Koningin Juliana gaat „Het Oude Loo" huren Juist in vakantie openbaren zich de huwelijksproblemen r If- Koorts redt leven van zieke hagedis S, c J Annemarie Rikken Magere melkvezel stauratie in achttiende-eeuwse stijl kostte 5,5 miljoen gulden Een l zomerdag met X - ■)ag 31 juli 1976 binnenland trouw/kwartet 9 BRO] ELLAT ANADA VELLE Las Pal». Rofti Fred Lammers Leque r» -- ram nr depen»oORN Na acht jaar vn Rott^f werken is de restaura- vnï tu het jachtslot -.Het Oude voltooid. In novem- o*èlcfret kasteeltje in het park uhst vroegere paleis Het £lorie zÜn hersteld. nwunfit er nu in grote lijnen ^MAREft als in het begin van de HRisTinde eeuw bij het overlij- koning-stadhouder Wil- no. ne^ Derde, de eerste Oranje bewoonde. erdam nj Loo is al lang geen eigen- beek ?er van de Oranjes. De leden meer koninklijke familie kunnen er enkele aanspraak meer op inrTanilden sinds de beschikbaarstel- lië nr H»r de staat in januari 1971 ein- Westonji'och krijgt Het Oude Loo weer Etelijke bewoonster. Koningin gaat het namelijk huren. De- o fen zal het huurcontract tussen i de rijksgebouwendienst wor- tekend. Voor een X bedrag °00 e huursom wordt erg geheim- o gedaan) krijgt de koningin de 50 iking over het jachtslot, dat q (ïwen een rol heeft gespeeld in 50 rnilie. a pepalingen in het huurcontract 3 n waarover lang is gepraat.Het clausule die in zekere zin een betekent op de privacy van de J Ir. Het rijk wil, omdat Het Ou- Istaatseigendom is en met over- ïlden is gerestaureerd, belang- j Sen gelegenheid geven dit mo- t van dichtbij te bekijken. Er is i in het huurcontract vastge- it het twintig hectare metende 'b iark rondom Het Oude Loo, als- Ie binnenplaats van het kasteei- d purende zestig dagen per jaar hijnlijk als de koningin met tie is voor ieder die daaraan !te heeft toegankelijk wordt. iterieur zal niet te bezichtigen [t Oude Loo is betrekkelijk én koningin Juliana, die van in de toekomst (daarbij denkt (gelijk aan de periode na haar ?n) regelmatig verblijf te hou- i dit historische kasteeltje, voelt begrijpelijk niets voor dat 1-alleman in haar privé- kken gaan rondneuzen. GENl 95.S0J és 9I'l°[st: 97.00 5,5 ^'stauratie van Het Oude Loo 5,5 miljoen gulden gekost. In dit 194 MP zi^n niet de kosten begrepen loo.'ffopoesten worden gemaakt om 97.50 persoonlijke wensen van de ko- te vervullen. Zo werd op haar bijzondere aandacht geschon- an de mogelijkheid logés te huis- n. Dat vroeg speciale voorzienin- lie niet waren opgenomen in het uratieplan. De kosten daarvan de koningin als toekomstig iter zelf betaald. I i bijna voltooide restauratie is op r gezet door de in 1970 overleden tect C. W. Royaards. Zijn opvol- j. B. baron van Asbeck, heeft de in uitvoering zijnde plannen van ïer Royaards met enkele kleine ringen gerealiseerd. Bij de res- jtie hebben afbeeldingen eri in- frissen die kort na het overlijden de koning-stadhouder van Het I Loo werden gemaakt goede ten bewezen. Het Oude Loo omstreeks 1830. De slotgracht, die het kasteeltje eeuwenlang omringde, was toen al gedempt. Zo romantisch stelde de architect Cuypers zich de toekomst van Het Oude Loo voor toen hij in het begin van deze eeuw opdracht kreeg het jachtslot te restaureren. In de loop der eeuwen is er veel aan het kasteeltje gedokterd. Een van de meest ingrijpende maatregelen was het dempen van de slotgracht door Lodewijk Napoleon. Hij vond zo'n gracht naar niets en was bang dat de dampen die eruit opstegen zijn ge zondheid zouden aantasten. De res tauratie die Het Oude Loo in 1817 - onderging (kosten 7725 gulden, in dié tijd een fiks bedrag) was niet. ge slaagd. Vooral het aanbrengen van nieuwe kozijnen en ramen was geen gelukkige beslissing. Te romantisch Koningin Wilhelmina besloot in 1904 het kasteeltje van haar voorouders in oude staat te laten herstellen. Geestdriftig als zij toen nog was voor dit plan ging zij, geholpen door prins Hendrik, als jonge vrouw persoonlijk -aan het graven om te kijken wat er nog restte van de honderd jaar eerder gedempte slotgracht. De beroemde architect dr. P. J. H. Cuypers kreeg opdracht de zaak deskundig onder handen te nemen. Achteraf moet wor den gezegd dat hij te romantisch te werk is gegaan. Hij maakte het jachtslot mooier dan het ooit was geweest., Architect Royaards, die in de jaren vijftig werd benaderd het opnieuw in verval geraakte kasteeltje van de on dergang te redden, heeft met koningin Wilhelmina vaak van gedachten ge wisseld over zijn plannen. Het Oude Loo lag Wilhelmina na aan het hart. Het was niet zomaar dat de religieuze bijeenkomsten die met haar steun re gelmatig in Apeldoorn werden gehou den, in Het Oude Loo plaatsvonden. Vanuit de personeelskamertjes (door Wilhelmina aangeduid als mijn flat je"), waarin zij haar laatste levensja ren doorbracht, had zij 's winters als de kale bomen het uitzicht verruim den Het Oude Loo in haar ge zichtsveld. Zittend bij het raam in de stoel die eens de voorkeur van haar vgder had, genoot Wilhelmina dan van het uitzicht op het kasteeltje dat haar zo vurig bewonderde voorvader Wil lem de Derde op 27 november 1684 kocht van Johan Carselius van Ulft. raakte. Tal van oude familiewapens, aangebracht op diverse plaatsen in het kasteel, herinneren daar nog aan Een ervan is van een zekere Margriet van Varick, die in het begin van de zestiende eeuw op Het Oude Loo resi deerde. Historisch interessant zijn ook de ge brandschilderde glazen, die allemaal zijn herplaatst. Op een ervan staat het volgende gedichtje: Duizend jaren duizend jaren heeft Oranjes stam gebloeid. Grooten Kareis lauwerbladen zijn er mee te saam gegroeid De naam Karei duidt op hertog Karei van Gelre. die evenals zijn beruchte veldheer Maarten van Rossum in het kasteel verblijf heeft gehouden. Wan neer Het Oude Loo is gebouwd is nooit achterhaald. Het gebouw heeft echter veertiende- en vijftiende-eeuwse ge deelten. Niet alle Oranjes hadden evenveel be langstelling voor Het Oude Loo. Stad houder Willem de Vierde en koning Willem de Eerste kwamen er graag. Koning Willem de Derde gebruikte het om logés in onder te brengen. In 1858 stelde hij Het Oude Loo ter be schikking van zijn oudste zoon. Kroonprins Willem (in 1879 overleden) ging de zuidelijke vleugel bewonen. Dit gedeelte van het kasteeltje heeft er de aanduiding „Prinsenkwartier" aan te danken. Twee bruggen Bij de restauratie van de afgelopen jaren is de slotgracht volledig her steld. Er is eeh nieuwe brug over het water gebouwd, eenvoudiger en ran ker dan de voorgaande. Het is weer een ophaalbrug geworden, althans bij de bouw ervan is er rekening mee gehouden dat de nieuwe brug als op haalbrug kan werken. Koningin Julia na zal binnenkort beslissen of de slotbrug in de toekomst, als zij op Het Oude Loo verblijf houdt, 's nachts moet worden opgehaald als in dagen van weleer. Er is een tweede brug over de slotgracht bijgekomen ten gerieve van de huisbewaarder, die permanent zijn intrek zal nemen in het kasteel. Dit bruggetje voor dagelijks gebruik komt uit bij zijn dienstwoning. De binnenplaats van Het Oude Loo heeft het besloten karakter van vroeger te ruggekregen. De zestiende-eeuwse fesco's, jachtta ferelen voorstellend, die in het begin van deze eeuw in Het Oude Loo wer den ontdekt, worden op het ogenblik in Amsterdam gerestaureerd. Zij krij gen weer een plaats in het representa tieve gedeelte van het kasteel ten zuiden van de poort. Daar is de grote zaal (vroeger de prinselijke kapel) met aansluitend de twee vertrekken die eens het „Koningskwartier" vormden. Vanuit de grote zaal kan men naar de hal en de grote ronde torenkamer Vanuit de hal is via een nieuwe trap de verdieping te bereiken. Daar zijn een paar slaapkamers, twee charmante to renkamers en enige logeerkamers. 11 11 zj J h| 10 1 2 door Rob Foppema Het lijkt op het eerste gezicht merkwaardig om het verschijnsel koorts te bestuderen met proeven op hage dissen. Wat kunnen koudbloedige dieren ons nu te vertellen hebben over verhoogde lichtaamstempera- turen? Familiewapen Het Oude Loo had toen al geschiede nis gemaakt. Leden van vele adellijke geslachten (Bentinck, van Varick, van Arnhem, van Voorst, van Isendoorn en van Stepraed) bewoonden het voordat Willem de Derde erin geïnteresseerd De poort en de binnenplaats delen Het Oude Loo in tweëen. Op de begane grond hebben deze twee gedeelten geen verbinding met elkaar. Ten noorden van de poort is accommoda tie voor het personeel. De keuken is onder de zuidelijke vleugel. Al met al o i is Het Oude Loo een verblijf geworden OUggeStl6T waar het goed toeven is. Maar elk experiment waar iets boeiends uit blijkt, is zijn eigen rechtvaardiging. En de stoei partij van de Amerikanen Har ry Bernheim en Matthew Klu- ger met hun woestijnlegu- aantjes (Dipsosaurus dorsalis) kan die test met glans doorstaan. Het maakte overi gens deel uit van een omvang rijker onderzoek dat ook de rol van koorts bij vogels en zoog dieren betrof. Goed. hagedissen zijn dan koudbloedig. Dat betekent dat ze hun lichaamstemperatuur niet regelen door eigen warmteproduktie: ze hebben steeds de temperatuur van hun omgeving. Maar dat wil bepaald niet zeggen dat ze hun temperatuur niet regelen. Ze doen dat alleen op een naar onze zoogdier-begrippen on handige manier: ze zoeken een warmer of koeler plekje op. Dat gaat bepaald niet zo ruw als je zou kunnen denken. Het is mogelijk om vast te stellen dat de normale lichaamstem peratuur van een woestijnlegu aan 38 graden is. En als zo'n beest in tegenstelling tot zijn gewoonte op een plekje gaat zitten waar hij 40 graden wordt, is er geen reden om vol te houden dat daar niet een hagedis met koorts zit. Laat hij zich tot 42 graden opwarmen, dan heeft het beest bepaald hoge koorts. Daaruit blijkt meteen dat een hagedis toch ook wel een aan trekkelijk proefdier is voor koortsonderzoek. Je kunt hem namelijk koorts bezorgen door de thermostaat van zijn hokje wat hoger te draaien. Zo verlie pen inderdaad de inleidende proeven van Bernheim en Klu- ger, op de medische faculteit van de universiteit van Mi chigan. De rol van lichaamstempera tuur (koorts) bij het doorma ken van een infectieziekte, werd nagegaan door kunstma tig geïnfecteerde leguaantjes bij verschillende temperatu ren te laten uitzieken. De re sultaten waren bijzonder over zichtelijk. Bij 38 graden, dus gedwongen levend met hun normale lichaamstempera tuur, bezweek driekwart van de hagedissen aan de ingespo ten bacterie Aeromonas hy- drophila. Bij 40 graden werd maar één van de drie diertjes het slachtoffer. En bij 42 gra den overleefden ze de infectie allemaal. joor Dick Ringlever fonj 139.2 Gen i: 132 16 4" 9, t. 1 ƒ1460 1060 1200 >4.41 .3.46 9.90 •6.45 .1.75 9.45 326 In die week zijn er drie gevallen, die de hostesses op in zon lakkend Mallorca meer dan gewoon bezighouden. Een toeriste ie in haar hotel niet goed werd, bij onderzoek pleuritus bleek te lebben en voor weken moest worden opgenomen; een vrouw die iet een hartaanval naar het ziekenhuis moest worden gebracht ?n drie echtparen, samen op stap, die in één avond 3500 gulden *mer werden grijpgrage handen hadden zich op de eerste dag 'an de vakantie in de hotelkamer meester gemaakt van al het rakantiegeld. Nijmeegse Annemarie Rikken (29), een van de negentien hostesses van Holland International, die deze zomer de duizenden zonzoekers op het eiland opvangen en begeleiden, kost dat evenals haar collega's extra avondwerk. Gesprekken met artsen, bezoekjes in het ziekenhuis, de rest van de gezinnen kalmeren en, voor de bestolen echtparen, veel heen en weer geloop tussen hotel en politie bureau, waar de guardia civil maar weinig aanstalten maakt de door de verzekering gevraagde verklaring op schrift te stellen. Als dat dan tóch eindelijk is ge beurd, volgt de gang naar de rechter, die de verklaring moet bekrachtigen, maar ondanks alle afspraken op het vastgestelde uur niet aanwezig blijkt te zijn. De rechterlijke macht in Spanje loopt niet hard voor de toe rist. Dés te meer wordt actie ge vraagd van de gastvrouwen, die. ter wijl heel Mallorca lijkt te bruinen op de playa's, er nog opmerkelijk blank bij lopen, zeven dagen per week in touw zijn en zelfs in hun spaarzame vrije siestauurtjes nog wel worden aangeklampt door toeristen-met- problemen i1 X a H X K (7 V Ruzies „Nou, problemen", zegt Annemarie, ..werkelijke moeilijkheden doen zich bijna nooit voor. Het zijn meer de kleine dingen waarmee de mensen zitten. Mensen, die bij voorbeeld niet weten hoe ze een cheque moeten verzilveren. Ja, je staat er soms ver steld van hoe weinig bereisd veel toeristen zijn. Echt waar, er zijn er nog altijd, die niet weten, dat Mallor ca een eiland is en zonder blikken of blozen komen vragen hoe laat de bus naar Ibiza vertrekt." Meer werk hebben de hostesses aan het bijleggen van kleine ruzietjes, vaak onder echtparen, soms zelfs on der mensen die op huwelijksreis zijn. Het zou niet de eerste keer zijn, dat de vrouw of de man komt vragen een toestel eerder naar huis te mogen. „Soms voel je je net een sociaal werksters, word je deelgenote ge maakt van huiselijke moeilijkheden, wordt je om een oplossing gevraagd. Bij voorbeeld voor die man. wiens vrouw er met een Spanjaard vandoor was, jawel, dat gebeurt regelmatig. Het lijkt soms wel alsof de mensen hier onderling meer problemen heb ben dan thuis. Dat is natuurlijk niét zo. Thuis zien ze elkaar alleen in de avonden en dan zijn er altijd nog de tv en de krant om de wrijvingen bedekt te houden. Maar hier trekken de mensen ineens 24 uur per dag met elkaar op en dan móeten die proble men wel boven water komen. Dat begint vaak al 's morgens vroeg als de vrouw naar het strand wil en de man liever met zijn krantje en zijn glaasje in de lounge van het hotel blijft. Gevolg: een woordenwisseling, kwade gezichten, verwijten. Jij wilt ook nóóit eens...." Excursies Tóch: Annemarie beschouwt zulke incidentjes als de jus over het werk. „Het feit dat je soms verpleegster, sociaal werkster en hostess tegelijk bent, maakt het werk Juist aantrek kelijk. Je bent meer dan zomaar een gastvrouw, die zorgt dat alles gladjes verloopt." Al vormt dót op vol Mallorca wel het leeuwedeel van het werk. Elke week zeven volle vliegtuigen afhalen en wegbrengen bij de luchthaven, wat twee keer zo'n duizend toeristen be tekent. nagaan of de aantallen klop pen met de kamerreserveringen, de dag daarna informatie-avonden or ganiseren en dan driemaal in de week spreekuur houden om eventue le problemen aan te horen, maar veel vaker voor het boeken van excursies. De mensen staan er soms voor in de rij. Of het nu om een barbecue avond met 1200 deelnemers gaat, of om een boottocht. „We merken dat de vakantieganger er steeds minder voor voelt hele dagen, dag in dag uit. aan het strand te liggen. Bij die wens moet je je aanpassen. Wij proberen dat door ook eigen evenementen te organiseren. Zoals een autopuzzel- tocht om de mensen in de gelegen heid te stellen ook eens dat andere Mallorca te zien. Die tochten zijn een enorm succes geworden." Geestelijk vader daarvan is John Va rion, bij Holland International ge- biedsleider voor de Balearen. Zijn indruk van zomer 1976 op Mal lorca: minder druk dan vorige jaren. Vooral de Engelsen en Duitsers heb ben het laten afweten. Verhoudings gewijs doen de Nederlanders het nog niet eens zo gek. „Gevolg daarvan is, dat de horeca bedrijven klagen. Ze halen lang niet de omzetten die ze gewend waren. Veel hotels, vooral de oudere, heb ben hun deuren moeten sluiten. Van de 200.000 bedden is dit seizoen ze ker een kwart afgevallen." Triest voor het horeca-wezen, een berg moeilijkheden minder voor John Varion omdat in tegenstelling tot vorig jaar overboekingen niet meer voor komen en hij niet, zoals toen. met een koffertje met een mil joen peseta's (40.000 gulden) de hote liers af moest om hen over te halen de gereserveerde kamers toch maar vrij te maken. Dit jaar zijn de rollen omgekeerd. En hoe het volgend jaar zal gaan? „Niemand kan daar een verstandig woord over zeggen. Wót je ook doet, hoe veel of hoe weinig je ook in koopt, het blijft altijd een gok. Soms een heel dure gok." Dat ziet er aardig en suggestief uit, maar het zegt lang niet alles, want de proefomstandig- heden zijn wel erg kunstmatig. Er is met name in het geheel geen inspraak voor de hagedis. Als koorts een biologische be tekenis voor deze beesten heeft, zullen ze toch op z'n minst hun eigen temperatuur moeten kunnen uitzoeken. Die verfijning was inderdaad aangebracht in het experi ment dat Bernheim en Kluger nu rapporteren (Science. vol.193, pag. 237-239), De legu aantjes zaten nu in een zo goed mogelijke nabootsing van hun natuurlijke woestijnomgeving. De luchttemperatuur werd op 30 graden gehouden. Drie warmtestralers boven de kooi zorgden in verschillende com binaties voor warme plekken in het zand op de bodem. De bodemtemperatuur vari eerde daardoor tussen 30 en 55 graden. Het heen en weer scha kelen met die warmtestralers is een elegant grapje. De hage dissen worden daardoor ge dwongen om geregeld een plekje op te zoeken met de temperatuur die zij willen heb ben. De nabootsings van het woes tijnklimaat ging zo ver dat 's avonds lampen en warmtestra lers uitgingen. De temperatuur van lucht, zand en hagedissen daalde dan tot 12 graden. Het eerste experiment in deze om geving verliep zeer bevredi gend. Van de dertien kunstma tig geïnfecteerde woestijnlegu- aantjes kregen er twaalf koorts (gedefinieerd als een verhoging van de lichaamstemperatuur overdag van minstens 0,6 gra den gemiddeld). Het beest dat geen koorts kreeg, bezweek na drie dagen. Van de twaalf andere overleef den elf hun infectie. De ene hagedis die na zeven dagen toch nog doodging, had op één na de laagste koorts ge had. Voorlopige conclusie: koorts bij hagedissen is niet een hersenschim van de onder zoeker. De beesten zorgen bij een infectieziekte eigener be weging voor eeh hogere li chaamstemperatuur (op die ene na) en dat bevordert ken nelijk het genezingsproces. Maar Bernheim en Kluger gin gen nog een stapje verder. Bij zoogdieren, merken zij op, wordt koorts vaak verminderd door het toedienen van een koortswerend medicijn, zoals bijvoorbeeld natriumsalicy- laat. Daarmee beginnen zij dicht bij huis te komen, want de mens moet ook in dit ver band tot de zoogdieren worden gerekend. En natriumsalicy- laat is broertje en zusje met het asperientje. (Ja, ik wéét dat Aspirine een gedeponeerde merknaam van Bayer is, maar de officiële stofnaam acetosal wil maar niet inburgeren.) Volgende vraag dus: hoe reage ren zieke hagedissen op een koortswerende behandeling met natriumsalicylaat? Om een lang verhaal kort te ma ken: slecht. Twaalf legu aantjes werden geïnfecteerd en behandeld. Vijf kregen toch koorts en bleven leven. Zeven kregen geen koorts en gingen dood. Conclusie: wanneer je een hagedis die een infectie ziekte heeft, zoveel salicyl geeft dat je de koorts onder drukt. is dat schadelijk. De koorts is kennelijk van groot belang voor het genezings proces. Het is niet bekend, schrijven Bernheim en Kluger, of die conclusie mag worden uitge breid tot hogere gewervelde dieren, tot en met de mens. Wel hebben we eerder aange toond dat het verschijnsel koorts bij reptielen, vogels en zoogdieren dezelfde ei genschappen heeft. Daardoor wordt het verleidelijk om te suggereren dat het verschijn sel ook een gemeenschappelij ke oorsprong heeft. „En als dat zo is, vermoeden wij dat de functie van koorts in vogels en zoogdieren dezelfde is als in reptielen; dat wil zeggen, dat koorts ontwikkeld is als een verdedigingsmechanisme dat de overlevingskansen bij infec tie aanmerkelijk vergroot." Dat is een boeiende gedachte, omdat koorts tot nog toe voor al gezien werd als een soort algemeen vergiftigingsver schijnsel, een ontregeling van de warm tehuishouding. Zij het dat die misschien niet hele maal negatief moest worden beoordeeld, omdat de tempe ra tuurverhoging de afweerre acties van het lichaam bevor derde. Het vermoeden van Bernheim en Kluger zou de accenten in die visie radicaal verschuiven. Daarbij past de kanttekening dat het nog niet meer dan een vermoeden is. Maar het zit er dik in dat beide Amerikanen op dit moment al bezig zijn om zich meer zekerheid te ver schaffen. Soortgelijke proeven bij zoogdieren liggen voor de hand. En ergens in hun verhaal komt zijdelings al een konijn voor. Een technische ontwikkeling waar we naar mijn gevoel best zonder hadden gekund, is de gesponnen melkei- wit-vezel waarmee de Coöperatieve Condensfabriek Friesland bepaalde vleeswaren wil opvrolijken. Het is misschien een filosofisch mooie gedachte om een koe vlees te laten leveren zonder hem te slachten, maar ik kan het procédé verder moeilijk als een stukje vooruit gang zien. Allerlei half kunstmatige eiwitprodukten die zijn en worden ontwikkeld (uit sojabonen, plantebladeren. gist.) hebben de be doeling om bij de produktie van eiwit een nogal ondoelmatige tussenschakel overbodig te maken, het dier Een nieuwe verwer kingsmethode voor melkeiwit gaat langs die bedoeling heen. De vleeswaren waarin de vezel wordt verwerkt, krijgen daardoor volgens de Friese ontwikkelaars een hoger eiwitgehalte Maar wij eten al meer eiwit dan wij nodig hebben En zelfs het wereldvoedselprobleem berust veel minder op speci fieke tekorten aan eiwit dan jaren geleden nog wel eens werd gedacht. Voor de witte sliertjes uit Leeuwarden lijkt moeilijk een andere rechtvaardiging te bedenken dan dat zij een nieuwe gebruiksmogelijkheid voor melk introduceren om de produktie van meer melk mogelijk te maken. En dat lijkt een magere rechtvaardiging.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1976 | | pagina 9