^^^FILIVIPREMIËRES VAN DEZE WEEK
Sfeer als essentie in „Het genadeschot"
)e glitterwereld
an Jeanne Moreau
UHiiniii
Goede opzet van
een festival
Bach won
aagse Nieuwe Kerk nog
inwennig als concertzaal
S
Cinemanifestatie Utrecht
Cinema Novo
Prolongaties en reprises
loor W. Wielek-Beri
DAG 5 NOVEMBER 197Ö
FILM/KUNST
TROUW/KWARTET 13
et succes van „De verloren eer van Katharina Blum" heeft de
'estduitse filmer Volker Schlöndorff in staat gesteld „Der
angschuss" te maken oftewel „Coup de Grace", oftewel „Het
enadeschot", een Duits-Franse coproductie.
)er Fangschuss" is, evenals „Ka-
larina Blum", gebaseerd op een ro-
ian (van de Belgische schrijfster
iarguerite Yourcenar uit 1939) en
eide films gaan over de bewustwor-
ing van een vrouw, maar daarmee
oudt de overeenkomst dan ook ge-
eel en al op. „Katharina Blum" was
en extraverte film waarin uitwas-
en van een Duitse mentaliteit anno
176 aan de kaak werden gesteld,
)er Fangschuss" richt zich naar
innen en naar het verleden, hij
lont niet de bloemen van het
id maar de wortels. In zekere zin
sert Schlöndorff in zijn laatste film
irug naar zijn debuut uit 1965, „Der
inge Törless", een koele adaptatie
an Robert Musil's roman.
owel „Der junge Törless" als
Fangschuss" zijn in zwart-wit opge-
omen, beide films werden gedraaid
een eenzame winterse streek in
ostenrijk en de acteur die eens de
inge Törless speelde, Mathieu Car-
ère, is ook in „Fangschuss" van de
artij. Maar de gelijkenis reikt ver
ter dan de oppervlakte. Het respect
aarmee de literaire stof benaderd
ordt is in beide films hetzelfde en
ük de atmosfeer: sfeer is tot essen-
e geworden.
)er Fangschuss" speelt in het jaar
119, in de Baltische staten, waar de
rijkorpsen, huurlingenlegers voor-
amelijk bestaande uit Duitse offi
cieren en soldaten die de nederlaang
van 1918 niet konden verkroppen,
zich twee jaar na de Russische revo
lutie in een bloedige burgeroorlog
keren tegen de Esten en Letten, die
proberen zich aan hun staat van
horigheid te ontworstelen. Op het
armoedige slot Kratovice heeft zich
zo'n vrijkorps genesteld. Konrad von
Reval, de kasteelheer, verschaft on
derdak aan een groep avonturiers,
die van het goede, oude feudalisme
en mannelijke oorlogsdeugden dro
men, terwijl ze allang door de ge
schiedenis zijn achterhaald
Vrouw tussen mannen
Konrad heeft een zuster. Sophie
(Margarethe von Trotta), die over
tuigd is van de doelloosheid van de
strijd, sympathiseert met de „roden"
in het dorp, maar toch niet de kracht
heeft zich geheel uit haar milieu los
te maken.
Ze wordt verliefd op Konrad's vriend
Erich von Lohmond (Mathias Ha-
bich), verbergt haar hartstocht
geenszins, doch wordt door hem tel
kens opnieuw streng afgewezen.
Wanneer zij uit wanhoop en woede
ingaat op de avances van andere
officieren wordt hij jaloers (of ge
krenkt, omdat zijn onmacht om een
diepere relatie met een vrouw aan te
gaan duidelijk aan de dag treedt) en
even lijkt het alsof zij elkaar zullen
vinden.
Margarethe von Trotta in „Het genadeschot".
Maar Sophie hoort, dat zijn verhou
ding tot haar broer niet alleen
vriendschappelijk is en sluit zich bij
de rebellen aan. Het vrijkorps moet
terugtrekken doch laat een spoor
van bloed achter in de vuile sneeuw.
Als Sophie op de laatste dag gevan
gen wordt genomen moet ook zij
sterven en zij eist, dat Erich van
Lohmond het vonnis voltrekt. De
executie is een vervanging van de
liefdesdaad, maar ook een wraakoe
fening: de vrouw dwingt de man om
zijn persoonlijke zowel als zijn histo
rische schuld tot de laatste con
sequentie op zich te nemen.
Koude en droefenis
Intrig en psychologie van de film zijn
wat bleekjes uitgevallen, Sophie's
beweegredenen, gemoedstoestanden
en politieke overtuiging blijven in
het vage, maar dit manco wordt goed
gemaakt door de indringende sfeer
van de film. Uit het landschap, door
cameraman Igor Luther in zwaar
moedige zwart-wit-composities
vastgelegd, lijkt elke hoop verban-
ene uit „Lumière" met en door Jeanne Moreau
)EN HAAG Evenmin als één zwaluw lente maakt, kan men
an één concert beoordelen hoe de akoestiek van de Nieuwe
ierk aan het Spui is uitgevallen. Men heeft elf miljoen besteed
an de restauratie van dit kerkgebouw en met buitengewone
iteresse werd uitgekeken naar het eerste concert van het
ésidentie Orkest.
oor Adr. Hager
AMSTERDAM De „Mattheus
Passie" die Louis Andriessen samen
met tekstdichter Louis Ferron
schreef voor Toneelgroep Baal, ging
woensdagavond in de regie van Leo
nard Frank in het Amsterdamse
Shaffy Theater in première. Beiden
schreven het stuk uit bewondering
voor Bach en uit mededogen met de
vervolgde mens in deze tijd. Met mu
zikale parafrases uit Bachs
Matthaeus Passion (waarvan hij ook
de vorm globaal navolgde) en met de
vele stijlcitaten die hij in zijn muziek
toepast, loopt Andriessen in zijn
werkwijze aardig parallel met Ferron,
die delen uit de oorspronkelijke tekst
in een aangepaste, vertaalde, versie
gebruikte.
Hij situeerde het eerste van de drie
Dat zij als uitgangspunt de ervarin
gen en belevenissen van vier vrien
dinnen nam (drie ervan zijn actrice,
de vierde is het geweest) is intelli
gent: waarom zou zij ons niet iets
zinnigs kunnen vertellen over een
wereld die zij op haar duimpje kent?
Maar dat zij zich zo blindstaart op
het allerbuitenste oppervlak is voor
iemand die zich als actrice en tijdens
de persconferentie manifesteerde als
een intelligente vrouw welhaast on
begrijpelijk.
Als Sarah, de beroemde actrice,
duikt ze telkenmale onder in een
schuimbad van zelfverheerlijking:
de mannen kruipen voor haar in het
stof, de prijzen vallen haar in de
schoot, de dood waarmee zij wordt
geconfronteerd en het verdriet dat
daarvan het gevolg is komt ook linea
recta uit „Story": de oude vriend die
zelfmoord pleegt is een beroemde
geleerde, een man van welhaast bo
venmenselijke waardigheid en
zelfbeheersing en hij lijdt aan een
mode-ziekte, leukemie. Hoe interes
sant zou de film hebben kunnen zijn,
als zij was doorgestoten tot de bo
dem van dit toch niet on
interessante leven, als zij het met
humor, met ironie en bovenal met
eerlijkheid had doorgelicht.
Niets daarvan, charmant heupwie
gend glijdt zij over alles heen. Onder
delen van dit „theatrale operaatje" in
een bordcel, het tweede in een
rechtszaal en het derde ergens „bui
ten". Met kwistig gebruik van de in
deze situering voordehand liggende
mogelijkheden tot dubbelzinnighe
den, heeft hij het lijdensverhaal in de
actualiteit willen trekken. Regisseur
Frank heeft daaraan met „realis
tische" toneelbeelden het zijne bijge
dragen.
Ik neem aan dat, zoals Frank stelt,
het „geen vorm van moedwillige pro
vocatie" is. Maar ik ben er ook wèl
e Nieuwe Kerk is tussen de jaren
49 en 1656 gebouwd voor 322000
Uden. In 1672 werden de stoffelijke
sten van de gebroeders De Witt in
eze kerk bijgezet en in de tuin werd
pinoza begraven. Vanaf 1970 is men
Big geweest met de restauratie,
aarbij bleek dat er een magnifieke
ide kap-constructie verscholen
ng achter een ander gewelf. Als
iddelgrote concertzaal kan bij
laximale grootte van het variable
odium de Nieuwe Kerk plaats bie-
en aan 620 bezoekers, bij een kleine
Betting loopt dit aantal op tot 750.
et Residentie Orkest zal in de ko-
ende weken een aantal concerten
deze kerk geven (o.a. een Webem-
om de akoestische mogelij khe-
te gaan. Men verkeerde
oensdagavond in de gelukkige
Dstandigheid, dat een meester-
:nt als Ferdinand Leitner be
id was via een afwisselend pro-
amma een eerste proef af te leg-
sn. Men had slechts één repetitie in
Be ruimte gehouden en het is dui-
tlijk, dat men op de kerkzaal moet
«pelen De orkestleden hoorden el-
heel anders dan doorgaans in
ft Congresgebouw, en Leitner gaf
is zijn mening, dat de over-
koestiek in de Nieuwe Kerk aan het
rkest verplichtingen oplegt voor
at betreft de afwerking.
ieders verwachting in deed
'agner het beter dan Schubert.
fer Schuberts vijfde symfonie was
"~ier ronduit ontevreden. De vio-
'a6n
len klonken scherp, de celli dof en de
blazers dreigden te overheersen. Met
name in de Vivace-finale bleek, dat
de stemmen spoedig dooreen dreig
den te lopen. Bij Wagners „Vorspiel
und Liebestod" uit Tristan en Isolde
waren de verhoudingen veel beter.
Juist in de forte-passages werkte de
akoestiek positief en kwam de
klankverhouding in de juiste propor-
ties.
Afwachten
„Jeu de Cartes" van Strawinsky was
hoe intensief ook gespeeld veel
minder helder en evenwichtig. „La
Valse" van Ravel maakte akoestisch
de minste indruk, omdat de blazers
(ongewild) overheersten. Men vraagt
zich af hoe dit programma geklon
ken zou hebben als daar niet een
Leitner voor het orkest had gestaan.
Dankzij zijn weloverwogen directie
was een klinkend resultaat mogelijk.
Zoals gezegd, het is nog een kwestie
van afwachten. Afwachten of het ge
luidsscherm achter het orkest nodig
blijft, of de tocht blijft, of het qua
sfeer meer een kerk blijft dan een
concertzaal (het grootste deel van
het publiek hield jas of mantel aan),
of er nog iets gedaan kan worden aan
de plaatsen waarvandaan met het
orkest niet ziet, en of het Residentie
Orkest deze ruimte inderdaad zal
blijven gebruiken. Het publiek op
deze eerste avond was enthousiast
en uit dat enthousiasme kan men
goede hoop putten.
UTRECHT Nog nooit was de programmering van een Neder
lands filmfestival zo voortreffelijk als die van de woensdag
geëindigde Cinemanifestatie Utrecht. Niet alleen waren er net
genoeg films en niet te veel, zodat het bos niet werd overwoekerd
door de bomen, maar ook de keuze van elk film afzonderlijk was
gemotiveerd. Samensteller Hans Saaltink verdient dan ook de
grootste lof.
nen. De kille, eenzame sneeuwvlak
ten en de vervallen interieurs zijn de
eigenlijke hoofdpersonen van „Der
Fangschuss."
Er stijgt een stemming uit op van
intense droefenis, verlatenheid en
wanhoop, het is werkelijk alsof het
gebeuren zich aan het einde van de
wereld afspeelt. De oeroude Valeska
Gert, een beroemdheid uit de jaren
twintig, die als Sophie's tante
rondwaart door het slot, levert een
soort cabarettistisch contrapunt.
Gronigen-Studio, 14 jr.
Natuurlijk betekent dit niet, dat alle
films goed waren of door iedereen
goed werden gevonden. Uit de en
quête bleek bijvoorbeeld, dat het
publiek afkerig stond tegenover Pa-
solini's ijzingwekkende „Salo"
...maar de film die de afsluiting
vormt van het oeuvre van een mees-
tercineast (Pasolini werd dit jaar
vermoord) moet op een festival als
dit worden vertoond, evenals het de
buut van Jeanne Moreau, dat even
min (doch op geheel ander niveau)
ieders meug was. „The Shootist" van
Don Siegel behoort nu ook niet di
rect tot de meesterwerken van deze
eeuw. maar is interessant door on
derwerp en rolbezetting: revolver-
held John Wayne speelt een sterven
de oude man, die in zijn laatste le
vensdagen alle cliches van de Wes
tern in geconcentreerde vorm van
zich geeft. En „Satansbraten" is een
grove klucht waaruit een walm van
mensenhaat opstijgt, maar het is wèl
de nieuwste ölm van Fassbinder.
Na in meer dan vijftig films te hebben gespeeld heeft de met
internationale faam onhangen Franse filmactrice Jeanne Mo
reau zelf een film gemaakt, gebaseerd op een eigen scenario, met
een hoofdrol voor haarzelf. Het sterzijn is niet spoorloos aan haar
voorbij gegaan, dat is wel duidelijk: haar film „Lumière" bestaat
uit een dikke laag glitter en het kwam in de regisseusse blijbaar
niet op om daar nu eens doorheen te prikken.
andere over het feit dat zij zeer dui
delijk niet jong meer is en minnaars
heeft die wel jong zijn. Is zij zo verlei
delijk of zijn die mannen zo verzot op
haar schone ziel dat rimpels en een
afzakkend oog er niets toe doen?
Kan best wezen maar het fenomeen
is toch wel de moeite waard om er
even bij stil te staan. Niets daarvan,
het spiegeltje aan Jeanne Moreau's
wand roept blijkbaar nog steeds dat
er geen vuiltje aan de lucht is.
De vrouwen om haar heen hebben
ook in het geheel niets anders in de
zin en het hoofd dan mannen en
rollen (behalve Lucia Bose, die is
veertig en verwacht een kind, maar
haar man is rijk en heeft een minna
res in Rome, zodat ook zij tot het
wereldje mag behoren). Het gevolg
is, dat elke identificatie
mogelijkheid uitblijft en het je in het
geheel niets kan schelen of ze alle
vier dood neervallen of onder een
rijdende trein raken.
Het onzinnigste is nog, dat de regis
seuse haar film buiten Frankrijk uit
gebracht wenst te zien onder de titel
„Zo is het leven." Wie wordt elke
morgen gewekt met ontbijt-op-bed,
geserveerd door een beeldschone
dienares, en daarna opgetut om de
volgende man en de volgende rol te
veroveren? Het mocht wat.
Utrecht-Studio, 14 jr.
van overtuigd, dat het vaak smake
loos parodiërende gebruik van beken
de teksten en passages uit het lij
densverhaal bij velen een ergernis zal
wekken die een eventuele waardering
voor de overigens niet opzienbarende
theatrale en muzikale kwaliteiten
verre zal overtreffen.
Juist doordat de makers met opzet zo
dicht bij hun grote voorbeeld zijn
gebleven, dwingen zij de toehoorders
voortdurend nadrukkelijk tot verge
lijkingen. Die naar aanleiding van
deze eerste uitvoering (met goede
prestaties van de negen musici en de
acht acteurs-zangers) wat mij betreft
kunnen worden samengevat in een
variatie op een beroemde één-rcgelige
muziekkritiek: „Louis Andriessen
daagde Bach uit; Bach won."
vervroegd verlieten hadden het for
mulier niet ingevuld, zodat de me
ning van de koppigaards de doorslag
gaf.
Mijn persoonlijke voorkeur gaat, be
halve naar „Monsieur Klein" uit
naar Eric Rohmer's prachtige „mo
rele vertelling „Die Marquise von O",
gebaseerd op de novelle van Hein-
rich von Kleist en naar de Zweedse
film „De verschrikkelijke man uit
Saffie" waarin Bo Widerberg ook
voor niet-lezers van detective
schrijvers Sjöwall en Wahlöö de
maatschappij-kritische ondertoon
duidelijk maakt„Herz aus Glas", de
nieuwe film van de Westduitse regis
seur Werner Herzog fascineert door
geniale flitsen en irriteert door het
pretentieuze gebruik van onder hyp
nose staande acteurs, die niet tot de
verstaanbaarheid bijdragen.
Sympathiek
Scorsese
Saaltink had onder meer het goede
idee om een mini-retrospectief te ge
ven van het werk van Martin Scorse
se, de regisseur die dit jaar met zijn
„Taxi Driver" de grote prijs van Can
nes won. Vertoond werden „Mean
Streets" uit 1973 en „Boxcar Bertha"
uit 1972. Ik zal beslist de enige niet
zijn, die „Mean Streets" boven „Taxi
Driver" stelt. Dat die film binnen
kort (verlaat) in de bioscopen gaat
draaien, is voor een goed deel aan
Utrecht te danken.
Voor het eerst kregen we in Neder
land een film te zien van Lina
Wertmüller, de Italiaanse regisseuze,
die al jaren lang ook buiten haar
land van herkomst bekendheid en
faam geniet. „De verleiding van Mi
mi de Bankwerker", een hardhandi
ge klucht waarin progressieve poli
tiek is verpakt, viel bij het publiek
zeer in de smaak, evenals Losey's
„Monsieur Klein", die in Frankrijk
enige verontwaardiging wekte om
dat de kille onverschilligheid van de
Parijzenaars tegenover het lot van
de joden tijdens de Duitse bezetting
er zeer penetrant uit opstijgt. Nu
stelt zo'n enquête eigenlijk weinig
voor, zolang je niet weet hoeveel
mensen de film hebben gezien. Om
een voorbeeld te noemen: de vijf uur
durende documentaire over Winni-
fred Wagner van Syberberg haalde
hoge ogen, maar degenen die de zaal
Twee sympathieke „kleine" films
mogen niet onvermeld blijven: „La
Cecilia" van Jean-Louis Comolli, een
interessante en warmhartige analyse
van opkomst en verval van een Ita
liaanse anarchisten-commune, die
tegen het eind van de negentiende
eeuw in Brazilië werd gevestigd en
„Reifezeit" van de in Duitsland wo
nende Iraanse regisseur Schrab Sha-
hid-Saless. „La Cecilia" gaat naar de
filmhuizen, maar „Reifezeit" zal na
Utrecht waarschijnlijk geen emplooi
vinden. Helaas, het is een juweeltje
in zijn soort.
De regisseur volgt een jongetje van
negen jaar, dat in de Berlijnse sane-
ringswijk Wedding woont, op zijn
kleine wegen (naar school, naar een
blinde buurvrouw, naar zijn grootva
der die zijn moeder uitscheldt) en bij
zijn kleine uitspattingen (hij steelt
chocola en geld uit de zakken van
zijn klasgenoten om daarvoor een
ritje op een fiets te kopen). Op een
middag komt hij thuis en betrapt
zijn moeder met een „klant". Er go
beurt zeer weinig in die film, maar
het ritme is zo prachtig volgehou
den, dat de aandacht geen ogenblik
behoeft te verslappen. Maar ja....een-
voud en bescheidenheid worden nu
eenmaal lang niet altijd beloond.
Rest ons nog te vermelden, dat
Utrecht meer bezoekers heeft ge
trokken dan andere Jaren. Wederom
een teken, dat de belangstelling voor
films zich in opgaande lijn bevindt.
Alain Delon als Monsieur Klein"
De Komedianten. Meesterlijke
Griekse film van Theo Angelopou-
los, over een bewogen tijdvak van de
geschiedenis dat zich weerspiegelt
in de ervaringen van een gezelschap
relzenden toneelspelers. 9 nov.
Filmliga, Amstelveen.
Scène uit .Mattheus Passie"
Family Plot. De nieuwste Hitchcock- krankzinnigen ln de maatschappij
lilm, amusant en Ironisch. De gehele te Integreren, gemaakt door een Ita-
week In Amsterdam-Roxy; Schle- liaans collectief, 9 nov Flgi Zelat 10
dam-Passage; Heemskerk- nov. t Hoogt. Utrecht
Marquette; Heerhugowaard-Metro;
Delfzijl-City.
Nashville. Briljant mozaïek over
Amerika, gesitueerd in de stad van
de Country and Westem-muziek. De
gehele week in Camera, Leiden.
Die verlorene Ehre der Katharina
Blum. Eerlijke, sympathieke film
van Völker Schlöndorff en Margare
the von Trotta over Westduitse uit
wassen bij pers en politie, naar het
boek van Helnrich Böll. De gehele
week in Studio K, Amsterdam.
Die Zauberflöte. Ingmar Bergman's
charmante verfilming van Mozart's
beroemde opera. De gehele week in
Kennemer 2, Beverwijk.
L'Innocente. Luchino Visconti's
laatste film, vol sombere grandezza.
De gehele week in Studio, Nijmegen.
1900. Groots epos van Bernardo Ber-
tolucci over socialisme op het Ita
liaanse platteland van 1900 tot 1945.
De gehele week In Tuschinski I.
Amsterdam: Alpha-Enschede; Pas
sage-Den Haag; Studio-Lelden. Cor
so-Rotterdam; Carolus-Nijmegen;
Rembrandt-Utrecht.
Histoire d'Adèle H. Tedere film over
een wrede liefde van Francois Truf-
faut. De gehele week in Roxy,
Haarlem
La Régie du Jeu. Briljante zedenko-
medie van Jean Renoir uit 1939. 5
nov. in Psychopolis, Den Haag.
Te gek om los te lopen. Onroerende
film over nieuwe metboden om
Tot en met 28 november organiseert
Zienema Oktopus te Amsterdam
een festival over een van de meest
verwaarloosde gebieden voor de Ne
derlandse filmkijker, namelijk de
Braziliaanse „Cinema Novo". De
enige film van deze maatschappij
kritische stroming (aan het eind van
de Jaren zestig werd de be
langrijkste regisseurs door het ultra
rechtse militaire bewind in Brazilië
het werken onmogelijk gemaakt) is
.Antonio das Mortes" van Glauber
Rocha. Door het initiatief van Zie
nema Oktopus wordt het mogelijk,
de leemte op te vullen. In „Zienema
Oktopus". „De Melkweg „Cines-
tud Skurra„Filmhuis Uilenstede",
„Filmhuis Delft" en „Het Kijkhuis",
Den Haag, zullen elf lange en een
aantal korte films (ter aanvulling)
worden vertoond. Het programma
van deze week is als volgt: 5. 6 en 7
nov. „Der Leone have sept Cabecas"
van Glauber Rocha; 5 nov. „Barra-
vento" van Glauber Rocha; 7 nov.
„Terra em Transe" van Olauber Ro
cha, alle ln Zienema Oktopus. In
Filmhuis Uilenstede wordt 5 nov.
„Os Fuzis" van Ruy Guerra ver
toond.
