h
Rijk en arm zitten nu met
dezelfde problemen
Meer huizen voor derde wereld
door betere inkomensverdeling
Habitat:
opnieuw
een praat
conferentie?
WAR7lATERDAG 29 MEI 1976
BUITENLAND
TROUW/KWARTET 19
- - i - «F- *"l 'WF' mmm ÏÏK W—m
Bustees, bidonvilles, zopadpatties, barriadas, slums, shantytowns, favellas, calampas; soms
schier romantisch klinkende namen, maar er schuilt een bittere werkelijkheid achter. Het zijn
benamingen voor de uitgestrekte, verpauperde krottenwijken van steden in de derde wereld.
Binnen dertig jaar zal de wereldbe
volking naar verwachting verdub
belen tot meer dan 6,5 miljard. Als
de trend zich dooraet zullen over
dertig Jaar meer mensen in steden
wonen dan op het platteland. Al
leen al tot 1985 zullen er daar 600
miljoen bijkomen, door geboorte,
maar ook door de grote trek van het
platteland naar de stad. De komen
de dertig tot veertig jaar zullen op
de aardkloot evenveel onderko
mens moeten worden gebouwd als
er nu zijn. Overbevolking, 'groot
grondbezit, gebrek aan werk en
voedsel op het platteland en de
schone schijn van de grote stad
veroorzaken die trek. Het stadsle
ven lijkt aanlokkelijk, nieuwko
mers hebben het idee dat werk en
een woning geen probleem zullen
zijn en iedere plattelandsbewoner
heeft wel een verwant die heeft la
ten weten hoe goed het leven in de
stad is (vaak om eigen teleurstelling
niet te hoeven toegeven).
Geen werk
Maar vast werk is er meestal niet.
Het grote verschil tussen de verste
delijking in de westerse wereld en
die in de derde wereld is dat hier de
arbeiders naar de steden trokken
toen daar werkgelegenheid kwam
(industrie), terwijl in ontwikkelings
landen werk voor nieuwkomers ge
schapen moet worden. Vaak ge
beurt dat niet en aan het aantal
betjaks dat gereden en aan de hoe
veelheid sigaretten en soevenirs die
gesleten kan worden, is een grens.
Ook woningen ontbreken, zodat de
immigranten vaak de nacht moeten
doorbrengen gehuld in een zak of
gerold in kranten, liggend langs de
straat of op een perron, een plaatsje
zoeken bij verwanten in de stad die
zelf nauwelijks ruimte hebben of op
zijn best een krot van karton, blik
ken, papier, jute, riet, hout en afval
hebben opgetrokken. En dan staat
er weer een krot bij een slum zonder
water, zonder wegen, zonder riole
ring en zonder toekomst.
Bulldozers
Als tenminste de bulldozers er niet
over heen gaan. Regeringen van
sommige ontwikkelingslanden den
ken de problemen op te lossen door
de krottenwijken simpelweg met de
grond gelijk te maken, zonder dat
de bewoners andere huizen hebben.
In India en Indonesië, maar ook in
Bangladesj en Ghana bijvoorbeeld
is op die manier te werk gegaan.
Krottenwijken verknoeien het aan
zien van de stad en storen mogelijk
buitenlandse zakenlieden en toeris
ten. De grond waarop zij staan
wordt niet zelden gebruikt voor de
aanleg van snelwegen of de bouw
van luxe appartementen of kan
toren.
Er is nauwelijks een beter blijk van
de verschillen tussen een ldeine,
rijke élite en de grote massa. De
ongelijke inkomensverdeling in
veel ontwikkelingslanden is één
van de oorzaken van het tekort aan
huizen. Het merendeel heeft geen
geld om een huis te kopen of te
huren of materialen te kopen om
zelf een woning te bouwen. Door
gaans is aan huurhuizen een schrij
nend tekort en worden woekerhu-
door Nico Kussendrager
ren gevraagd door machtige huisei
genaren. Nieuwe huizen bieden
geen soelaas omdat ze te duur zijn
en de trek naar de stad alleen maar
aanmoedigen. Soms werden de
opengevallen plaatsen zo snel inge
nomen dat de krottenwijken nog
sneller groeiden dan voorheen. En
de regeringen van de meeste ont
wikkelingslanden hebben geen geld
om voor voldoende huizen te zor
gen. Een betere inkomensverdeling
in ontwikkelingslanden zelf maar
vooral ook tussen arme en rijke
landen zou de armen de kans geven
een huis te huren of te bouwen.
Bovendien kan een betere inko
mensverdeling de bevolkingsgoei
terug dringen omdat kinderen niet
langer nodig zijn als „oude
dagsvoorziening" of als werkkracht.
Bevolkingsbeleid in ontwikkelings
landen moet stoelen op wel
vaartsgroei.
Gemeenschap
Zelf bouwen wordt meer en meer als
een oplossing gezien voor het tekort
aan woningen in de derde wereld;
woningbouw voor èn door de ar
men. Als de overheid zorgt voor de
infrastructuur (wegen, water, riole
ring) kunnen de mensen zelf een
huis neerzetten. De kennis daar
voor is er want in het dorp van
herkomst deden zij het doorgaans
ook. Materialen moeten er komen
en kunnen betrekkelijk goedkoop
zijn door steun van de overheid en
standaardisatie en het ge
meenschapsgevoel om samen hui
zen te bouwen is vaak erg sterk. De
bewoners zijn vaak verwanten, ko
men uit hetzelfde dorp, horen tot
dezelfde stam. Slums zijn niet al
leen verzamelingen van losgeslagen
individuen, maar vaak verbanden
van mensen met een sterk ge
meenschapsgevoel. Wel vallen
steeds meer mensen (vooral jonge
ren) buiten de boot door de uitzicht
loosheid van het bestaan en het
wegvallen van sociale controle.
Daaruit spruiten misdaad en hoere
rij voort wat een reden temeer is om
zo snel mogelijk te zorgen voor
woonruimte.
Platteland
Beste oplossing voor de verstedelij
king van de derde wereld is in feite
het afremmen van de trek naar de
stad. Dat vereist een ontwikkeling
van het platteland waarmee nog
maar in enkele landen een moei
zaam begin is gemaakt. Door de
spreiding van mensen zijn de kos
ten van wegen en leidingen maar
ook van scholen en ziekenhuizen
hoger, maar een gebundelde sprei
ding verschaft meer kans op een
menswaardig bestaan dan het leven
in de stad.
Een voorbeeld daarvan is Tanzania
dat de ontwikkeling van de hoofd
stad Dar es Salaam afremt, een
nieuwe hoofdstad bouwt midden in
het land (Dododoma) en de mensen
vanuit kleine gehuchten laat ver
huizen naar middelgrote dorpen.
Daar kan gezorgd worden voor wa
ter, elektriciteit, gezondheidszorg,
onderwijs en landbouwvoorlich
ting. Ontwikkeling van het platte
land (hoe nodig ook) zal echter de
groei van de steden niet kunnen
voorkomen. Daar kunnen een gro
tere rol van de overheid, meer inko
mensverdeling en zelf-
helpprojecten een oplossing
brengen.
In de Canadese stad Van
couver begint volgende
week weer eens zo'n om
vangrijke conferentie van
de Verenigde Naties over
een groot sociaal pro
bleem. De bijeenkomst
heeft de roepnaam HABI
TAT mee gekregen en het
gespreksonderwerp Is
„menselijke nederzettin
gen". Steden en dorpen
dus.
Wat kan deze massale con
ferentie de mensheid ople
veren? Voorlopig Is het
doel heel algemeen en heel
bescheiden: een verklaring
waarbij de lidstaten van de
Verenigde Naties zich ver
binden te streven naar leef
bare en menswaardige ne
derzettingen. Het Is ge
makkelijk om erg kleine
rend te doen over de resul
taten van dergelijke confe
renties. Werd bijvoorbeeld
na de milieu-conferentie
van de VN in Stockholm
het water In eens weer hel
der? En hield leder paar
zich na de bevolkingscon
ferentie in Boekarest keu
rig aan een kindertal van
twee? Of had na de Ro
meinse voedselconferentle
iedereen meer te eten? Nee
natuurlijk, en het kost zelfs
veel moeite om ook maar
een schijntje van succes te
bespeuren na al deze met
veel publiciteit omgeven
conferenties.
Toch gaat het internatio
naal vergaderen maar
door. Deze weken was er In
Nairobi de Unctad, waar
over de internationale han
del en ontwikkeling werd
gepraat. (Over de resulta
ten kunt u Inmiddels gele
zen hebben). In Genève
praat de internationale ar
beidsorganisatie over de
werkgelegenheid, vooral in
de Derde Wereld. En nu
komt daar Habitat in Van
couver dus nog bij.
Hoe weinig concreet de re
sultaten ook mogen zijn
van deze internationale
conferenties, zij zijn In elk
geval goed om de aan
dacht te vestigen op de
grote sociale vraagstukken
In de wereld. Vandaar dat
wij ook aan de Habitat
conferentie niet voorbij
zullen gaan.
Op deze pagina daarom
een bijdrage van onze me
dewerker Wim Jansen (die
de bijeenkomst in Vancou
ver zal bijwonen) over de
algemene problematiek
van de verstedelijking en
een verhaal van onze re
dacteur Nico Kussendra- j
ger over het probleem In de i
derde wereld.
Eén van de nevendoelen
van Habitat is kenniso
verdracht. Daaraan zal Ne
derland een bijdrage leve
ren door middel van drie
films. De een gaat over ste-
den en dorpen in de IJssel-
meerpolders, een tweede
over drinkwatervoorzie
ning in dichtbevolkte ge
bieden en een derde over
huisvesting van bijzondere
groepen, zoals bejaarden,
studenten, gehandicapten
en alleenstaanden.
De voedsel- en bevolkingsconferenties van de Verenigde Naties hebben weinig concrete
verbeteringen opgeleverd voor de overbevolkte en hongerlijdende landen. De Habitatconferen
tie wijkt echter op één punt van het vaste patroon af: ditmaal zitten ook de rijke landen op het
gebied van de „menselijke nederzettingen" diep in de put. En dat zou wel eens positief kunnen
werk in Vancouver.
Woningnood treft niet alleen dege
nen, die moeten leven zonder een
dak boven hun hoofd. Als het aan
tal daklozen en krottenbewoners in
de wereld blijft toenemen, zal de
rest van de bevolking daarvoor de
rekening gepresenteerd krijgen. De
Westerse landen begrijpen dit maar
al te goed. Maar dat is niet de enige
reden dat er in Vancouver meer
delegaties dan tijdens welke andere
VN-conferentie dan ook actief zul
len deelnemen.
Zelfs de allerrijkste landen zitten
met de bijna onoplosbare proble
men, die het gevolg zijn van de
sterke verstedelijking. De tot enor
me steenklompen uitgegroeide ne
derzettingen vertonen soms weinig
menselijks meer. met als gevolg
maatschappelijke vervreemding,
stijgende criminaliteit en vereenza
ming. Als die ontwikkeling op deze
manier blijft doorgaan, dan ziet het
er somber uit voor de toekomst
want de verwachting is dat in het
jaar 2000 (over slechts 24 jaar dus)
in de ontwikkelde gebieden meer
dan tachtig procent van de bevol
king in de stad zal wonen. Alleen
dan zal er nog voldoende ruimte
voor landbouw, industrie en recrea
tie overblijven.
Oude wijken
Het zijn vooral de negentiende
eeuwse steden en stadsgedeelten
die door hun sterke verkrotting van
de laatste twintig jaar grote proble
men opleveren. Vooral in Amerika
schoten tijdens en na de industriële
revolutie hele steden als paddestoe
len uit de grond, om de grote
stroom arbeidskrachten te kunnen
huisvesten. Woorden als woongenot
en open ruimte bestonden nog niet
door Wim Jansen
en het resultaat was vaak niet meer
dan simpele woonkazernes. Nu de
mensen met hogere inkomens de
steden al lang hebben verlaten en
ook jongere mensen de voorkeur
geven aan een plezierige omgeving,
vergrijzen deze steden sterk en wor
den de huizen bouwvallig door de
lange leegstand.
Gettovorming
De gevolgen hiervan zijn in de Ver
enigde Staten veel beter te zien dan
in Europa. In de Amerikaanse ste
den trekken minderheidsgroepen
en de laagst betaalden op grote
schaal samen in deze steden, waar
door getto's ontstaan van groepen
mensen die zich door hun slechte
woonsituatie meer en meer van de
rest van de samenleving verwijde
ren. Volgens sociologen vindt het
toenemende gewapende geweld in
Amerika de belangrijkste voedings
bodem in deze getto's, omdat de
bewoners geweld zien als het enige
overgebleven middel om de aan
dacht op hun hopeloze leefomstan
digheden te vestigen. Duidelijk
voorbeeld daarvan is het Simbione-
se Bevrijdingsleger, dat opkwam
voor de rechten van de armsten en
dat bekendheid kreeg door de acti
viteiten van miljonairsdochter Pat
ty Hearst.
De problemen aan de andere kant
van de oceaan zijn zo groot, dat
wordt overwogen om naast be
staande steden geheel nieuwe, be
ter leefbare nederzettingen te bou
wen. Er blijft dan niet veel anders
over dan de oude steenklomp plat
te gooien. Wat dat betreft hebben
de ontwikkelingslanden duidelijk
het „voordeel van de achterstand",
omdat zij lering kunnen trekken uit
de miskleunen in de rijke landen.
Dat is ook de reden dat deze op het
eerste gezicht luxe-problemen op
een conferentie als Habitat aan de
orde komen, evenals een aantal
daarmee samenhangende ver
schijnselen als werkgelegenheid,
energievoorziening, verkeer en ver
voer, watervoorzieningen en noem
maar op.
Dit neemt echter niet weg dat toch
de meeste aandacht van de confe
rentie zal gaan naar de problema
tiek in de arme landen. Terecht
zullen die er op wijzen dat bij hun
de nood het hoogst is en dat het
uitblijven van oplossingen cata
strofale gevolgen kan hebben voor
tweederde van de wereldbevolking.
Maar de rijke landen zullen moeten
Inzien dat een aantal van deze pro
blemen evenwijdig lopen aan de
moeilijkheden in de Westerse
wereld.
Net zoals Johannesburg kampen
heeft voor zwarte mijnwerkers uit
Botswana, bestaan er in de West-
Duitse steden getto's voor Turkse
en Joegoslavische gastarbeiders.
Kenia worstelt met het probleem
dat de bevolkingsstroonü van het
platteland naar de hoofdstad nau
welijks af te remmen is en dat het
niet in staat is voldoende goede
woonruimte in Nairobi voor deze
mensen te bouwen. Met dezelfde
moeilijkheden kampen steden als
Parijs en Tokyo. Weliswaar alle
maal in mindere mate, maar de
oplossingen zullen zowel In de rijke
als in de arme landen welkom zijn.
Zelf bouwen
Zo groeit bijvoorbeeld in de Derde
Wereld de gedachte, dat het moge
lijk is op grote schaal snel en leefba
re woningen te bouwen, als je de
mensen daar de middelen voor
geeft. In Engeland wordt nu op
sommige plaatsen op een dergelijke
manier geëxperimenteerd. In plaats
van saaie, eentonige tuinen in
nieuwbouwwijken krijgen de huur
ders de kans om zelf een garage,
extra zitkamer of bijkeuken te bou
wen. De middelen hiervoor krijgen
ze van de plaatselijke autoriteiten,
die op deze manier de bewoners
stimuleren zelf wat te maken van
hun woonruimte en directe omge
ving. In Nederland zal deze
„wildbouw" voorlopig nog wel niet
van de grond komen, want in het
nationale rapport, dat alle landen
opstellen over de situatie in het
eigen land, stelt Nederland dat het
„verboden is te bouwen zonder
toestemming van de plaatselijke
autoriteiten."
Misschien dat op dit gebied de Ne
derlandse delegatie in Vancouver
nieuwe ideeën krijgt aangedragen,
hoewel staatssecretaris Van Dam
(volkshuisvesting) daar blijkbaar
weinig hoop op heeft. Tijdens een
voorbereidende bijeenkomst in
maart van dit Jaar in Rotterdam zei
hij hierover: „Ik betwijfel of de spe
cifieke problemen die wij in ons
land op het gebied van wonen heb
ben, in de conferentie veel aan
dacht zullen krijgen. Dat zijn im
mers problemen van een hoog ont
wikkeld land met een hoge le
vensstandaard, die eenvoudig niet
vergeleken kunnen worden met de
immense problemen in het overgro
te deel van de wereld."
Confrontatie
Het ligt niet voor de hand te veron
derstellen dat arm en rijk elkaar
tijdens Habitat van meet af aan
broederlijk in de arm zullen nemen.
Strijdlustige ontwikkelingslanden
zullen zeer waarschijnlijk een reso
lutie indienen, waarin alle ellende
van de krottenwijken worden gewe
ten aan het lakse optreden van de
rijke landen. Het gevaar bestaat
dan dat de conferentie ontaardt in
een koele Noord/Zuid-confrontatie.
Ook een verklaring, waarin wordt
gesteld dat alle land publiek eigen
dom zal moeten zijn, zal niet door
iedereen met gejuich worden ont
vangen. Amerika zal het er in ieder
geval erg moeilijk mee hebben.
Minder weerstand zal waarschijn
lijk worden ondervonden tegen een
resolutie, waarin het eigen huisbe
zit als beste garantie voor een blij
vend onderkomen, wordt aange
moedigd. Sommige socialistische
regeringen zijn hier echter niet zo
happig op.
Hopelijk verkoelen dergelijke reso
luties de verhoudingen niet al te
zeer en zien zowel de rijke als de
arme landen in dat belden in een
crisissituatie leven op het gebied
van menselijke nederzettingen.
