Nieuwe generatie ziet taal
ils onderdrukkingsmiddei'
fiisiiisiii
fllsilulll
ik houd niet
van schrijven
Saneringsregeling
oor visserijvloot
ironingen vraagt snelle
>eslissing Stevin-groep
uidafrikaan Verny February verwacht meer onrust
„Afrikaans
betekent voor
hen apartheid"
lan verdronken
Bezwaren
Bloemenhove
ongegrond
„Begijnenrijst" voor koningin
Nieuwe boeken
fllSlllallI
Doe boekjes voor
kinderen
Muitatuli's brieven
f8
fERDAG 26 JUNI 1976
BINNENLAND
TROUW/KWARTET 9
LO-
oor Willem Schrama
JSIDEN „Dit is een apartheidsgeneratie, jongeren die nooit iets anders gekend hebben dan
nderdrukking. Tot 1960 waren er zwarten, die nog een vorm van vrijheid kenden, al moet je dat
atuurlijk onmiddellijk tussen aanhalingstekens plaatsen. Maar dit vind ik eigenlijk ontzettend
erblijdend voor Zuid-Afrika, dat er een generatie is die alleen maar apartheid gekend heeft, maar
ie bereid is om duidelijk nee te zeggen. Daardoor krijgt het zwarte bewustzijn veel meer concept".
emie A. February (37), wetenschap-
tlijk medewerker aan het Afri-
s S tans Studiecentrum van de Leidse
üversiteit en Zuidafrikaan van ge-
jorte. ziet daarmee toch nog een
chtpuntje in de bloedige rellen die
orige week in het immense neger-
ttto Soweto begonnen en die uit-
ndelijk een officieus geregistreerd
ndental van ruim 140 en een nog
tel groter aantal gewonden oplever-
tn. Vernie February studeerde tot
jn vierentwintigste jaar op een
rarte universiteit in Kaapstad,
pam in 1963 naar Nederland waar
zijn doctoraat taal- en letterkun-
behaalde. en gaf gedurende enke
jaren gastcolleges in West-Afrika
n Suriname.
het systematisch opdringen van
Afrikaanse taal op zwarte scholen
it hij andermaal een symptoom
n het belang, dat Zuidafrikanen
in stellen om te bewijzen dat hun
noedertaal" puur is, al blijken op
isis van niet te keren historische
Iten de invloeden van autochtone
evolkingsgroepen op die taal veel
[Oter dan in Kaapstad en Pretoria
gaarne wordt beweerd.
Bantoe"
mwege het belang om die „moe-
rtaal" veilig te stellen is volgens
5.00
hem ook de term „Bantoe" als te
genstelling van blanke volledig in
het Afrikaans geïntegreerd. Een
term, die op geen enkele wijze een
rasaanduiding in zich verenigt, maar
die in de loop der Jaren als denigre
rende benaming van zwarten een ei
gen leven mocht gaan leiden.
Vernie February: „Door de zwarte
bevolking is het woord Bantoe socio-
logsich nooit geaccepteerd, zij noe
men zichzelf Afrikanen en de blan
ken Afrikaners. Maar dat levert voor
de blanken een taalkundige moei
lijkheid op, want als je vanuit het
Engels het woord Africans vertaalt,
kom je uit op Afrikanen. Vandaar
dat de tegenstelling Bantoe opzette
lijk is gecreëerd.
Je zou kunnen zeggen dat de taal
strijd van vorige week al in 1875 zijn
aanvang nam, toen het Genootschap
van Rechte Afrikaners de kop
opstak, maar veel meer nog zie ik de
jaren vóór 1950 die bewuste verwij
dering zich voltrekken, als mensen
als Malan en Eiselen een speciale
onderwijswet voor „Bantoes" gaan
ontwerpen. Dat is nooit rhér geweest
dan een systeem waarin de zwarte
weliswaar onderwijs genoot, maar
nooit méér dan waarmee hij bruik
baar zou zijn voor het blanke arbeid
sproces. Er werd ineens gesproken
van een „Bantoe-cultuur", waaraan
de kerken enorm hadden bijgedra
gen. Ze moesten leren trots te zijn op
hun „Bantoe-stam", ja, toen al zag Je
het voornemen om ze terug te druk
ken in hun stamverwantschap. En ze
moesten leren wanneer en hoe de
„Bantoes" in Zuid-Afrika waren ge
komen, om maar aan te geven dat ze
er later waren, wat volstrekt onwaar
is, want wie noemde Jan van Rie-
beeck ook al weer Hottentotten,
toen hij in 1652 in Kaapstad arri
veerde?"
Begrensd
„Die hele „Bantoe"-onderwijswet
was al een eerste aanzet om de zwar
ten uiteindelijk naar z.g. „thuislan
den^ terug te sturen. En door dat
alles loopt de taalkwestie heen. Met
het oog op het ontnemen van het
Zuidafrikaans staatsburgerschap
was het van belang om zwarten hun
eigen taal te laten leren, daarmee
zouden ze ten alle tijde begrensd zijn
in hun mogelijkheden. En de keuze
tussen óf Engels óf Afrikaans was
eigenlijk geen keuze. Ambtenaren
spraken met twee tongen. Officieel
heette Afrikaans dan niet verplicht,
als het maar gebeurde. Die voorkeur
is van meet af aan best te verklaren
geweest, omdat het zinnig was een
zwart kader te creëren dat Afrikaans
tenminste kon verstaan, om zodoen
de effectief in het arbeidsproces te
kunnen functioneren".
„En dat is wat deze jeugd beseft, dat
het Afrikaans wordt gebruikt als po
litiek instrument om een Afrikanise-
ringsproces op gang te helpen, waar
mee de mogelijkheden van elke
zwarte worden begrensd. Men beseft
dat Engels een wereldtaal is, waar
mee men verder kan komen dan het
Afrikaans, dat inhoudt dat ze altijd
in het verdomhoekje blijven zitten.
Zij beseffen dat de blanken als
groepjes van drie vier miljoen ont
zettend bang zijn te verdwijnen, niet
alleen biologisch, maar ook cultu
reel, en daarom wordt bij de zwarte
bevolking het keelgat afgedrukt, op
dat het Afrikaans kan blijven be
staan".
Dat is waarvan deze generatie
doordrongen is. Afrikaans betekent
voor hun een politie-agente, die zegt:
kom Kaffer, of die zegt: waar's jou
pas, of die een opdoffer kan geven
zonder dat iemand er iets tegen kan
doen. Kortom: Afrikaans betekent
voor hen apartheid. Die blanke heeft
nog nooit op gelijkwaardig niveau
met hem gesproken, hem nog nooit
meegemaakt als mens. En door zo'n
systeem van geïnstitutionaliseerd
Vernie Februari: „Elke dode bewijst dat de blanken nooit zullen winnen"
racisme wordt zo'n zwarte voorzich
tig. En dan hoor je: ze willen toch
niet. Dat vind ik een van de ergste
dingen om te horen van blanken, die
er vandaan komen: niet dat ze het zo
verschrikkelijk vinden, maar dat ze
het zo normaal vinden. Als Vorster
schermt met zijn cijfers over crimi
naliteit in Soweto, dan kan ik een
ander voorbeeld geven. In Zuid-
Afrika krijgt jaarlijks het grootste
aantal mensen de strop, en dat
wordt gesanctioneerd door de staat.
Verder vraag ik me dan af: waarom
gebeurt dat? Hoe wonen ze? In dui
zenden barakken, met nauwelijks
sanitair en vaak geen licht. Als je
bepaalde diersoorten te veel op el
kaar pakt. vreten ze op den duur
elkaar op. Agressie is dan een uit
laatklep van Je dichtbepaktheid.
Daarvoor hoef je niet naar Soweto,
kijk maar naar een doodgewone Ne
derlandse volksbuurt".
Meer onrust
„Het is de apartheid, die er de oor
zaak van is, die ook geen dialoog
meer tot stand kan brengen. Als er
bezwaren zijn heeft Voster maar één
antwoord: het geweer. En daar kun
je niet mee praten, alleen maar mee
sterven. De dialoog tussen blank en
zwart is een monoloog".
„Die honderdveertig doden, het
(foto Dirk Ketting).
klinkt ongelooflijk cru, maar ik ben
blij voor Zuid-Afrika dat ze gesneu
veld zijn. Want elke keer dat er een
zwarte sterft in Zuid-Afrika. bewijst
dat dat de blanken het nooit meer
kunnen handhaven. Precies zoals in
Vietnam: elke keer als er een dode
viel was dat een antwoord aan Ame
rika dat men het nooit zou winnen
Nee, ik heb het gevoel dat het or
steeds meer plaatsen in Zuid-Afrik:
onrustig gaat worden. We kunner
alleen maar hopen dat het zó onrus
tig wordt, dat de uitbarsting sn<
komt. Er waren vijf Jaar geleden no
mensen die geloofden in een vreet
zame afloop. Die mensen zijn er nit
meer. Het is nu te laat".
an een onzer verslaggevers
IRONINGEN Het gemeentebestuur van Groningen heeft er
ij de Stevin-groep (aannemers) op aangedrongen snel te be-
iissen of men al dan niet doorgaat met werken in Chili.
urgemeester H. Buiter en drie we-
ouders hebben gisteren een on-
houd gehad met de raad van be-
lur van Stevin en twee leden van
centrale ondernemingsraad. Deze
gatie zal op 6 september ook nog
!n onderhoud hebben met b. en w.
Rotterdam. Pas daarna kan een
ilissing worden verwacht over de
lere relatie met Chili,
ikheer R. J. Stratenus, voorzitter
de raad van bestuur van Stevin,
gisteren geschrokken te zijn van
e bewering dat het werken in het
aitenland door bepaalde regimes
ordt gebruikt voor politieke propa-
mda. Hij vond dat niet acceptabel,
olgens de heer Stratenus zullen bij
eindbeslissing de standpunten
an Groninen en Rotterdam zwaar
egen. Er zullen echter ook andere
ictoren mee worden gewogen. Bo-
widien zal in de komende tijd het
trsoneel van Stevin borden ge-
ladpleegd alvorens de raad van be
tuur een beslissing neemt, aldus
rof. dr ir J. K. J. Kokje, eveneens lid
an deze raad. Stevin heeft het werk
Chili voorlopig opgeschort,
oals bekend is Gronjhgen één van
Ie steden die het Stevin kwalijk ne-
len dat men in Chili werkt. Het
tadsbestuur van Groningen zal, af-
ankelijk van de eindbeslissing van
levin zijn definitieve standpunt be-
alen. B. en w. hebben toegezegd de
emeenteraad van Groningen te la
in uitmaken of er bij een negatieve
Indbeslissing maatregelen tegen
Itevin zullen worden genomen. Er is
ÖSTDONGERADEEL De 21-
irige J.Dijkstra uit Nes is gisteren-
üddag verdronken tijdens het
femmen bij de schutsluizen in
lokkumemieuwezijlen (gemeente
lostdongeradeel).
gedreigd, dat in dat geval geen
opdrachten meer door Groningen
aan de Stevin-groep zullen worden
verstrekt.
Van een verslaggever
HAARLEM De raadkamer van de
rechtbank in Haarlem heeft de be
zwaarschriften van de medisch coör
dinator en de directeur van de abor
tuskliniek „Bloemenhove" in
Heemstede tegen de kennisgeving
van een verdere vervolging onge
grond verklaard. In haar beschik
king heeft de raadkamer hun zaken
naar de terechtzitting verwezen. In
de bezwaarschriften was buiten ver
volgingstelling gevraagd.
Het betreft hier een uit 1974 dateren
de zaak tegen de medisch coördina
tor, de arts A. S. van den Bergh en
kliniekdirecteur F. Kause. Destijds
vorderde de Haarlemse hoofdofficier
van justitie, mr J. L. Andreae, tegen
de medisch coördinator en de kli
niekdirecteur een gerechtelijk voor
onderzoek: ten aanzien van de arts
terzake van het plegen van abortus
provocatus en de kliniekdireQ.teur
terzake van het uitlokken of mede
plichtigheid eraan. Begin deze
maand kregen beiden van de hoofd
officier een kennisgeving van verde
re vervolging. De medisch coördina
tor en de kliniekdirecteur zullen van
de beschikking van de rechtbank in
beroep gaan bij het gerechtshof in
Amsterdam, zo deelde hun advocaat,
mr L. Laus, mede.
Koningin Juliana heeft gisteren een bezoek gebracht aan enkele Brabantse gemeenten. Tijdens een
rondwandeling over het Begijnhof in Breda bood „begijntje" Frijters de koningin op symbolische
wijze „begijnenrijst" aan.
len Haag Het bestuur van het ontwikkelings- en sanerings-
)nds voor de visserij heeft een saneringsregeling voor de vis-
ïrsvloot, een regeling voor de door deze sanering werkloos
eworden schippers en een bijdrageregeling voor het treffen van
schnische voorzieningen ten behoeve van garnalenschepen
astgesteld.
at de saneringsregeling voor de
oot betreft is het de bedoeling, dat
i overheidsbijdrage voor elk aan de
Isserij onttrokken vaartuig 225 gul-
en per p.k. maal het motorvermo-
sn van het te saneren schip zal
edragen. In aanmerking hiervoor
)men officieel geregistreerde Ne-
frlandse vissersvaartuigen die
tenminste twee van de drie aan de
invraag voorafgaande jaren voor
f visserij werden gebruikt,
uiterlijk op 31 december 1974 in de
iart zijn gekomen en die tweederde
»n hun vaartijd voor de visserij zijn
ibruikt.
issers die werkloos zullen worden
ïidat hun schip via de bijdragere-
iling aan de zeevisserijvloot wordt
öttrokken. in afwachting hiervan is
»gelegd, kunnen onder bepaalde
aorwaarden ineens of gedurende
m hoogste 26 weken een bijdrage
atvangen uit het ontwikkelings- en
ineringsfonds voor de visserij,
ta hiervoor in aanmerking te ko
men moet men jonger dan 65 jaar
zijn, vóór 1 januari tenminste zes
weken in de visserij gewerkt hebben,
geen beroep kunnen doen op een
uitkering krachtens de werkloos
heidswet en een geldig bewijs van
inschrijving als werkzoekende van
het gewestelijk arbeidsbureau over
leggen
De hoogte van deze bijdrage is be
paald op maximaal 11.400 gulden
voor wie zonder wezenlijke onder
breking twee jaar aan boord heeft
gewerkt, en op maximaal 8.580 gul
den voor wie korter werkzaam was.
Verder is voor een bijdrageregeling
tong en schol door het bestuur van
het ontwikkelings- en sanerings
fonds tien miljoen gulden uitgetrok
ken Voor de bijdrage komen in aan
merking zij die een saneringsbijdra-
ge en een bijdrage uit het nog in te
stellen tong- en scholfonds hebben
gekregen Deze bijdrage zal 3,40 gul
den per toegewezen kilo tong en 0.70
gulden per kilo schol bedragen.
Zakatlas van uitgeverij Elsevier,
Amsterdam. 240 blz - 8.90 23ste
druk.
Geert Dammers, trilogie van Aart
Romijn. Ultg. Zomer en Keuning,
Wageningen, 4e druk. 540 blz -
24,50.
Van Heuvelrug en Eemvallei, door A.
P. de Kleuver. Natuur, historie en
folklore van zuidoost Utrecht. Uitg.
Zomer en Keuning, Wageningen. 168
blz - geen prijsopgave
Kleurentest, de opzienbarende test
die de persoonlijkheid bloot legt aan
de hand van kleuren, door dr. M.
Lilscher en I. A. Scott. Uitg. Meulen-
hoff, Baarn. 192 blz - 17.50; 2e.
druk.
Haymarket, familiesaga geschreven
door Claire Rayner. Uitg. De Boeke
rij, Baarn. 265 blz - 23.90
Bij uitgeverij Scheltens en Giltay,
Den Haag. verscheen het veertiende
deel van de Grote Nederlandse La-
rousse encyclopedie: KIMBE - LAVI;
716 bladzijden met vele illustraties.
AO-boekje 1618: Insektenplagen in
cultuurgewassen, door A. van Fran-
kenhuyzen Uitg. Stichting IVIO, Le
lystad. 20 blz - 1.40
Astronomie in beweging door drs.
Frank Israël. Uitg. Elsevier. Amster
dam, 212 pag veel illustraties, prijs
24,50 De auteur, verbonden aan de
sterrewacht te Leiden, geeft actuele
informatie en doet dat op een manier
die ook amateurs en zomaar be
langstellenden" aanspreekt.
Zelfstandig vermageren in 8 weken,
een psychologisch getest werkboek
van drs J. L. Zant. Uitg. Elsevier,
Amsterdam. 175 blz - 12.90
Galante verhalen uit de diplomatieke
dienst, door I.C. Debrot. Uitg. Tele-
boek, Amsterdam. 191 blz - 15.-
Herinneringen aan Julia, roman van
H. Herlin. Uitg. Bruna. Utrecht. 318
blz - 29.50. Bij dezelfde uitgeverij
verscheen Zwart Goud, roman van J.
Black. 392 blz - 29.50
Privé geheimen (vervolg op Privé
over privé) van H. v.d. Meyden Uitg.
Teleboek, Amsterdam 318 blz - 15.-
Lieve koningin, hierbij stuur ik u
mijn dochter, Sonia Gamers stuurt
twee van haar dochters uit Curagao
naar Nederland. Dit is het onder
werp van haar boek, dat uitgegeven
is door uitgeverij Leopold in Den
Haag. 94 blz - 13.90
Marguerite, roman van M. van Pae-
mel. Bekroond met de letterkundige
prijs 1975 van de provincie Oost
Vlaanderen. Uitg. Nijgh Van Dit-
mar. Den Haag. 121 blz -.ƒ 16.90.
Van uitgeverij Querido te Amster
dam, kregen wij de volgende Sala
manderpockets toegezonden: Koen.
door Jan Mens (6e druk; 224 blz.).
Verhalen uit de tijd van dc jazr, door
F. Scott Fitgerald (2e druk; 160 blz).
De wereld een dansfeest, door A. van
Schendel (13e druk; 185 blz), Ram
Horna en andere verhalen, door Anna
Blaman (2e druk; 126 blz) en Rood
paleis van F. Bordewijk (5e druk; 160
blz). Prijs per deeltje 5.50
Tussen Brusse en Parijs, door Jan
Brusse. Uitg. Unieboek. Bussum. Se
lectie uit de wekelijkse rubriek in
Elseviers Magazine en zijn vaste ru
brieken bij AVRO televisie en radio.
182 blz - 9.90
Zelf was ik op zoek naar kleine
handzame boekjes die kinderen op
vakantie zouden kunnen meenemen.
Leuke boekjes die nog net fn de
speelgoedtas passen die mee mag in
de auto, de trein of het vliegtuig.
Boekjes niet alleen om te lezen,
maar ook om onderweg of op een
regenachtige dag wat mee te doen.
Precies op tijd komen vier kleine
boekjes van uitgeverij Ploegsma mij
onder ogen. Ze gaan over papier
(plakken, knippen, vouwen, versie
ren), toveren (trucs), drukken (lino
leum, hout, zijde, etsplaat) en bivak
keren (kaartlezen, vuurtje stoken,
enz.). Het boekje over bivakkeren is
natuurlijk bij uitstek geschikt om in
de vakantieweken bij de hand te
hebben. Een boekje als „Drukken"
kun je misschien beter voor de herst
bewaren. De boekjes „Papier" en
„Toveren" zitten daar net tussenin.
Het aantrekkelijke van de nieuwe
serie van Ploegsma (er komen nog
meer van die boekjes) is dat elk
boekje kindern niet alleen aan het
werk, maar ook aan het denken zet
De tekst, de foto's en tekeningen
hebben ook een encyclopedisch trek
je: er wordt iets verteld over vroeger,
het hoe en waarom van dingen wordt
uitgelegd en kinderen worden zelf
weer op ideeën gebracht.
De prijs per boekje is nog net op te
brengen: op een dubbeltje na zeven
gulden. Ik schat dat kinderen van af
ongeveer zeven Jaar er mee uit de
voeten kunnen.
PJH
De eerste publikatie van brieven van Multatuli verscheen in
1890, drie jaar na de dood van de schrijver de (voorlopig)
laatste publikatie is te vinden in het mei/juni-nummer van
het tijdschrift "Maatstaf"
De belangstelling voor deze brie
ven en de vlijt en zorg waarmee
zelfs het kleinste krabbeltje van
deze schrijver wordt omringd,
lijkt wat overdreven. Maar wie
ooit in de werken en brieven van
Multatuli heeft gebladerd en heeft
ingezien hoe juist bij deze man
leven en werken samenhangen, zal
gretig op elke nieuwe publikatie
afstuiven. Vandaar dat hier met
enige nadruk deze publikatie in
"Maatstaf" wordt gesignaleerd.
reden die mij 't schrijven van Mé
moires belet. De herinnering doet
mij meer pijn dan ik verdragen
kan. Om staande te blijven moet
ik trachten te vergeten, of liever
(want vergeten is onmogelijk) de
al te smartelijke herinnering terug
te dringen. Dit doe ik dan ook
methodisch, door altijd bezig te
zijn met iets wat me zeer Inspant".
Aan Engel
Bewijs
Trouwens: deze brieven op
zichzelf zijn al een bewijs van het
belang van deze brieven, want tus
sen allerlei kleine en niet meer
zoveel ter zake doende opmerkin
gen. geeft Multatuli opeens in één
van deze brieven een toelichting
op zijn eigen Woutertje Pieterse.
Er zijn er die het verhaal van Wou
tertje Pieterse hebben beschouwd
als een autobiografisch verhaal,
maar dat is ten onrechte.
„Mijn leven zou neerkomen", zo
schrijft de dan 61-jarige Multatuli
op 13 september 1881 aan zijn neef
Engel Douwes Dekker, „op Mé
moires, die ik niet geven kan om
dat het onmogelijk is z'n leven,
omstandigheden, lotgevallen en
denkbeelden te beschrijven zon
der daarbij te beschikken over in
timiteit van anderen. Herhaalde
lijk ben ik door uitgevers om Mé
moires aangezocht, maar ik zie
geen kans ze te maken. Het veran
deren van persoons- en plaatsna
men baat niet. De lezer zou al zeer
spoedig de ware namen uitvinden
en ik geloof geen vrijheid te heb
ben anderen op publiek terrein te
slepen. Jammer is het! Want ik
heb inderdaad veel ondervonden
en bijgewoond. Maar....veel gele
den ook! En dit is een tweede
De door J. Kortenhorst voor
"Maatstaf" geredigeerde brieven
met elkaar twaalf stuks zijn
gericht aan Engel, de oudste zoon
van Muitatuli's broer ds. Pieter
Douwes Dekker en geschreven en
verzonden tussen augustus 1881
en augustus 1882 Uit de brieven
blijkt o.a. dat Multatuli zich al een
oud man voelt, hoewel hij dan nog
maar net 61-62 Jaar oud is.
HIJ kijkt terug op leven en werk
(zoals uit het hierboven a an ge
haalde fragment blijkt), vraagt
zich af hoeveel winters hij nog zal
meemaken, meiert uitvoerig over
een nieuwe kachel en de daarvoor
bij uitstek geschikte antraciet,
klaagt over zijn gezondheid en
zijn onvermogen om te werken (er
is soms een achterstand van
maanden in het beantwoorden
van brieven en „ik houd niet van
schrijven"), beschrijft het plezier
dat hij heeft aan de als pleegzoon
aangenomen kleuter Wouter en
constateert de geweldige afstand,
die er gegroeid is tussen hem en
zijn eigen kinderen.
Op dit punt blijken deze brieven
een uitstekende illustratie te zijn
bij de schouwing over Muitatuli's
verhouding tot zijn vader, vrouw
en kinderen, die Paul Van 't Veer
in hetzelfde nummer van "Maat
staf" publiceert als een voorschot
op de biografie, die hij van plen is
te schrijven.
Multatuli, naar een tekening Engel Douwes Dekker, Mui
van de Brugse kunstschilder tatuli's oom-zegger, wiens cor-
Jef van de Fackere.
respondentie met Multatuli
nu gepubliceerd is.
