Barry Lyndon, een grote film
Eendwaze film
FILMPREMIÈRES VAN DEZE WEEK
Vrijdag wint van
Robinson Crusoë
Stads journaal bij de soldaten
Kubrick en dedroefenis van de tijd
Kunstzinnig"
Drie korte
speelfilms
met subsidie
van CRM
Prolongaties
en reprises
Haast achter de
verplaatsing van
Verdugt te Tiel
Vijftiende
.Festikon'
in Larens Singer
toneelgroep
Vereniging valt nu
ook onder Wetboek
Strafrecht
VRIJDAG 3 SEPTEMBER 1976
FILM TROUW/KWARTET 13
Verbazing heeft het gewekt
dat Stanley Kubrick, de grote
Amerikaanse regisseur, die
met „The Killing (1956) voor
het eerst de aandacht van ken
ners op zich richtte maar bij
een breder publiek vooral be
kend werd door zijn science-
fiction-films „Dr. Strangelove",
„2001: A Space Odyssey" en „A
Clockwork Orange" yoor zijn
tiende film, „Barry Lyndon",
een duik nam in de geschie
denis.
De serie-roman „The Luck of Barry
Lyndon", die hem tot uitgangspunt
diende, is het vrijwel vergeten de
buut van William Makepeace Thac
keray. de negentiende eeuwse Engel
se schrijver die later vooral beroemd
werd door ..Vanity Fair." Het is een
schelmenverhaal, waarin met een
vloed van woorden de avonturen
worden beschreven van een
achttiende eeuwse Ierse avonturier
die in de zevenjarige oorlog in het
Engelse en Pruisische leger vocht,
als beroepsspeler tot de aristocra
tische salons doordrong, een rijke
vrouw van adel trouwde doch geen
geluk en tevredenheid verwierf. Bij
na drie jaar heeft Kubrick, de perfec
tionist. aan deze film gewerkt op
locaties in Ierland. Engeland en
Duitsland, nadat hij het plan om een
Napoleon-film te maken wegens de
astronomisch hoge kosten moest la
ten vallen.
Een dure film
Elf miljoen dollar is de prijs die
tenslotte voor ..Barry Lyndon" be
taald moest worden en tenslotte dit
betekent dat hij, om winst te maken,
dezelfde stromen bezoekers moet
trekken als „Jaws" en „The towering
Inferno" (om maar een paar rampen
films te noemen). Is het een film voor
een groot, zo'n groot, publiek? Op
het eerste gezicht zou je zeggen van
wel: romantiek, avonturen, veldsla
gen. prachtige kostuums, overweldi
gende landschappen, sterren (Ryan
O'Neal en Marisa Berenson) wat
zou nog meer verlangd kunnen wor
den? Marisa Berenson wordt in so-
ciety-bladen al gepresenteerd als „de
Garbo van de jaren zeventig." Alsof
de film om haar ging. Alsof een film
van Stanley Kubrick ooit iets anders
kan zijn dan een film van Stanley
Kubrick en van hem alleen.
Barry Lyndon (Ryan O'Neal) en Lady Lyndon (Marisa Berenson)
Afstandelijk
In de eerste plaats valt op. dat elke
verwantschap met de literatuur ont
breekt: Thackeray's breedsprakig
heid is teruggebracht tot een sobere
verbindende tekst en een even sobe
re dialoog. Het is een film van beel
den en daarbij moet Kubrick het
voor de spanning niet hebben van de
gebeurtenissen, want dikwijls wordt
een veldslag of een romance afgebro
ken voor het hoogtepunt is bereikt
en bijna altijd verklapt de verteller
al van te voren welke wending het
verhaal zal nemen. Ook niet van de
karakters, zijn figuren wekken, on
danks de calamiteiten die hen over
vallen, weinig meegevoel, ze blijven
op een afstand. Afstandelijk is de
hele film, van een gereserveerde
schoonheid in vreemd contrast met
het onderwerp.
Maar wat is het onderwerp? De lot
gevallen van ene Barry Lyndon die
door Europa zwerft, alle mogelijke
mensen tegenkomt en allerhand
streken uithaalt? Of is het de tijd
waarin hij (toevallig) leefde? Het is
volgens mij de tijd die Kubrick
heeft geobsedeerd, het verleden,
even geheimzinnig als de toekomst.
Want waaruit moeten we het recon
strueren? Uit boeken, uit schilderij
en. uit muziek en uit een paar droge
jaartallen die niets zeggen. Alles te
zamen vormt stof voor ons verleden,
het is onze fantasie, het heeft nooit
bestaan.
Droefenis
Precies zo heeft Kubrick zijn verle
den opgebouwd, zijn achttiende
eeuw. een droom die niet de preten
tie heeft waarheidsgetrouw te zijn.
ondanks het feit dat er bij kaarslicht
werd gefilmd, dat de kostuums echt
zijn of minutieus nagemaakt en dat
de locaties met pijnlijkze zorg zijn
gekozen. Werk van Bach, Vivaldi.
Schubert. Frederik de Grote (de mu
ziek is subtiel in de film verwerkt),
Gainsborough, Reynolds. Constab
le. Hogart en onbekende Duitse
schilders, het gaf Kubrick geen aan
wijzing hoe het toen was. het bracht
hem in de gemoedstoestand die hem
in staat stelde zijn verleden te
scheppen. Een verleden vol prachti
ge beelden die geladen zijn met
droefenis. Droefenis niet om de
mensen die toen leefden, maar om
de tijd, die onherroepelijk weg is, die
Kubrick nooit zal beleven, die
misschien nooit heeft bestaan.
„Barry Lyndon" staat niet zo ver
van de science fiction als het lijkt:
soms heeft men het gevoel dat alles
wat Kubrick ons laat zien zich niet
afspeelt in het verleden maar nu, op
een schaduwwereld, die we met geen
enkel ruimteschip kunnen bereiken.
Er is een sterke verwijzing in die
richting: als Barry's zoontje sterft
geeft zijn blauwachtige, met een
doek omwonden gezichtje ons een
schok van herkenning: hebben we
datzelfde kind niet gezien toen de
astronaut in „A Space Odyssey" zijn
tuimeling maakte door de tijd? He
laas, ik vrees dat Kubrick's laatste
film, met zijn grandioze, langzame,
gedragen ritme dat geen spectacu
laire climaxen duldt, geen grote pu
bliekstrekker zal worden. Maar een
grote film is het wel. misschien de
grootste die hij heeft gemaakt. En
dat zegt wat.
Amsterdam-Calypso; Den HaagCa-
lypslo; RotterdamCalypso: Gronin
genPalace; UtrechtRembrandt I;
EindhovenMetropole, 14 jr.
De Atlantische Oceaan over willen
zwemmen is dwaas en de film daar
over (Die Atlantikschwimmer), van
Herbert Achternbusch, die alles ver
zon en regisseerde, is ook absurd
bedoeld, en uitgevallen. Heinz en
Herbert (Achternbusch ook in een
hoofdrol) zijn dan ook duidelijk niet
goed wijs. Ze oefenen trouw in een
zwembad en in een meer, en zijn
daarbuiten ook nooit droog, want als
Beieren zitten zij voortdurend ach
ter grote potten pils.
Ze willen wel dood, ze treuren dron
ken over hun vrouwen, ze proberen
met ene Alois, ook een gek. toiletpa
pier van spreuken te voorzien (voor
mensen die van voren niet meer kun-
Jï
Op verzoek van velen vermelden wij
hier het adres waar het blad
„Kunstzinnig" is te verkrijgen Dit
twee keer in het jaar verschijnende
blad beijvert zich voor de oprichting
van een christelijke kunst acade
mie. Het tweede nummer verschijnt
in november. Het adres is Stichting
CCS, Van Vredenburchweg 162 a.
Rijswijk (ZH); tel. 070-1608751.
Voor zijn tiende aflevering heeft het .Amsterdams
Stadsjournaal zijn heil gezocht bij de soldaten.
..Scènes uit het Soldatenleven" is gemaakt met me
dewerking van de VVDM (Vereniging van
Dienstplichtige Militairen) maar niet met steun van
het leger; daarvoor wijkt hij wat strekking en menta
liteit betreft te zeer af van de wervingsfilms van de
Legervoorlichtingsdienst.
Het gevolg was. dat niet ter plaatse kon worden
gefilmd, maar dat kazernelokalen moesten worden
nagebouwd, hetgeen met veel kennis van zaken
gebeurd is. ..Scènes uit het soldatenleven" wil. door
middel van interviews met soldaten en solda
tenvrouwen en gespeelde scènes, die een inkijkje
gunnen in de dagelijkse sleur, toekomstige soldaten
laten zien wat ze te wachten staat en aanwijzingen
geven voor verbeteringen binnen de dienst.
Ook ditmaal houdt het Stadsjournaal zich aan de
formule, die na enig gewrik en geëxperimenteer is
bereikt. Dat wil zeggen dat alle mogelijke problemen
worden aangestipt, op niets diep wordt ingegaan,
zodat de films zonder discussie geen cent waard zijn.
Het zijn aangeeffilms en als zodanig moeten ze
beoordeeld worden, niet na het zien maar pas na het
volgen van de discussie kun je ze op hun waarde
schatten.
Het sympathieke van ..Stadsjournaal"is en blijft het
ontbreken van vak-ijdelheid bij de makers ze willen
geen mooie film afleveren, ze willen door hun film
iets bijdragen aan de verandering van dingen in de
maatschappij die verandering behoeven. Bij
..Scènes uit het Soldatenleven" valt op te merken,
dat binnen het korte bestek van twintig minuten te
veel aandoe' 1 t besteed aan een speelse confronta
tie en VVDM-demonstratie. te weinig
vraagstukken: dienstweigering of
geen a eigering, dienstplicht of beroepsleger.
Drie korte films, vervaardigd met
subsidie van CRM, zijn deze week
aan belangstellenden vertoond:
„She" van Anton Kothuys;
..Transfusion", een Engels-
Nederlandse co-productie van Mart
Ambry, en „Verlies" van Olga
Madsen.
De minst pretentieuze en de meest
aangename van het trio is „She",
een fantasietje rond Willeke van
Ammelrooy, die de dromen van de
regisseur uitleeft in diverse verkle
dingen.
De vrees, dat er weer eens aan het
psychologisch duiden zou worden
geslagen, blijkt alras ongegrond:
het is luchtig, het blijft luchtig en
het wil luchtig zijn, een aardig, zeer
fraai gekleurd zeepbelletje dat
moeiteloos voortdanst, een lust
voor het oog. Cameraman Jan de
Bont zal aan het slagen zeker het
zijne hebben bijgedragen, maar
Kothuys dient geprezen te worden
omdat hij het fragiele ding zo ste
vig in de hand wist te houden.
..Transfusion" staat stijf van de
goede, sociale, milieubewuste be
doelingen: regisseur/scenario
schrijver Mart Ambry heeft gepro-
beerd het levensgrote probleem
van rijke (vuile) contra arme (scho
ne) landen tot simpele proporties
terug te brengen. Er is een vaste
land en er is een eiland, het vaste
land sterft aan over-
industrialisatie en kan alleen zijn
leven rekken door het eiland letter
lijk leeg te pompen terwille van het
schone water; eilandbewoners ko
men in opstand, goedwillende vas
telanders dié de eiland-guerrilla's
op verstandige wijze willen helpen
vallen tussen de wal en het schip,
hun goodwill komt te laat.
Een goed idee. maar slecht uitge
werkt. want als de folder er niet
was geweest zou ik van de hele film
geen snars hebben begrepen, zo
slecht Is de opbouw en zo verwar
rend de dialoog. Het moet toch
mogelijk zijn in een half uur een
duidelijk verhaal te vertellen, toe
nou' Olga Madsen. die in haar
eerste film de wraak tot onderwerp
koos. schijnt zich aan dit thema
verslingerd te hebben ..Verlies"
gaat over een vrouw wier man na
een werkzaam leven plotseling ver
kiest zijn dagen in eenzaamheid te
slijten in een fraai verbouwde boer
derij. Zij probeert een bemiddelaar
te charteren om hem tot terugko
men te bewegen, allerlei oud zeer
over een dood kind wordt losge
woeld Als de poging mislukt
wreekt ze zich op een bizarre wijze
op beiden.
Waarop in deze film wordt gemikt
blijft onduidelijk, is het een psy
chologisch drama? Of een mini-
thriller? Volstrekt levenloos is hij
zeker, zonder een greintje gevoel of
spanning. De tekst bekt goed, doch
is merkwaardig nietszeggend, zo
dat het geen wonder is dat Andrea
Domburg er geen weg mee weet en
wel een wonder dat Kees Brusse er
bij tijd en wijle toch nog in slaagt
een levend mens te lijken.
nen lezen) en op Teneriffe een ideaal
verbljf te stichten. Heinz vereert de
post waarbij hij werkte gregoriaans
als een heiligheid. Herbert wordt zijn
eigen moeder, in haar oude jurken,
■en waant zich onsterfelijk.
Ze praten ook zo. zinloos, onsamen
hangend; er is geen woord aan vast
te knopen. Ze doen, in de verte, den
ken aan die twee van Wachten op
Godot, en Achternbusch heeft ook
wel wat geleend van Handke, die de
taal ook van het gewone ontdeed.
Kletsen
Ook alle andere figuren, in een lange
boerenkroegscène, achter bier en
borrel, kletsen maar zo'n end weg. Of
Achternbusch wilde beduiden dat al
le Beieren maar wat meieren, en van
voren niet weten dat zij van achteren
leven, of omgekeerd. Daar valt
misschien wat bij te denken, omdat
het ook wel over godsdienst en oor
log gaat, in vage onbegrepenheden,
maar Achternbusch zei zelf. in een
interview onder andere: „Ik heb nog
nooit meegemaakt dat ik eigen ge
dachten met elkaar in verband kon
brengen."
En waarom zouden wij daar achteraf
dan pijnlijk moeite voor doen? We
laten het maar over ons heen gaan.
Nu kan volslagen onzin een ko
mische werking hebben ook Ach
ternbusch heeft hier en daar wat
leuks gevonden maar het ver
moeit ook gauw. Vooral als de ac
teurs niet vakbekwaam zijn en me
nigmaal vervallen in een vervelend
opzeggen. Daarbij is Achternbusch
nog geen filmer die met zijn beelden,
montage of ritme, een vervreemden
de of humoristische of satirische
werking bereikt, die zijn spelers niet
hebben opgebracht.
Wel is hij een filmer, die maakt wat
een ander niet zou (willen) klaarspe
len. En daarnaar kan een zeer bijzon
der. en klein deel. van het publiek
toch wel nieuwgierig zijn.
(Amsterdam-Cinetol 2)
Family Plot. Hitchcock's nieuwste
film in zijn oude stijl: misdaad met
een knipoog. Amsterdam - Cinema
International en Tuschinski; Rot
terdam - Thalia; Den Haag - Passa
ge; Groningen - Camera; Utrecht -
Catharijne; Den Bosch - Euro I;
Arnhem - Rembrandt; Nijmegen -
Carolus; Maastricht Studio;
Eindhoven - Studio; Heerlen - H5;
Enschede - Alpha; Haarlem - Luxor;
Breda - Mignon; Amersfoort - Euro;
Hilversum - Euro 2; Tilburg - Har
monie.
Casque d'Or. Klassieke film van Jac
ques Becker over de Parijse mis
daad rond de eeuwwisseling met
prachtige rollen van Simone Signo-
ret en Serge Reggiani. De gehele
week in Camera 2, Tilburg.
Le Bonheur. Boosaardige idylle van
Agnes Varda over de genade van het
geluk. De gehele week in Saskia,
Eindhoven.
Retrospectief van werk van Johan
van der Keuken, een van onze be
langrijkste cineasten, 8 en 9 septem
ber De Melkweg, Amsterdam.
Brother can you spare a dime. Bril
jante collage van de Amerikaanse
crisisjaren in film en werkelijkheid.
4 en 5 september Filmhuis Breda.
La Regie du Jeu. Prachtige, aller
minst verouderde zedenkomedie
van Jean Renoir uit 1939. Van 4
te m. 7 september in Filmhuis
Amersfoort; 7 sept, in Kaza, Den
Haag.
De Komedianten. Grieks meester
werk van Theo Angelopoulls, waarin
een stuk bewogen geschiedenis
wordt weerspiegeld in de lotgevallen
van een groep reizende toneelspe
lers. 6 sept. Filmkring. Enschede.
A Woman under the Influence. Tref
fende film over een vrouw met moei
lijkheden van John Cassavetes. De
gehele week in Studio K,
Amsterdam.
La Maman et la Putain. Schitterende
film over het zedelijk klimaat in
Frankrijk na de mislukte revolte
van 1968 van Jean Eustache. 8 sept.
Filmkring Enschede.
Pas si méchant que 9a. Bedroefde
komedie van de Zwitserse regisseur
Claude Goretta overeen sympathie
ke bankrover. De gehele week in
The Movies, Amsterdam.
DEN HAAG Zo snel mogelijk
worden de besprekingen afgerond
over de verplaatsing van het che
misch bedrijf Verdugt te Tiel. Dit
blijkt uit het gisteren door minister
Vorrink gegeven antwoord op vra
gen van het Tweede-Kamerlid Van
Ooien (PvdA).
Uit het antwoord blijkt dat de Gel
derse inspecteur voor de milieuhy
giëne reeds begin 1975 aandrong op
verplaatsing van het bedrijf naar
buiten de bebouwde kom, in ver
band met de onaanvaardbare ver
groting van het risico voor de omge
ving.
Richard Roundtree en Peter O'Tooie in „Man Friday"
In het geheel niet onaardig is het idee, om de roemruchte
avonturen van Robinsón Crusoë op zijn onbewoonde eiland te
laten zien via oog, hart en geest van Vrijdag, de kannibaal die in
Defoe's boek zijn blanke meester zo ontroerend dankbaar is voor
van alles en nog wat.
In de filmische variatie op het oude
thema „Man Friday" van scenario
schrijver Adrian Mitchell en regis
seur Jack Gold is Vrijdag helemaal
niet dankbaar en waarom zou hij
ook? Terwijl hij met drie stamgeno
ten keurig het begrafenisritueel in
acht neemt, hetgeen gebiedt dat do
den moeten worden opgegeten, wor
den zijn vrienden door Crusoë dood
geschoten en hijzelf gevankelijk
weggevoerd. In het vervolg moet hij
werken en leren, voornamelijk hoe
zeer hij zich schuldig dient te voelen,
want Crusoë is een bigotte, chauvi
nistische puritein.
Nobel
Vrijdag, het prototype van Rous
seau's nobele wilde, poogt op zijn
beurt Robinson te leren een gewoon,
natuurlijk mens te worden, maar dat
lukt niet erg Ten slotte is de verhou
ding zo verziekt, voornamelijk door
het voortdurend aanwenden van de
macht van het geweer, dat Vrijdag
de rollen omdraait: in het vervolg
moet Crusoë werken. Wanneer ze
LAREN Het jaarlijkse evenement
„Festikon" beleeft van 14 tot en met
18 september in het Singer-complex
in Laren (NH) zijn derde lustrum.
Het is een audio-visuele manifestatie
die een filmprogramma met enkele
tientallen speelfilms en veel korte
films omvat. Doel van Festikon is
mensen uit het onderwijs en het soci
aal-culturele werk op de hoogte te
stellen van nieuwe 16 mm-films en
van nieuwe ontwikkelingen op het
gebied van de audio-visuele vor
ming. Nieuw in deze manifestatie is.
dat na het Festikon in Singer nog in
Tilburg van 20 tot 22 september het
Brabants Filmfestival wordt gehou
den met een keuze uit de films die in
Laren hun première beleefden.
Soortgelijke regionale filmevene
menten worden voorts gehouden
van 17 tot 20 september in het
Filmhuis in Arnhem en van 30 sep
tember tot 2 oktober in het Audio
visueel centrum in Nijmegen.
Moeder ik ga trouwen. Higgins/Brand. Ibsen/De schoondochter Lawrence/Verr© vrienden
Ayckboum/Naar hel u lt|M Shakespea'e/Vicior ot Oe hinderen aan de macht. Vrtrac/ln wankel
evenwicht. Aibee/Dorp m opstand. Lope de Vega
Toneelgroep Theater, Rijnstraat 42. Arnhem. 085-437655
zijn beland op Vrijdags eiland, wordt
Robinsons wens om in de stam te
worden opgenomen niet verhoord,
de wilden zijn te bang voor zijn
slechte Invloed op hun kinderen Als
hij weer alleen op zijn eiland zit
schiet hij zich een kogel door het
hoofd.
Tenminste, dat was oorspronkelijk
het slot van de film die een parabel
wil zijn over de verhouding tussen
blank en zwart door de eeuwen heen.
waarbij blank zowel moreel als fy
siek het onderspit delft. Om onver
klaarbare redenen is in de Neder
landse versie dat einde veranderd:
Crusoë pleegt geen zelfmoord, hij
blijft gewoon zitten waar hij zit, op
het strand.
Het is jammer dat er in „Man Fri
day" zo verschrikkelijk veel wordt
gepraat, negentiende van het gebab
bel zou best gemist kunnen worden.
Bovendien acteren Peter O'Tooie als
Crusoë en Richard Roundtree als
Vrijdag erg toneelmatig, zodat de
film niet boven de middelmaat uit
komt. Dat ligt niet aan het idee maar
aan de uitwerking.
Amsterdam-Tuschinski 4. 14 jr.
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG Verenigingen en an
dere rechtspersonen kunnen vanaf 1
september net als „gewone" perso
nen strafbaar gesteld worden voor
in het Wetboek van Strafrecht om
schreven misdrijven en overtredin
gen. Tot nog toe was bestraffing van
deze rechtspersonen slechts moge
lijk volgens de bepalingen van enke
le bijzondere wetten Door de nieu
we bepalingen in het Wetboek van
Strafrecht zijn deze oude wetten nu
overbodig geworden
Het nieuwe systeem doet denken
aan dat van de Wet op de Econo
mische Delicten. Dat komt er op
neer dat wanneer een rechtspersoon
een strafbaar feit begaat, de vervol
ging kan worden Ingesteld en de
straf uitgesproken tegen de
rechtspersoon zelf. tegen degenen
die er achter zitten of tegen
rechtspersoon en natuurlijke perso
nen samen.
