:harles Ives' kopieerlust
des dagelijksen levens
Er schoof een wolk voor
de ster Elly Ameling
Canadese groep
speelt crisisjaren
'rogramma van
udjes uit Amerika
Z1
Vader en zoon(s) bij het
Nederlands Kamerorkest
Meerssen huldigt
Charles Eyck
Amerikaanse
oorwerken in
oncertgebouw
Personalia
Muzikaal festival-programma
van het Nationale Ballet
INSDAG 8 JUNI 1976
Kunst
Trouw/Kwartet 9
oor R. N. Degens
MSTERDAM Charles Ives
de meestgespeelde Ameri-
lanse componist in dit Hol-
nd Festival, en hij verdient
it. Met George Gershwin was
wellicht de enige compone-
nde Amerikaan in het „se-
euze" genre die iets eigens
in de Amerikaanse kunstmu-
ek bijdroeg.
>en Gershwin op 39-jarige leeftijd
1937 overleed was hij beroemd
or onder meer zijn Rhapsody In
zijn Planoconcert, zijn Porgy
id Bess en zijn talloze songs. Ives
is in dat jaar 63 geworden, had het
ootste deel van zijn oeuvre al ge-
hreven maar was nagenoeg onbe-
nd. Het was ook geen plezierige
uziek om te horen en dat wist Ives
lf ook. maar hij wilde geen conces-
?s aan het publiek doen. Ives had
t materieel zeer goed dank zij een
oeiend verzekerings-agentschap en
ardoor kon hij zich rustig (overi-
ns alleen in de avonduren) aan het
nponeren wijden.
grote Ives-renaissance met talloze
tvoeringen van zijn werken en vele
ammofoonopnamen daarvan, moet
Dor een deel worden toegeschreven
in het misverstand, dat men in hem
n voorloper van de hedendaagse
vant-garde-componisten ontdekt
>u hebben. Ives was in die zin
isschien een voorloper dat hij vóór
eerste wereldoorlog al precies
irfde schrijven wat hij goed vond,
inder zich iets van andermans stij-
enof smaken aan te trekken. Als hij
ij voorbeeld gelijktijdig twee of
leer marsen tegen elkaar in liet spe-
»n. deed hij dat om een indruk te
even van een of andere nationale
•estviering, waar hij dat, in de open
icht, had horen gebeuren. Polytona-
teit, jawel, maar niet als uitgangs-
unt. maar als gevolg van een zekere
zijn op eenzelfde schema gebouwd:
vage, mysterieuze inleiding met flar
den van volksliedjes, een plotselinge
fortissimo-uitbarsting met veel koper
en slagwerk, daarna abrupte terug
keer van de bijna-stilte met lang aan
gehouden pianissimo-akkoorden.
In het laatste deel komt er nog een
koortje bij dat een vroom lied zingt.
Volstrekt spontane, melancholieke
en soms sentimentele muziek, die wel
karakteristiek is voor het/meeste van
Ives werk, maar die allerminst tot
zijn best geslaagde uitingen behoort.
Het werd met grote overtuigings
kracht en met een uitstekende be
lichting van details onder Boulez-
leerling Richard Duffaolo gespeeld.
Poging
Ives nam het programmadeel na de
pauze geheel in beslag. Vóór de pauze
moesten Wallingford Rlegger en Aa
ron Copland de beschikbare tijd de
len met „Dichotomy" van de eerste,
en het Pianoconéert uit 1926 van de
tweede. Dichomoty van de nu 91-
jarige Riegger werd in 1932 gecompo
neerd en was met zijn schokkende
ritme destijds wel een geavanceerd
stuk muziek. Nu lijkt het met zijn
goed overdacht technische opbouw
interessanter dan het klinkt.
Daarmee heeft het al veel voor op het
door André Rutten
Toronto Workshop in „Ten
years lost" (tien verloren
jaren 1929-1939)
Daar groeit een hele reeks scènes uit,
dikwijls door liedjes met elkaar ver
bonden. ZU worden op een verras
send soepele manier, bijna uit de los
se pols. gedaan: wisselende groepjes
acteurs geven verschillende situaties
aan, het gedrag van mensen daarin.
ww. AMSTERDAM Het Holland Festival heeft niet aHeen Ameri-
Pianoconcert van Copland dat wei- kaanse toneelgroepen naar Nederland gehaald, ook een Canade- Het ls voor Nederlanders lang niet
nier moor ic /lork aan Tnint/lra a*% nn/*nl CA* TV» O a niAwlFfUAM TT* AM Ii
altijd goed te volgen. Als je de situa-
nig meer is dan een zwakke en nogal se: The Toronto Workshop. Een groep die bezijden het officiële
academische poging een serieus solo- toneel eigen wegen gaat
concert in een jazz-idioom te schrij-
T.n', ZoJïort op °frshwln's RhaP„s°; In Nederland - en in andere streken
dy in Blue en Pianoconcert (1924
van Europa treedt de groep op met
resp. 1925) was dit een van de groot- een musical, die een soort documen-
Charles Ives in 1917
„kopieerlust des dagelijksen levens"
die men in veel van zijn programma
tische symfonische werken hoort.
Feest
Zoals in de vrijdagavond door het
Concertgebouworkest in Amsterdam
gespeelde Holidays Symphony uit
1913 waarvan de vier onderdelen elk
ste missers van Copland. Die, on
danks deze en vele andere composi
torische misbaksels, tot op heden een
een nationale feestdag tot onderwerp
hebben: Washington's birthday. De
coration day, Fourth of july en
Thanksgiving and Forefather's day.
taire is over de jaren dertig van deze
eeuw in Canada: „Ten lost years"
(tien verloren jaren), gebaseerd op
dominerende figuur in het openbare een boek van de Canadese journalist
amoriimoncA muziekleven kon - -
flOLWFWAL
door Jac. Kort
BROEK IN WATERLAND Voor het concert, dat David Zin
man met het Nederlands Kamerorkest in de hervormde kerk in
Broek in Waterland gaf, was een programma gekozen, waarop
slechts twee componistennamen voorkwamen, n.l. Bach en
Mozart.
Amerikaanse
blijven. ■ÜH
De Braziliaanse pianiste Cristina Or-
Om de zaak in het gareel te houden J'12 zette er zlch vrijdagavond met vraagd wat zfj zich van die jaren
als diverse orkestgroepen het aan haar niet geringe pianistische capaci- dertig, de jaren van „De Depressie",
feestgedruis op eigen houtje en met teiten voor in, en het Concertgebouw bij ons in Nederland „De Crisisjaren",
orkest onder Duffalo hadden weinig
moeite met deze jazzy-Copland. Het
publiek uiteraard ook niet. vandaar
het gulle applaus. Dat de uitvoeren
den in elk geval wel toekwam. Dat
gold trouwens voor dit hele program
ma van oudjes, waarvan er eigenlijk
maar één het nog best doet: Ives.
eigen tempo deelnemen, moet er een
tweede dirigent aan te pas komen. De
vier onderdelen van deze symfonie
Barry Broadfoot. Die heeft intensief
heel Canada afgereisd en een groot
aantal mensen van allerlei slag ge-
herinnerden. Het ging wel om een
totaalbeeld van die periode, maar dat
werd bereikt door een collage van een
grote reeks persoonlijke ervaringen,
waardoor dat beeld menselijk en le
vendig werd en authentiek
Verrassend
Zo is de voorstelling ook: een verras
sende collage van reeksen persoonlij
ke ervaringen. Die worden uitgebeeld
op een vloeiende, beeldende, relative
rende manier. De groep, vier actrices,
zes acteurs, gekleed zoals gewone
mensen toen gekleed waren, komt
zingend het toneel op en waaiert
daarover uit. Een meisje gaat achter
MEERSSEN - Zuidelijk uitbundig die^chtS ïf?1 °Pge-
heeft het Limburgse Meerssen zater- steld- aansluitend bi) een klein hoog
Dor P. Visser
MSTERDAM Het moet voor de
den van het Nederlands Kamer-
lor een teleurstellend gezicht zijn
weest: op eerste pinksterdag,
morgens om elf uur, een nog voor
en kwart gevulde Grote Zaal van
t concertgebouw met toehoorders
zien! Aan de uitvoering van hun
nerikaans programma was het niet
horen.
i hebben, samen met Charles de
olff aan het orgel, een uiterst be-
tme prestatie geleverd van meer
n drie-en-een-halve eeuw koorwer-
n van minstens interessante, zij
t dan niet altijd even „mooie" mu-
k in deze waslijst van twaalf korte
itgezonderd één lange) stukken. Er
geestelijke koormuziek uit de
gin tijd zoals er toen ook in Europa
schreven en gezongen werd; en dan
tok er ineens een (kort) stuk satire
uit 1778 van William Billings, die
n zijn vroegere composities door de
ltiek blijkbaar vinnig op zijn num-
was gezet, hetgeen hij be-
itwoordde met een vierregelig koor-
Tkje dat hij al even vinnig „Jar-
n" noemde en waaruit met wellui-
nde dissonanten een voorproefje
srd gegeven op het meer dan een
uw latere werk van Ives. In een vlot
speeld orgelstuk van Ives voor or
en in zijn Psalm 67. voor koor.
eek dat zijn muziek nu ook hier
int „over te komen". Copland was
genwoordigd met een „Pre-
ftble" voor orgel en zijn (lange), op
Genesis-tekst geschreven stuk
lor koor en mezzo-sopraan, „In the
ginning". De soli in deze interes-
nte muziek werd in fraaie klank
zongen door Sibylle van Raap-
>rst De ..Carnival-Suite" van Ro
lt Crandell voor orgel was aange-
indigd als: „Wat muzikale dwaas-
Id" en herinneringen uit de (vroe-
rei geïmproviseerde Italiaanse ro
edie. een stuk met een wel prettige,
twat langdurige klank.
et concert werd besloten met de
estige muziek van Jean Berger,
estig gezongen op een geestige
'kst: „It is good to be merry and
Maar aangezien er wel vijf componis
ten zijn geweest, die de naam Bach
droegen Johann Sebastian en vier
van zijn zoons en behalve
Wolfgang Amadeus ook diens vader.
Leopold, in zijn tijd een grote naam
had als vioolpedagoog en componist,
was dit programma bij uitstek ge
schikt om na twee eeuwen vergelij
kingen te maken tussen het werk van
vader en zoon(s). Want behalve het
concert voor viool, hobo en strijkor
kest in D kleine terts. BWV 1060. van
vader Bach, hoorde men ook de Sin-
fonia in F groot van diens oudste
zoon Wilhelm Friedemann en de Sin-
fonia concertante in A van zijn jong
ste componerende zoon, Johann
Christian.
de fraai en geïnspireerd, hetgeen de
volle kerk met langdurig applaus be
loonde.
Ter inleiding concerteerde Jan Jon-
gepier een half uur op het nogal ont
stemde orgel.
flOLWFejTIV^
dag de aldaar geboren kunstenaar
Charles Eyck gehuldigd. Gezeten in
een open calèche, voorafgegaan door
ruiters te paard, en omringd door
muzikanten van twee harmonieèn
beleefde de bijna tachtigjarige
kunstenaar met zijn echtgenote, kin
deren en kleinkinderen, een ware tri
omftocht. Zijn vriend, de dichter Ber
tus Aaf jes, onthulde bij de door Eyck
gebouwde St. Jozephkerk het naam
bordje van de Charles Eyckstraat.
De kunstenaar zelf onthulde een door
hem aan Meerssem geschonken
beeld, voorstellend moeder en kind;
zijn kleinzoon Charles bracht aan het
geboortehuis van zijn grootvader een
herinneringssteen. Tenslotte volgde
de opening van een expositie in het
raadhuis van Meerssen. De burge
meester, mr L. Corten. nöemde Char
les Eyck een groot, gul en hartelijk
zoon van Meerssen.
podium, waar iemand met een viool
op gaat zitten. Links is er een lager
podium met stoeltjes en gitaren. Uit
de groep treedt, terwijl het gezang
zachtjes door gaat, de een na de
ander naar voren met een eigen
verhaal.
tie niet herkent UJkt ook de tekst je te
ontsnappen Als je een situatie wel
herkent, ontdek Je hoe verrassend ze
die uitbeelden: de opkomst van de
radio b.v., of de toestanden die ont
stonden, toen de ongemeen populaire
Prince of Wales uit die tijd, eenmaal
koning geworden, afstand van de
troon deed om met mrs Simpson te
trouwen, de nood-gedwongen
landverhuizingen In Canada.
Zo zfjn er natuurlijk meer raakpun
ten. Ook het slot in ieder geval, als de
oorlog in Europa uitbreekt en Cana
da zijn leger op peil brengt: er wordt
wat geëxcerceerd en gemarcheerd
De mannen, daarvóór nog werkloos,
krijgen er plezier in. Dan verschijnt
er. op haar eentje, een moeder, die
over haar zoon vertelt, die in 1932,18
jaar oud. van school gekomen, nooit
een baan had kunnen krijgen, totdat
hij in het leger kwam en in 1942
sneuvelde. „Hij was een erg goede
soldaat, zegt zij. Want eindelijk had
den ze hem nodig".
Als jc dan denkt aan de jeugdwerk
loosheid van nu
Welnu, vader moge dan in die tijd
voor een oude pruik zijn gehouden en Hnor Adr Haaer
de zoons voor veelbelovende nieuw-
lichters, nu is het andersom: het vi
ool-hobo-concert sprankelt nog van
leven en boeit ons door de vele
vondsten, die het bevat, de werken
van zijn beide zoons klinken ons
sterk gedateerd in de oren: vriendelij
ke en goed gemaakte keuvelmuziek-
jes en meer niet.
SCHEVENINGEN De minnaars van het lied zullen aan het Holland Festival 1976 weinig
herinneringen overhouden. In de eerste plaats vanwege de quantiteit: een recital door Elly Ameling
en Paul Sperry in Scheveningen en een recital door Paul Sperry in Den Haag en in Amsterdam.
Net omgekeerd is het bij de beide
Mozarts. Vader Leopold componeer
de zijn Sinfonia in Bes naar alle rege
len der kunst, zijn zoon schreef als
dertienjarige jongen zijn Cassation
in Bes (een soort van serenade) waar
de stukken afvliegen voor wat betreft
originaliteit en durf Er is wel eens
beweerd, dat Leopold de hand van
het kind Wolfgang heeft vastgehou
den, wanneer dat aan het compone
ren was. Maar wanneer je op èèn
concert het werk van de vader en dat
van de dertienjarige zoon hoort, lijkt
die bewering absurd. Wolfgang over
trof gewoonweg zijn vader even sterk
als „muziekvinder", als vader Bach
zijn zoons.
Alleen daarom al was het zo interes
sant. op dit concert de generaties
naast elkaar te beluisteren.
Thomas Magyar viool en Thomas In-
dermühle gaven van Bach's Concert
een gave en boeiende vertolking. Piet
Nijland, viool, en Herre-Jan Stegenga
droegen de Sinfonia concertante
voor. waarbij de eerste bepaald niet
gelukkig was in zijn toonvorming
Het Nederlands Kamerorkest speel-
Het Belcanto en ook de koorzang
staan bij de organisatoren van het
Festival kennelijk niet in een goed
blaadje. Over de kwaliteit van het
recital in het Scheveningse circusthe
ater handelt dit verslag. En daarbij is
weinig reden tot juichen. Elly Ame
ling was vorig jaar in dit zelfde thea
ter. werd het hoogtepunt van het
festival, een stralende ster op het
glanspunt van haar kunnen. Zaterda
gavond schoof er een wolk voor die
ster, men wist de twinkeling aanwe
zig doch het bleef grotepdeels ver
huld. De ster heette Ameling. de wolk
Paul Sperry. Het is volstrekt onbe
grijpelijk dat men deze Amerikaanse
tenor heeft geplaatst naast Elly Ame
ling. Het mag dan waar zijn dat aan
deze vertolking van het „Italie-
nisches Liederbuch" van Hugo Wolf
een uitvoering in New York vooraf
ging. dit' feit kan de keuze niet
rechtvaardigen.
Eisen
Elly Ameling
politieke verzen. Carducci verkreeg
in 1906 de Nobel-prijs en Ada Negri,
die In 1945 overleed, betoont in haar
soms revolutionaire oeuvre medele-
ven met maatschappelijk misdeel
de Italiaanse den. Deze vier zijn verantwoordelijk
voor de teksten van de 46 Wolf-
liederen, een verzameling die geen
Paul Heyse. aan wie in 1910 de No- aanspraak maakt op een onverbreke-
belprijs werd toegekend, vertaalde lijke eenheid. Het Liedboek vraagt
gedichten van een tiental auteurs, dan ook de uitersten. Uitersten in
Het is waar, dat het „Italienisches
Liederbuch" enorme eisen aan de
vertolkers stelt, de Oostenrijkse com
ponist Wolf. deze vereerder van Wag
ner. dook voor dit in twee perioden
geschreven werk
poëzie.
Onderscheiding De adjunct
griffier van de staten van Limburg P.
H. A. Houben (61) is benoemd tot
officier in de orde van Oranje
Nassau.
Jammer dat het tekstboekje geen
nadere aanduiding gaf. men bleef in
het ongewisse. De lyrische dichter
Leopardi, die slechts 38 jaar werd, is
een poeët van het uitzichtloos pessi
misme. Giusti blonk uit in satlrisch-
vocaal kunnen, uitersten in poëtische
beleving, uitersten in instrumentale
begeleiding
Irwin Cage heeft die poëzie, heeft
Wolf volkomen begrepen. Het is on
juist te spreken van een begeleider.
hij was veel meer. Hij was zelf dich
ter. Die stomme pianotoetsen fluis
terden de teksten, lieten de humor,
de dramatiek, de lyriek, de roman
tiek naar voren komen, alle liederen
kregen hun waarde. Men aarzelt
voorbeelden te noemen, doch tussen
al die 46 hoogtepunten was daarzo'n
Juweel van een begeleiding in „Nein.
Junger Herr". Grandioos.
Onder kunnen
Het is typerend voor dit recital, dat
daar, waar beide vocalisten even de
wat starre voordracht doorbraken,
het publiek een open doekje gaf. Een
beetje humor was genoeg om de voel
bare teleurstelling even te vergeten.
Natuurlijk was Elly Ameling een
groot zangeres, doch in vergelijking
met vorig jaar bleef zij onder haar
kunnen. Opvallend dat zij in de
meest bekende liederen: „Auch klei
ne Dinge" en „Ich hab in penna" tot
de beste prestaties kwam. In feite is
het begrijpelijk dat men met een
tenor die zo duidelijk onder hèèr
kunnen bleef geen topniveau kon
verwachten.
Zoals gezegd heeft Paul Sperry nog
twee recitals met op het programma
liederen van Amerikaanse componis
ten. Wellicht dat hij zich hierbij kan
revancheren voor dit teleurstellend
optreden. Zijn vocaliteit is van week
klankkarakter en kleine omvang.
Zijn voordracht was niet altijd over
tuigend doch er waren in dat opzicht
ook veel positieve elementen. Doch
daarmee kan men een festivalkeuze
niet rechtvaardigen, zeker niet als
ook de schoonheid van de stem geen
argument geweest kan zijn.
door Hans W. Ledeboer
ROTTERDAM Het programma, waarmee het Nationale Ballet
zich in het Holland Festival presenteert, is uitgesproken een
programma van muziekdans: twee echte muziekballetten, „Doni
zetti Variaties" van Balanchine en „Ginastera" van Rudi van
Dantzig. Vervolgens tot slot „Four Schumann Pieces" van Hans
van Manen, dat weliswaar door de erin ontvouwde ideeën en de
contactspanningen, welke de choreograaf wil opbouwen, geen
zuiver muziekballet is, maar waarin toch de muziek het
strijkkwartet in A majeur, opus 41 no 3 van Schumann de sfeer
nadrukkelijk bepaalt.
Balanchine heeft „Donizetti Varia
ties" de muziek is het balletfrag
ment uit Donizetti's opera „Don Se
bastian" van 1843 gemaakt ter
gelegenheid van het eeuwfeest van
de tegenwoordige Italiaanse staat in
1960 en het is pas zestien jaar later op
het repertoire van het. Nationale Bal
let gekomen. Dat is jammer, want
..Donizetti Variaties" is een feestelijk
schitterstuk. een genoeglijk diverti
mento met een heleboel virtuositeit.
Er zit een klassieke pas de deux in.
knap gedanst door Monique Sant en
Francis Sinceretti. Sinceretti maakt
mooie sprongen. Zes danseressen zor
gen in die pas de deux voor refreinen,
vormen een soort corps de ballet. Een
grande finale maakt de zaak
compleet.
„Ginastera" was eerst aangegeven
als een „voorlopige" naam van de
bijdrage van Van Dantzig. Heel een
voudig: de muziek is het tweede
strijkkwartet, dat Alberto Ginastera
in 1958 componeerde Misschien om
dat zijn ballet volslagen muzikaal-
abstract bleef, heeft Van Dantzig de
naam van de componist maar als
titel van zijn ballet gehouden.
Aanrakingen van die hoofdroldanser
met de wereld om hem heen? Het
komt er allemaal niet duidelijk uit,
maar dat ligt zeker niet aan Han
Ebbelaar. die deze solo-rol heeft en
die nergens wordt gesteund, het alle
maal wezenlijk alleen moet doen. Hij
doet het boeiend.
Oppervlakkig
Aantrekkelijk
De choreografie blijft oppervlakkig,
heeft weinig variaties, is zelfs mono
toon. Weinig andere beweging dan
van links naar rechts en omgekeerd
en van beneden naar boven en terug.
Veel herhalingen. Ebbelaar krijgt
geen gelegenheid duidelijk te maken
waar het om gaat. Hij is er vaak
neergezet als toeschouwer, zonder
dat er iets overkomt van enige be
trokkenheid tussen hemzelf en de
anderen op het toneel. Er is een
mooi gedanst duet. maar daarmee
zegt Van Manen weinig opzienba
rends: de bewegingen zijn te bekend.
Het slot is aantrekkelijk.
Vanavond en morgen is het Nationa
le Ballet met zijn festival-programma
in Amsterdam, vrijdag is het in Sche
veningen te zien.
Het werk heeft veel aantrekkelijke
punten: een mooie krachtige opening
van een groep mannen, interessante
adagio's. choreografisch
„beeldhouwwerk" met kleine groep
jes. allemaal mooi mathematisch
exact. Maar als er grotere groepen
het toneel op komen, wordt de situa
tie rommelig, verbrokkelt dit mooie
exacte lijnenbeeld Behalve in het
slot. dat interessant is. Wat Hans van
Manen doet in ..Four Schumann Pie
ces" is iets. dat al tenminste drie
kwart eeuw ballethistorie is hij zet
een romanticus als solist tegenover
een groep irreële gestalten. Natuur
lijk is daar niets tegen, in iedere
kunstvorm zijn er motieven die vaker
worden gebruikt. Wij kennen het hier
gebruikte thema uit „Les Sylphides"
van Fokine, een der eerste Dlaghllev-
balletten.
In dit geval: gestalten uit de gedach-
tenwereld van de hoofdroldanser?
