Kerk kan niet op haar eentje beslissen
r
Hervormde jeugd positief
tegenover Youth for Christ vragen hulp
Kerk in de wereld
flisduK
Arbeidsovereenkomst
voor kosters in maak
itk
Vandaai
Conferenties
Hervormden
in zuiden
Catechismus toch
in hervormde katern
Onze
adressen
Kuitert en
de godsdienst
Dr. Van den Brink
meer dan een
gewone bankier
Nieuwe boek
TROUW /"KWARTET DONDERDAG 29 MEI 1975
KERK
door dr. C. Rijnsdorp
Bij het woord 'kerk' kan men aan drie verschillende zaken denken: 1. het totaalbeeld van de eerste
christelijke gemeenten, zoals we ons dat min of meer vaag vormen uit de gegevens van Schrift en
overlevering, 2. de kerksituatie, zoals die zich in de loop van een kleine tweeduizend jaar in de geschie
denis heeft ontwikkeld en 3. het rijk van God dat bezig is zich in de mensenwereld te voltrekken.
Van wat men wel de oerkerk noemt
weten we lang niet alles af. Afge
zien van de wittebroodsweken vlak
na Pinksteren is het beeld (zie de
brieven van Paulus en die aan de
zeven gemeenten in Openbaring)
niet onverdeeld gunstig. Als heilig
voorbeeld kunnen deze niet gelden.
Aan de andere kant is alles wat we
ervan kunnen weten belangrijk.
Hoe ging het daar toe, wat zong
men. hoe was de liturgie? Men
stond nog dicht bij het begin, de
eerste warmte was nog niet ver
vluchtigd, er is reden met een ze
kere heimwee erop terug te zien.
In het woord 'kerkgeschiedenis' zit,
hoe dan ook, de gedachte van één
totale kerk. De term is een merk
waardige combinatie van idealis
me (één kerk) en realisme (wat is
er eigenlijk gebeurd). Wel onder
scheidt men kerk en secte, maar er
zijn secten die zich kerk noemen.
De grenzen zijn niet volstrekt dui
delijk. Bovendien is er een grote
verscheidenheid van kerk-achtige
instellingen, een uitwaaiering van
gemeenschappen die zich op God,
Christus of Jezus beroepen. Vat
men de kerk op als instelling, dan
zijn er alleen maar deelkerken, ge
scheiden naar west (r.k.) en oost
(orthodox), gescheiden naar natio
naliteit en/of belijdenis. Zelfs heeft
elk kerkinstituut een rechter- en
een linkervleugel (die overigens
niet vliegen kunnen) en een mid
den dat dan het eigenlijke lichaam
zou zijn. Maar de vleugels beschou
wen zich als lichaam en het li
chaam pretendeert de vleugels te
zijn waarmee de kerk zich voortbe
weegt.
Hoe het rijk van God zich in de
geschiedenis voltrekt kunnen we
niet duidelijk nagaan. Dat het niet
samenvalt met alles wat zich kerk
noemt is zo goed als zeker. God
alleen ziet het rijk zoals het zich
ontwikkelt; wij hebben alleen zo
onze vermoedens dienaangaande.
Zien wij het rijk als kerk, dan
moeten we vaststellen dat de kerk
van Christus op aarde van huis uit
zowel één is als verscheiden.
De romeinse wereldkerk heeft haar
volstrekte eenkennigheid sinds Va-
ticanum II laten varen. Niettemin
blijft zij haar aanspraak op alge
meenheid handhaven. Oost en west
hebben elkaar kerkelijk met een
diplomatieke kus begroet; altijd be
ter dan niets. Veel kerken en groe
peringen zijn over de wereld uitge
zaaid; naast de romeinse wereld
kerk bestaat er een internationaal
lutheranisme, calvinisme, methodis-
me, baprisme en zo voort. Nationale
grenzen zijn vervaagd en het begrip
'vaderland' is betrekkelijk gewor
den. Intussen is het Joodse vraag
stuk zowel religieus als staatkundig
een brandende en brandstichtende
kwestie geworden.
Kerken en groepen zijn ook ver
scheiden als men ze bekijkt naar
het gezichtspunt 'open' of 'geslo
ten'. Zo is, als bundelende organi
satie de ICCC (internationale raad
van christelijke kerken) gesloten
en de Wereldraad van Kerken
open.
Het totaalbeeld is verwarrend. Bo
vendien kan men zich niet zo ge
makkelijk van zijn herkomst los
maken. Men wordt in een bepaalde,
ook kerkelijke situatie geboren.
Volwassen geworden, moet men be
vestigen of ontkennen. Als men
bevestigt, komt men later tot de
ontdekking welk een zware kerke
lijke hypotheek men op zich heeft
genomen. Toen ik in april 1913
belijdenis deed in de gereformeerde
kerk van Delfshaven, was dat om
dat ik in haar belijdenisgeschriften
mijn eigen, jong, persoonlijk geloof
had herkend, maar ook omdat het
de kerk van mijn vader was en ik
daarin was geboren. In 1926 ging ik
niet met Geelkerken mee, omdat ik,
meer intuïtief dan bewust, bij hem
het gemis bespeurde van een alter
natieve theologie. Bij Schilder hin
derde mij het exclusief theologise
ren en het optreden van zijn volge
lingen, dat lk, terecht of ten on
rechte, ervoer als fractievorming en
als een poging de kerkelijke macht
te grijpen.
Later ziet men hét tragisch en ook
schuldig falen van het toepassen
van kerkelijke tucht. Uitgaande van
het gesloten kerktype wilde men in
1926 de voordeur niet op een kier
zetten en in 1944 de achterdeur
niet. Toen de vrijgemaakte kerken
het gesloten type voortzetten,
kwam er in de synodaal-gerefor-
meerde kerken meer openheid. Min
of meer van de weeromstuit. Zo
ging men zich op den duur tegeno
ver de uitgestoten broeders schuldig
voelen. Later kwam er een moment,
dat men dit ook hardop zei. En
mocht dit proces zich onverhoopt
herhalen, dan zullen achteraf de
schuldgevoelens evenmin uitblijven.
Maar het kwaad is dan alweer ge
beurd.
DE FOUT
Wat men zich niet voldoende reali
seert is, dat men, meer nog dan
tegen broeders, zondigt tegen de
Heer van de kerk. Maar dit op een
andere manier dan de meesten
denken, of niet willen denken. Men
oefent leertucht uit binnen de
grenzen van een deelkerk. Dit bete
kent dat men die deelkerk beves
tigt en de kerkelijke gescheiden
heid voortzet. De fout is ten diep
ste dat een deelkerk handelt alsof
zij de universele kerk ware. Is het
te veel gevraagd dat men leerbe-
sllssingen neemt 'met alle heiligen',
dan toch zeker niet zonder diep
gaand beraad met geestverwante
heiligen, in dit geval: kerken. Gaan
preciezen en rekkelijken uit elkaar,
dan gaat het den preciezen nooit
precies genoeg en den rekkelijken
nooit ruim genoeg Het is nu een
maal een scheppingsordinantie dat
de menselijke geest bij sommigen
overwegend 'open' en bij anderen
'gesloten' is.
Tot apostelkring behoorden de naar
buiten gekeerde Petrus en de naar
binnen gekeerde Thomas. Maar
beider belijdenissen zijn hoogtepun
ten in de evangeliën.
Op een of andere manier moet het
theologisch experimenteren en stu
deren in de academische sfeer los
gemaakt kunnen worden van de
dagelijkse kerkelijke praktijk, zoals
plat gezegd ook in een fabriek het
lopende werk niet gehinderd wordt
door wat er in het laboratorium
gebeurt. Losgemaakt van alle ker-
1
1
c=[ =3
kelijk-politiek denken spelen der
gelijke gedachten door je hoofd. De
doem van de gescheidenheid wordt
weer pijnlijk voelbaar zodra de
identiteit van deelkerken in het
geding komt.
C-J EINDHOVEN De stichting
Over dood en graf heen
Vandaag word ik met stervi
en begrafenis geconfronteei
zich dat na het heengaan v
ouders niet heeft voorgedaai
aanwezig zijn bij het begra1
de oudste uit het gezin vs
ouders. Zij is ook de eerste
die deze overgang gemaak
Toen mijn ouders stierven, i
die gedachten al bij ons bir
staat nu iemand meer vóór
wordt onze tijd. Nu is het zc
zal vandaag veel door or
gaan. Veel bevreemding om
ven, dat zo moet eindigen,
er alles van en je hebt h<
vaak meegemaakt en ineen
dichterbij dan ooit. M
schijnt de zon over het ker
zullen we daar staan, tens
de natuur uitbundig nieuv
en alles van leven getuigt,
ons niet afdoende kunnen t
Als we niet wisten, dat haj
al lang meegenomen wa
Hem, die hier op aarde on
zijn genadige gang maal
hadden we niets om ons vei
verliezen. Dan zouden we aa
worden door de grote uitzi
droefenis van zonder God
wereld. Nu zal het anders
ieder mens beleeft dat op zi
nier, mar het maakt wel
hoe het laatste doet aan
van wie je weet, dat ze haa
zinvol wist in die ene zin t
ren of dat je dat niet wi
schonk ons daarin het beste
kon, door ons dit met hei
leven duidelijk te laten wet
ze aan Hem verbonden w
over dood en graf heen on
blijft. Zij mocht ons zo
troost aanreiken die ze ze
haar bewogen en gezegend
ontving. Dan is ook dat,
onze tijd wordt, daarin opgei
Van een onzer verslaggevers
SCHIEDAM 'Als provinciale hervormde jeugdraad in Zuid-Holland willen wij geen tegenstanders
zijn, ook niet op een voorzichtige afstand blijven toekijken, maar mede-werkers zijn'. Zo staat aan
het slot van een rapport van de Zuidhollandse hervormde jeugdraad over: 'Youth for Christ en het
kerkelijk jeugdwerk' (dit rapport kunnen belangstellenden aanvragen bij de genoemde jeugdraad,
p.a. Tuinlaan 8 in Schiedam.
Het stuk is ondertekend door jeugd
adviseur M. Hooynieijer en deze
merkt in zijn conclusie verder op
'Over Youth for Christ wordt, hoe
kan het anders, heel verschillend
gedacht. Er zijn enthousiaste mede
werkers, voorzichtige afstandsbe
waarders en duidelijke tegenstan
ders. Iedereen moet maar doen zoals
hij/zij wil. Uit een berichtje in
Diakonia blijkt, dat de hervormde
kerk in de figuur van dr. A. H. van
den Heuvel, sympathiek staat tegen
over Youth for Christ en dat het
hervormde diakonaat vorig jaar ve
le duizenden guldens beschikbaar
stelde (op de noemer van hulpver
lening aan jongeren in nood) en
bovendien deze organisatie positief
vermeld heeft in het zgn. 'giftenad-
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG In de volgende uit
gave van de hervormde katern bij
het Liedboek voor de kerken zal
ook de Heidelberger catechismus
worden opgenomen.
Hiermee is tegemoet gekomen aan
de wens van vele kerkleden. Aan
vankelijk was de gedachte, dat de
catechismus de katern te dik zou
maken, om nog achterin het lied
boek te passen, maar in de gerefor
meerde katern bleek het ook te
kunnen. De verdere samenstelling
van de katern blijft ongewijzigd:
verschillende liturgische teksten,
enkele orden van dienst voor een
morgendienst en voor een leer-
dienst.
Waarschijnlijk zal de katern in
september verschijnen.
vies 1975'. De landelijke staf van de
hervormde jeugdraad heeft kontakt
gezocht met het landelijk centraal
bureau van Youth for Christ. Beide
zijn gevestigd in Driebergen en kij
ken op eikaars gebouwen uit. Het
zou vreemd zijn, als het bij zo'n
'ogen-blik' zou blijven'.
Gruwel
De jeugdraad constateert, dat jon
geren en ouderen uit hervormde
gemeenten zich gretig laten verza
melen in bewegingen als Youth for
Christ, Navigators, Vuur en Oase.
'Deze bewegingen zijn voor de mar
xisten onder ons een gruwel, voor
de geseculariseerde gelovige een
onmogelijke teruggang, voor de
nette burgers een onnutte, maar
ongevaarlijke aangelegenheid en
voor de geëngagerd jeugdwerkers
een niet te hanteren sociaal feno
meen. Toch horen wij regelmatig
enthousiaste verhalen en willen wij
deze beweging positief waarderen,
omdat uit ervaringen bekend is, dat
voor zeer velen deze groepen een
bron van christelijke inspiratie ge
weest zijn of nog zijn', aldus de
jeugdraad.
Hoewel, het rapport ook negatieve
punten van het Youth for Christ-
werk opsomt, adviseert de jeugd
raad toch: Youth for Christ wel
(Advertentie)
naar de kerk toewerken, dan doet
het kerkelijk jeugdwerk er goed
aan, daarop in te spelen. 'Wij kun
nen gerust stellen, dat Youth for
Christ een positieve werking heeft
op het geheel. Oppositie is ook in
de kerk nodig. Konkurrentle kun
nen wij ook in het kerkelijk bedrijf
niet missen'.
EINDHOVEN De stichting steun
fonds voor het protestantisme in
het zuiden heeft een beroep gedaan
op de hervormde gemeenten in de
rest van het land, om de kleine en
daarom vaak armlastige hervormde
gemeenten in het zuiden van ons
land te hulp te komen.
De stichting hoopt op een bijdrage
van minstens een ton, teneinde
daarmee het kerkewerk der her
vormde gemeenten op gang te hou
den en subsidies te verlenen voor
restauratie en onderhoud van kerk
gebouwen en pastorieën.
Op het ogenblik hebben zes en
twintig hervormde' gemeenten in
Brabant en Limburg een beroep
gedaan op de stichting. In 1974
werd ongeveer een ton aan subsi
dies uitgegeven. Onder meer voor
de restauratie van het orgel der
hervormde kerk in Grave, voor her
stel van de pastorie in Oosterhout
en voor een verbouwing van de
pastorie in Veldhoven. Daarnaast
voor plaatselijk, provinciaal en in
terkerkelijk werk.
De hervormde gemeenten werken
samen in de stichting steunfonds
om niet elk voor zich aparte acties
in het land te voeren.
Van een onzer verslaggevers
NIJKERK De protestants-christelijke kosters kunnen nog dit
jaar een arbeidsovereenkomst verwachten, die geënt is op een wet
telijke status.
Gemeentevernieuwing hoe?
Weekend voor allen, die hiermee
bezig (willen) zijn, vrijdagavond 6
juni half acht tot zaterdagmiddag 7
juni vijf uur, op Kerk en Wereld,
Driebergen (tel. 03438-2241).
Dit deelde de voorzitter van de
protestants-christelijke vereniging
van kosters (PCVTK), de heer E. van
den Brink uit Nijkerk gisteren mee
tijdens de jubileumbijeenkomst van
0 Evangelisatieconferentie van de
hervormde bond voor inwendige
zending, vrijdagavond 30 mei acht
uur tot zaterdagmiddag 31 mei vier
uur. Sprekers prof. dr. C. Graafland
(het gebruik van de bijbel in het
evangelisatiewerk)ds. B. de Graaf
(de overdracht van het evangelie
door middel van he t gesprek) en
ds. P. P. J. Monster (evangelisatie
via radio). Inl. en aanm. tel. 033-
11949.
Theologische charismatische
conferentie, dinsdag 3 juni van
half tien tot half vijf in het Mar
kuscentrum, Wijnesteinlaan 2,
Utrecht. Thema'Charismatisch
pastoraat.werking van de Heilige
Geest in de zielszorg', ingeleid door
Dik Voordewind uit Amsterdam.
Inl. en opg. tel. 010-181755.
de PCVK, die 25 jaar bestaat.
Aan de arbeidsovereenkomst zijn
jarenlange besprekingen voorafge
gaan. De moeilijkheid daarbij is,
dat de gesprekspartners van de
PCVK, de vereniging van kerkvoog
dijen in de hervormde kerk en het.
landelijk verband van commissies
van beheer in de gereformeerde
kerken, geen bindende adviezen
kunnen opleggen aan de plaatselij
ke kerken.
De heer Van den Brink vroeg zich
af, waarom dit wel mogelijk is voor
de salariëring van de predikanten,
maar niet voor de kosters. Hij
merkte ook op, dat nog te veel
kerkbesturen te weinig oog hebben
voor de vele arbeidsuren, die de
koster moet maken.
Horeca
Steeds meer kerken proberen hun
gebouwen de hele week door renda
bel te maken. Dat brengt ook weer
met zich mee, dat de kosters hore-
ca-bekwaamheid moeten hebben.
De omzetten lopen tot twee ton per
jaar en de heer Van den Brink
schatte, dat al twintig procent van
de plaatselijke kerken in deze rich
ting werkt. Hij sprak verder de
hoop uit, dat kerkbesturen meer
gebruik zullen gaan maken van de
ervaring van hun kosters bij de
voorbereiding van nieuwbouw of
vernieuwingen.
door Aldert Schipper
HOOFDKANTOOR:
Nieuwe Zijds Voorburgwal
276-280, Amsterdam.
Tel. 020-220383.
Postbus 859.
ROTTERDAM:
Westblaak 9-11, Rotter
dam. Tel. 010-115588.
Postbus 948.
DEN HAAG:
Parkstraat 22, Den Haag.
Tel. 070-469445.
Postbus 101.
LEIDEN:
Steenstraat 37, Leiden.
Tel. 071-31441.
Postbus 76.
DORDRECHT:
Scheffersplein 1, Dor
drecht. Tel. 078-33370.
Postbus 118.
GRONINGEN:
Nieuwe Ebbingestr. 25.
Groningen.
Tel. 050-125307.
Postbus 181.
ZWOLLE:
Melkmarkt 56, Zwolle.
Tel. 05200-17030.
Postbus 3.
Deze week in
Hervormd Nederland o.a.:
De duivel wat moet je je
daar nu bij voorstellen?
Interview met Bas de Gaay
Fortman: Een menselijke
samenleving geen kwestie
van onmacht maar van
onwil.
O Liebje Hoekendijk: Opval
lend veel mensen willen
wat voor een ander doen.
Onderwijsfabrieken zijn
rampzalig.
0 Deense volkskerk voelt
oecumenische vragen niet
aan.
Aad van den Heuvel: Ik
relativeer misschien wel te
veel.
Ik abonneer
mij op/vraag
een
proefnummer
van
Hervormd
Nederland.
NAAM:
ADRES:
WOONPLAATS:
GIRONUMMER:
TELEFNR.:
Abonnementsprijs 25,50 per
half jaar: 51,— per jaar.
Abonnementen kunnen elk
ogenblik ingaan.
Bon ingevuld in BLOKLET-
l'ERS in envelop (zonder
postzegel) verzenden aan:
Hervormd Nederland,
Antw.nummer 1776, Den Haag.
Als wij aandeelhouders van de
AMRO-bank waren, zouden we
dr. Van den Brink in zeker op
zicht een eng iemand vinden. In
zijn brief aan de wereldraad van
kerken geeft hij twee argumen
ten, waarom zijn bank haar le
ning aan de Zuidafrikaanse
overheidsbedrijven niet wil te
rugtrekken.
De eerste ls dat de Nederlandse
regering die lening niet heeft ver
boden. Onze krant heeft daarover
reeds een keer zijn mening ten
beste gegeven. De tweede reden is
dat investeringen de apartheid zou
den ondergraven. Op deze reden
komen we straks nog even terug.
Het gaat ons nu even over een
ander punt, dat de AMRO-directie
in haar brief aan de wereldraad
uiteraard niet noemt, maar dat wij
als aandeelhouder toch wel van be
lang zouden achten. Wij vinden dr.
Van den Brink meer dan een gewo
ne bankier. Hij durft in elk geval
zijn nek uit te steken. Daarmee
verdient hij ons respect, maar niet
onze instemming. Een beetje ban
kier betrekt in zijn beleid de veilig
heid van zijn investering. Die vei
ligheid bestaat uit de solvabiliteit
van de credietontvanger. Hoe sol
vabel is de staat Zuid-Afrika?
Veiligheid
Over die kwestie wordt tegenwoor
dig nogal nagedacht, vooral omdat
er erg veel verandert in Zuidelijk
Afrika (Angola vrij, Mozambique
vrij, Rhodesië in beweging, Namibië
bijna vrij, opwinding in Zuid-Afri
ka). Ook op de Amerikaanse am
bassade in Pretoria is over de vei
ligheid van investeringen nage
dacht, dat blijkt uit een document
dat deze ambassade in februari
Dr. J. R. M. van den Brink
heeft uitgegeven en waarin de eco
nomische toekomst wordt geanaly
seerd. Behalve een teruggang in de
groei dit jaar, verwachten de Ame
rikanen een goed 1975, maar 'poli
tieke aanvallen op Zuid-Afrika in
de Verenigde Naties en elders en de
gebeurtenissen in de buurlanden
dragen bij tot gevoelens van onze
kerheid over de toekomst op lange
termijn.' Even verder in hetzelfde
document zegt de ambassade in
Pretoria: 'Deze onzekerheden ver
oorzaken een aanzienlijke onge
rustheid in zakenkringen over de
verdere toekomst.'
Opstand
Een grote Newyorkse advocatenfir-
ma bestudeerde in opdracht van
een klant, die over een Zuidafri
kaanse investering nadacht, de
kansen -in Zuid-Afrika. De advoca
ten zeggen in htm vertrouwelijk
rapport onder meer: 'Instabiliteit
en onveiligheid: dat zijn de termen
waarmee men buitenlandse investe
ringen in Zuid-Afrika moet aandui
den. De zwarte onrust en de blanke
onveiligheid zijn mateloos toegeno
men sinds de Portugese staatsgreep
van 25 april 1974.' 'Het succes van
de zwarte onafhankelijkheidsbewe
gingen in de aangrenzende gebie
den heeft de zwarten van Zuid-
Afrika geïnspireerd nog harder aan
te dringen op gelijkheid. Zelfs al
zijn de protesten tot dusver vreed
zaam geweest, er is aanleiding te
menen dat de onbuigzaamheid van
de Zuidafrikaanse regering, Zuid-
Afrika's nieuwe vijandige grenzen
en de toenemende strijdvaardigheid
van Zuid-Afrika's zwarten aanlei
ding zullen zijn tot een opstand
binnen de komende vijf jaar. Vol
gens rapporten van kerkelijke lei
ders, die Amerikaanse investerin
gen in Zuid-Afrika hebben bestu
deerd, zijn Amerikaanse banken
reeds begonnen de periodes waarop
zij bereid zijn geld uit te zetten in
Zuid-Afrika te bekorten.'
Ander doel
Dié dr. Van den Brink zal heus ook
wel informatie hebben met een
zelfde strekking als wat de
Amerikanen ten dienste staat. Wij
zijn geen aandeelhouder, zelfs geen
rekeninghouder van de' AMRO-
bank. Maar als wij dat wel waren,
dan zouden we ons toch een beetje
ongerust maken. Als aandeelhouder
mag men toch verlangen dat er
zuinig met de centjes wordt omge
sprongen. Wij zouden menen, dat
de heer Van den Brink met zijn
onveilige belegging een ander doel
nastreeft. Hier komen wij mis
schien toch terecht bij de argu
menten, die de AMRO-bank ge
bruikt in haar brief aan de wereld
raad van kerken. Dat zijn gedeel
telijk argumenten van ideële aard.
De AMRO-bank zegt in haar brief
ongeveer dat buitenlandse investe
ringen helpen de kleurbarrière af
te breken. Dat is een mooi ideaal,
dat ons best een miljoen of wat
mag kosten (zeker als men toch
geen aandeelhouder is). De redene
ring van de bank is: als je maar
aan mensen die hetzelfde werk
doen, gelijke lonen betaalt, ook al
zijn ze van verschillend ras, dan
ondergraaf je de apartheid. Hoezeer
is dit een droomwens! In het blad
The Banker van september 1971
wordt de Zuidafrikaanse econoom
prof. Arkin geciteerd dat 'er geen
teken is dat er op wijst dat econo
mische groei de kleurbarrière
breekt.' Deze Zuid-Afrikaan voegt
daar aan toe: 'De toonverschillen
nemen toe. Deze werkelijkheid
vormt duidelijk een dillemma voor
buitenlandse industriëlen met in
vesteringen in Zuid-Afrika of met
plannen daartoe. Zolang het moge
lijk was te argumenteren dat bui
tenlandse investeringen doordat
zij de welvaart van de republiek
hielpen verhogen ten goede
kwamen aan alle rassen, kon men
politieke kritiek wel aan. Zoals de
Barclays Bank echter heeft ge
merkt, kunnen banden met Zuid-
Afrika een voortdurende hinder
zijn. Als overzeese vakbonden druk
combineren met zwarte agitatie, zo
als gebeurde in het geval van Pola
roid, kunnen zulke banden meer
dan hinderlijk worden.'
Terughalen
Investeringen als van de AMRO-
bank in Zuid-Afrika zijn onveilig
en bovendien zijn ze niet dienst
baar aan het ideaal van de bankdi-
rectie, de apartheid te ondergraven.
Waarom zou de AMRO-bank dan
niet gewoon maar het voorbeeld
van de vier kleinere Amerikaanse
banken volgen en veilig is veilig
de centjes maar gewoon terug
halen, ook al omdat 'deze leningen
in feite een subsidie vormen aan de
blanke overheersende regering in
Zuid-Afrika'. (Een citaat uit de
woorden, waarmee de voorzitter
van de Amerikaanse raad van ker
ken, ds W. Sterling Cary, de terug
trekking bekend maakte van de
Merchants National Bank, de City
National Bank, de Central National
Bank en de Wachovia Bank en
Trust Co.
NED. HERV. KERK
Beroepen te Bodegraven:
Vreugd te Haaften.
Aangenomen naar Breda:
Oijen te Oldenkeppel; naar
leusenJ. W. Glashouwer te G
-Oudekerk. die bedankte
Murmerwoude.
Bedankt voor Nunspeet: H.
kamp, te Oosterwolde; voor
Gent (toez.) H. J. J. Drost k
Den Haag.
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen te Hilversum-Oost:
Amstel te Enschede-West.
Bedankt voor Emmeloord:
Mulligen te Rotterdam-Zuid.
De verovering van het wildi
ten, door Dee Brown. 281
37,50 Uitgave H. Meulenhoï
Een mooi uitgegeven boek ov
boeiend stuk Amerikaanse gi
denis: de verovering van he
ten, vanaf de Spanjaarden
16e tot de grote westerner T
re Roosevelt in de 20ste eeu
auteur heeft eerder roem g
met zijn 'Bury my heart at
ded Knee'. Dit is uiteraard nl
'definitieve standaardwerk' z<
in een folder las maar wi
spannend verhaal óver de
nissen van pioniers en hun sla
fers (dat waren dus meesl
indianen).
Een typerend citaat: 'Het 1
was er om uitgebuit te word
in de verwezenlijking daarva
hun opmars naar de Wes
Oceaan, vernietigden zij en
van de duizenden die na hen
men, een inheemse beschavil
vaagden zij ontelbare dier-
gelsoorten van de aardbodem,
verkrachtten, stroopten en plii
den het land, alsof zij de Tul
het Westen met 'een felle
stocht haattenDe on^
woestijnen en bergkloven, de
den en rivieren begonnen z!
vullen met puin, het afval e
vuilnis van de veroveraars - 4
hopingen van glas en metaal
nés van afgedankte karren,
wagons en locomotieven, het
en het rubber en de kunsts
van weggesmeten automobiel
vliegtuigen'.
De levensgeschiedenissen
gouddelvers en pelsjagers,
veel mormonen maar ook
wegbouwers en cowboys, wor<
dit kostelijke boek opgeteken
De Azteken, door Nigel Daviei
gave H. Meulenhoff. 336
32,50.
Nigel Davies, in de Mexicaan
schiedenis goed thuis, beschrl
voor Europeanen ongewone,
mysteries omgeven geschl
van de exotische beschavin
Azteken van het jaar 1111 to
het drama van een groepj
migranten dat in de vallei
Mexico een keizerrijk vestigd
tenslotte onder Spaanse dru
zweek. Er is natuurlijk al vee
de cultuur van Mexico gesch
maar weinig over hun politiel
schiedenis. Davies wil deze 1
vullen. Hij gaat grondig te
behandelt de immigratie, de i
heersers, de tijden tussen de
Montezuma's en de ondei
Kaarten, stambomen, lijsten
godheden, foto's van monumi
een enorm aantal noten, een
ografie en een register ha
veel voor een populair-wetens
pelijk bedoeld werk als dit. A
zijds bevordert dit de bruikbaa
en overzichtelijkheid, want dl
terie is ingewikkeld genoeg. P
men als het'hoe en waarom v
menigvuldige mensenoffers
de Azteken pakt Davies bij
beeld goed aan.
