orruptie
Congestie
oups
entralisatie
iviel bestuur
Tribune-groep blijft
apieren tijger met
iapieren tanden
)e hete hangijzers
iran Nigeria:
Afrika's slapende reus ontwaakt
f
Het linkse geweten van Britse socialisten
iTERDAG 27 MAART 1976
BUITENLAND
TROUW/KWARTET
oor Nico Kussendrager
oor staatsgrepen in Afrika lijkt een blauwdruk te bestaan: pfeeg
als het staatshoofd van huis is of arresteer hem anders zo snel
logelijk, bezet het presidentieel paleis, en het radiostation, lees
?n verklaring voor en stel het buitenland voor een voldongen
lit. Door de betrekkelijke onverschilligheid van het grootste deel
an de bevolking en de zwakte van het staatsbestel kan op die
lanier een kleine groep mannen in korte tijd vaak binnen één
acht de macht overnemen.
Met tachtig miljoen inwoners
is Nigeria Afrika's volkrijkste
land. Eén op de vier Afrikanen
bezuiden de Sahara is een Ni-
geriaan. Door de uitvoer van
honderd miljoen ton olie per
jaar is Nigeria ook Afrika's
rijkste land. Het vindt dat het
daarom recht heeft op een
vooraanstaande plaats op het
wereldtoneel. Afrika's slapen
de reus ontwaakt
Een belangrijk wapenfeit tot
nu toe was de tostandkoming
van de ECOWAS, de organisa
tie voor Westafrikaanse econo
mische samenwerking waarin
Nigeria koploper is. Hoe moei
zaam de ECOWAS ook op gang
komt. er is een eenheid ge
schapen tussen de versnipper
de Westafrikaanse landen,
dwars door de koloniale verle
dens heen. Bedoeling is onder
linge samenwerking en handel
te vergroten, zoals Jamani Co-
rea van de conferentie van de
Verenigde Naties voor handel
en ontwikkeling (Unctad) dat
zo graag wil.
Ander wapenfeit is de over
winning van de MPLA. de
volksbeweging voor de bevrij
ding van Angola, die in feite
ook een zege voor Nigeria is.
Onomwonden had Nigeria de
kant van de MPLA gekozen,
liet steunde de volksbeweging
met geld en wapens, pleitte
overal in Afrika voor erken
ning en stuurde als één der
eersten een ambassadeur naar
Loeanda.
Nigeria was volslagen ongevoe
lig voor westerse bezwaren dat
een overwinning van de MPLA
de Sowjet-Unie in de kaart zou
spelen. Het land heeft zelf er
varen dat dat niet zo hoeft te
zijn. In de strijd met Biafra
werd de Nigeriaanse regering
gesteund door de Sowjet-Unie.
zonder dat de Sowjetrussische
invloed in het land sterk is
toegenomen.
Behalve Moskou steunden de
Britten de centrale regering,
terwijl de opstandelingen in
Biafra China en Frankrijk
achter zich hadden. Daardoor
liep Nigeria weinig kans speel
bal te worden in de strijd tus
sen de wereldmachten. Het
had na de oorlog aan niemand
verplichtingen en dat is mee
genomen voor de officiële poli
tiek van ongebondenheid die
het land nu voert.
De verhouding met de Ver
enigde Staten is bijzonder
koel. De Amerikaanse
waarschuwing voor een
MPLA-ovcrwinning in Angola
is door Nigeria niet in dank
afgenomen. Zij werd ..beledi
gend voor de intelligentie van
de Afrikaanse landen en voor
de waardigheid van de zwar
ten" genoemd. De Amerika
nen zijn toch al niet gelukkig
in de houding tegen over hun
tweede olieleveranciers. Toen
de Nigeriaanse president Go-
won destijds een bezoek
bracht aan de Verenigde Sta
ten had president Nixon 'geen
tijd' om hem te ontvangen. Go-
won mag dan afgezet zijn. de
Nigerianen zijn die slag in hun
gezicht nog niet vergeten.
t blauwdruk werd het afgelopen
ar in Nigeria twee keer gebruikt:
rig jaar juli lukte de opzet en werd
in einde gemaakt aan het zeven jaar
ude bewind van Jakoeboe Gowon,
het moment dat deze in de Oegan-
se hoofdstad Kampala was. Afge-
pen maand mislukte een andere
aatsgreeppoging. maar deze maak-
wel een eind aan het leven van
owons opvolger Moertala Mo-
ammed.
e nieuwe Nigeriaanse regering, on
er Mohammeds vertrouweling Oloe-
goen Obasanjo. beschuldigt Go
on. die als balling in Engeland
oont, bij de greep naar de macht
betrokken te zijn geweest. Gowon
ontkent in alle toonaarden en het
lijkt ook niet zo waarschijnlijk. De
staatsgreep was slecht voorbereid en
de beramers hadden nauwelijks een
politieke beleidslijn. De coup vond
plaats na een rijkelijk met drank
besprenkeld feest ten huize van de
leider, luitenant-kolonel Moesa Dim-
ka. Daar vandaan ging hij met enkele
volgelingen naar het radiostation, be
zette het en las een verklaring voor.
Dimka was volgens ooggetuigen zo
zenuwachtig dat hij het laatste velle
tje van zijn tekst kwijtraakte. Erger
was dat legeronderdelen elders in het
land na de rede lieten weten niets
De vermoorde Mohammed, de
huidige president Obasanjo en
de afgezette Gowon. (van boven
naar beneden)
met de gebeurtenissen in de hoofd
stad Lagos van doen te hebben.
Toen Dimka was uitgesproken begon
de radio marsmuziek uit te zenden en
sommige Nigerianen houden vol dat
het dezelfde band was als toen Go
won werd afgezet. Ondertussen was
het een ander groepje opstandelin
gen nog wel gelukt generaal Moham
med om het leven te brengen. Solda
ten openden vanuit een portiek het
vuur opzijn auto toen Mohammed op
weg was naar kantoor, ter hoogte van
de ..twaalfde hole" van een golfbaan,
zoals later met pijnlijke precisie werd
bericht.
Geen grote blunders
Mohammed was te kort aan de
macht geweest om al te grote blun
ders te maken. Sterker: hij heeft in
een paar maanden meer bereikt dan
Gowon in een paar jaar. schreef een
krant in Lagos.
Feit is dat Mohammed paal en perk
leek te stellen aan de wijdverbreide
corruptie in het land. Bijna nergens
in Afrika werd zoveel gebruik ge
maakt van steekpenningen en
smeergelden als in Nigeria. Journa
listen kregen er al mee te maken,
wanneer zij een kamer zochtn: als
niet een bedrag aan naira (een naira
is ongeveer een kwartjei over de ba
lie werd geschoven, had de receptio
nist helaas geen kamer vrij. En het
laten doortelexen van een verhaal
ging een stuk sneller als er een
bankbiljet aan vastgehecht zat.
En dat is dan nog maar het kleine
werk. Er is het verhaal van een mi
nister van één der deelstaten die in
een paar jaar aan zijn ambt meer
dan zeventig huizen zou hebben
overgehouden, van miljoenen naira
in andere deelstaten die 'zoek' waren
en van onregelmatigheden bij de
voorbereiding van het 'blackk art
festival', dat inmiddels uitgesteld is.
Mohammed ontsloeg honderden ho
ge ambtenaren en legerofficieren en
wipte de militaire gouverneurs van
de deelstaten. En er werden verdere
maatregelen tegen de corruptie aan
gekondigd. een belofte die overigens
in de blauwdruk voor staatsgrepen
in Afrika past.
Andere beslissingen waarmee Mo
hammed zijn positie versterkte wa
ren het terugbrengen van het
geldslorpende leger van tweehonder
dduizend naar honderdduizend man.
het uitbreiden van 't aantal staten
van twaalf tot negentien (een plan
dat trouwens al bestond en bedoeld
is om de onderlinge vijandigheid
kleiner te makcni en de beslissing
een nieuwe hoofdstad te stichten om
het verstikte Lagos te ontlasten.
Ook lukte het hem het economisch
leven weer wat beter in banen te
leiden.
Totdat Mohammed zich zo zeker
voelde van zijn zaak dat hij zichzelf
en enkele medestanders bevorderde
tot generaal, en er geruchten opdo
ken dat de corruptie nog steeds be
stond. aleen verborgener. Lagere of
ficieren en studenten kregen het idee
dat er eigenlijk niets was veranderd
en de onrust nam weer toe. Maar er
zijn geen aanwijzingen dat de coup
van Dimka daarmee iets te maken
had.
De vijf 'C's
Mohammeds opvolger generaal
Oloesegoen Obasanjo krijgt te ma
ken met dezelfde vijf 'C's' als voor
gaande regeringen: corruptie (even
moeilijk uit te roeien als voorheen),
coupdreiging, congestie opeenho
ping) die Lagos verstikt, centralisa
tie (om de tegenstellingen tussen
stammen en deelstaten te verklei
nen) en civiel bestuur in plaats van
militair.
De meest directe dreiging voor een
nieuwe coup heeft het bewind onge
daan gemaakt door eenvoudigweg
dertig medewerkers van Dimka. de
beramer van de mislukte
staatsgreep, tegen de muur te zetten.
Een drastische maatregel, die in en
buiten Nigeria grote afschuw heeft
gewekt.
Congestie van de haven was al ver
minderd door een verbod op de in
voer van cement: congestie in Lagos
zelf moet minder worden door de
stichting van een nieuwe hoofdstad
in het midden van het land. Door de
olie-inkomsten kan Nigeria veel ko
pen in het buitenland, maar de te
kleine haven kan de aanvoer niet
verwerken. Bouwmaterialen, machi
nes. allerlei andere goederen stape
len zich op langs de kaden en in
loodsen. Schepen moeten weken of
maanden wachten voordat ze gelost
worden. Door de inkomsten uit de
olie is ook het autobezit fors uitge
breid, in tegenstelling tot het wegen
net van Lagos. De stad wekt voort
durend de indruk alsof er een ramp
dreigt en iedereen paniekerig in de
auto is gesprongen om weg te ko
men. De heksenketel is zo groot dat
de aanslag op Mohammed eerst niet
eens zou zijn opgemerkt; ..het zou
wel weer een aanrijding zijn".
Nieuwe hoofdstad
De nieuwe hoofdstad moet het be
stuurscentrum worden van Nigeria.
Het land is in feite een lappendeken
van stammen, talen en dialecten,
ontworpen door koloniale machten
met pen. passer en lineaal. Er zijn
grote verschillen tussen de diverse
delen van het land. Vooral tussen het
semi-feodale mohammedaanse
noorden waar de veelal veetelende
Haussa's wonen, het zuidwesten van
de tamelijk ..verwesterlijkte" Joroe-
ba's en zuidoost-Nigeria. het gebied
van de overwegend christelijke
Ibo's. De Ibo's wonen in bosrijk ge
bied. onder moeilijke natuurlijke;
omstandigheden en zijn mede daar
door een ondernemend volk. In het;
noorden bezetten zij daardoor vaak
de beste banen wat tot spanningen;
leidt. Dat was één van de ach
tergronden van de strijd in Biafra in
de jaren zestig.
De nieuwe machthebber generaal
Obasanjo is een Joroeba en de eerste
zuiderling aan het hoofd van de Ni
geriaanse regering, sinds de onaf-,
hankelijkheid. Obasanjo heeft daar
om de volledige steun nodig van
generaal Shehoe Jar' Ardoea uit het
noorden, de chef van de generale
staf. Om de spanningen tussen d<;
verschillende landsdelen te verklei
nen was al onder generaal Moham
med een uitbreiding van het aantal'
staten van twaalf tot zeventien aan
gekondigd.
Civiel bestuur
Rust en evenwichtigheid in het lancj
zijn een voorwaarde voor de terug
keer naar civiel bestuur. Gowon had
ooit een burgerbestuur voor 1976 be
loofd, maar toen de onrust aan de
vooravond van zijn val groeide trok
hij die toezegging in. Volgens hem!
zou het land vervallen in wanorde en
chaos als de militairen zich te
rugtrokken. Mohammed had 1979 iij.
zijn hoofd voor een burgerbestuur.^
maar door zijn dood en de mislukte»
staatsgreep is dat weer op lossej
schroeven komen te staan. De mili-./
tairen blijven aan de macht iaf
Nigeria. ,Jï
loor Bert van Panhuis
i Tribune-groep, de harde linkse kern in de Britse Labourpar-
Jiij, heeft onlangs een fors gezichtsverlies moeten accepteren.
Eerst verwierp de groep in het Lagerhuis samen met de
Jonservatieve oppositie een fors pakket bezuinigingsmaatrege
len van de regering. Maar toen premier Harold Wilson volgens
goed Churchilliaans gebruik meteen daarna de vertrou-
1 wenskwestie stelde, dorst de groep de breuk met de regering
- niet aan en ging weer keurig in het gareel lopen. De tegenstan
ders van de Tribune-groep, die altijd al spraken van „een
papieren tijger" gaven als commentaar: „De papieren tijger
heeft zich een stel papieren tanden aangemeten".
De Tribunegroep mag dan een be-
erkte invloed hebben, zeker wat de
irlementsfractie betreft, zij heeft
fc^afgelopen jaren de regering op
ongelegen momenten voor de
Beten gelopen en daardoor voor
fél irritatie gezorgd. De laatste
(er was dat dus bij het bezuini-
;splan van minister Dennis Hea-
jy van financiën, die na afloop van
stemming dan ook briesend
idliep en de rebellen volgens hun
[gen de huid vol schold. De harde
i van de groep zal zich daaraan
thter niets gelegen laten liggen,
gmatische socialisten noemen
Tribune-groep ietwat pathetisch
iet socialistische geweten" van de
jntse Labourpartij. De geur van
^iligheid, die rond de groep hangt
nt uit de jaren vijftig, toen de
t rondlegger van de groep. Aneurin
LX Bevan door de partij werd geofferd
&P het altaar van de sociaal-
lemocratie.
n
levari
levan. voor zijn vrienden ..Nye".
'as parlementslid voor het Welsh
toesdistrict Ebbw Vale, een belang-
Ojk leverancier van steenkolen en
Be vestigingsplaats van de Britse
loogovens. Als vertegenwoordiger
an de mijnwerkers hij was lange
ijd lid van hun vakbond zat hij
an het begin van de jaren dertig
R ot zijn dood in 1960 in het Britse
agerhuis. Ofschoon Bevan al aan
•et einde van de jaren dertig een
ijdje op non-actief werd gesteld
agens ..rebellie" binnen de fractie
an treeg hij in 1945 een nieuwe kans in
e\* le eerste na-oorlogse Labourrege-
'em# !nS. die van Clement Attlee.
ainjn 'yè zette als minister van ge-
andheidszorg hét pronkjuweel van
partij, de nationale ge-
ondheidsdienst. op poten. Hij had
i de loop der jaren een groep links-
n,(t °cialistische parlementariërs rond
'ch verzameld, die officieel de
Left-beweging heette. De
1 Keep
groep stond echter veel meer be
kend als de „Bevanites". Bevan en
zijn geestverwanten hadden het in
die tijd constant aan de stok met
het meer gematigde gedeelte van de
partij onder leiding van Clement
Attlee en de ministers Ernest Bevin
van buitenlandse zaken en Hugh
Gaitskell van financiën.
Toen Gaitskell in 1951 een begro
ting indiende, waarin het defensie
budget werd verhoogd en op de
sociale voorzieningen werd bezui
nigd. was voor Bevan de maat vol.
Nye. die op dat moment minister
van arbeid was trad af. samen met
twee collega's: John Freeman en de
minister van handelHarold
Wilson.
Polemieken
Samen met zijn vrouw Jennie Lee
bezorgde Bevan de partijtop grijze
haren. In het blad van de Bevanites,
The Tribune, schreven ze felle pole
mieken tegen het regeringsbeleid zo
scherp dat Nye op een gegeven mo
ment naar ternauwernood aan een
royement wist te ontsnappen. Zijn
eigen kiesdistrict en linkervleugel
bleven hem echter op handen dra
gen en Bevan werd niet alleen voor
enkele jaren 'schaduwminister'
maar zelfs plaatsvervangend leider
van de partij.
De top van Labour berispte en be
strafte hem keer op keer maar
durfde hem toch niet te hard aan te
pakken want Bev,an was het troetel
kind van de gewone linkse man.
In het in de jaren vijftig nog sterk
door klassentegenstellingen geken
merkte Groot-Brittannië kon het
dan ook gebeuren dat in Londen
Nye met een collega over straat liep
en een scheldwoord naar zijn hoofd
geslingerd kreeg van een heer. die
net in een taxi stapte. De taxi
chauffeur sprong van zijn plaats er.
schreeuwde zijn passagier toe: d r
uit sekreet, d'r uit. En vervolgens
tot Bevan: Hoe gaat het Nye? Sorry
dat dit gebeurde. Kan ik je ergens
heen brengen?
Aan het eind van de jaren vijftig
ging Bevan nog eenmaal de strijd
aan om het leiderschap van de par
tij maar zijn tegenvoeter Gaitskell
won het. Onverwachts overleed hij
in 1960 op 62-jarige leeftijd.
De Bevanites hebben zich
sindsdien rond het blad The Tribu
ne geschaard om de erfenis van Nye
te bewaren en te verdedigen. Nye's
mantel, zoals de opvolging van Be
van gewoonlijk is genoemd, werd
overgenomen door Michael Foot, de
huidige minister van arbeid. Het
leiderschap van de Bevanites-
Tribunites was zozeer verbonden
met het district Ebbw Vale dat foot
zijn zetel Devonport opgaf en met
gemak de Welshmen achter zich
kreeg.
De indruk bestaat echter dat Foot
veel minder bij de grote massa aan
slaat dan zijn illustere voorganger.
Er is ook een kentering gekomen in
de waardering voor de briljante,
zeer intellectuele Foot. Die veran
derde beoordeling is begonnen toen
Foot twee jaar geleden door Wilson
werd aangezocht als minister. De
Tribune-groep is sindsdien wat ach
terdochtig geworden en vorig jaar
zomer is het in feite tot een breuk
binnen de beweging gekomen.
Directe aanleiding was het inko
menspolitiek van de regering-
Wilson. die ondersteund wordt, door
Foot en de belangrijkste vak
bondsleider. Jack Jones van de
transportbond. Die scheiding'der
geesten is ook bij de stemming over
de bezuinigingsplannen gebleken
want ofschoon de gehele Tribune-
groep ongeveer 80 leden heeft keer
den slechts 37 van hen zich tegen
Healey en de premier. Naast Foot
gingen ook minister Barbara Castle
en een aantal andere prominente
Tribunites akkoord met de besnoei
ingen.
Marxisten
De groep van 37, die het de toe
komstige Britse premier ook moei
lijk zal blijven maken, is heel ge
mengd van samenstelling en steunt
bij de strijd om het leiderschap van
de partij minister Tony Benn van
energie ofschoon deze zich nimmer
tot de Tribune-groep heeft bekeerd.
Deze Benn-aanhang bestaat in de
eerst plaats uit een groep zeer dog
matisch denkende marxisten.
De bekendste daarvan is lan Mikar-
do. parlementslid voor een Oostlon-
dense volkswijk.
Mikardo is een oud-gediende uit de
tijd van Bevan. die lange tijd leek
voorbestemd om op de achterste
banken van de Lagerhuisfractie de
leider van de Tribunites te worden.
Het hoogtepunt van dit streven was
zijn verkiezing tot leider van de
fractie, anderhalf jaar geleden. Bij
de volgende verkiezing voor de lei
ding van de fractie werd hij echter
gepasseerd en kwam daarna ook
niet meer in de voorste regionen
terug. Mikardo heeft een groep
trouwe aanhangers zoals Jo Ri
chardson. de voormalige exportlei
der van Mikardo's handelsonderne
ming, vakbondsleider Frank Allaun
en het militante Lagerhuislid Joan
Maynard.
Verbitterd
Een andere vaste kern in de groep
van 37 bestaat uit oud-ministers en
staatssecretarissen van Harold Wil
son. van wie een deel bijna verteerd
wordt door teleurstelling over een
plotseling afgebroken carrière. Dit
geldt vooral voor Joan Lestor. Ju
dith Harten Eric Heffer. Lestor was
enkele jaren terug staatssecretaris
voor buitenlandse zaken onder Cal-
laghan. op hetzelfde moment dat
Judith Hart onder zijn supervisie
„ontwikkelingssamenwerking" be
hartigde.
Het is bekend dat Callaghan
zielsblij was toen Wilson na het
EG-referendum belde dames bij
hem weghaalde Lestor keeg een
staatssecretariaat op onderwijs en
Hart trad uit protest uit het kabi
net. Volgens insiders beklaagde
Callaghan zich erover dat het twee
tal hem steeds maar aan z'n kop zat
te zeuren over Chili en Zuid-Afrika.
Lestor onlangs in verband met de
bezuinigingen afgetreden en
Hart laten geen kans voorbij gaan
Jennie Lee en haar echtgenoot Aneurin Bevan, de geestelijke
ouders van de Tribunegroep, op weg naar het Yoegoslavische
staatshoofd maarschalk Tito.
om de regering dwars te zitten.
De belangrijkste rebel is echter Eric
Heffer en hij wordt dan ook gezien
als de toekomstige leider van de
„nieuwe Tribune-groep". Heffer is
een voormalige onderminister voor
industrie, die begin vorig jaar ont
slag kreeg omdat hij zich niet neer
wilde leggen bij de instructies van
de premier over het EG-debat. Hef
fer is 53 jaar en sinds 1964 parle
mentslid voor een district in de
Noordwestelijke havenstad Liver
pool Net als Nye Bevan is hij een
autodidact, en via de hout- en
bouwbond heeft de voormalige tim
merman zich in de politiek omhoog
kunnen werken.
Johannes de Doper
Vooral in zijn begintijd stond Hef
fer bekend om zijn krasse woordge
bruik. Zo noemde hü Edward Heath
„een diefjesmaat" en andere Con
servatieven „arrogante varkens",
„smerige huichelaars" of „war
hoofden". Naarmate h(j langer in
het Lagerhuis meeliep werd h(j wat
beminnelijker in de omgang maar
in het vuur van het debat wil hij
zich nog wel eens laten gaan. Zo
toornde hij op het Jongste Labour-
congres tegen Wilson. Foot en Jo
nes en toen Healy zijn bezuinigin
gen in het parlement verdedigde
kon men hem „stalinist, stalinist"
horen sissen.
Heffer die door sommige ministers
om het met de letter h goochelende
noordwestelijke dialect smalend
Heric Effer wordt genoemd is de
meest voor de hand liggende opvol
ger van Foot ook al wordt daar
naast gezegd dat hU liever de rol
van Johannes de Doper dan van een
socialistische messias speelt.
Het is echter de vraag of een nieuwe
leider het beeld van de erfenis van
Nye Bevan zou kunnen oppoetsen.
In het parlement is de invloed be
perkt. zeker nu de groep in tweeën
is opgesplitst. Meer mogelijkheden
zijn er in het partijbestuur dat tra
ditiegetrouw altijd linkser is ge
weest dan de parlementsfractie. De
uispraken van dit bestuur en de
resoluties van partijcongressen
gaan dan ook altijd veel verder dan
die van Labour in het Lagerhuis. De
Tribune-groep zal de komende ja
ren wel z'n best doen om meer te
zeggen te krijgen in de Lager-
huisfractie. Bij de twee verkiezin
gen van 1974 kwamen er procentu
eel veel Tribunites in de fractie en
hierop sluit de suggestie aan van
lan Mikardo om de stryd vooral in
de kiesdistricten te beginnen en te
zorgen dat de Labourkandidaat bij
de komende verkiezingen een Tri
bune-aanhanger is. Een dergelijke
uitgesproken figuur zou dan echter
de gematigden afstoten naar de Li
berale of de Conservatieve kandi
daat. Vooralsnog is er weinig kans
dat de Tribunegroep gaat wisselen
en echte tanden krtigt.
