symptomen van
sen Duitse ziekte
De bankrover en de weduwe
ILMPREMIËRES VAN DEZE WEEK
Soldaat van Oranje
wordt Nederlands
duurste speelfilm
fllsillslll
flisdislil
fllsllistll
[atharina Blum
Prolongaties en reprises
Vieuwe boeken
Bij botsing gedood
IAG 24 SEPTEMBER 1976
bor W. Wielek-Berg
s i 1972 schreef Heinrich Boll in het Westduitse weekblad „Der Spiegel" een
ai asheldere, indrukwekkende open brief, waarin hij vroeg om genade, barmhar-
gheid en een rechtvaardit openbaar proces voor Ulrike Meinhof.
klaagde het baarlijke sensatie-
ta ad „Bildzeitung" hierin aan om
het opriep tot lynchjustitie te-
èn de zes leden van de Baader-
einhof-groep en omdat het hen
__|inder een spoor van bewijs allerlei
lsdaden in de schoenen schoof,
i de rechters en autoriteiten laak-
die blijkbaar begrip en respect
inden opbrengen voor oor-
gsmisdadigers die tienduizenden
oorden hadden gepleegd, terwijl
j jonge mensen, die slechts heel in
V; verte iets te maken hadden met
Baader-Meinhof-groep, schuim-
ïkkend tot onmenselijk hoge
raffen veroordeelden.
en storm van hysterie brak los.
ranten (aangevoerd door Axel
iringer's „Bildzeitung") radio- en
levisiezenders keerden zich tegen
öll, schrijvers van ingezonden
ieven putten zich uit in
heldpartijen en lasterpraat. „Böll
gevaarlijker dan de wegbereiders
m het nazisme", „Het zou fascis-
e zijn als Böll voorzitter van het
EN-centrum bleef", „De Bölls zijn
q ivaarlijker dan Baader en Mein-
'Q >f"dat alles en nog veel meer
erd er over hem gezegd en ge-
ihreven.
(atharina Blum
)e schrijver bleef er nogal kalm
onder. Hij had erop gerekend, hij
wist welke machtige tegenstanders
hij had uitgedaagd. Ook toen zijn
huis door de politie werd omsingeld
en doorzocht (omdat zich daar een
„terrorist" schuil zou houden)
kreeg hij geen zenuwinzinking.
Maar hij kwam wel op een gedach
te. Hij vroeg zich af hoe een dood
gewoon mens zich moest voelen,
iemand die geen beroemd schrijver
was en geen winnaar van de Nobel
prijs, als hij of zij door een toeval
plotseling met de politie in aanra
king kwam en door de sensatiepers
met vuil werd overgoten. En hij
schreef een roman „Die verlorene
Ehre der Katharina Blum Oder: Wie
Gewalt entstehen en wohin sie füh-
ren kann" („De verloren eer van
Katharina Blum of: hoe geweld
kan ontstaan en waartoe het kan
leiden").
Zijn hoofdpersoon is een huis
houdster, die verliefd wordt op een
jonge man en met hem de nacht
doorbrengt zonder te weten dat hij
door de politie wordt gezocht. Hij
weet te ontkomen, maar de kuise
en gevoelige jonge vrouw wordt
door politie en schandaalpers zo
beledigd en onteerd dat zij, om
haar geschonden eer te redden, de
journalist van de „Zeitung"
doodschiet (Böll doet weinig moei
te om te verbloemen dat met „Zei
tung" „Bildzeitung" wordt be
doeld).
De schrijver verbergt in zijn boek
zijn verontwaardiging en zijn emo
tionaliteit achter allerlei kunstgre
pen: het verhaal wordt onderbro
ken door citaten en overpeinzin
gen, ambtenaren-juristen-
omgangs- en kranten jargon wor
den geparodieerd.
De film
Regisseur Volker Schlöndorff en
zijn vrouw Margarethe von Trotta
hebben er voor hun film (overigens
in nauwe samenwerking met de au
teur, die openlijk zijn enthousias
me uitsprak over het „verbeterde"
einde) een duidelijk, rechtlijnig
verhaal van gemaakt, waarin infor
matie even efficiënt wordt overge
bracht als achtergehouden en dat
zijn effect op een groot publiek
waarschijnlijk en hopelijk niet zal
missen.
De film helpt iedereen te onderken
nen wat er in Duitsland aan de
hand is: niet weinig onschuldige
mensen worden door „Berufsver-
bot" en „Radikalenerlass" tot mis
dadigers verklaard. Onder het
mom van een democratie met
persvrijheid is de basis van een
politiestaat al gelegd en als bij de
komende verkiezingen Strauss en
TROUW/KWARTET 11
Nashville. Geniaal mozaïek van Amerika, gesitueerd in de stad van de
Country and Western-muziek, geregisseerd door Robert Altman. De
gehele week in Oscar, Rotterdam.
l'Innocentc. De laatste film van de dit jaar gestorven Italiaanse regisseur
Luchino Visconti, gebaseerd op een toneelstuk van d'Annunzio. De gehele
week in Tuschinski 2, Amsterdam; Studio Utrecht en Studio Groningen.
Het zevende Zegel. Een van de beroemdste films van Ingmar Bergman,
gemaakt in de jaren vijftig, gesitueerd in de middeleeuwen. De gehele
week in Studio, Rotterdam.
Barry Lyndon. Stanley Kubrick duikt in de achttiende eeuw en filmt een
schelmenroman in science fiction-perspectief. De gehele week in Calypso-
Amsterdam; Calypso-Den Haag; Calypso-Rotterdam; Rembrandt 3-
Utrecht; Palace-Groningen en Alpha-Enschede.
Het Zout der Aarde. Zeer sociaal gerichte film van Herbert Biberman uit
de vijftiger jaren over een staking in New Mexico. De gehele week in
Filmhuis 't Hoogt, Utrecht.
Citizen Kane. Klassieke film van en met Orson Welles over de machtswel
lust van een krantenmagnaat. 24 t.e.m. 26 september Shaffy, Amsterdam.
La Règle du Jeu. Meesterlijke zedencomedie van Jean Renoir uit 1939, die
bij de première veel fascistisch schandaal verwekte en veertig jaar later
geenszins verouderd blijkt.
Die bitteren Tranen der Petra von Kant. Verfijnd melodrama van de
Westduitse regisseur Ralner Werner Fassbinder. 24 sept. Filmliga Zwolle;
29 sept. Tagrijn, Hilversum.
Eine Minute Dunkel macht uns nicht Blind. De laatste documentaire over
het hedendaagse Chili van het beroemde DDR-filmteam Scheumann en
Heynowski. 23 t.e.m. 26 sept. 't Spuigat, Dordrecht,
Go West. Geestige klucht met de Marx Brothers uit het eind van de jaren
dertig met veel verbale humor. De gehele week in The Movies.
blad „Zeitung". Foto's en gegevens de journalist, de lompe politiecom-
worden uitgewissels, politie en pers missaris. Het zijn typisch Duitse
zijn twee handen op één buik. figuren, die je in dat land elke dag
kunt tegenkomen als je een beetje
De „Zeitung" zoekt alleen maar de pecb ^ebt
aanvullende stof voor een verhaal ni,.—
dat al klaar ligt. Met leugens en Katharina Blum Is eigenlijk een
verdachtmakingen wordt het beeld sprookjesfiguur, een heilige, omBe*
van de linkse hoer geschapen, met »e", m,f het waas van verering dat
hysterische berekeningen wordt g™1"?" ™uïï™Z!Ï,e8t
Katharina Blums reputatie ver- huT",,,ï?aar. „Vl.r
moord, wordt zij publiekelijk ver- fa kïiïI J
oordeeld zonder dat zij schuldig is. ,!ït kwetsbaarheid, haar na-
.4 j tuurlljke waardigheid en haar hoe-
Dit alles is niet mogelijk zonder kl charme er een echt mens
klankbodem: het publiek Ieder- van mak wtcr reactles ontrot.
rü S ?kïSn e de "Zcltur,B rend zijn en wier lot onontkoom-
zegt Kathanna op een gegeven baar
Sddeni^^ïeagwrtTerS ..Katharina Blum" iseigenlljk geen
nog^h^e brieven eif obscene te- «hte pol.tlekenim, er worden geen
lefonades Een paar figuren teke-
nen zich af: de gladde industrieel, e gorden me^ emotionele
doodsbang dat zijn reputatie wordt e«rrï? symptomen getoond van een
eeschaad het eematied liberale z,eke maatschappij, die zijn omge-
echtpaar waarvoor Katharina JiektebeeS is eeïóten'fn de'vo^m
werkt, de Officier van Justitie die van^eïTboe^^rilaa?
onder elk regime zijn particuliere an een boeiend verhaal,
leven zo keurig van zijn beroepsbe- Amsterdam - Leidseplemtheatcr
zigheden weet te scheiden, de perfi- Kritcrion, 14 jaar.
BINNENLAND
Katharina Blum
zijn trawanten winnen zullen zij
weinig tijd nodig hebben om de
muren van het concentratiekamp
op te trekken.
Angst en vernedering
De verschrikkelijke boodschap
wordt direct aan het begin al over
gebracht: dat in een land met
rechts-fanatieke autoriteiten, beze
ten door terroristen-angst het leven
van een argeloos mens in enkele
ogenblikken radicaal kan verande
ren. Alles wat Katharina Blum zegt
en doet richt zich tegen haar, want
alleen al het feit dat ze met de
politie in aanraking is gekomen
maakt haar schuldig. Ze wordt be
ledigd. vernederd, met geweld weg
gevoerd alsof ze een gevaar vormt
voor de tot de tanden gepantserde
politiemannen die om haar heen
staan als science-fiction-monsters,
haar gezicht wordt aan de haren
omhooggetrokken opdat de klik
kende camera's haar maar goed
zullen zien (hetzelfde is indertijd
met Ulrike Meinhof gebeurd), ze
wordt bedreigd en geïntimideerd.
Politie en pers
Maar dat is niet alles: de politie
heeft een bondgenootschap geslo
ten met het plaatselijke sensatie-
Charles Bronson, die zijn filmleven voornamelijk slaande, schoppende, schietende en wurgende
doorbrengt als wreker, boef, ondeugdelijke politieman en zoal meer, gooit het in „Van twaalf tot
drie" over een andere boeg.
In het begin lijkt hij weer het oude
pad op te sjokken, louche komt hij
zo omstreeks de eeuwwisseling,
aanrijden te midden van zijn kor
nuiten (die kennelijk niet van de
bovenste plank zijn) om een mieze
rig bankroofje te plegen, maar
schijn bedriegt. Een nachtmerrie
en een rijke jonge weduwe in een
spookachtig, doch gerieflijk en
luxueus pand verleiden hem tot
spijbelen: hij laat de rest van de
gammele bende het karwei
opknappen en brengt de tijd van
twaalf tot drie door met het verlei
den van de weduwe, het verorberen
van een eenvoudig doch zeer voed
zaam maal en het poedelen in een
vijver. Als de idylle achter de rug is
krijgt de intrige en hink-stap-
sprong-karakter: nu eens staat het
verhaal bijkans stil, dan weer holt
het voort en als het uit lijkt blijkt
er nog een stukje aan vast te zitten.
Bronsons makkers worden opge
hangen, hijzelf weet te ontsnappen
door andermans identiteit aan te
nemen, maar hij wordt dood ge-
meldt en komt voor een gering ver-
Eind deze week (25 september) zullen de eerste opnamen
worden gemaakt van de nieuwe Nederlandse speelfilm „Sol
daat van Oranje 1940-'45" naar het gelijknamige boek van Erik
Hazelhoff Roelfzema.
Het wordt de duurste speelfilm, die
ooit in eigen land is gemaakt (kos
ten vijf miljoen gulden) en het is de
bedoeling begin september vol
gend jaar in 60 filmtheaters dit
nieuwe produkt van producent
Rob Houwer en regisseur Paul Ver
hoeven tegelijkertijd uit te bren
gen. Dat is een voor Nederland tot
dusver ongeëvenaard roulement,
dat het record van „Keetje Tippel"
(50 bioscopen) overtreft.
De speelfilm „Soldaat van Oranje
1940-'45" is de vierde speelfilm die
Rob Houwer en Paul Verhoeven na
hun succestriologie „Wat zien ik".
grijp onder een andere naam in de
gevangenis. Wanneer hij ontslagen
wordt ontdekt hij eerst tot zijn
vermaak, daarna tot zijn schrik,
dat hij is verheven tot romantische
held die zijn leven gaf voor zijn
vrienden. De weduwe heeft een be
stseller laten schrijven, haar huis is
een toeristische attractie gewor
den, zij prefereert de illusie boven
de werkelijkheid. Pas in het
krankzinnigengesticht wordt de le
vende dode geloofd als hij zich met
zijn eigen naam voorstelt. Al zit de
film (van Frank D. Gilroy) wat rom
melig in elkaar, hij heeft genoeg
gewone en galgenhumor om te
boeien en te amuseren. Charles
Bronson en Jill Ireland spelen de
hoofdrollen. Bronson is een beetje
te oud en te vervallen om voor
aantrekkelijk door te kunnen gaan
en poogt dat. soms niet zonder suc
ces, te maskeren door een baard en
overvloedige haargroei.
Amsterdam Tuschinski I, 18 jr.
„Turks Fruit" en „Keetje Tippel"
gezamenlijk maken. Scenario
schrijver is wederom Gerard Soete-
man. De titelrollen in de film wor
den gespeeld door Rutger Hauer en
Jeroen Krabbé, terwijl de vrouwe
lijke hoofdrol wordt vertolkt door
Belinda Meuldijk. „Een nieuwe
ontdekking, want ze werd uitverko
ren uit 30 kandidaten," aldus Rob
Houwer, die met name veel be
langstelling voor de film verwacht
uit Engeland, Frankrijk en Italië.
De vrienden van „Oranje-soldaat"
Rutger Hauer spelen Lex van Del
den, Eddie Habbema, Derek de
Lint, Huib Rooymans en Dolf de
Vries, terwijl in de overige rollen
onder anderen te zien zijn Bert
Dijkstra, Rijk de Gooyer, Guus
Hermus, Kitty Jansen en Lou
Steenbergen. Vermeldenswaard is
ook dat Andrea Domburg de rol
van koningin Wilhelmina vertolkt.
De film handelt over het onder
grondse werk, dat Erik Hazelhoff
(in de film Erik Landshoff geheten)
vanuit Engeland verricht ten bate
van bezet Nederland.
Volgens producent Houwer maakt
de reconstructie van vrijwel alle
handelingen tijdens de Duitse be
zetting de film zo kostbaar. De lo
caties, waar alles zich ruim dertig
jaar geleden heeft afgespeeld, zul
len zoveel mogelijk indentiek zijn.
Het tweede en laatste deel van de
opnamen zal begin volgend jaar in
Engeland (vooral in Londen)
plaatsvinden. Voor de internatio
nale rolbezetting van dit onderdeel
van de film viel de keuze op Henry
Fonda en Charlotte Rampling.
Een scene uit Van twaalf tot drie
Op het marinevliegkamp in Valkenburg beginnen saterdag de opnamen voor
Soldaat van Oranje naar het boek van Erik Hazelhoff. Hier kijken van links
naar rechts Rutger Hauer als Erik Hazelhoff, Belinda Meuldijk als Esther
en Jeroen Krabbé als Guus naar een demonstratie met Duitse vliegtuigen.
lans Warren. Winter in Pompeï. Den
iaag, Bert Bakker, 1975. 25 blz.
12.50.
n het aanvangsvers van de bundel
wenst Warren dat het gedicht is:
..Een fascinerend huls met daarin
een geheim dat niet te duiden is
waar dat blijft trekken".
Nu, geheimen bevat Warrens poëzie
wel, maar meestal in een niet erg
ntrigerende huls (vorm). Als het
vinter is in Pompei vinden restaura
ties en nieuwe opgravingen plaats,
de toeristen zijn weg. Dit beeld voor
het dichterlijk bedrijf past hier goed:
>an herleving van verleden, besef
van verlies, vastlegging van het
schone voorbije is Warrens werk ge
dijd. Hij gebruikt daarvoor verschil
lende motieven, waaronder vooral
jdie van de (jongens)liefde opvalt. Op
een aantal weinig saillante notities
en een enkel vrij cryptisch vers na, is
deze poëzie inhoudelijk beslist wel
de moeite waard.
Een belangrijk bezwaar blijft echter
de vorm: hoe zuiver Warren zijn
archeologie ook bedrijft, hij vat zijn
vondsten meestal maar slapjes sa
men. Bij hen geen feilloos doeltref
fende formulering wel sfeervolle,
maar vaak praterige schetsing en
het is daardoor dat zijn poëzie wat
mat en matig blijft. Het geheim boet
zo aan aantrekkingskracht in.
De Franse Nederlanden Les Pays
Bas Francais. Uitgave Stichting Ons
Erfdeel, Rekkem (B.) 256 blz., ƒ35.
Voor het eerst een Jaarboek van deze
Vlaams-Nederlandse stichting, die
ook enkele tijdschriften publiceert
onder hoofdredactie van de Belg Jo
zef Deleu. Het belangwekkende boek
doet ons kennismaken met de noord
westhoek van Frankrijk, waar een
snel geringer wordend aantal men
sen de Nederlandse taal min of meer
beheerst en waar een eigen regionale
geschiedenis de moeite van het be
schrijven waard is.
In heel Europa, menen de samenstel
lers, vindt een heropleving plaats
van de regionale culturen. In dit
perspectief ziet men ook de belang
stelling op diverse gebieden voor de
regio Noord- Nauw van Kales met
ongeveer vier miljoen inwoners. (Ne
derland kent wel Duinkerken op z'n
Nederlands, hoewel men daar de slot
„n" weglaat, maar Kales kennen wij
eigenlijk alleen op z'n Frans als Ca-
lis.) De stichting besteedt daar sinds
1957 aandacht aan en biedt in dit
jaarboek informatie over een aantal
aspecten van de Franse Nederlan
ders en hun betrekkingen met Bel
gisch Vlaanderen en Nederland. Het
boek is tweetalig: de artikelen zijn
gesteld in de oorspronkelijke taal
van de auteurs en worden gevolgd
door een samenvatting in de andere
taal.
Onderzoekingen wijzen uit dat het
snel gedaan zal zijn met het beheer
sen van het Vlaams, want de jonge
generatie leert het niet meer. Des te
meer reden om het werk van de
stichting Ons Erfdeel met belang
stelling te volgen.
W.F.S.
Ellen Warmond. Implosie. Amster
dam, Querido, 1976, 54 blz. 9,90.
Ellen Warmonds poëzie is sterk le
vensbeschouwelijk. Ik bedoel daar
mee dat haar werk zich met nadruk
uitspreekt over de situatie van de
mens in de wereld, over wat hij daar
kan verwachten en wpt niet, over
zijn staan in de tijd en hoe hij moet
handelen met zijn verleden en niet
te veel mag hopen op de toekomst.
Het is poëzie die in sterk veralgeme
nende termen de menselijke condi
tie typeert: „Arme mensen zijn de
mensen". Of we zijn ezels' eeuwig/op
zoek naar een andere steen". Veel
ontwikkeling vermag ik in Ellen
Warmonds vrij constante produktie
niet te zien. Elke bundel van haar
wijst op steeds dezelfde mankemen
ten aan onze existentie en al valt het
de ene keer mild en de andere keer
cynisch uit, door de bank genomen
blijft het behelpen in het leven, lief
de is valse hoop, dagelijkse arbeid
een tredmolen, de ochtend een ge
vulde kies, en vandaar: „Ik kan u
niet anders wensen/dan/sterkte".
Het is dit gevoel van noodzakelijke
distantie bij zoveel dat op de keeper
beschouwd wanhopig stemt, waa
raan deze poëzie zijn toon ontleent.
Quasi-ongeëmotioneerd, koel-
vaststellend, maakt Ellen Warmond
de balans op. Dat is trouwens in
haar dichterlijke taal gezegd, want
formuleringen als „het saldo van Je
daden" zijn typisch voor haar.
Toch blijf ik een gemis aan haar
poëzie vinden dat de distantie niet
wat meer Ironie oplevert. Dan zou
het ondraaglijk bestaan wat draag
lijker geformuleerd zijn maar. dat
is natuurlijk wel veel gevraagd, in
haar visie.
T.v.D.
UNCTAD-rapport
Aalt van de Glind, van de Neder
landse Christelijke Plattelandsjon
geren woonde in mei de UNCTAD
conferentie in Nairobi bij. In een
juist verschenen rapport doet hij
verslag van zijn ervaringen:
UNCTAD is aanleiding om het inter
nationaal overleg ernstig te kritise
ren, vindt Van de Glind. Zijn verhaal
is opgebouwd uit een achttal hoofd
stukken, aan elk hoofdstuk zijn een
aantal opdrachten en discussiepun
ten toegevoegd. De bedoeling is dat
het rapport gebruikt wordt als mate
riaal voor groepen van platte
landsjongeren. maar ook andere
groepen kunnen van het hier bijeen
gebrachte zeker profiteren.
De kosten zijn 2,- per exemplaar,
plus porto. Aan te vragen door het
bedrag van 3,70 over te maken op
gironummer 924198, t.n.v. Sekr. Pen-
ningm. v. d. Chr. Plattel. Jong. Bond.
Stationsweg 65. Ede, onder vermel
ding van „Unctad".
Bij uitgeverij Samsom, Alphen a.d.
Rijn zijn een paar herdrukken ver
schenen: Arbeidsovereenkomsten-
recht, door prof. mr W. C. L. van der
Grinten (11c druk; 217 blz geen
prijsopgave) en de tweede druk van
Milieuhygiënerecht van prof. dr H. J.
J. Leenen. 222 blz 29.50
ROSMALEN De 43-Jarige J C M.
Essink uit Uden is in de nacht van
woensdag op donderdag bij een ver
keersongeluk op de snelweg 's Her
togenbosch—Nijmegen onder Ros
malen bij een verkeersongeval om
gekomen. De man raakte door onbe
kende oorzaak van de weg. waarna
zijn auto op de zijkant door de berm
schoof. Het dak van de wagen raak
te daarbij een boom. De man was op
slag dood.
