steden
in verval
Wachten steden op nieuwe uitbarsting van geweld
De heiligverklaring
van een marxist
Bewondering voor Salvador
Allende overdreven
door Rimmer Mulder
Belangstelling voor sociale
nood groeit
:RDAG 11 SEPTEMBER 1976
BUITENLAND
TROUW/KWARTET 17
gebeurt de laatste tijd steeds meer. Som
migen zien in deze trend al de nieuwe
volksverhuizing, die de steden van de
ondergang zullen redden. Ze voorspellen
de opkomst van een nieuwe, gegoede
burgerij met een sterke culturele be
langstelling, waardoor de stad veel leef
baarder zal worden. Op dit moment stelt
deze nieuwe trek naar de stad nog niet
veel voor. Tegenover de tienduizenden
die vertrekken staan nog maar enkele
honderden die terug komen.
Meer geld
Daarom blijven de stadsbesturen voorlo
pig zitten met het probleem dat het aan
tal belastingbetalers achteruit loopt.
Ook voor dit financiële probleem zal de
federale overheid ('Washington') op korte
termijn soelaas moeten bieden. Om te
beginnen kan Washington een groter deel
van de kosten voor sociale programma's
(gezondheidszorg, bijstand) voor zijn re
kening nemen. Een deel van de oplossing
is ook te vinden in hervormingen op
bestuurlijk vlak. Grote delen van de
„suburbs" zouden op één of andere ma
nier bij de grote steden moeten worden
gevoegd. Daarmee zouden allerlei lasten,
die zwaar op de stad drukken over een
grotere bevolking worden gespreid. In de
staat Texas zijn gunstige ervaringen op
gedaan met dergelijke maatregelen voor
steden als Dallas en Houston.
Minder pijn
Er zijn dus wel mogelijkheden om de pijn
bij het verval in de steden wat te vereach-
ten. De laatste tijd begint de politieke wil
om er iets aan te doen ook duidelijk te
groeien. Vooral in de Democratische par
tij wordt krachtig gepleit voor federale
hulp aan de grote steden De Democraten
worden daarbij gekieteld door de zwarte
pressiegroepen zoals de Urban League en
de NAACP. Het is Immers de zwarte
bevolking die het zwaarst lijdt onder het
verval in de grote steden. Toch is er de
laatste tijd geen sprake geweest van mas
sale onrust onder die bevolkingsgroep.
Na de roerige jaren zestig, met de bewe
ging van Martin Luther King en de mili
tante „Black Power", is het lange tijd
rustig gebleven.
Een groot aantal zwarten heeft geprofi
teerd van de verbeteringen die in de
jaren zestig zijn bevochten Zij zijn door
gestoten naar politieke en ambtelijke
functies, die tientallen jaren verboden
terrein zijn geweest. Maar er is een hele
grote groep, die in economisch opzicht
geen vooruitgang heeft geboekt. Dat is
de groep die in de noordoostelijke steden
woont. In de politiek kan deze groep vrij
gemakkelijk genegeerd worden, omdat
ze nauwelijks een stem heeft. Ze neemt
niet deel aan het maatschappelijk leven.
In de jaren zestig kon zij de aandacht
eigenlijk alleen maar op zich vestigen
door geweld.
Vooral de hevige onlusten die in 1968 na
de dood van Martin Luther King in tal
van grote steden los barstten veroorzaak
ten een schok door het hele land. Even
leek het er op dat de tijd van de afreke
ning was gekomen. De onderdrukte ver
nederde massa kwam woedend in bewe
ging. Maar de uitbarsting was van korte
duur. Na enkele dagen al keerde de rust
weer. De armen trokken terug naar hun
getto's. De door de overheid in haar
eerste schrik toegezegde veranderingen
konden beperkt blijven. Er kwam een
andere regering en er volgde een econo
mische recessie, waardoor de strijd tegen
de armoede nog meer op de achtergrond
raakte. In de hoofdstad Washington is de
schade van dat beruchte Jaar 1968 nog
niet eens hersteld.
Is er opnieuw een uitbarsting van geweld
nodig om de strijd tegen de armoede in
de zwarte achterbuurten weer op gang te
krijgen? Niemand hoopt het. „Geweld
doet pijn, vooral in Je eigen samenle
ving". zegt een zwarte leider in Wash
ington. Bob Goldman van de Ford Stich
ting meent dat nieuwe rellen ook niet
nodig zijn: „Het geweld van de jaren
zestig was een schreeuw om de aandacht
te trekken. Nu kunnen we niet meer
volstaan met een protest. We moeten nu
met oplossingen komen. Er zijn voor de
sociale problemen in de grote steden
geen eenvoudige en goedkope oplossin
gen Ze vragen een gedegen, goed voorbe
reide aanpak. Dat ligt politiek niet ge
makkelijk. Maar ik ben ervan overtuigd
dat we steun zullen vinden voor goede,
gerichte plannen", aldus Goldman.
Dit is het laatste artikel in een serie. De
vorige stonden in de krant van 28 en 3#
augustus, 1, 3, 7 en september.
L is vandaag drie jaar gele-
gn dat een militaire
batsgreep een einde maakte
qn het presidentschap en het
toen van Salvador Allende.
jjjn dood ging als een schok
loor de wereld, omdat zijn per-
00n voor velen een lichtpunt
ras geworden op het politiek
bnkere continent van Zuid-
Enerika. Werd hij al tijdens
(jn leven geroemd zijn dood
Keft hem het aureool van een
Eilige bezorgd. Hoe is Allende
an zo'n reputatie gekomen?
ie in 1908 geboren Salvador Cora-
n de Jesus Allende Gossens was
B huis uit geen proletariër. Af-
«nstig uit een burgerlijk milieu
ug hij medicijnen studeren. Na
fee jaar praktijk stortte hij zich,
heel overeenkomstig de familie-
idities in de politiek. De voortdu-
nde confrontatie met de ellende
in de armen in zijn land bracht
m ertoe langs politieke weg te
reven naar de verbetering van hun
t
fchtereenvolgens was hij parle
mentslid, minister van volksgezond-
id. lid en later vice-voorzitter van
Senaat. Tot vier maal toe dong hij
ee naar het presidentschap. De
atste maal, in 1970, slaagde hij. De
rkiezingen hadden toen geen van
kandidaten een absolute meer-
rheid opgeleverd, waardoor in het
irlement de uiteindelijke beslis-
»g zou vallen. Door de steun van de
listen-democraten werd Allende
tt 153 tegen 35 stemmen tot presi-
nt van Chili gekozen.
beleidsvoornemens van Allende
tuigden van een diepe bewogen-
id met de armen. Zo beloofde hij,
ak voordat hij tot president werd
■kozen, dat ieder kind en iedere
irangere vrouw uit de Chileense
ihterbuurten een halve liter melk
dag zou krijgen. De dokter hield
ch aan zijn woord toen hij presi-
int werd.
ocialisme
llende wilde het kapitalistische
Mi omvormen tot een socialis-
sche samenleving. De produktie-
üddelen moesten in handen komen
an de massa. Er werd een begin
maakt met de medezeggenschap
in de arbeiders in de onderneming,
koperproduktie, één van de voor-
lamste bronnen van inkomsten
in Chili, werd genationaliseerd. De
nationaliseerde bedrijven werden
Dor de arbeiders geleid en in de
irticuliere ondernemingen werden
arbeiders direct betrokken bij de
itwoordelijkheid voor de voort-
ig van de produktie. De overheid
onder Allende rechtstreeks
ip op de banken.
1 tempo van de landhervormin-
die onder de christen-
«ratische voorganger van Al-
ende, Eduardo Frei, op gang geko-
Den waren, werd opgevoerd. Uitge-
üite landarbeiders werden zelfstan
dige boeren. Verder vergrootte Al
lende de koopkracht van de armsten
door forse verhogingen van het mini
mumloon.
De politiek van Allende bood
perspectief voor een oplossing van
de problemen van armen en weerlo
zen. Zijn beleid beantwoordde aan
het bij velen aanwezige verlangen
naar een nieuwe samenleving. Allen
de werd beschouwd als de Ideale
politicus, die de politiek van haar
vieze smaak ontdeed.
Democratisch
De zuiverheid van zijn idealen werd
nog eens bevestigd door Allendes
weigering met de democratie een
loopje te nemen. „Ik geloof in de
stembus en niet in wapengeweld",
verklaarde de president herhaalde
lijk. Ondanks zijn nauwe persoonlij
ke relatie met de Cubaanse premier
Fidel Castro voelde Allende niet
voor de revolutionaire weg naar een
socialistische samenleving. Hiero
ver merkte hij op: „In ons land heeft
de burgerlijke democratie geflo
reerd als in geen ander land. In de
lange geschiedenis van Cuba was er
nooit een door het volk gekozen
regering die stand heeft kunnen
houden. In Chili hebben gekozen
presidenten tot dusver altijd hun
ambtsperiode kunnen afmaken. In
Chili bestaat het parlement al 120
jaar en Chili kon het zich veroorlo
ven in mijn persoon een marxis
tische senaatspresident en minister
van gezondheid te hebben. En in die
tijd was ik nog even marxistisch als
thans. Toen Fidel Castro nog met de
knikkers speelde, was ik al politicus.
Ik ben zijn persoonlijke vriend en ik
geloof, dat hij één van de intelli
gentste mensen van deze tijd is.
Maar de problemen van Cuba zijn
niet onze problemen. Ik geloof, dat
ik de heer Castro ervan heb over
tuigd, dat er landen zijn, zoals Chili,
waar men door verkiezingen aan de
macht kan komen".
Politiek heeft vaak de bijsmaak van
machtsmisbruik. manipulatie,
schipperen, het steunen van bevoor
rechten, het onderdrukken van de
armen. Voor velen in en buiten Chili
was de persoon van Allende er het
levend bewijs van dat het ook an
ders kon. Door zijn politiek zou het
mogelijk zijn de ideale mens een
plaats te geven in een ideale maat
schappij.
Langs het spoor van de democratie
op weg naar een socialistische maat
schappij was iets dat nog niet was
vertoond. En nog wel een socialis
tische maatschappij waarin de
mens echt vrij zou zijn. Ook Allende
zelf geloofde daarin; tegen een Ame
rikaanse journalist zei hij eens:
door Herman Amelink
„Voor u staat communisme of socia
lisme gelijk aan totalitairisme. Voor
mij niet. Ik geloof dat een mens vrij
is als hij in een economische positie
verkeert die hem werk garandeert,
voedsel, huisvesting, rust en ont
spanning. Ik ben een stichter van de
Socialistische partij en ik moet zeg
gen dat ik niet totalitair ben en dat
socialisme de mens bevrijdt".
Toch bleek het in Chili een onbe
gaanbare weg. De verhoging van de
inkomens van de laagst betaalden
wakkerde ook de inflatie aan tot
meer dan driehonderd procent. De
tegenstellingen in het land namen
toe. Rechts bestreed te vuur en te
zwaard de volksfrontregering.
Extreem links vond het tempo van
de hervormingen juist weer veel te
laag. Revolutionaire groepen spra
ken zelfs over Allende als de leider
van een 'reformistische bourgeois-
regering'.
De positie van Allende werd door
die verdeeldheid steeds moeilijker.
De Verenigde Staten en de grote
internationale ondernemingen wak
kerden het verzet van rechts krach
tig aan. Deze grote buitenlandse in
menging was de beslissende factor
in de voorbereiding van Allendes
val. Door do bloedige staatsgreep
van drie jaar geleden werd het hem
onmogelijk gemaakt af te maken
wat hij zich had voorgenomen.
Allendes dood heeft hem in veler
ogen tot een heilige gemaakt. Voor
veel christenen was zijn model van
een socialistische maatschappij de
vervulling van de christelijke
opdracht in de wereld. De socialis
tische heilstaat vertoont de trekken
van het visioen van het koninkrijk
der hemelen. In zijn open brief aan
ARP-fractielieder Wim Aantjes in
zijn boek „Mensen voor dag en
dauw" legt de dichter Huub Ooster
huis een directe verbinding tussen
Jezus en Allende. Over Jezus schrijft
Oosterhuis: „Hij wilde wat Allende
wou in Chili (en zoveel anderen op
zoveel andere plaatsen). Hij zop zijn
hoop hebben gevestigd op wat In
Chili, voorgoed en onuitroeibaar, be
gonnen is. Hij zou dan ook gemarteld
en vermoord zijn in de allereerste
uren van het juntabewind. Natuur
lijk wilde Hij een land dat toebe
hoorde aan hen die er werken en
leven: een volk dat over zichzelf leert
beschikken en nieuwe sociale ver
houdingen schept, eindelijk afrekent
met de onrechtstructuur van heren
en-knechten. Natuurlijk wilde Hij al
les wat dat meebrengt aan vrijheid
en oorspronkelijkheid voor ieder
mens. zo eigen als Hij is".
Hoezeer Oosterhuis (en daarmee ver
woordt hij wat bij velen leeft) de
duizend dagen van Allende in messi-
aans perspectief zet, blijkt wel: „Er
zijn momenten in de geschiedenis
waarop het besef doorbreekt dat nu
de tijd vol geworden is: dat de keus
voor een nieuw begin niet langer kan
worden uitgesteld. De moord op Sal
vador Allende, en op zijn experiment
van een geweldloze sociale revolutie,
11 september 1973, is voor velen?
enkelen? - voor mij, zo'n moment
geweest."
Aureool
Er zitten twee kanten aan het au
reool van Allende. Zijn verkiezing tot
president wekte de hoop op een
rechtvaardiger samenleving. Revo
lutie langs democratische weg was
iets ongekends, zeker in Zuid-
Amerika. Het voortijdig einde van
het marxistische experiment door
zijn dood geeft deze zijde van het
aureool een diepe gloed. De andere
kant van de stralenkrans wordt ge
vormd door het theologisch spreken
dat, na lange tijd de wereld voor
links te hebben laten liggen, zijn
aandacht nu volledig op al het on
dermaanse gebeuren richt. Tegen
beide zijn echter bedenkingen aan te
voeren.
Ondanks alle moed, uithoudingsver
mogen en idealisme heeft Allende
gefaald. Dat falen is niet alleen te
wijten aan de druk van buitenaf, hoe
groot die ook was. Allende is er tij
dens zijn presidentschap niet in ge
slaagd de vrij omvangrijke mid
denklasse in zijn land voor zijn
ideeën te winnen. Het hoge tempo
van de hervormingen heeft deze
klasse, waartoe ook de geschoolde
arbeiders met een geregeld inkomen
gerekend konden worden, tegen de
regering in het harnas gejaagd.
Verder slaagde Allende er niet in de
groeperingen die hem wel steunden
onverdeeld achter zich te krijgen.
Door de wil om de doelstellingen van
de revolutie snel te bereiken heeft de
Chileense regering op economische
terrein enorme blunders gemaakt.
Terwille van hetgeen men politiek
wilde bereiken heeft men de econo
mische wetten en regels veron
achtzaamd.
Voorbeeld
Het experiment-Allende werd ook
aanbeden, omdat men meende dat
het wellicht ook in andere landen
toegepast zou kunnen worden. Chili
onderscheidde zich echter te zeer
van de overige landen van Latijns-
Amerika. Het Chileense model was
daarom niet zonder meer overdraag
baar. Naar Zuidamerikaanse maat
staven gerekend was Chili betrekke
lijk welvarend. De spreiding van in
komens was, ook in de periode vóór
de regering-Allende, aanzienlijk be
ter dan in de buurlanden. Reeds ge
noemd werd de naar verhouding zeer
grote middenklasse in het land.
Daarboven kon negentig procent
van de Chilenen lezen en schrijven.
De democratische traditie in Chili
van anderhalve eeuw hangt recht
streeks samen met deze hoge graad
van ontwikkeling. Deze enorme ver
schillen tussen Chili en de rest van
Latijns-Amerika doen ernstige twij
fels rijzen over de toepasbaarheid
van Allendes model buiten de Chi
leense grenzen.
Het enthousiasme dat Allende bij
veel christenen wekte, kan vooral
worden verklaard uit de naar ver
houding geringe aandacht die de
kerk door de eeuwen heen heeft be
steed aan het materiële welzijn van
de mens. Uit reactie hierop bestaat
de neiging de verlossing nu niet al
leen te verbinden met de roep van de
mens om bevrijding van onderdruk
king, maar deze daarmee geheel te
vereenzelvigen. Was het heil vroeger
geheel buitenwerelds de tendens
bestaat nu het heil te identificeren
met het stichten van een rechtvaar
dige samenleving, waarin de mens
geheel zichzelf kan zijn. In dat geval
kunnen politici heilig verklaard
worden.
Dit artikel wil de betekenis van Al
lende niet bagatelliseren. Hij heeft
iets unieks gepoogd. Drie jaar Pino
chet hebben wel laten zien hoe ver
schrikkelijk een regiem kan zijn dat
het volk er onder houdt en geen
gerechtigheid nastreeft De ver
schrikking van het Pinochet-bewind
geeft de oprechtheid van Allende
nog meer glans. Maar daarom Is Al
lende nog geen heilige.
Zijn de grote Amerikaanse steden gedoemd om langzaam te verdwijnen?
Het lijkt een tamelijk absurde vraag, want wat zal Amerika nu zijn
zonder New York of Chicago. Toch ziet de toekomst er voor dit soort
steden somber uit. Hun totale inwonertal loopt terug, maar het aantal
armen neemt toe. De werkgelegenheid daalt, de misdaad groeit en geld
voor nieuwe voorzieningen is er niet.
Als d«»ze ontwikkeling nog even doorgaat
zullen de steden in het noordoosten van
Amerika al spoedig voor het grootste
deel bestaan uit vervuilde achterbuurten
met een arme, onderontwikkelde en ge
kleurde bevolking. Het winkel- en kanto
rencentrum zal steeds meer op een zwaar
bewaakt fort middenin een vijandig ge
bied gaan lijken. Als geheel zal de stad
onbestuurbaar zijn omdat er nergens
geld voor is en alle gemeentelijke
diensten tot het minimum zijn terug ge
bracht.
Ergens moet er natuurlijk een eind ko
men aan deze neergang, maar waar? De
urbanoloog Pierre de Visé uit Chicago
vindt dat de stadsbestuurders zich niet
veel illusies moeten maken: „We hebben
niet langer hele grote steden nodig." In
een vorige fase was het bedrijfsleven veel
meer aangewezen op grote centra. Bij de
huidige stand van techniek is er geen
enkele reden om op een kluitje te blijven
zitten. „Ik zie daarom geen grote ople
ving van handel en industrie in de grote
stad in 't verschiet," aldus De Visé.
Meer werk
Dat is vervelend voor de politici, die de
oplossing voor de steden zien in een ver
groting van de werkgelegenheid. Demo
cratisch presidentskandidaat Jimmy
Carter is één van hen. Zij vinden dat de
overheid moet proberen de industrie
weer naar de binnensteden te lokken.
Het gaat daarbij in de eerste plaats om
arbeidsplaatsen voor ongeschoolden.
Dit idee wordt krachtig gesteund door de
vakbeweging. Nu beschikken de meeste
bonden zélf over grote sommen geld. Die
zouden ze ook kunnen gebruiken voor
het scheppen van werkgelegenheid in de
steden. Maar dat is niet de bedoeling zo
leren wij op het hoofdkantoor van de
AFL-CIO (de alles overkoepelende fede
ratie) in Washington. „Het geld van de
bonden is van de leden. Daarom moeten
wij investeringen met grote risico's ver
mijden." legt directeur Henry Schechter
uit. Hoe de overheid vrije ondernemers
zover moet zien te krijgen dat ze die
risico's wel willen nemen is een andere
vraag.
Meer huizen
Doeltreffender kan de overheid zijn bij
het lenigen van de woningnood. Hier is
het probleem niet dat er te weinig wonin
gen zijn. maar dat er veel mensen zijn die
geen goede woning kunnen betalen. Ze
komen daarom terecht in huurwoningen,
die eigenlijk al zijn afgeschreven door de
eigenaren. Aan onderhoud wordt niets
meer gedaan. Vaak gaan straatvegers,
vuilniswagens en politie zulke buurten
na enige tijd ook negeren. Zo ontstaan er
slums. „Zwarten maken geen slums. Ze
wonen er alleen maar en in de meeste
gevallen hebben ze niet de macht er iets
aan te verbeteren," aldus Leon Finney,
een zwarte activist in Chicago.
Vastgelopen
Er bestaan in Amerika al sinds de jaren
dertig programma's om dit soort wantoe
standen te verhelpen. Die zijn onder de
regeringen van Nixon en Ford op een
laag pitje gezet. Daarvoor bestaat wel
een verklaring. Amerika heeft na de oor
log nogal slechte ervaringen opgedaan
met sociale woningbouw. Eerst kwamen
er moeilijkheden met de grote projecten
goedkope woningen, die de overheid had
opgezet. Het werden in feite grote con
centraties zeer arme families met alle
a-sociale gevolgen van dien. Sociale wo
ningbouw kreeg daardoor een slechte
naam.
Daarna probeerde men het eerst met
huursubsidies, maar de particuliere huis
eigenaren werkten niet erg mee.
Vervolgens kwam er een rentesubsidie
voor mensen met lage inkomens die een
huis wilden kopen. Dat werkte ook al niet
omdat de zwakste groepen (voor wie het
toch eigenlijk was bedoeld) er niet van
profiteerden. Datzelfde bezwaar kleeft
aan de garantieregeling die de overheid
nu biedt aan aspirant-kopers.
In feite is de hele sociale wonigbouw
vastgelopen. Zelfs op het ministerie van
huisvesting wordt dat vastgesteld. Voor
al de grote steden zitten te springen om
nieuwe programma's. Maar deze regering
heeft duidelijk geen zin om daar nog eens
aan te beginnen. Zo bezien ligt hier dus
een mooie taak voor een eventuele rege
ring-Carter.
Terugkeer
Er is op het gebied van de woningbouw
trouwens al iets gaande in de grote ste
den. In veel plaatsen is de waarde van
oude huizen en gebouwen herontdekt.
Het mooiste voorbeeld daarvan is te zien
in Boston waar oude pakhuizen langs de
haven zijn herschapen in zeer aantrekke
lijke woonblokken. In alle noordoostelij
ke steden staan tal van degelijke, stenen
hulzen die zijn verlaten vanwege het ver
val in de omgeving, maar die op zichzelf
zeer goed bewoonbaar zijn te maken. Dat
■■I
