Assmann zegt: bij ons kun je alleen
maar communist worden Van^m
Toegroeien naar een witte toga
<£H3£
Muziekschrift ontcijferd
Muziek op
woorden
VOORBIJGANC
rs
ZATERDAG 7 FEBRUAR11976
KERK
TROUW/KWAR(ER
door prof. dr. H. M. Kuitert
Politiek is een goede ~ai..k, zolang hij niet in handen van fanatici
valt, of laat ik wat eenvoudiger formuleren: zolang hij niet wordt
overmeesterd door „gelovigen", die van geen betrekkelijkheid
meer weten, en alleen maar kunnen denken vanuit de waarheid
van hun eigen politiek en maatschappelijk systeem.
Dit is het zij toegegeven nogal een forse
openingszin, die bovendien niet eens een
verhandeling over politiek bedoelt in te lei
den maar een boekbespreking Waarom zo'n
fors begin? Ik kan daarop slechts antwoor
den dat het boek zelf mij tot dergelijke
overwegingen aanleiding heeft gegeven
Laat ik het hier eerst maar noemen. Het is
van de hand van Hugo Assmann, en draagt
als titel: Onderdrukking - Verzet. Een uitda
ging aan de christenen. Een stem uit Latijs-
Amerika (Ten Have, Baarn. Prijs 27,50).
Zoals de ondertitel al aangeeft, gaat het om
een stem uit Latijns-Amerika, en wel: de
stem van een christen-theoloog, die een van
de woordvoerders is van de Zuidamerikaan
se theologie van de bevrijding. Die theologie
bestaat in vele versies (ik zal daar straks nog
wat van zeggen) en heeft ook wel weer ande
re woordvoerders maar wat de kern ervan
uitmaakt, is de poging om christenen vanuit
hun christelijk geloof aansluiting te laten
vinden bij de revolutionaire vrijheidsbewe
gingen van het Latijnsamerikaanse conti
nent
Hugo Assmann. de schrijver van het boek
dat ik zo juist noemde, doet het op zijn
manier, intelligent, spannend, maar dan toch
wel zo dat je, als het boek uit is, de indruk
overhoudt dat Assmann het christelijk ge
loof gebruikt als middel om christenen tot
..gelovigen" in een bepaald politiek en
maatschappelijk systeem te maken, en wel:
het leninistisch-marxistische. Ik zal dat hier
onder uiteenzetten, en daarbij ook niet ver
helen hoeveel redelijkheid en logica achter
zijn stellingname schuilt. Wanneer ik
tenslotte toch mijn bedenkingen boven mijn
lof laat overwegen, dan doe ik dat om de
reeds vermelde reden. Uiteindelijk kweekt
Assmann mijns inziens fanatici inde politiek
en dat loopt op dictatuur uit; in elk geval
loopt dat altijd uit de hand
macht te veroveren (de terminologie is die
van Assmann).
Dat zijn allemaal krasse uitspraken. Ik dik
ze niet aan, integendeel, ik heb nog niet eens
vermeld dat het opkomende marxisme-
leninisme voor Assmann bij 'de tekenen der
tijden' hoort (voor roomskatholieke theolo
gen zoveel als: God in de geschiedenis) en dat
er daarom voor ware christenen die im
mers de 'tekenen der tijden' weten te onder
scheiden een regelrechte verbinding loopt
tussen het geloof in God en het lidmaatschap
van een marxistisch-leninistische partij
Uitdaging
Stap vooruit
Laat ik allereerst mogen uiteenzetten waar
om Assmann een stap vooruit betekent in de
Latijnsamerikaanse bezinning over theolo
gie en bevrijding. Deze bezinning zet in bij
het Exodus-verhaal uit het Oude Testament.
Dat verhaal staat als het ware model voor de
manier waarop God in de geschiedenis aan
wezig wordt geacht: als Bevrijder van de
onderdrukten. Richard Shaull. Jiirgen
Moltmann en Johan Baptist Metz zijn inder
tijd met dit model begonnen, en de theologen
van de Latijnsamerikaanse theologie van de
bevrijding (mensen als Alvez, Segundo, Gu
tierrez, om mij bij de rooms-katholieken
onder hen te houden) nemen dat stuk voor
stuk over, ook Assmann. God is de God van
de bevrijding der armen, en overal waar
tegen alle verwachting in armen worden
bevrijd, daar mogen we roepen: Hij is het
weer! Aldus Ruben Alvez.
Maar Assmann heeft de naïviteit van dit mo
del gezien. Er wordt geen groep, volk of
gemeenschap vrij of ze moeten er zelf voor
vechten! Dat wil zeggen: we kunnen wel over
God in de geschiedenis spreken, en ons daar
van een voorstelling maken met behulp van
het Exodusmodel, maar meestal vergeten we
dan een wezenlijke element: onze eigen men
selijke rol in de geschiedenis. Bevrijding
gebeurt toch niet door met de armen over
elkaar te gaan zitten? Mensen moeten een
strijd aangaan om vrij te worden. De meeste
christenen die het Exodusmodel hanteren,
zien die complicatie over het hoofd. Vermoe
delijk omdat ze meestal aan de niet-
christenen overlieten die strijd te beginnen
en dus zelf nauwelijks een idee van hun
eigen rol plachten te maken.
Praten en doen
Assmann heeft heel goed gezien dat het
voorbij zien aan die eigen rol en verantwoor
delijkheid van de mens veel goed bedoelde
taal over God als bevrijder in de geschiede
nis tot holle en lege rhetoriek maakt. Op dat
punt scherpt hij zeer terecht de pro
bleemstelling aan. vergeleken bij zijn voor
gangers. Praten en doen moeten gelijk op
gaan. Anders een toontje lager zingen als
christenen minder praten) of als dat
tenminste een mogelijkheid is meer doen.
Assmann kiest voor het laatste. De Exodus-
taal (laat ik het zo maar even noemen) mag
en moet blijven bestaan, maar christenen
moeten dan ook weten dat ze zelf de bevrij
ding ter hand dienen te nemen en aangezien
geen enkele bevrijdingsstrategie ooit wat
heeft opgeleverd behalve de marxistische,
moeten christenen, als ze hun christelijke
taal over God als bevrijder tenminste waar
willen maken, marxist worden, nader ge
zegd: toetreden tot het leninistisch-
marxisme zoals wij dat kennen in de com
munistische partijen. Dat laatste sluit bij
Assmann de gangbare ideologie in: de pro-
duktiemiddelen behoren aan het volk toe;
klassenstrijd is een noodzakelijk middel; de
partij stelt de ideologie de partijlijn) vast,
en daar hoort bij dat alle andere manieren
van maatschappij-hervorming veroordeeld
worden als versluiering, resp. als bestendi
ging van de kapitalistische maatschappij.
Krasse taal
Volkomen consequent past Assmann dat
laatste óók op het christelijke geloof toe. Het
betekent voor hem dat óók het christelijk
geloof de bestaande toestand continueert en
niets voor de bevrijding van de arme doet of
doen kan. behalve wanneer het zich laat
enten op de 'onderbouw' van de marxistisch-
leninistische maatschappij-analyse met de
daarbij behorende strategie en tactiek om de
Dat is al met al een vérstrekkend
voorstel tot herprogrammering van het
christelijk geloof. Geen wonder dat
Assmann zelf zijn boek als ondertitel mee
geeft: een uitdaging aan de christenen. Want
dat is zijn voorstel zeker. Vooral als we erbij
onthouden dat hij zich in een werelddeel
bevindt waarin zestig procent van de men
sen beneden een aanvaardbare mini
mumgrens leeft, dertig procent zich op de
rand daarvan bevindt en slechts tien procent
daarboven.
Deze gegevens maken duidelijk dat goed
kope rhetoriek niet helpt, hoogstens verdoe
zelt. Andere gegevens verbieden evenzeer
dat we ons er al te gemakkelijk van af
maken. De ontwikkelingshulp heeft tot op
heden de bevolking van de Zuidamerikaanse
landen nog afhankelijker gemaakt dan ze al
waren. En de kerk heeft in het verleden op
een enkele recente uitzondering na de
onderdrukkende regimes gesteund. Wat kan
men in zo'n situatie doen? Assmann zegt
eigenlijk: bij ons kun je alleen maar commu
nist worden; dat is de enige manier om een
vuist te maken en je vrij te vechten van
economische afhankelijkheid en onderdruk
king.
Aan de wal
Voorzover ik kan zien, zullen wij christenen
uit het westen een dergelijke stellingname
moeten respecteren. Wij wonen niet in La-
houdt niet in dat je het met hem eens zou
moeten zijn. Met klem van redenen bezweert
Assmann ons dat je (levend in Latijns-
Amerika) als christen alleen marxistisch-
leninistische politiek kunt bedrijven.
Dat klinkt bekend, te bekend. Voor de Twee
de Wereldoorlog hoorden we altijd dat je als
christen alleen de omgekeerde politiek kon
bedrijven, de conservatieve. Sterker nog:
zowel toen als nu werd er ons verzekerd dat
er geen alternatief was. Wie gelooft, stemt
Colijn. heette het. Zo heet het bij Assmann:
wie gelooft, stemt communist. Van het rechts
fundamentalisme m de politiek stappen we
over op het linkse fundamentalisme, waarbij
ik als kenmerk van politiek fundamentalis
me neem dat het de mensen met een geloof
opzadelt dat hen de ogen doet sluiten voor de
donkere kanten van het eigen politieke sys
teem. Dat is mijn theologisch en mijn poli
tiek bezwaar tegen Assmanns theologie: hij
maakt met het geloof de mensen tot 'gelovi
gen' in een systeem, het marxistisch-
leninistische, dat op geen stukken na dat
bevrijdende recept betekent als Assmann
denkt.
Kort gezegd: als Assmann wil dat christenen
op het marxistisch-leninistische paard wed
den, dan verkijkt hij zich op de waarde en de
kracht van dat paard. Daarmee heb ik het,
voor mijn besef, zo zakelijk mogelijk gefor
muleerd: je bent geen aanhanger van het
marxistisch-leninisme, omdat je dat geen
goede theorie vindt en omdat de praktijk
ervan tot nu toe ook niet bepaald perspectie
ven opent. Er wordt in de Oosteuropese
landen niet minder bevoogd zacht gezegd
dan elders.
Hoeft niet
Dat is dan tegen Assmanns theologie gericht.
Theologie hoeft er niet zo uit te zien om toch
de gerechtigheid in het zadel te helpen.
Christenen hebben tijdens de Tweede Werel
doorlog met communisten eendrachtig sa
mengewerkt tegen de gemeenschappelijke
vijand, het nazisme, zonder intussen het
christelijk geloof op de 'onderbouw' van een
communistische theorie te enten.
Het is echter niet tegen Assmanns stel
lingname gericht. Die blijft een uitdaging
aan alle christenen om overvloediger aan
gerechtigheid te doen dan tot op heden het
geval is, in elk geval zoveel overvloediger dat
degenen die gerechtigheid zoeken niet meer
alleen of allereerst bij het marxisme-
leninisme hun heil hoeven te zoeken.
tijns-Amerika, dat wil zeggen: wij staan als
stuurlui aan de wal en kunnen de zaken van
de christenen die daar wonen niet van hier
uit regelen.
Wij kunnen dat niet; wij doen het ook niet.
Wij halen voor hen niet de kastanjes uit het
vuur. Als zij zeggen dat zij niet anders aan de
gerechtigheid kunnen voldoen dan door
marxisten van het leninistische stempel te
worden, dan zullen wij mijns inziens niet
anders kunnen doen dan hen hun eigen
verantwoordelijkheid in dat opzicht te laten
dragen.
Te bekend
Een andere vraag is, of we het daarbij moe
ten laten, en nog weer een andeFe of we deze
theologen moeten importeren. Op deze vra
gen zou ik ontkennend antwoorden. Ie
mands verantwoordelijkheid respecteren
De Franse musicologe Su
zanne Ilaik Ventura meent,
dat zij erin geslaagd is, het
oudtestamentisch mu
ziekschrift te ontcijferen.
Volgens haar is het nu mo
gelijk, de psalmen van Da
vid weer ten gehore te bren
gen op de oude Hebreeuwse
melodieën.
In de middeleeuwse He
breeuwse handschriften
van het Oude Testament
vindt men allerlei zang- en
klanktekens. Tot dusver
was het systeem achter de
ze aanduidingen nog voor
werp van allerlei specula
ties. Mevrouw Haik Ventu
ra meent nu de enig juiste
interpretatie te hebben ont
dekt. Zij spreekt van „een
muzikale notatie van een
ongedroomde helderheid en
precisie".
Mevrouw Haik Ventura,
die ook zelf componeert,
zegt, dat haar interpretatie
is goedgekeurd door opper
rabbijn Henri Schill van
Parijs en professor Israel
Adler, directeur van het
musicologisch instituut aan
de universiteit van Jeru
zalem.
De Franse musicologe zal
binnenkort een studie over
haar werk uitgeven. In
maart komt er alvast een
grammofoonplaat op de
markt met de „originele"
versie van enkele psalmen
van David, een gedeelte uit
het Hooglied en passages
van de profeten.
Volgens het Franse
persbureau AFP, waarvan
dit bericht afkomstig is, zou
het zo mogelijk zijn, „de ou
de Hebreeuwse muziek, zo
als die geklonken moet heb
ben in de tempel te Jeruza-
Zó tekende Tjeerd Bottema voor de kleuterbijbel van
Anne de Vries de harpspelende psalmdichter David,
toen deze opzij dook voor de speer van de boze koning
Saul.
FAMILIEBERICHTEN
kunnen van maandag tot en
met vrijdag telefonisch tot
16.30 uur opgegeven wor
den op nummer 020-913456;
en van 16 30-20 00 uur op
nummer 020-220383. Dit
laatste nummer geldt ook
voor ZONDAGAVOND en
dan van 18 00-20.00 uur.
door A. J. Klei
Onze adressen:
AMSTERDAM
Directie - commerciële
afdelingen -
administratie
Wibautstraat 131,
tel. 020-913456.
Postbus 859.
Redactie:
Nieuwe Zijds Voorburg
wal 280, Amsterdam
Tel. 020-220383
Postbus 859.
ROTTERDAM/DOR
DRECHT:
Westblaak 9. Rotterdam.
Tel. 010-115588
Postbus 948.
DEN HAAG/LEIDEN
Parkstraat 22. Den Haag
Tel. 070-469445
Postbus 101.
ZWOLLE/GRONINGEN
Melkmarkt 56. Zwolle
Tel 05200-17030
Postbus 3.
Het is maar goed dat het
weekblad Kerknieuws is
blijven bestaan. Anders waren
we volstrekt onkundig
gebleven van de geestelijke
strijd die gevoerd is in een
hervormde pastorie te
Maassluis.
In Kerknieuws stond het volgende te
lezen onder de berichten uit de
hervormde kerk:
Ds E. F. Verbaas te Maassluis
ontving verleden jaar een bedrag om
een witte toga te kopen. Hij heeft die
thans aangeschaft. Hij is van plan
het nieuwe ambtsgewaad aan te
doen „bij hoogfeesten en bij de doop
en avondmaal" zoals hij schrijft in
het kerkblad De Zondagsbode. Hij
voegt daaraan toe: „Langzamerhand
gaan we er dan met zijn allen wel zo
aan wer.nen dat het altijd gedragen
wordt als .het hoge Woord' er uit
moet. omdat we de verkondiging
Nu in de boekhandel
Frits Mehrtens
teksten bijeengelezen en ingeleid
door prof. dr. G.N. Lammens.
12.50
TEN HAVE BAARN
altijd als een feest mogen ervaren".
Ds Verbaas heeft naar hij meedeelt,
mentaal nog even toe moeten
groeien naar het dragen van een
witte toga.
Zo zie je maar weer dat dominees
altijd nog meer aan hun hoofd
hebben dan je denkt. We weten dat
ze vlijtig in de weer zijn met een
uitdaging zus en een uitdaging zo. en
dan moeten ze het evangelie vertalen
en positie kiezen, enfin, de
kerkbodes staan er vol van. Maar het
zou nooit in mijn hoofd opgekomen
zijn dat er ook nog de uitdaging van
de witte toga is. Toch had dominee
Verbaas daar zeer concreet mee te
maken: telkens als hij de kast
opendeed, zag hij dat malle, uiterst
besmettelijke ding weer hangen als
een uitdaging.
Dominee Verbaas heeft, naar hij in
De Zondagsbode schrijft, moeten
toegroeien naar het dragen van een
witte toga. „Even", zegt hij dapper,
maar reken maar dat dit een
dagelijks gevecht is geweest. Met
geestelijke wapens natuurlijk, doch
niettemin: een gevecht. Want hoe is
het gegaan' De eerste dag haal je dat
lange geval met knaapje en al
tevoorschijn, je houdt het omhoog
voor de spiegel, je gaat erachter
staan met je kop er bovenuit en je
aanschouwt met een lichte rilling het
effecL De volgende dag herhaal je
deze handeling, alleen verleng je de
tijd van het staan voor de spiegel. De
derde dag doe je de kiezen op elkaar
en de witte toga eventjes aan. heel
eventjes maar. De vierde dag loop je
in de toga één maal de kamer rond
Na een nacht woelen neem je een
fikse stap en daal je, gehuld in die
witte toestand, de trap af. O wee. er
wordt net gebeld als de weerga
terug naar boven, roetsj dat ding
uithéhè, net op tijd. Nou ja. zo
rommel je dan aan tot je besluit:
weet je wat. ik doe hem lekker alleen
maar aan hij doop en avondmaal, ik
leg 't wel uit in De Zondagsbode. en
.dan zien we later wel verder.
Een oppervlakkige lezer is nu
misschien geneigd te denken dat
dominee Verbaas uit zijn getob is.
maar dan vergist men zich. Ik weet
niet wanneer een van beide
sacramenten weer gevierd wordt in
Maassluis, maar vóór die tijd zal de
drager van de witte toga een
beslissing hebben moeten nemen
over wat er onder die toga zal
uitstéken. De zwarte zondagse
stappers? Dat is eigenlijk niks. Een
paar hippe laarzen ach nee, ook
niet. Witte tennisschoenen
misschien. Of blote tenen in
sandalen? Ik geef geen
aanwijzingen, ik zou trouwens niet
weten welke ik zou moeten
aanbieden. Dominee Verbaas moet
zelf maar zien waar hij naartoe wil
groeien.
Intussen leven bij mij wel een paar
vragen. Hoe zijn ze in Maassluis op
een witte toga gekomen? Her en der
zie je de toga verdwijnen en gelukkig
maar, want tenslotte is die lap textiel
de vorige eeuw in de kerk
verschenen niet zozeer om het hoge
Woord, maar om de hoge (namelijk
academische) status van de dominee
te onderstrepen. In Maassluis echter
leeft de toga nog volop en komt er
zelfs weer eentje bij. Een witte.
Waarom wit? Om het gewaad een
heenwijzend karaktertje te geven?
En waar wijst het dan wel heen? Nog
iets. Heeft dominee Verbaas hier en
daar laten vallen dat-ie best es een
witte toga zou willen dragen? Ik
neem aan van niet, want je haalt
jezelf toch niet de last van dat
toegroeien op de hals? Hebben
hartelijke gemeenteleden spontaan
de koppen en portemonnees bij
elkaar gestoken om hun dominee in
het wit te steken? En (laatste vraag):
is er in heel Maassluis niemand
opgestaan om te vertellen dat het
flauwe kul is, zo'n witte toga?
ERBIJ ZIJN
De mens heeft maar een haj
dienst op aarde en z'n d
niet als van een dagloner?
Hij snakt naar een beetje sd
en ziet begerig uit naar z'n l(
Zo weet ik van vergeefse n
en van nachten in moeite
doorgebracht.
Wanneer ik me neerleg den||
werd 't maar morgen en als I
was 't maar vast avond, zodj
schemering in m'n onrust zi
Denk er toch eens aan, dat iT
leven een zucht is en dat mil
het geluk niet meer zullen zf
Job 7
Van zijn vrienden hoort Jj
ellende de traditionele anti
je zal wel wat misdaan hel
een mens kan niet altif
hebben. Die antwoorden!
hem niet meer en moeten di
die achter deze dichter stoi
meer voldaan hebben,
begrijpelijk. Als je hem hi
lijkt hij menselijk ontroostl|
durft tegen zo'n man te
had zoveel erger kunnen
Kan het erger dan v
maanden en nachten volT:
dagen die te lang duren? TrTC
in de eerste plaats erl_.
Vandaar dat deze woorcM*
maar moeten blijven staan, i
in nood spreekt ook niet
woorden van troost uit M B
moeten we dit weekend biji
zijn. Meer niet? Misschien.y
betekenen: mee-lijden.
lem, opnieuw ten gehore te
brengen."
Dat is al wel zeer on
waarschijnlijk, omdat de
muziektekens, waarom het
mevrouw Haik Ventura
blijkbaar gaat, niet authen
tiek zijn. Zij zijn pas aange
bracht in de vroege middel
eeuwen door de zogenaam
de masoreten, joodse
schriftgeleerden, al is het
natuurlijk mogelijk, dat
hun aanduidingen terug
gaan op oude tradities.
Ingmar Bergman
De Zweedse filmer
Bergmann is begonnen metl
bereidingen voor een film f
lijden van Christus. Waarsfc
zal de film in een serie
Italiaanse tv uitgezonden
Het is echter de bedoeling,
film in Zweden gemaakt wol
dia februari gaat Bergmari
Rome voor overleg met delta]
tv. Hij wil zich beperken I
laatste deel van het leven va(
namelijk vanaf het
avondmaal tot de opstandig
Michiel de Ruyter
Driehonderd jaar geleden bh
vlootvoogd Michiel de Ruyter
Hongaarse predikanten van
aanse galeiën. Dat is men in
rije nog niet vergeten. Van I
februari organiseert de HoP
hervormde kerk in DebretfiE
Michiel de Ruyter-herdenkifeft
een symposium over kerkgei
nis, theologie en oecumene, h
stad staat ook al lang een stafc
van De Ruyter. Onder keizfc
pold I werden de protestal
Hongarije zwaar vervolgd."
predikanten werden in 1674P1
leislaven naar Napels verk<rd
opdracht van de Staten-Gj?1
werden zij door De Ruyter f
Dr A. H. van den Heuvel, sec
generaal van de hervormde kj|
ds L. de Liefde, assessor
moderamen van de hervormt^
de, zullen op uitnodiging \L
collegium van doctores van i^r
gaarse hervormde kerk de %v
king bijwonen. pa
lie I
UW VAKVERBOND
Ravellaari l Utrecht
maandblad voor evangelie en cultip
óók nogl
- schitterende uitgave!
- neem nu eens een abonnement J
- geen blad voor alleen doctoran< a
- evenmin een uitgebreide kerkbo w
- geeft veel stof voor bezinning.
- stimulans voor bijbelstudie.
Voor ieder die belangstelling heeft 1
achtergrond-vragen van deze tijd"1
eigenheid van de gereformeerd h
voor de mens-van-nu op een eig 6
wijze vertolkt wil zien, is dit het
blad! a
Geloven zonder dwang, maar welp
zag van Gods Woord.
Redactie-secretaris: Dr. B.v. Oevi
De abonnementsprijs blijft dit jaa
per jaar! Een studentenebonnemei
f 16.-. Indien u nu een proefnumrr
vraagt bij mevr. Noordman, Sport!
Ermelo. gaat dit nummer nog
abonnementen mee.
Tel. 03417-15 42
