Bombardementen op Duitsland
een tragische vergissing
Geallieerden trapten in zelfde kuil als Hitier en Goering in 1940
ZATERDAG 1 MEI 1976
BINNENLAND
TROUW/KWARTET 13
door C. G. van Zweden
Als de ouderen onder ons dezer dagen terugdenken aan de
Tweede Wereldoorlog, dan is een van de meest indringende
beelden de geweldige luchtarmada's die we vaak dagelijks over
onze hoofden heen zagen trekken. Minder algemeen bekend is
dat het geallieerde bombardementsoffensief een tragische ver
gissing is geweest. Als de fout die de militaire strategen met dit
offensief hebben gemaakt, vermeden was, zou de oorlog wel
licht een stuk korter hebben geduurd.
Het onthutsende van de geschiede
nis van de luchtoorlog in Europa, is
dat de geallieerden in de jaren '42-
'45 boven Duitsland dezelfde fout
maken, als de Duitsers in 1940 bo
ven Engeland. In '40 maken de Brit
ten dankbaar gebruik van de Duit
se blunder. In de jaren '42-'45 ma
ken de Duitsers dankbaar gebruik
van de geallieerde blunder.
Het blijft echter een raadsel, hoe de
Engelsen, met een zo duur betaald
voorbeeld voor ogen, in dezelfde val
konden trappen als Hitier en Goe
ring in 1940.
Om een goed beeld van de situatie
te schetsen, zal ik eerst de catastro
fale fout van de Duitsers boven
Engeland beschrijven. Daarna, als
spiegelbeeld, de geallieerde blunder
boven Duitsland. Beide blunders
hebben de ingrijpendste gevolgen
gehad.
In wat achteraf bekend werd als de
„Slag om Engeland" (De „Battle of
Britain"), beginnen de Duitsers hun
offensief strategisch goed door
dacht. De „Grosseinsatz" van de
Luftwaffe, romantisch ook wel „Ad-
lerangriff" geheten, begint op 13
augustus '40, nadat Engeland Hit-
Iers laatste aanbod voor de onder
handelingstafel heeft afgeslagen.
Volgens de klassieke principes van
oorlogvoering, beginnen de Duit
sers stelselmatig Britse militaire in
stallaties en vliegtuigfabrieken uit
te schakelen. En ze doen dat aan
vankelijk met zó groot succes, dat
ze, hoewel ze grote verliezen lijden,
begin september op de drempel van
de overwinning staan.
Maar dan gaat het plotseling mis.
Ze wijzigen hun tactiek, en deze
wending zal catastrofaal blijken.
Wat is gebeurd?
De Führer, geïrriteerd door kleine
Britse bomaanvallen op Berlijn
tiert op 4 september 1940 in het
Berlijnse Sportpalast, ter gelegen
heid van het jaar van de Winter
hulp. voor een hysterisch gehoor.
Hij kondigt een nieuw doel aan voor
zijn bombardementseskaders: En
gelse steden, in het bijzonder Lon
den. Een plotselinge wending van
de aanvalsspits. In Britse termen
„target switch" (wijziging van doel).
De Engelsen, reeds met de rug te
gen de muur (met een dieptepunt
op 6 september), bespeuren de fout
van hun tegenstanders, maken er
bliksemsnel gebruik van, en keren
de krijgskansen definitief in hun
voordeel. Precies daar, waar het lij
den van de Britse burgerbevolking
begint (7 sept. '40, offensief tegen
Londen), begint de redding van de
Britse luchtmacht. De zevende sep
tember is een exact draaipunt in de
luchtoorlog.
Uitgeteld
Hoe zat die ommekeer technisch in
elkaar?
De feiten waren aldus.
Na Duinkerken (mei/juni '40) is En
geland uitgeteld. Hitier weet dat.
Als zijn bekwame militaire adviseur
Erhard Milch, inspecteur-generaal
van de Luftwaffe, die op 19 juli '40
maarschalk werd, in de ochtend
uren van 4 juni met zijn Fieseler
Storch (klein verkenningsvliegtuig)
boven de zojuist verlaten stranden
van Duinkerken vliegt, ziet hij de
feiten helder. Als we nu direct toe
slaan, desnoods voorlopig alleen
met luchtlandingstroepen, dan
heeft Engeland weinig in te bren
gen, zo denkt hij.
Maar Hitier aarzelt. Hij hoopt dat
de Britten toch nog bereid zullen
zijn te praten. In plaats van direct
toe te slaan, laat Hitier kostbare
tijd verloren gaan. en hij speelt on
derwijl met de gedachte aan een
invasie in Engeland. Het eerste
voorbereidingsbevel tekent hij
daarvoor op 16 juli 1940
Als zijn militairen dat bevel onder
ogen krijgen en zich over het aan
valsplan van een invasie buigen,
staan vrijwel direct de complicaties
op papier. Zo duidelijk tekent de
situatie zich af. Nu het verrassings
element verloren is gegaan, zal de
Britse marine, die een geducht wa
pen is, de overtocht van een Duits
leger over Het Kanaal verhinderen.
De vraag is: Hoe kun je de Britse
marine buiten het bereik van de
invasievloot houden?
Het antwoord is: In hoofdzaak met
het luchtwapen, maar dan onder de
strikte voorwaarde dat de vijande
lijke luchtmacht (de Britse) vrijwel
is vernietigd. Beslissende voorwaar
de voor een geslaagde invasie is dus
dat de Duitse gevechtsvliegtuigen
vrij spel hebben met de Britse
vloot. Met andere woorden: Ze moe
ten vooraf een onbeperkt luchtover-
wicht kunnen bevechten.
Volgende vraag. Hoe verkrijg je dat
luchtoverwicht?
En het antwoord luidt: Door de
Britse jachtvliegtuigen (Fighter
Command) uit te schakelen. Hoe de
Duitse militaire top de kaarten ook
schudt, steeds blijkt Fighter Com
mand (in hoofdzaak uitgerust met
Hurricanes en Spitfires) de essen
tiële schakel in het plan. Deze voor
waarde was zó duidelijk, dat de
Britse strategen, vooral Dowding,
de hoogste chef van Fighter Com
mand, tot dezelfde conclusie zijn
gekomen. Dit stadium van de oor
log kenmerkt zich door grote hel
derheid van uitgangspunt, bij beide
partijen.
Boven Engeland
Zo begint de „Battle of Britain",
met de kaarten open en bloot op
tafel: Fighter Command is de be
slissende schakel.
Het Duitse militaire probleem is nu:
hoe vernietig je een luchtverdedi
gingswapen? En het antwoord
luidt: in hoofdzaak door het te ver
blinden; door het -de ogen uit te
steken.
Wat is namelijk de technische kern
van de zaak?
Vliegtuigen die opstijgen, verdrin
ken vrijwel direct in een onmetelij
ke ruimte. Het geheim van het vlie
gen. en dus ook van de oorlogvoe
ring in de lucht, is het geleidesys-
teem, waardoor de vliegtuigen
steeds weten waar ze zijn.
Jachtvliegtuigen anno 1940 zijn ge
compliceerde wapens. Volgetankt
kunnen ze (vol gas) slechts 55 minu
ten in de lucht blijven. Ze moeten
na het alarm snel opstijgen, verza
melen, in rechte lijn naar hun prooi
geleid worden, vechten, en terugke
ren. Elke seconde telt.
Hoe klaren de Britten dat gecompli
ceerde karwei?
Met de electronische ogen van
Fighter Command. Met hun radar
localiseren zij de aanvliegende
bommenwerpers, en vervolgens di
rigeren zij hun squadrons via radio
communicatie precies naar de
plaats waar ze zijn moeten.
Conclusie: Uitschakeling van radar
en radio-communicatie maakt het
onderscheppingswapen blind. De
slagkracht van de Britse jagers be
rust dan nog slechts op toevalstref
fers. Bovendien kan een luchtverde-
.digingswapen dat verblind is, op de
grond worden overrompeld.
De Duitsers kennen de ingewikkel
de voorwaarden waaronder een
luchtverdedigingswapen functio
neert in elk geval ten dele, en ze
nemen dienovereenkomstig maat
regelen. Ze bombarderen de uiterst
kwetsbaar en bovengronds opge
stelde radarstations langs de Ka-
naalkust. Volgens Peter Townsend,
een van de overlevende Hurricane-
piloten uit de Battle of Britain, wor
den zes stations aangevallen, waar
van twee direct worden vernietigd.
Een briljante openingszet.
- - ,7
Een afdeling van de achtste Amerikaanse bombardementsvloot legt vanaf een hoogte van 6000
meter een bomtapijt op Dortmund.
Blunder
Maar Goering (de hoogste chef van
de Luftwaffe) begaat onmiddellijk
daarna een blunder. Hij verliest zijn
belangstelling voor de radar. Ver
bluffend genoeg laat hij de ra
darstations verder onverlet. En
Fighter Command behoudt het
zicht op de aanvalsstroom.
Des te gevaarlijker is echter de
Duitse vasthoudendheid met be
trekking tot de ring van vliegvelden
romdom Londen. Vliegveld na
vliegveld smijten de Duitsers in
puin. en daarmee ook de z.g. „sec
tor-stations" die op deze vliegvel
den gebouwd zijn. En die „sector
stations" vormen nu juist het radio
communicatie-systeem van Fighter
Command.
Op 6 september 1940 is het proces
van vernietiging vrijwel voltooid.
Het Britse onderscheppingswapen
opereert al in de schemer, en is
nagenoeg verblind.
Dan komt de tweede blunder van
de Duitse strategen, de wijziging
van het aanvalsdoel, op aandringen
van Hitler, en met hoera-geroep van
de dikke Goering, die echt te dom
was om ook maar iets van het spel
te begrijpen.
Resultaat: met ingang van 7 sep
tember begint het terreur-offensief
tegen Londen, maar, de Duitsers
laten hun strategisch doel, de
„ogen" van Fighter Command, ver
der met rust.
Met opwinding snuiven de Britten
het nieuwe klimaat. Hun radar
functioneert, hun radio
communicatie is met grote geza
menlijke inspanning in enkele da
gen te herstellen.
Fighter Command komt terug. Slag
na slag met dodelijker precisie.
De cijfers laten het resultaat zien.
Townsend zegt dat op 6 september
de overwinning van de Duitse
luchtmacht, dus de voorwaarden
waaronder een invasie mogelijk is.
binnen handbereik ligt.
Hannover in de nacht van 8 op 9 oktober 1943 tijdens een aanval. Duidelijk ziet men de grote
stadsbrand in de beginfase. Alle afzonderlijke brandhaarden zullen aaneengroeien tot een
allesvernietigende vuurstorm.
In de twee weken voorafgaande aan'
de zesde september, verliest
Fighter Command 295 jachtvlieg
tuigen, gemiddeld 21 per dag. In die
periode worden 170 jachtvliegtui
gen beschadigd. Er sneuvelen 103
ervaren piloten, gemiddeld zeven
tot acht per dag; 128 piloten raken
gewond. Bovendien dreigt een te
kort aan piloten.
Dan komt met ingang van zeven
september de „target-switch", de
wijziging van het aanvalsdoel. De
terreurbombardementen beginnen.
In de drie weken volgende op die
zevende september, verliest de
RAF 199 jagers (9,5 gemiddeld per
dag, een scherp verschil met de
voorgaande 21 per dag). In die pe
riode worden 95 piloten gedood, dat
is vier tot vijf gemiddeld per dag.
Conclusie: de wijziging van strate
gische oorlogvoering in terreurbom
bardementen is een (mankeerpunt
in de Slag om Engeland. Op de
zevende september verliest Hitier
die slag. precies op het moment dat
hij in staat is de genadeslag toe te
brengen.
Hij denkt echter slim te zijn. Hij
denkt het moreel van de Britse bur
gerbevolking met terreurbombar
dementen te breken, naar het voor
beeld van Warschau en Rotterdam.
En Goering is het hartelijk met hem
eens. hoewel de echte vakmensen in
de Luftwaffe, b.v. Milch en Oster-
kamp, van woede bijkans stikken,
omdat ze de zaken precies zien zit
ten. En wat te verwachten was ge
beurt. Het moreel van de Britten
breekt niet. Integendeel, het bran
dende Londen maakt de Engelsen
furieus en vastberaden.
Boven Duitsland
Verbijsterend is nu het feit dat Juist
de Engelsen, die het zo goed wisten,
dezelfde fout maken tegen Duits
land. In plaats van nauwkeurig ge
selecteerde doelen te kiezen, die
voor de oorlogvoering van vitaal
belang zijn, strooien ze hun bom
men in steeds geweldiger omvang
uit over de Duitse burgerbevolking.
Hardnekkig geloven ze het moreel
te kunnen breken, maar ze berei
ken, net als de Duitsers, precies het
omgekeerde. Onloochenbaar is het
leit dat in het geteisterde Duitsland
het verschil tussen vurige nazi's en
de tegenstanders van het Hitier-
regiem voor een groot deel verloren
gaat in een gezamenlijke afschuw
van de terreurbombardementen.
Vooral na de historische luchtaan
val op Keulen met 1047 bommen
werpers, in de nacht van 30 op 31
mei 1942, waren de Duitsers maar al
te bereid er op los te slaan. (Deze
aanval was de eerste verpletterende
massa-aanval die tot doel had een
hele stad van de kaart te vegen. Er
zouden nog veel van die aanvallen
volgen).
Met deze aanval op Keulen ont
plooit zich eerst ten volle het ter
reur-offensief tegen de Duitse bur
gerbevolking, een offensief dat pas
in het voorjaar van 1945 met Dres
den een afschuwelijk dieptepunten
einde vindt. Het ergste is evenwel
dat het luchtoverwicht van de En
gelsen en Amerikanen op deze ma
nier nagenoeg ongebruikt blijft
voor militaire doeleinden.
Albert Speer, aanvankelijk Hitiers
architect, maar vanaf 8 februari '42
zijn (bekwame) minister van bewa
pening, laat daaromtrent in zijn
memoires niets te raden over. Speer
zegt dat de geallieerden met hun
oppermachtig luchtwapen de oor
log in 1943 al beslissend hadden
kunnen beïnvloeden. Voorwaarde
was dan dat de bommenwerpers
uitgekiende, en voor de oorlogvoe
ring vitale industrieën hadden ver
nietigd. en de herbouw stelselmatig
hadden verhinderd. Speer noemt
als voorbeelden de kogellager-
industrie van Schweinfurt, de che
mische industrie (produktie van
synthetische benzine), de kolenmij
nen, en de elektrische centrales.
Maar de geallieerden bleven explo
sieven rondstrooien over wijde ge
bieden, en als ze een keer een strate
gisch doel kozen, lieten ze het na
één aanval ook weer schieten. Ster
ke voorbeelden van dat laatste leve
ren de Moehne- en de Eder-dam en
de daaraan gekoppelde energie-
installaties. De beide dammen, die
stuwmeren afsloten, werden op 17
mei '43 vernietigd in een knap uit
gevoerde en goed voorbereide actie
van slechts negentien bommenwer
pers van het befaamde 617de squa
dron. De slag die de Britten daar
mee toebrachten aan de Duitse oor-,
logsindustrie was vele malen ge
vaarlijker dan de bomtapijten van
duizenden bommenwerpers. Type
rend voor het toenmalige gealli
eerde denken is echter dat men de
dammen rustig liet herbouwen (tot
verbazing van de Duitsers), hoewel
enkele bommen per dag genoeg wa
ren om dit werk blijvend te sabo
teren.
Oppervlakkig
De waarheid is dat in Engeland
de brute geweldenaars de plaats
hadden ingenomen van slimme en
helder denkende militairen. Het
evenbeeld van de Duitse militaire
top in 1940: absolute voorrang voor
terreur, en een blind, rechtlijnig ge
loof in de werking daarvan.
Luchtmaarschalk Harris, de chef
van de Britse bommenwerpers
(Bomber Command), is weliswaar
niet de uitvinder van de bombarde
mentsoorlog tegen Duitse steden,
maar deze wilskrachtige man heeft
zich wel met ongewoon fanatisme
op dit doel geworpen. Net als de
Duitsers, geloofde hij een natie op
de knieën te kunnen dwingen in een
solo-actie van uitsluitend zijn
wapen.
Maar wat was het uitgangspunt?
Dat uitgangspunt was dat de
Duitse oorloeswil. en daarmee de
Duitse oorlogsmachine, gebroken
moest worden met een totale ver
nietiging.
sant- en tijdbommen, en 99.162
brandbommen. (Gegevens David
Irving).
Voor het eerst in de geschiedenis
ontstaat de zo gevreesde vuurstorm
in volle omvang. Piloten die boven
de roodgloeiende stad wegdraaien
naar de duisternis, met een cockpit
tol brandlucht, zo hoog wervelt de
rook en smook op. melden later d^t
ze aan de einder de stad zien oplich
ten. in plaats van achter de horizon
zien verdwijnen. Ze hebben de in
druk dat de brand sterk in omvang
toeneemt. Dat is het moment waar
op de brandhaarden zich aaneen
voegen tot één vuurzee, en het mo
ment waarop de vuurstorm begint.
Hamburg telt die nacht 25.000 tot
28.000 doden. Andere voorbeelden:
Tokio. 80.000 doden, Dresden,
135.000 doden.
Wending
Vuurstorm
Maar hoe bereikt men totale vernie
tiging? In het verloop van de oorlog
viel het op dat de uitwerking van
bombardementen met brisantbom
men dikwijls tegenviel Men zat bij
voorbeeld met het probleem van de
zgn. „afnemende meeropbrengst"
hetgeen inhield dat in latere stadia
van vernietiging steeds meer bom
men gedoemd waren in reeds be
staande kraters terecht te komen.
Absolute verwoesting was zo nau
welijks een haalbare kaart.
Het geheim lag dan ook in het re
cept dat langzamerhand werd uit
gevonden, en waarvoor cynisch
genoeg mede de Duitse bombar
dementstechniek model stond. Dat
recept bestond omstreeks 1944 uit
een vaste verhouding tussen bri
santbommen, brandbommen en
tijdbommen. De brandbommen, die
bij tienduizenden tegelijk werden
uitgestrooid over een stadsgebied,
zorgden ervoor dat er duizenden
branden tegelijk ontstonden, de
brisantbommen zorgden ervoor dat
de brandstapels klaarlagen, en de
tijdbommen, die tot lang na de aan
val explodeerden, zorgden ervoor
dat de brandweerkorpsen zoveel
mogelijk in hun schuilplaatsen
moesten blijven. Gevolg was dat al
die duizenden branden de tijd had
den zich aaneen te voegen tot één
grote stadsbrand, die soms een op
pervlakte had van vierkante kilo
meters. Bij dat soort branden ont
staat de (thans van de atoombom
bekende) „vuurstorm" (firestorm),
die luchtverplaatsingen veroor
zaakt met orkaankracht. In het
midden van die vuurstorm liepen
de temperaturen op tot boven de
800 graden celsius.
Nadat in mei en juni 1943 Wupper-
tal en Düsseldorf als proefobjecten
hebben gediend, begint op zondag
25 juni 1943 de cynisch geheten
„operatie Gomorrha". die erop ge
richt is de op één na grootste stad
van Duitsland. Hamburg, van de
kaart te vegen. Het hoogtepunt van
die aanval komt in de nacht van 27
op 28 juli. Op één vierkante kilome
ter van het stadsgebied regenen in
die nacht 39 luchtmijnen, 803 bri
Met enig recht van spreken kan
men zeggen dat de geallieerden uit
eindelijk nog iets van hun bombar
dementsoffensief terechtbrengen.
Speer noteert 12 mei 1944 als een
datum die hij nooit zal vergeten. Hij
doelt op een (gedeeltelijke) wending
in de luchtoorlog. Op die 12de mei
begint de achtste Amerikaanse
bombardementsvloot een gecoördi
neerd offensief, gericht tegen de
produktie van synthetische benzi
ne. Voor het eerst in de luchtoorlog
pakken de geallieerden een vitale
schakel die zij ook hardnekkig
vasthouden. En met desastreuze ge
volgen voor de Duitse oorlogsma
chine. Weliswaar beschikt nazi-
Duitsland over een strategische re
serve. maar die moet ook direct
worden aangesproken En als de
Duitsers na weken van ingespan
nen arbeid, een fabriek hebben her
steld, smijten de Amerikanen hem
weer in puin.
Hier tekent zich het volle profijt af
van een oppermachtig bombarde
mentswapen. maar dat profijt komt
wel erg laat, en eigenlijk als een
soort luxe. Want de geallieerden
beschikken inmiddels over een
vloot van 4100 viermotorige bom
menwerpers (afgezien dus van de
duizenden gevechtsvliegtuigen van
andere typen), en dat moet dui
delijk worden gezegd hun ter-
reuroffensief gaat onverminderd
door. met de overbodige vernieti
ging van Dresden in februari 1945
als schokkend dieptepunt.
Eindconclusies
Ten eerste: Het bombardementsof
fensief tegen Duitsland is militair
bezien grotendeels mislukt. Afge
zien van incidentele catastrofes, die
de produktiecijfers tijdelijk druk
ken, laten de indexcijfers tot medio
1944 een onthullend beeld zien.
Speer brengt de wapenproduktie
van de gemiddelde index van 98 in
1941 op een top van 322 in juli 1944,
in weerwil van een sterk in omvang
toenemend bombardementsoffen
sief.
Ten tweede: Bomber Command
heeft in de periode '42-'45 een
techniek van conventioneel bom
barderen ontwikkeld die een voor
spel is op de hel van de atoombom.
Als de bom van Hirosjima in fe
bruari 1945 op Dresden was geval
len, zou het dodencijfer (135.000)
waarschijnlijk niet zijn overtroffen.
Hiermee is gezegd dat het onder
scheid tussen conventionele en nu-
eleaire wapens toen reeds vrijwel
zinloos dreigde te worden.
Tenslotte: Het blijft een raadsel hoe
het komt dat de geallieerden blin
delings in dezelfde kuil trappen als
Hitier en Goering in 1940, en met
soortgelijke resultaten. Want in
weerwil van hun vrijwel absolute
luchtoverwicht. hebben de Britten
en Amerikanen een zeer bloedige
tol betaald. In '43 brak zelfs een
korte periode aan waarin het aantal
verloren gegane machines de totale
produktiecapaciteit overtrof. Men
zat dus korte tijd in de rode cijfers,
en dat rood heeft hier een dubbele
betekenis.
Het is pijnlijk achteraf te moeten
concluderen dat de geweldige
stromen bommenwerpers, die wij in
de oorlogsjaren als het spoor naar
de vrijheid zagen, nauwelijks heb
ben bijgedragen aan de verkorting
van ons lijden. De tragedie van dit
terreuroffensief, met Dresden als
afschuwwekkend dieptepunt,
wordt nog steeds niet met de nodige
nuchterheid in de openbaarheid
ontvangen. Zijn we emotioneel zo
sterk met die periode verbonden
dat we de feiten nog niet onder ogen
kunnen zien?
Geraadpleegde literatuur:
David J. Irvin(: De bombardemenHoorlog
tegen Duit-land IM2-1SM.V William L. Shirer:
The rive and (all ol the Third Reich (dl I en
2); Albert Speer: Herinneringen (dl 1 en 2):
Peter Towntend: Duel ol Eagle-; Paul
Brick hillBommen op de Koerdam: Len
Deighlon: Bomber.
Het laaUle boek i» «lliiwair een roman,
maar dit werk U uitronderlijk knap gedocu
menteerd.
