuken, maagzweren, huidaf
wijkingen en dergelijke, gemak
kelijker naar een verpleeghuis
kunnen worden overgeplaatst.
Omgekeerd zou tijdelijke zieken
huisopname van verpleeghuispa-
tionten dan ook soepel kunnen
verlopen.
Organisatie
Binnen het ziekenhuis zelf
zouden organisatie en planning
meer aanvaard kunnen worden.
Verschillende soorten onderzoek
zouden meer gericht kunnen wor
den aangevraagd. Daarbij ziet dr.
Mullink wel als moeilijkheid dat
de financiering in de huidige
structuur de „produktie" van ver-
pleegdagen en verrichtingen als
uitgangspunt heeft. Een systeem
dat met van te voren vastgestelde
budgetten werkt, zou misschien
iets aan zinvolle beperkingen
kunnen bijdragen. Voor het voor
schrijven van geneesmiddelen
zouden duidelijke normen moe
ten komen. Afwijkingen blijven
mogelijk, maar dan moet wel uit
gelegd kunnen worden waarom.
Ook de samenwerking tussen zie
kenhuizen onderling tenslotte
zou beter kunnen. „Het eigenbe
lang van een instelling is geen
verwerpelijk motief voor hande
len, maar dient niet de boventoon
te voeren", merkt dr Mullink
voorzichtig op. Maar alle genoem
de bijdragen van het ziekenhuis
aan de gewenste beperking van
de omvang der medische bedrij
vigheid (met behoud van kwali
teit van de zorg) kunnen volgens
hem pas effect sorteren „als in
Nederland een klimaat is ont
staan waarin beperkingen (bezui
nigingen) worden gewaardeerd".
IADVERTENTIE
vakbeurs voor het
interne goederentransport,
-opslag en -distributie
3-4-5 6 en 8 9 10-11 november
Dag 9 30 17 00 uur
JAARBEURS UTRECHT
