Boeiende Brecht
Publiekstheater
Vrede door kernwapens
bewaard en bedreigd
Het liefdesconcilie
van Oskar Panizza
zonder filter.
ReymldsNo.l
1
4
Maak't gezelletjes
vanavond.
Laag in'teer'en nicotine.
Groot in smaak.
't Nieuwe zoutje van Nibb-it.
Je kiest'm
om de cijfers.
Je rookt'm
om de smaak.
,De Kaukasische Krijtkring'
Tweedaaags congres van SSR-reünisten
MAANDAG 4 OKTOBER 1976
KUNST
TROUW/KWARTET P 8/RH 10
door André Rutten
AMSTERDAM Hans Croiset heeft met het Publiekstheater
een schitterende voorstelling gemaakt van „De Kaukasische
Krijtkring" van Bertolt Brecht. De officiële première ervan was
vrijdagavond in de Stadsschouwburg.
Elgenlljl is de voorstelling té mooi:
een volksstuk opgepoetst voor de
salon. Maar dan maakt haar ook als
kijkspel boeiend Zó boeiend dat ik
soms vergat naar de tekst te luis
teren.
Brecht doet het voorkomen alsof het
stuk gespeeld wordt door leden van
twee boerenkolchozen in de Kauka-
süs. kort na een oorlog, die het niet
eens kunnen worden over de vraag,
Wie recht heeft op een vruchtbaar
dal: de geitenfokkers die er vroeger
leefden en werkten maar voor de
oorlog wegvluchtten, of de fruitte
lers. die het nu gebruiken. Om daar
meer inzicht in te krijgen spelen zij
een oude Chinese fabel. ..De Krijt
kring". die zij evenwel naar hun ei
gen Kaukasus hebben overge
plaatst.
De oorlog is voor dat gebied begon
nen met een moord op de gouver
neur. Zijn weduwe neemt IJling de
vlucht met haar kleren en kostbaar
heden. maar zij vergeet haar kleine
kind. dat tot dan toe dag en nacht
door twee dokters bewaakt werd.
Hét" keukenmeisje Groesje vlucht
met het kind. dat letterlijk en figuur
lijk een blok aan haar been is Maar
door alle moeilijkheden om het in
leven te houden en ook nog ordente
lijk op te voeden, hecht Groesje zich
aan dat kind Als de oorlog voorbij is
komt de echte moeder het kind opei
sen. waar Groesje zich fel tegen ver
zet Gelukkig treft zij in Azdak een
originele rechter.
Zoals in de Chinese fabel plaatst hij
het kind in een met krijt getekende
cirkel en laat beide vrouwen probe
ren het kind naar zich toe te trekken
De moeder, die het kind werkelijk
ter wereld gebracht heeft, trekt het
uit die kring. Bij de Chinezen krijgt
zij daarom het kind toegewezen. Bij
Brecht niet. Die laat de rechter vra
gen: waarom trok je niet. Groesje.
Zij antwoordt: „Ik heb hem opge
voed. Moet ik hem uit elkaar trek
ken? Ik kan het niet." Daarom krijgt
zij het kind toegewezen, want de
rechter vindt haar de echte moeder.
-Daaruit volgt dan de les voor de
twee kolchozen: dat wat bestaat
moet behoren aan wie er goed voor
zijn.
Episodes
Brecht vertelt dat verhaal in korte
episodes, die in twee delen gerang
schikt zijn. In het eerste worden de
lotgevallen van Groesje vertoond, in
het tweede is te zien wat voor soort
Van een onze verslaggevrs
LUNTEREN De moderne bewapening stelt de christen in een benauwend spanningsveld.
Principiëel zegt hij absoluut nee tegen het gebruik van de huidige militaire vernletingsmiddelen.
Aan de andere kant staat hij in een werkelijkheid waaraan hij zich niet kan onttrekken: de
dreiging met massavernietiging blijkt in de politieke verhoudingen van vandaagt vandaag te j
functioneren.
man de dorpsschrijver Azdak is en
hoe hij op de rechterstoel terecht
komt. Brecht heeft het theatraal
door André Rutten
ROTTERDAM ..Het liefdesconcilie van Oskar Panizza" is in de handen van de Vlaamse
regisseur Franz Mari jnen tot dusverre bekend door opvallende kleine-zaalprodukties in Mickery
en Piccolo een verbluffende gebeurtenis geworden, bleek bij de première zaterdagavond.
Voor u er naar gaat kijken, moet u
wel bedenken, dat de oorspronkelij
ke schrijver van ..Het Liefdesconci-
lie". Oskar Panizza. in 1895 in
MUnchen een jaar gevangenisstraf
kreeg wegens ..godslastering door
middel van de pers": hij had het stuk
laten drukken in Zwitserland
Niet dat Panizza godslastering be
oogd had. Wel had hij een felle emo
tionele aanval gedaan op de kerk
van Rome. en in het bijzonder op
paus Alexander VI (Rodrigo di Bor-
gian. die daar in de vijftiende eeuw
regeerde en die berucht is om zijn
machtsbegeerte en om de losbandig
heid aan zijn pauselijk hof.
Wat Panizza's ergernis hevig prikkel
de. was een ander historisch feit. dat
hij als arts heel goed kende In de
zelfde vijftiende eeuw had zich voor
het eerst de geslachtsziekte geo
penbaard. die zich snel over Italié en
vervolgens over Duitsland verspreid
de. De kronieken van die tijd tonen
aan. dat dit werd voorgesteld als een
straf van God. Dat verbijsterde Pa
nizza. Hij vroeg zich af. hoe mensen
zich een God voorstellen, die zulk
een afschuwelijke straf bedenkt. In
het bijzonder vroeg hij zich af. wat
voor een opvatting van God een
paus als die Borgla kon hebben, die
openlijk maitresses en kinderen had.
en vooral uit was op een aantrekke
lijk leven en wereldlijke macht.
Panizza. die een katholieke vader
had gehad, en een protestantse moe
der. die verplicht was geweest hem
katholiek op te voeden, kende na
tuurlijk de gangbare Gods
opvatting. In zijn stuk tekent hij
sarcastisch uit welk een karikatuur
dat wordt in een kerk met zulk een
paus. Hij legt dat verband ook na
drukkelijk Naast zijn spotprent van
de hemel plaatst hij een schildering
van dat pauselijke hof Bovendien
laat hij de hel zien. want volgens
hem is de gevreesde ziekte eerder
een uitvinding van de duivel.
Spotprent
De moeilijkheid is. dat het natuur
lijk toch ook een spotprent op een
gangbare godsvoorstelling blijft.
Om de feitelijke strekking ervan
duidelijk te maken heeft Franz Ma-
rijnen enkele scènes toegevoegd,
waarin Panizza zelf voorkomt en bij
voorbeeld in een pleidooi voor de
rechtbank (dat bewaard is gebleven
en uitgegeven), de feitelijke bedoe
lingen van zijn satire uiteenzet (zo
als hierboven beknopt weergege
ven). Van de eigenlijke scènes heeft
Marijnen op een verbluffend speelse
en technisch zeer vindingrijke ma
nier (de decorontwerper Jean-Marie
Fiévez heeft daar sterk de hand in
gehad) zeer duidelijk puur theater
gemaakt. Voor de hemel is er een
groot wit laken, waarin een aantal
uitstulpsels die door een aantal ven
tilatoren omhoog worden geblazen;
een vloer van wolken dus. Als de
scène uit is. wordt dat laken van
achteren omhoog gehesen, de vloer,
die enkele meters boven de to
neelvloer hing. zakt langzaam naar
beneden.neemt een schuine stand
aan en is dan de vloer in een ruimte
in het Vaticaan. Van boven af ko
men boogvorming coulissen de een
na de ander naar beneden om die
ruimte nader aan te duiden en diep
tewerking te geven. De hoofdtoon is
dan rood. dat een beetje kermisach
tig is.
Alle figuren erin worden op een heel
precies-gedetailleerde, heel speels
gehouden, subtiel komische manier
uitgewerkt. De decadentie aan het
pauselijke hof wordt uitgewerkt in
spits gestileerde kostuums (van
Dagmar Schaumberger) met bizar
bloot; tegenover onschuldig bloot in
de opvoering aan dat hof van een
kort middeleeuws spel over Adam
en Eva Zo onschuldig dat de spelers
door de paus en zijn hof met hautai
ne minachting worden bejegend
(een vondst van de regisseur).
Het schitterend geheel is. ook in de
bedoelingen van Franz Marijnen.
een scherpe, spitse en speelse satire
op de katholieke kerk als machtsin
stituut.
•Hans Boswinkel als rechter Azdak
in de Kaukasische Krijtkring.
simpel maar zeer boeiend uitge
werkt.
De voorstelling is dus zeker niet sim
pel. maar er wordt wel zeerhelder en
juist in gespeeld. Het talent van Pe
tra Laseur. die Groesje speelt, is het
sterkst als het zich in het kleine
helder en zuiver kan uiten, zoals zo
als hier. Een soortgelijke sterke hel
derheid heeft Wim van der Gijn als
..haar soldaat." Hans Boswinkel is
een bijna barokke, meeslepende Az
dak: hij tekent de vele facetten van
die figuur verbluffend gedetailleerd.
In de zeer vele kleine rollen vallen
o.m. Annet Nieuwenhuyzen en Jan
Apon op. Er wordt opvallend goed
gezongen, niet alleen door de officie-
Ie zanger en zijn assistente: Frits
Lambrechts en Margriet de Groot.
Voor wie de muziek van Paul Dessau
voor dit stuk kent is het een beetje
jammer, dat die zo sterk vereenvou
digd is.
Deze spanning was voelbaar tijdens
het jaarlijks congres van de reüniste
norganisatie van de SSR (Vereniging
van reformatorische studenten), dat
vrijdag en zaterdag werd gehouden
in het conferentieoord „De Blkije
Wereld" in Lunteren. Thema van het
congres was „Oorlog, vrede en vrij
heid. een benauwend spannings
veld." Sprekers waren H.J. Neuman.l
drs. N A. Schuman, prof. dr. Joh.
Blok. generaal - majoor M.H. von
Meyenfeldt en staatssecretaris mr.
P.H. Kooymans.
Hoewel de meeste sprekers het ero
ver eens waren dat de huidige stand
van de bewapening beneden de
waardigheid is die God de mens toe
kent. kwamen ze tot uiteenlopende
conclusies over de in te nemen hou
ding ten aanzien van de huidige poli-
tiek-militaire situatie.
De heer Neuman gaf een uiteenzet
ting van twee theoriëen over Europe
se veiligheid en besprak diverse rap
porten.
Neigde hij tot een acceptatie van de
huidige wapen-technologie, drs. N.A.
Schuman, wetenschappelijk mede
werker aan de theologische faculteit
van de Vrije Universiteit stelde zich
de vraag of er bij de huidige stand
van de bewapening nog wel sprake
kan zijn van een redelijke verhou
ding tussen doel en middelen. Hij
twijfelde of men waarden op een
onwaardige manier nog wel kan ver
dedigen.
rechtvaardige oorlog
Prof. Blok. biofysicus aan de Vrije
Universiteit kwam na een uitvoerige
uiteenzetting tot de conclusie, dat de
technische ontwikkelingen het ka
rakter van de oorlog zodanig veran
der hebben en dat het voeren van
een rechtvaardige oorlog, hoe
rechtvaardig de doelstelling ook is,
onmogelijk is. In plaats van de ver
dediging is de massale vergelding
gekomen.
Blok was van oordeel, dat de kerk
het huidige oorlogsbedrijf principiè-
yi moet afwijzen. De kerk moet
functioneren als het geweten van de
samenleving en op die manier wer
ken aan een verandering van de ge
zindheid. Al te veel wordt het militai
re bedrijf nog als iets vanzelfspre
kends gezien.
Zolang de christenen zich niet prin
cipieel tegen de huidige bewapening
uitspreken, geven ze blijk van een
geringe geloofsverwachting, aldus
prof. Blok. Garantie dat ontwape
ning tot vrede leidt is er niet, maar
het gaat om de principiële keus in
onze situatie. Voor andere situaties
kun je tot andere keuze komen,
meende prof. Blok.
Voorkomen
Generaal Van Meyenfeldt wees erop
dat de eerste taak van de strijd
macht is de oorlog te voorkomen.
Anderzijds vormt de militaire ont
wikkeling een voortdurende bedrei
ging voor de vrede. Het defensiebe
leid verkeert daardoor in het span
ningsveld tussen het streven naar de
positieve vrede (gerechtigheid) en de
eigen geloofwaardigheid.
Von Meyenfeldt wees voorts op het
toenemend belang van de defensieve
wapensystemen, die in het voordeel
van de NAVO zijn en waarmee we
kunnen duidelijk maken dat we geen
agressie in de zin hebben. Een risico
loze uitweg uit de politiek-militaire
situatie van vandaag bestaat niet. de
marges om iets te doen zijn echter
klein. Toch kan er aldus generaal
Von Meyenfeldt meer gedaan wor
den dan nu. De politieke stabiliteit
in Europa wordt niet aangetast door
een eenzijdige verklaring nooit als
eerste kernwapens te gebruiken of
door Europa kernwapen vrij te
maken.
Terugdringen
Staatssecretaris Kooymans legde er
in zijn toespraak de nadruk op dat
het beleid erop gericht moet zijn de
rol van de kernwapens terug te drin
gen. De relatie met het Oostblok
moet op een andere basis dan een
militaire gevestigd worden: dat is
ontspanning. De aanwezigheid van
Amerikaanse kernwapens in Europa
achtte de staatssecretaris van bete
kenis. omdat dat inhoudt dat Euro
pa zelf niet zo'n verdediging hoeft op
te zetten. Juist voor een eigen West-
europese nucleaire verdediging is
het Kremlin erg bang. Verder noem
de hij de beste manier om aan de
vrede te werken het bestrijden van
het onrecht in de wereld.
Atoomdrempel
Een opmerkelijk verschil van inzicht
bestond er tussen de staatssecretaris
kooymans en generaal-majoor Von
Meyenfeldt over de relatie tussen de
kernwapens en de conventionele be
wapening. Von Meyenfeldt zei niet te
geloven dat een versterking van de
conventionele bewaping de
atoomdrempel verschuift. Kooy
mans was echter van oordeel dat een
versterking van de conventionele be
wapening in een oorlogssituatie van
grote betekenis kan worden, omdat
daardoor het gebruik van kernwa
pens dan langer uitgesteld kan wor
den. Bovendien wordt in zo'n situa
tie tijd gewonnen, waardoor de mo
gelijkheid van overleg bijft bestaan.
Von Meyenfeldt meende dat die rela
tie in feite niet bestaat, omdat de
uiteindelijke beslissing om al of niet
kernwapens te gebruiken ligt bij de
president van de Verenigde Staten.
Het blijft vooralsnog een open vraag
of deze het bestaan van het Ameri-
kaannse volk op het spel zal zetten
voor Europa.
De korte duur van het congres, van
vrijdagavond tot zaterdagmiddag en
het grote aantal sprekers brachten
de onderlinge discussie over het on
derwerp in het gedrang. Een effectie
vere leiding en organisatie zouden
een dergelijk congres wellicht een
groter rendement hebben gegeven.
De reünistenorganisatie van de SSR
begint steeds meer het karakter van
een open vereniging te krijgen. Door
een verdere uitbouw van haar activi
teiten. waarvoor ook bij de jongeren
een aantoonbaar grote belangstel
ling bestaat getuige het congres van
de afgelopen dagen, zou de reünis
tenorganisatie de leemte kunnen op
vullen die door de Calvinistische
Studentenbeweging (CSB) is achter
gelaten.
Reynolds No. 1
Reynolds No l vergeleken mei de 10 meest verkochte
sigarcllcn zonder filler. Gerangschikt naar .leer" gehalte
„teer"gehalte nicotinegehalte
in mg sigaret in mg sigaret
Rey nolds No.l
14
0.7
Chesterfield
20
I.I
Gauloise
20
IJ
Pall Mall Export
20
1.0
Lexington
21
1.2
Mant ano
21
1.0
Runner
21
0.9
Camel
22
1,1
North State
22
1.0
Caballero
24
1.4
Golden Fiction
24
15
llrnii piiMik.ii ie Ministerie van Volksgezondheid sepleniher 1976
•etniddelden volgens zeilde mclhodeINI A .11X2).
De romplele lijsi is op aam raag verkrijgbaar hij
KJ. KeynoldsHI'osihusHKO.Ilihersnnt.
lAVi INTKKKTKNNICOTINE
au alle sigaretten zonder liltcr heelt
Re> nolds Nol tie laagste cijlers voor .leer" en
nicotine. Bekijk dil slaatje maar'lis kritisch.
Dan weel ti wal u vvini.De laagste cijfers.
En geen lillen Daarom kies je Reynolds No.l.
Rey nolds No.l smaakl.Omclat hij is gemaakt
van zorgv nldiggeselecteerde inbakken. En niets van
die smaak gaat verloren want Reynolds No.l
heeft geen filter. Lage cijlers. geen f iller.
Wel smaak. Daarom mok je Reynolds No.l.
