Hein en Cateau Kray: een
kunstzinnige coöperatie
Vader als held
Uitnodiging aan
reprografiscn Nederland
Rank Xerox
ReproKonventie1976
Uw probleem ook het onze
Ja
Samenwerking begon met stripverhalen
'li
i
VARIA
i -
door FRED LAMMERS
ZUIDLAREN - In Drente, en
niet alleen daar, zijn Hein en_
Cateau Kray een begrip-gewor
den als een echtpaar dat op ve
lerlei manier kunstzinnig bezig
is, hij als kunstschilder/illus
trator en auteur van enige jon
gensboeken, zij als schrijfster
van „zondagsschoolboekjes" en
romans en veel langer geleden
van strips, die onder meer ver-
schenen in De Standaard en de
Kwartet-bladen.
..Met die strips is het allemaal be
gonnen." zegt Cateau Kray-Sijsma
(71). „In 1934, we waren verloofd,
kreeg ik op een dag in Tiel waar ik
woonde, een brief van Hein. waarin
hij mijn hulp inriep. De schrijfster
van_de. strips, ..die hij illustreerde
voor de Nieuwe Provinciale Gro-
"ninger Courant en de Nieuwe
Drentse, had het laten afweten. Als
hij niet snel voor een oplossing
zorgde, was de kans groot dat er ie-
mand zou komen die voor tekst én
tekeningen zou kunnen zorgen.
Al verschenen die strips uit zuinig
heidsoverwegingen maar twee keer
.per week-in de krant, het was in die
crisistijd een begeerd baantje. Mijn
ervaringen op het gebied van het
schrijven waren de uitvoerige noti
ties in mijn dagboek en de lange
brieven die ik mijn verloofde regel
matig stuurde. Maar ik wilde hem
niet teleurstellen en ben aan de
gang gegaan met het schrijven van
een sprookjesachtig verhaal, dat
"„Pikkie èn Goudglansje" heette. Het
werd een succes en na ons trouwen
gingen we door met strips als „Lan
ge Jaap" voor De Standaard, „Bom
metje Bas" en „Kwiebus Kwast"
voor de bladen van Diemer. Het le
verde wel eens problemen op, al die
verhalen uit elkaar te houden, maar
we hebben het altijd met veel ple
zier gedaan."
Al die stripverhalen zitten nu keu
rig ingeplakt, in het uitgebreide ar
chief van de Kray's, evenals de po
litieke prenten die Hein tekende
voor „De Houten Pomp" en De
Standaard.
CATEAU EN HEIN KRAY .over en weer adviezen
tenleid^r Wijnkoop en die met een
heel grote mond had afgebeeld. Co-
lijn stuurde mij de tekeningjterug
met een groot kruis erdoor en de
opmerking „Zo moet het niet". Hij
was meer voor de tekeningen zoals
Braakensiek ze maakte, waarop
heren stonden die waren gekleed in
jacquet. Colijn zelf heb ik ook vaak
getekend. Daarover heeft hij nooit
iets gezegd, hoewel hij met die te
keningen vast en zeker niet altijd
blij is geweest. Colijn was een
schilderachtige man. Zo zal ik nooit
vergeten, dat hij eens een week lang
een vermageringskuur deed omdat
hij vond dat hij te dik werd. Zijn
menu bestond in die week uit tien
eieren pef dag."
Op school al
Isings
vOp de lagere school tekende ik al
karikaturen van mijn onderwijzers,
later op de HBS kon ik dat tekenen
helemaal niet meer laten. Mijn le
raren hadden er weinig waardering
voor, vooral niet toen ik twee jaar
na mijn HBS-tijd een aantal vroe
gere leraren, voor iedereen herken
baar, op een politieke prent af
beeldde. De directeur, die ik had
getekend met een langgerekte nek,
was zo woedend dat hij liet weten er
onder geen voorwaarde aan mee te
zullen werken dat ik een studie
beurs kreeg. Zoiets was aan zo'n
ondankbare oud-le6rling. die zijn
„weldoeners" bespottelijk maakte,
niet besteed."
Hein Kray wilde graag een studie
beurs hebben voor zijn medicij
nenstudie, lange tijd zijn ideaal. Hij
ging toch studeren en kwam tot aan
zijn kandidaats. Toen werd hij ziek
en rijpte het inzicht dat arts worden
niet zijn toekomst was, maar schil
deren.
Colijn
In de jaren dat Hein Kray politieke
prenten vervaardigde, kwam hij
met allerlei bekende figuren in
contact, met name met Colijn. „Ik
herinner me dat iedereen opsprong
als hij binnenkwam. Mijn tekenin
gen bekeek hij nauwkeurig. Hij gaf
ook wel eens commentaar, zoals die
keer toen ik een spotprent had ge
tekend van de bekende communis-
Het zou een mooi onderwerp voor
een tekening zijn geweest, maar
daaraan heeft Hein Kray zich maar
niet gewaagd. Over collega's weet
hij ook tal van anekdotes te vertel
len, zoals over zijn bezoek aan de
kunstenaar Isings. „Ik bewonder
Isings en wilde hem heel graag eens
Dersoonlijk ontmoeten."
Zoiets was jaren geleden al niet ge
makkelijk, daar Isings toen reeds
heel teruggetrokken leefde. Onder
het voorwendsel dat ik hem de
groeten van een predikant, die hij
kende, kwam overbrengen...ben .ik
bij hem" binnengedrongen. Isings
was net bezig een tekening te maken
van Jacoba van Beieren. Ik heb het
gewaagd op te merken dat het
paaltje dat op die tekening voor
kwam er volgens mij te verweerd
uitzag. Dat nam Isings mij niet in
dank af. Hij kon niet goed tegen
kritiek. Na mijn bezoek heeft hij me
een boos briefje geschreven, waarin
hij stelde dat ik zijn kostbare tijd
had gestolen. Het is jammer dat hij
geen schoolplaten meer tekent.
Hein Kray laat me een onlangs vol
tooid schilderij zien van de Zuid-
laarder markt omstreeks 1200 Het is
een werkstuk, dat ongeveer dezelf
de afmetingen heeft als die platen
van Isings. „Ik ga het Noordhoff
aanbieden en vragen of die ervoor
voelt het. als wandplaat uit te ge
ven," zegt Hein Kray.
Historische onderwerpen interesse-
Colijn at om te
vermageren tien
eieren der dag
ren hem. Zijn jongensboeken waren
ook gebaseerd op de geschiedenis.
Hoewel hij honderden tekeningen,
schilderijen van landschappen in
Drenthe, portretten en boekenillus-
traties heeft gemaakt, vond Hein
Kray, naar hij me vertelt, toch de
meeste voldoening in zijn bijbelse
onderwerpen. De kalenderschilden
waarop ik Adam in het paradijs,
Elia in de woestijn, Daniël in de
leeuwenkuil, de twaalfjarige Jezus
in de tempel en het dochtertje van
Jairus, om er enkele te noemen, te
kende zijn mijn dierbaarste werk
stukken. Ik had graag meer bijbelse
onderwerpen willen tekenen, maar
de opdrachten zijn uitgebleven. Zo
is het altijd een hartewens geweest
een kinderbijbel te-mogen ülustre-
Dagelijks werk
Hein Kray wordt in april 75 jaar
maar hij schildert nog met evenveel
plezier als veertig jaar geleden„Al
merk ik wel dat ik lichamelijk min
der kan doen dan vroeger, hoop ik
.nog heel wat op het doek te kunnen
zetten. Ik heb dezer dagen juist weer
voor zo'n 1700 gulden aan linnen en
lijsten gekocht. Die lege lijsten en
dat grauwe linnen staren mij aan.
Het is een uitdaging voor me om
hard aan het werk te gaan. Gemid
deld voltooi ik één schilderij per
week. Ik werk dagelijks. Als ik een
dag mijn penseel niet heb gebruikt,
voel ik me schuldig. Ik schilder
maar door, of ik het nu verkoop of
niet Ik geef mezelf opdrachten en
daarin ben ik geen gemakkelijke
werkgever", zegt Hein Kray, en hij
wijst op diverse romantische
werkstukken: oude boerderijtjes,
heidevelden, beekjes met schilder
achtige bruggetjes en schapen met
een herder, allemaal weergaven van
sfeervolle plekjes vlak bij zijn huis.
Cateau is degene die hem kritisch
begeleidt. „Dat vind ik erg plezierig.
Zij zegt het meteen als ze iets niet
mooi vindt of wanneer zij van me-
door Mink van Rijsdijk
„Mijn dochters? Praat me niet over mijn dochters. Ze zijn een
dagelijkse teleurstelling voor me," zei een oude vriend tegen
me. Ik kon zijn zuchten niel-zo-goed plaatsen, onenige vader
zou danig in zijn nopjes zijn als hij nazaten had als mijn vriend.
Iets in die geest opperde ik dan ook. maar mijn woorden vro
lijkten hem niet op'. Hij kreeg een heel weemoedige uitdruk
king in zijn ogen en zei: „Ik heb zoveel illusies gehad. Ze
mochten er wezen toch. die meiden van mij. Lieve toetjes, op
school altijd prima cijfers, ach natuurlijk was er wel eens wat
geharrewar, maar door de bank genomen heb ik alleen plezier
van dat stel gehad. Als vader denk je ook aan de toekomst. In
mijn verbeelding zag ik hen met een fijne jongen, een degelijke
kerel, die bezig was een toekomst op te bouwen. Maar waar
komen mijn dochters mee thuis? Marianne met niemand, ze is
nota bene al 22. een paar keurige kansen heeft ze afgewezen.
Wat zegt dat kind? Ze heeft nog geen zin in vastigheid. Nou
vraag ik je."
„Misschien hield ze niet zo erg van die keurige kans-figuren
probeerde ik. Maar hij was te veel verdiept in zijn frustraties en
scheen me niet te horen. „Maar Joke, hoe het met Joke moet.
Die brengt me zo'n moderne nietsnut mee, van goeden huize,
dat wel, maar dat zegt tegenwoordig ook niets meer. Meneer
wilde niet in dienst en doet nu iets alternatiefs in een inrichting
voor gestoorde mensen. Wat hij wil worden weet hij niet, wat de
toekomst betreft heeft hij geen poot om op te staan. Wat kan
meneer mijn dochter aanbieden? Helemaal niets. Maar Joke is
stapel op die knul. Waarom? Ik kan er niet bij, die jongen
presteert eenvoudig niets. Vorige week zaterdag zou hij komen,
de hele dag heeft het kind zitten wachten, wie er kwam
meneer niet. Eindelijk, je gelooft het niet, 's avondsvm '11 uu\
ja hoor, hallo, daar was ie. Ja sorry, maar hij kon niet eerdei
iemand had hem nodig gehad, die dag. Kun je je voorstellen hoi
kwaad ik toen werd? Ik zeg tegen hem: .Iemand hadjou nodig
precies en dat was mijn dochter, die jij liet stikken. En ik, al
vader accepteer die belediging niet.' Kort en goed.'ik zet di
jongeman de deur uit. Logische reactie niet? Maar dacht jt
Joke dankbaar was dat ik dat varkentje even vöor'haar Hat [S'
gewassen? Nee hoor. A Is een furie ging ze tekeer. Daar maakt 'y.
ik snel een eind aan door haar te laten kiezen tussen vader ei uu
die lapzwans. Wat denk je dat ze deed?"
„Ze koos de lapzwans.
„Prak Ze rende die knul achterna. Na een half uürkwamm
ze samen terug met een slap verhaal dat ik niet zo moeilijl ee
moest doen. Ik moeilijk. Wil je dat even goed op je lati
inwerken?"
Wat moest ik zeggen? Dat de rol van heldentenor voor vader p
niet meer bestond? Een beetje plagerig zei ik: „En toen boodd
lapzwans zijn excuses aan. die jij niet accepteerde. Daaron
daagde hij jou uit voor een duel en nu ligt het jongmens ontziel
in de duinen, maar is de eer van je dochter gered.
Daarna praatte ik nog een uur serieus, ook zonder enig resut
taat.
'Dochters van zulke romantische vaders moeten maar veel vm
hen houden en erg zuinig op hen zijn. In de dagelijkse omgang
zijn ze weliswaar volstrekt onhandelbaar, maar ze zijn bijnn
uitgestorven. Daarom.behandel de helden-vaders met zacht
heid. f
ning is dat ik iets aan een schilderij
moet veranderen. Ik begin dan met
tegen te sputteren maar na een poos
merk ik dat ze gelijk heeft". Op zijn
beurt geeft Hein zijn vrouw nuttige
adviezen voor haar boeken. „Ik lees
mijn man altijd voor wat ik heb ge
schreven. Als ik merk dat hi j tranen
in zijn ogen krijgt - hij is gauw ge
roerd - weet ik dat het goed is. Hij
wijst me ook dikwijls op onlogische
zaken in mijn boeken, een man heeft
er weer een heel andere kijk op. Het
is fijn zo samen te werken".
Anne de Vries
Het dertiende boek van Cateau
komt binnenkort uit, zestien jaar na
het verschijnen van haar eerste ro
man, die zij schreef op aanraden
van Anne de Vries, met wie de
Kray's in contact kwamen toen hij
opdracht kwam geven voor een
schilderij. „Hij is onze huisvriend
geworden. Toen hij ons beter kende
en zag hoe wij ploeterden, met die
strips", zei hij: „Lieve mensen, jullie
moeten hogerop komen". Hij moe
digde mij aan een roman te gaan
schrijven, al vond hij het onvers
tandig dat ik mijn eerste roman heb
uitgegeven. „Een auteur moet zijn
eerste roman in de kachel gooien.
Dat heb ik ook gedaan", zei hij her
hebben geschreven'.
Bij het schrijven, van haar boeken
gaat Cateau uit van bestaande
mensen en situaties. „Ik neem graag
een probleem bij de kop en ga me
daarin dan verdiepen. Zo ben ik nu
bezig met kinderloze echtparen".
Als ik vraag waarom zij haar boe
ken altijd in de VCL - serie van Kok
uitgeeft, zegt Cateau beslist: 'Ik
weet dat velen niet zo met series
ophebben, maar als christelijk au
teur is het erg moeilijk hetgeen je
schrijft op een andere manier uit
gegeven te krijgen. In zo'n boeken
serie haal je een grote oplage. Dat
vind ik enorm belangrijk, niet om
het geld. maar omdat op die manier
velen onder ogen krijgen wat ik de
mensen zo graag wil duidelijk ma
ken. In al mijn boeken komt naar
voren hoe belangrijk het geloof is in
je leven en welke steun je daarvan
hebt in tijden van beproeving. Als
die boodschap maar op twee van
mijn lezers overkomt, heb ik al het
gevoel zo'n boek niet voor niets te
hebben geschreven
Waar moet dat naar toe met de
reprografie?
Als vakbekwame graficus vraag je je
wel eens af waar moet dat naar toe? Is er
nog ruimte voor vakmanschap in de
reprografie van morgen? Blijven we de
technologie de baas. of wordt de techniek
ons de baas. Is er nog ruimte voor een
eerlijk stuk kwaliteitsdrukwerk in een
wereld die om efficiency, spoed en produk-
tivireit schreeuwt? Hoe ziet reprografisch
Nederland er morgen uit? Zou het niet
interessant zijn daar 'ns met uw vak
genoten over te praten. Om de mening
van de deskundigen te horen, om hun
visie aan de uwe te toetsen.
"Dat kan want op 5 februari organi
seert Rank Xerox in het Jaarbeurs
Congrescentrum de Rank Xerox
Repro Konventie 1976. Opgezet voor en
door de Nederlandse grafici. Niet alleen
een overzicht van de toekomstige ontwik
keling van de reprografie belicht door
deskundigen uit de grafische wereld, maar
ook volop ruimte voor vragen en diskus-
sies.Tot slot laten we u zelf kennis maken
met het laatste technische nieuws.
Als u Wilt weten wat de toekomst voor
de reprografie is, ga dan op 5 februari 1976
naar het Jaarbeurs Congrescentrum in
Utrecht naar de Rank Xerox
Repro Konventie 1976, aanvang 10.00 uur.
Stuur eerst onderstaande bon in.
Dan ontvangt u alle informatie en een
plaatsreserveringskaart omdat het aantal
plaatsen beperkt is.
P'
I
I
I
I
I
I
I
L
Ik'wil de Rank Xerox Repro Konventie 1976 bijwonen. Stuur mij meer
informatie; ook om eventueel plaats(en) te reserveren.
Naam:_
Bedrijf:.
Straat:—
Plaats:-
-Funkfie-
Opsturen naar Rank Xerox (Nederland) B.V.. Antwoordnummer 1409.
Amsterdam. Een postzegel is niet nodig.
"1
I
I
I
I
I
I
I
I
■4
VRAAG: Een 89-jarige lezeres
vraagt ons: In mijn jeugd zongen
wij op school een versje: Neerlands
duin en frisse stranden. Onze
hoofdonderwijzer J. C. de Puy had
het gedicht en de muziek gecompo
neerd. Tot mijn grote verrassing
wordt deze zelfde melodie gebruikt
voor het Surinaamse volkslied. Hoe
kwam die melodie in Suriname?
ANTWOORD: De Puy is inderdaad
de componist, niet alleen van dit
lied. maar ook van verschillende
andere, vaak gezongen liederen. Een
van zijn dochters, eveneens onder
wijzeres, trouwde met de bekende
zendeling Muys en ging met hem
naar Suriname. Weinig Surinamer^
zullen weten dat de wijs van hun
volkslied al zo oud is.
VRAAG: Adres van de vragenstel-
Ier is ons niet bekend. Onze hond is
heel kalm en gezeglijk, maar als er
damesbezoek is, is hij aanhankelijk
bij het agressieve af. Wij vinden het
vervelend en willen het dier. door
het sterk aan te zien, onze wil
opleggen, maar dat lukt niet.
ANTWOORD: Vroeger had ik zelf
een grote bastaardbouvier, die zich
op dezelfde manier gedroeg. Het
enige, dat we konden doen, was het
dier aan z'n halsband de kamer
uitsjorren. Het vreemde was, dat hij
die kunstjes niet vertoonde, als het
bezoek al in "de kamer was, maar
binnenkomende gasten, vooral da
mes, werden overstelpt met uitin
gen van belangstelling. Op den duur
konden we het geweldige dier niet
meer houden en moesten het terug
brengen naar de plaats waar het
vandaan kwam: het asiel voor
zwerfhonden, de Hazenberg te
Amerongen. Het is onze overtui
ging, dat men een hond slechts kan
africhten, hoe dan ook, met een ge
baar, met een woord, maar beslist
niet met een blik, als men het dier
van zeer jong heeft gehad. Wat de
visite betreft: er zijn bepaalde par
fums, die ook voor honden attractief
zijn.
VRAAG: Gaarne zou ik inlichtin
gen ontvangen omtrent de theologi
sche studie en ook over de
zaterdagopleiding.
ANTWOORD: Er bestaat een boek--
je: Inlichtingen over katholieke en
protestantse theologische en kerke
lijke opleidingen (uitgave Interker
kelijke.. Voorlichtingscommissie).
Als besteladres staat hierin ver
meld: Interdiocesane Stichting voor
Roepingswerk te Etten-Leur. Giro
1311200. Prijs: 3 gulden.
VRAAG: Er schijnt een boek te
bestaan, waarin kruissteekpatro-
Vranen leen per "brief)" zenden
"naar: Uw probleem bok'het onze.
Postbus 507, Voorburg! Naam en
adres vermelden. Eén gulden aan
postzegels bijsluiten. Geheimhou
ding is verzekerd.
nen met motieven uit Israël en
vooral Jeruzalem verwerkt zijn.
Hoe heet het en waar is hét te koop?
ANTWOORD: U bedoelt het 'Jeru
salem embroidery book' van Ann
Roth. In 1973 is hiervan een Neder
landse bewerking uitgegeven door
de Arbeiderspers. Mocht het uit
verkocht zijn, probeer het dan eens
bij De Slegte. Ook in de openbare
bibliotheken is het waarschijnlijk
aanwezig.
VRAAG: In oude familiepapieren
werd gevonden een bericht van in
schrijving voor de nationale militie
van 1838. De lengte van de aan
staande soldaat wordt hierop aan
gegeven in El en „Streep". Gaat men
dit nu nameten, dan ontstaat een
heel wonderlijke lengtemaat. Wan
neer werd het tegenwoordig ge
bruikte metrieke stelsel ingevoerd?
ANTWOORD: De regering won in
1814 bij het Koninklijk Instituut-
advies in ten behoeve van de invoe
ring van een nieuw stelsel van ma
ten en gewichten. Het in Frankrijk -
„geboren" metrieke stelsel durfde
men niet zonder meer in Nederland
in te voeren. Men .was dermate
vooringenomen tegen al wat Frans
was, dat deze invoering niet te rea
liseren zou zijn. Bij Koninklijk Be
sluit werd in 1817 de volgende be
paling gemaakt: De oude namen
mochten behouden blijven, maar de
afmetingen moesten worden aan
gepast. Zo vond men de volgende
merkwaardige berekening: de Ne
derlandse el werd de benaming voor
meter, de Nederlandse palm voor
decimeter, de Nederlandse duim
voor cm en streep voor mm. De zui
delijke provincies hoefden daar niet
aan mee te doen, want de systema
tische namen werden als alterna
tieve erbij gevoegd. Op deze manier
valt onze milicien met zijn 1,62 m
lengte niet eens op. Bij de wet van
1869 werd een eind gemaakt aan de
begrijpelijke verwarring, maar
toch noemde men de oude namen
„tussen haken" er nog bij. Sedert de
tweede wereldoorlog komt men de
namen el en palm nog slechts in
kruiswoordraadsels tegen. De En
gelse duim (inch) vindt men op
duimstokken en op de centimeters
in de naaimandjes.
VRAAG: Is er ook een boek of al
bum in de boekhandel, waarin alle
kerkzegels van de NH gemeenten
staan afgedrukt, met beschrijving?
ANTWOORD: Zo'n album bestaat
niet. Wél is in het Hervormd Ker
kelijk Archief, Javastraat 100, Den
Haag een grote verzameling van
vrijwel alle kerkelijke zegels. U
moet tevoren wel een afspraak ma
ken.
VRAAG: In mijn huis heb ik heel
wat papyrusplanten. Zou hiermee
kunnen samenhangen dat er wol
ken vervelende steekmuggen om de
lampen dwarrelen. Hoe krijg ik ze-
weg?
ANTWOORD: Stilstaand water f
een vrij hoge temperatuur;
ideale broedplaats. Een druppe
petroleum verspreidt zich over
grote oppervlakte, zodat de lar e
geen lucht krijgen. De muggen ii E
winter zijn vrij traag, zodat mer w
gemakkelijk kan vangen. In
haken hangende kledingstukli
gordijnen, enz. zitten ze graag. 1 a
bereisde Roel bracht voor ons u
echte sapoe-lidie mee, een on
diertemepper uit tropische lant tt
Met een gewone vliegenklap w
gaat het ook wel en met de stofi *1
ger haalt u ze uit de verste hoek
Welterusten.
