)e commerciële mallemolen
ran NOT en het alternatief
J
Indringende
tekeningen van
Jan van Herwijnen
'nWeek lang laag:
^riedagen laag:
T
59
79
Elke dag laag:
98
Waddenvereniging
verliest; bouw
gemaal gaat door
Papierloods bij
brand verwoest
ESKO-toernee
»der Frits Kox
§eetje Tippel
^p het best
Lichtkunst van
Turrell
CITROEN A
MEMO
ri/Vw
Boeiende Bachbewerkingen door Gustav Leonhardt
R^jde
IDERDAG 22 APRIL 1976
BINNENLAND-KUNST
TROUW/KWARTET 9
or Piet Hagen
RECHT De tienduizen-
onderwijsmensen die in de
en voor en na Pasen in
echt aankwamen werden
a vanzelf naar het terrein
de jaarbeurs gezogen. Via
wegwijzers werden ze naar
Nationale Onderwijs Ten-
nstelling (N.O.T.) geleid,
de fabrikanten van
oolmeubilair en leermidde-
voor de toegangsprijs van
gulden hun produkten had-
uitgestald.
klein groepje van een paar hon-
I mensen maakte zich elke dag
uit deze hoofdstroom. Zij volgden
outebeschrijving die door verte-
toordigers van AlterNotief bij de
ing van de jaarbeursgebouwen
len uitgedeeld en die de weg we-
naar de onderwijswinkel aan de
wstraat in de Utrechtse bin-
stad. Daar kon je (gratis) kennis
en van de produktie van de pro-
sieve groepjes die op allerlei
tsen in het land actief zijn.
fationale Onderwijs Tentoonstel-
is een groot gebeuren dat eens in
wee jaar wordt georganiseerd ten
peve van scholen die inkopen wil
doen. Kleuterleidsters op zoek
nieuw spelmateriaal, onderwij-
met geld op zak voor een nieuwe
liode, wethouders van onderwijs
het schoolmeubilair willen ver-
iwen, schoolbestuurders die een
w gebouw willen neerzetten, zij
en in lange rijen auto's en met
n vol naar Utrecht om zich daar
lënteren over de ruime sortering
ie educatieve industrie biedt,
de afgelopen jaren veel kritiek
■est op deze commerciëel opge-
beurs, waarin men nauwelijks
eg kan vinden en waar overstel-
le hoeveelheden leermiddelen en
olmeubelen kritiekloos naast el-
staan.
olhof
aitgevers van schoolboeken heb-
zich die kritiek wel enigszins
Setrokken en besloten de leerboe-
voor het voortgezet onderwijs
rtaan op regionale tentoonstellin
ie presenteren. Maar de fabrikan-
van schoolmeubilair wilden de
niet afschaffen. Deze N.O.T.
zich alleen op het kleuter- en
onderwijs. Dat scheelt, maar
blijft een doolhof,
i blijven veel onderwijsmensen
1.0.T. bezoeken. Het zijn enorme
Illustratie uit de ouderbrochure van het project Onderwijs cn Oude Volksbuur
ten te Utrecht. De toelichting in de brochure: ,,Je leerde je te barste voor
aardrijkskunde, al die plaatsen, die je uit je kop moest leren. Je vraagt je af,
waar dat voor nodig was, want een paar dagen later was je het al weer vergeten."
uitgaven die een school moet doen,
voor het schoolkind zijn een goede
stoel en tafel en een goede leermetho
de van het grootste belang, dus dat is
best een reis naar Utrecht waard. En
met een paar collega's naar Utrecht
is gezellig.
Bij de ingang reikt een scholenbouw-
firma plastic zakken uit die je later
hard nodig hebt. Bij alle stands lig
gen stapels folders en voor je het
weet loop je scheef van het informa
tiemateriaal dat je toegestopt wordt.
Echt niet alleen van fabrikanten, ook
wel van instanties zonder commer
ciële bedoelingen.
De protestantse, katholieke en open
bare onderwijsbureaus staan vlak
naast elkaar de levensbeschouwelij
ke verscheidenheid van ons onder
wijs te demonstreren. Een mevrouw
van de Esperantobeweging probeert
me in de gauwigheid de beginselen
van deze kunstmatige wereldtaal bij
te brengen. De Rabobank blijkt niet
minder dan vijf spaarvormen voor
scholieren bedacht te hebben en te
midden van nostalgisch schoolmeu
bilair worden die aan de man ge
bracht (wel met commerciële bijbe
doelingen, denk ik).
Ik word voorgelicht over de moge
lijkheden om met een school een
excursie te maken naar het waterlei
dingbedrijf, over spelen op school
met oude telefoontoestellen van de
P.T.T. en over de actie „Stop de
kindermoord".
Een school uit Ouderkerk aan de
Amstel laat zien hoe ze van een saai
schoolplein een leuke speelplaats
kan maken. Het ministerie van on
derwijs heeft stapels folders klaar
gelegd in een stand die en passant de
idealen van de contourennota pre
dikt. Een klas Montessori-kinderen
zit temidden van het expositie-
gewoel rustig te werken volgens ei
gen methodes.
Politieagenten testen de reactiesnel
heid van voorbijgangers als onder
deel van de verkeersopvoeding en
het Tropenmuseum maakt reclame
voor het Surinameproject. Het past
al lang niet meer in het plastic tasje
van de firma die me „stormvaste"
lokalen wil verkopen.
Kaf onder koren
Eigenlijk is de lezing die prof. dr. H.
Freudenthal houdt (elke dag worden
er een of tfee voordrachten gehou
den) meer aan mij besteed. In een
rustige zaal met twee. driehonderd
toehoorders legt Freudenthal op
geestige wijze uit hoeveel kaf er on
der het onderwijskundig koren
schuilt. Vorige week heb ik daar al
uitvoerig verslag over gedaan.
Zo'n lezing is een verantwoorde
krent in de commerciële brei zonder
welke ons onderwijs het waarschijn
lijk toch niet kan stellen. Tenzij we
de hele educatieve industrie onder
controle zouden brengen en winst op
educatieve produkten verboden zou
zijn.
Dan zijn we beland bij Alternotief in
de Pauwstraat. Op een avond woon
ik daar een discussie bij over onder
wijs in oude volkswijken. Een man of
honderdvijftig. Meest jonge mensen
die niet meer bekeerd hoeven te wor
den. Zij kennen al de weg door de
wereld van het alternatieve onder
wijs.
In plaats van de CITO-krant die op
de officiële NOT de meerkeuzetoet-
sen uit Arnhem aanbeveelt vind je
hier de „Andere Citokrant", waarin
selectie via toetsen wordt bestreden.
In plaats van de van overheidswege
ingestelde leerplancommissies die
op de echte NOT zitten vind Je hier
de produkten van kritische econo
men, historici, enzovoort. Kritische
leraren en groepen als Vrek (creativi
teit op school) en Strohalm (milieu
onderwijs) verkopen ze je voor een
paar kwartjes hun projecten.
De linkse boekhandels zijn ook pre
sent. De onderwijswinkels uit de ver
schillende steden hebben een „pro-
jectenbank" georganiseerd, waar je
kennis kunt- nemen van projecten
van andere scholen.
Voor 35 cent krijg je de briefwisse
ling op stencil die Alternotief ge
voerd heeft met de voorzitter van de
educatieve uitgevers, de heer A.
Snoek, en met minister J. A. van
Kemenade, die beiden niet bleken te
voelen voor een soort „kort geding"
over de leermiddelenindustrie.
De correspondentie met Van Keme
nade loopt tenslotte uit op de mede
deling namens Alternotief, dat een
verdere afspraak zinloos is: „U komt
maar gewoon als u tijd en zin heeft".
Sjaloom
Sjaloom is nog steeds actief op het
gebied van onderwijs en opvoeding.
Tussen de bedrijven door lees ik het
via Sjaloom uitgegeven „onafhanke
lijk maandblad voor kinderen"
Vuistje. Ik kan het niet nalaten de
kruiswoordpuzzel te maken waarbij
onder 13. verticaal wordt gevraagd
hoe grote mensen kinderen uitschel
den (snotneus) en onder 14. horizon
taal waar gewone mensen wonen
(niet in een villa, maar in een
Op de terugweg weeg ik de beide
pakketten met informatie. Die
stormvaste schoollokalen in het
plastic tasje had ik niet graag willen
missen. Maar zonder „De andere Ci
tokrant" zou ik toch wel eenzijdig
zijn voorgelicht.
Van een onzer verslaggevers
GRONINGEN De landelijke ver
eniging tot behoud van de Wadden
zee heeft een kort geding dat ze had
aangespannen tegen de provincie
Groningen en de gemeente Scheem-
da verloren. Mr. G. Overdiep, presi
dent van de Groningse rechtbank,
heeft beslist dat de bouw van een
hoofdgemaal in de „smeerpijp" naar
de Dollard gewoon mag doorgaan.
Hij vindt het terecht dat bij deze
bouw de „verkorte procedure" wordt
gevolgd, omdat wijziging van het be
stemmingsplan te lang zou duren.
Het zeven acht miljoen gulden
kostende gemaal zou dan nog duur
der worden. De vereniging had dit
Juist aangevochten en stelde dat de
ze verkorte procedure was aangegre
pen om aan inspraak te ontkomen.
Mr. Overdiep vond echter dat in 1970
al langs democratische weg tot de
bouw van de „smeerpijp" werd be
sloten. Hij vond het normaal dat elk
middel in een zo kostbare zaak
wordt aangegrepen om vertraging
door incidentele oorzaken te voorko
men. De mogelijkheid van een ver
korte procedure inzake de bestem
mingsplannen is juist in de wet opge
nomen om de maatschappelijke ont
wikkeling zo min mogelijk te laten
hinderen. Mr. Overdiep sloot niet uit
dat de Dollard wordt vervuild, maar
er zijn andere mogelijkheden om
daartegen te strijden. Hij vond dat
de Waddenvereniging haar „benij
denswaardige strijdlust" daarop be
ter kan richten en niet moet „ver
morsen aan speldeprikken als een zo
ondergeschikt onderdeel als de
bouw van een gemaal". De Wadden
vereniging is tevens veroordeeld tot
de kosten van het geding.
MARUM In het Groningse Marum
is gisternacht aan de Noorder
ringweg een grote loods van het be
drijf Sicoma waarin bijna 400 balen
oud papier van elk 750 kg waren
opgeslagen door een brand volko
men vernield. De brandweerkorpsen
van Marum en Leek wisten een vrij
dicht bij het vuur staande boerderij
met rietdakbedekking te behouden.
Wat betreft de oorzaak van de brand
wordt gedacht aan met vuur spelen
de kinderen. De brandweer is de ge
hele nacht bezig geweest met de na
blussing. De door verzekering gedek
te schade loopt zeker tegen de
150.000 gulden.
CT3
TERDAM Het Nederlands
tienten Kamerorkest (NESKO)
dit jaar zijn Nederlandse con-
►ernee onder de nieuwe dirigent
Kox maken. Jarenlang heeft
igeconcerteert onder leiding van
t> van Zon. Frits Kox is dirigent
het Gewestelijk Orkest Zuid
|and en leraar aan het Utrechts
fcervatorium. De baten van de
tnee komen (evenals die van het
lerlands Studenten (symfonie)
lest) ten goede aan het Universi-
\siel Fonds. Frits Kox heeft veel
we musici voor het NESKO aan
lokken, en het repertoire waar-
T de toernee nu wordt gemaakt
't sterk af van het repertoire dat
NESKO tot nu toe heeft ge
lid. Afgezien van de Suite Burles-
i de Don Quichotte van Tele-
zijn alle werken in deze eeuw
ireven: de Sérénade pour petit
jestre van Jean Frangaix, een
isuite van Jurriaan Andries-
_,Pelléas et Mélisande van Fauré
jet Gitaarconcert van Heitor Vil-
Dbos (solist Ton Huljsman).
[concerten worden gegeven in
tem (23 april N.H. Kerk, generale
rititie). Leiden (25. Lutherse
i), Epe (26. Amflhal). Wagenin-
(27. Verrijzeniskerk) Doe-
hem (28, Muziekschool), Utrecht
Deertekerk), Groningen (30. Re-
fetrantse Kerk), Amsterdam (1
De Duif). Aanvangstijden overal
uur.
ITERDAM De Nederlandse
produktie heeftin 1975 metveer-
I nieuwe speelfilms plus twee
llfilm een recordhoogte bereikt.
i4,8 miljoen bezoekers hebben
Nederlandse speelfilms 18,3 pro-
i van de landelijke brutorecette
r kolf hun rekening genomen,
por r
ir kol
Por
irk«
per
Nederlandse films hoorden bij
:n best bezochte van het Jaar:
'aren in volgorde van grootte
ie Tippel, Rooie Sien en Dokter
;r zaait papavers. Het financie-
•robleem blijft, aldus het Jaar-
ig van de Nederlandse Bio-
•bond, zorgen wekken doordat
een zo omvangrijke produktie
'ms zijn waarmee teleurstellen-
•ultaten zijn bereikt. „Het niet
het produktlefonds voor Neder-
films gedekte deel van de
:tiekosten is dermate hoog.
vele gevallen alleen toprecet-
filmproducenten. filmver-
Iers en de bioscoopexploitan-
)or financiële tekorten van rela-
imstige aard kunnen behou-
aldus de Bioscoopbond.
OOSTERHOUT In 1919'
maakte Jan van Herwijnen een
serie tekeningen van patiënten
in de Willem Arntzstichting te
Utrecht. Indringende bladen
met sterke contouren en duide
lijke eenvoudige vormen, uitge
voerd in zwart krijt. Verschil
lende van deze tekeningen zijn
nu te zien op een tentoonstel
ling van werk van deze
kunstenaar die tot 30 april ge
houden wordt in de Oude Pas-
AMSTERDAM De Amerikaan
Jim Turrell - Stedelijk Museum,
Amsterdam, - werkt met licht. Hij is
daarmee niet de enige en eerste
kunstenaar die licht als beeldend
middel gebruikt. Lichtkunst is een
begrip geworden in de kunst van de
20e eeuw, sinds onder leiding van
Moholy Nagy in de jaren twintig
aan het Bauhaus met licht werd
geëxperimenteerd
Maar ook weer in de jaren zestig
onderzochten veel kunstenaars, die
de beweging in hun werk be
trokken, wat ze met licht konden
doen. Op de tentoonstelling Kunst-
Licht-Kunst in 1966 in het Van Ab-
bemuseum te Eindhoven was voor
het eerst in het groot te zien, wat er
op dit gebied allemaal mogelijk is.
De werkwijze van Jim Turrell is
overigens helemaal nieuw. Hij pro
jecteert bij voorbeeld met sterke
projectoren vanuit het plafond sta
tische (stilstaande) beelden op neu
trale witte wanden. De beelden zijn
abstract geometrisch van vorm in
wit, roze of blauwachtig licht. Voor
de beschouwer zijn ze heel concreet
in de ruimte aanwezig, maar tegelij
kertijd weet je dat ze er niet echt
zijn, in de zin van tastbaar aanwe
zig. Je krijgt ook een heel ongewone
ervaring van ruimte en diepte. De
veranderingen ondergraven je ge
voel voor oriëntatie.
Tot nu toe was Turrell's enige ten
toonstelling die in het Pasadena
Art Museum in 1967.
Hij verzorgde zelf de inrichting van
deze tentoonstelling, die nog tot 23
mei te zien is.
torie, Arendstraat 37 in Ooster
hout.
De geportretteerden werden ten voe
ten uit in het centrum van de bladen
geplaatst en de ruimte om hen heen
wordt alleen maar even aangegeven
door een vage lijn, die de overgang
van de achterliggende muur naar de
vloer markeert. De eenzaamheid,
waarin deze mensen leefden wordt
daardoor nog eens geaccentueerd.
Het is een eenzaamheid, die Jan van
Herwijnen zelf had ondervonden,
toen hij, eerder, ook in een dergelijke
inrichting was opgenomen.
Ook als hij niet tekende leefde hij
intens met de patiënten mee; ze stel
den vertrouwen in hem. Zelf schreef
hij er later over: „Ik kroop helemaal
in die mensen hun huid je moet
dan wel van onze lieve heer een zood-
je liefde in je donder hebben meege
kregen ik gooide alles over ze heen
wat ik had dat hangt samen met
het werk bij de kunstenaar is de
zucht tot zelfbehoud tot een mini
mum gereduceerd anders kun je
dat werk niet afmaken zolang Je
nog iets achterhoudt schiet je te kort
die mensen voelen dat en daar
door kon ik ze soms bevrijden er
zijn er voor wie alles vijandig is. tot
hun kleren toe die zaten naakt in
een gecapltoneerde cel maar ik
ging gewoon bij ze naar binnen en
als ik weg ging had ik m'n ogen op
m'n rug nooit liep ik achteruit naar
de deur, zoals de verpleegsters deden
ADVERTENTIE
Vraag de Citroënagent
informatie oyer:
*GS
Consumenten rapport
«Leasing
Ol bel
Cilroën Nederland,
tel. 020-7311 81 toestel 223
Vrouw met voetenbank
ze keken me na tot ik op de gang ervan verlost waren, dat kun Je van Je
was'en door het luikje zag je dan de leven niet meer vergeten."
waanzin weer terugkomen in hun De tentoonstelling is dagelijks te be
ogen maar die korte tijd dat ze zichtigen van 14 tot 18 uur.
t m woensdag 28 april
lUS»
IS
*08:
'AH Fritessaus.
voorraadbus
0.65 liter -Lj?
nl.int! do voorraad strekt.
AH Engelse theemelange. 198
doos 40 zakjes2etó
Couque Bastogne, 135
pak 280 gramJL*
Japanse tonijn met groenten, 139
blik 185 gram
Leeuwezegel margarine. /lQ
pakje 250 gram57" TTv
Albitex. C95
draagkarton 2 kiloJStOS" %3%
Mini-panties. 159
2 stuksJ<78"
T-shirt.div. kleuren, ronde hals C50
en korte mouw,
Hollandse
Goldendelwous^
2 1
kilo)
Boerenvak grabs gesn
i"8Óóëiam129
Unox soep, geconcentreerd,
kippe-, groente- of tomatensoep, QQ
blik 0.46 literJ<35ÏfO
AH Soep, geconcentreerd,
kippe-, groente- of tomatensoep, 7A
blik 0.46 liter-84
AH Soep, geconcentreerd,
blik 0.46 liter, champignon
soep -L40; erwtensoep -HfTof
rundvleessoep -149".nu
door Plet Visser
AMSTERDAM Waardoor die gro
te belangstelling voor J. S. Bach?
Treft hij de gewone man, de gemid
delde muziekliefhebber door zijn al
tijd directe en onverbiddellijke artis-
tlek-muzikale logica? Of is onder dit
glimmende oppervlak ook nog een
immer werkend warm gevoel aanwe
zig. en is dat de „overweldigende"
factor die ook Bach heet? Is dit alles
bijeen de inhoud van het raadsel-
Bach en tegelijk zijn oplossing? En
vandaar de talloze tijdgebonden
interpretaties van deze onvergan
kelijke muziek?
Ook onze tijd is er vol van en dan
met de „beste bedoelingen": uit res
pect voor het wonder dat Bach altijd
blijft. Een wonder „in musicis". En
onverwoestbaar. Vanaf mijn eerste
klavierlessen herinner ik me de
naam „Bach". met alie mogelijke en
onmogelijke bewerkingen die van
zijn grote en kleine composities wa
ren gemaakt sinds de „herontdek
king" van 1828. Of nog vroeger? Alles
speelden we; op de piano, op het
orgel, het harmonium. Ook van zijn
vocale en instrumentale werken. We
kenden al jong handenvol „melodi
eën", thema's nog eer we het woord
Fuga ontmoet hadden. We speelden
maar. We speelden Bach.
Later zijn er wel wetenschappelijk
meer verantwoorde bewerkingen op
onze lessenaars verschenen. En ook
nu nog is de stroom niet gestuit.
Dinsdagavond trok Gustav Leon-
hard veel belangstelling in de kerk-
concertzaal De Duif waar men
doodstil naar zijn clavecimbel-
bewerkingen zat te luisteren: De
Partita In b en de Sonate in d en de
Partita in g. oorspronkelijk voor
viool-solo (en in dit oude gewaad
reeds lang geliefde stokpaarden van
de violisten.
Voorafgegaan door een Toccata in d,
als een weldadige inleiding. Trou
wens heel het concert werd gedragen
door een weldoende klank van Leon-
hardts instrument. Het enige nadeel
was het akoestisch zwakke geluid
hiervan, dat ln een kleinere ruimte
ontegenzeggelijk een groot voor
deel had opgeleverd: een enorm toe
gespitste aandacht voor het wezen
van Bachs innige muziek. Een solo
stem uitgebreid met wat accoor-
dische gegevens om het spel op het
claveclmbel ..handen en voeten" te
geven. En dat is aan de bekwaam
heid en het intense interpretatiever
mogen van Gustav Leonhardt won
derwel gelukt. Maar de weinig gepro
fileerde werking van de klavierklank
in deze vrij hoge ruimte vergde van
de toehoorders, vooral van hen die
verder van het podium af zaten, wel
een extra Inspanning.
