Communistische plannen in Italië doorkruist
'Leger gedraagt zich alsof
het nog in Afrika is
Gebeurtenissen in Portugal maken Italianen voorzichtig
Portugal, op zichzelf terug geworpen (3)
ROUW/KWARTET ZATERDAG 29 MAART 1975
BUITENLAND 11
Van een onzer redacteuren
)e gebeurtenissen in Portugal van de afgelopen weken
hebben de kans dat det Italiaanse communistische par
tij (PCI) in Rome als regeringspartner wordt aanvaard,
nog kleiner gemaakt dan zij al was. Het is vooral de rol
van de Portugese communistische partij bij het buiten-
ipel zetten van geestverwanten van de Italiaanse chris
ten-democratische partij, die de behoefte aan experimen
ten aanmerkelijk heeft bekoeld.
nternationale ontwikkelin-
hebben de Italiaanse
•ommunisten sinds het einde
ran de tweede wereldoorlog
elkens parten gespeeld.
Merkwaardigerwijs maakten
sij van 1944 tot 1948 deel uit
ran verschillende kabinetten.
Aanvankelijk leek er in de
Italiaanse verhoudingen dan
iok geen bezwaar te zijn te-
de aanwezigheid van
lommunisten in de regering,
'as toen Tsjechoslowakije in
ebruari 1948 achter het 'ijze-
en gordijn' verdween, nadat
de communisten zich op sleu-
elposities hadden genesteld
zoals Binnenlandse zaken),
:regen de communisten in
talië de wind tegen.
5n telkens als zij de schade
ïersteld leken te hebben,
noesten zij nieuwe klappen
ncasseren: het neerslaan van
ie opstand in Ooost-Duits-
and (1953) van de vrijheids-
trijd in Hongarije (1956),
ran het liberaliseringsproces
n Tsjechoslowakije (1968) en
recent: het streven van de
ïommunisten om van Portu-
;al een volksrepubliek naar
Josteuropees voorbeeld te
naken.
Eigen weg
Deze gebeurtenissen hebben
;rote invloed gehad op de po-
itieke strategie van de Itali-
lanse communistische partij.
Om binnenlandse politieke
redenen kon zij zich niet ver
oorloven het gedrag van de
Sowjet-Unie en dat van de
communistische partijen in
de Oosteuropese landen goed
te keuren. Reeds onder haar
oude leider Palmiro Togliatti
begon de PCI zich onafhan
kelijker van Moskou op te
stellen. Zij werd daartoe min
of meer genoodzaakt door de
gebeurtenissen in Oost-Euro
pa. maar dat neemt niet weg
dat zij onder Togliatti bewust
ien eigen weg ging en er toe
bijdroeg dat de leidende posi
tie van de Sowjet-Unie in de
communistische wereld lang
zaam maar zeker werd onder
mijnd. Togliatti maakte van
de omstandigheden gebruik
om zich te ontdoen van be
voogding door de Sowjet-
Unie. zonder echter de sa
menwerking met Moskou op
te zeggen.
In eigen land liet Togliatti er
geen twijfel over bestaan dat
de PCI slechts langs parle
mentaire weg naar overname
van de macht zou streven. Hij
kon dit doen omdat de partij
over een grote aanhang be
schikte en hij er rekening
mee hield dat de linkse socia
listen van Pietro Nenni te
zijner tijd bereid zouden zijn.
samen met de PCI een volks
front te vormen. De gerust
stellende verklaring van To
gliatti had echter weinig ef
fect, omdat de vrees voor een
volksfront groter was dan de
tevredenheid over het parle
mentaire karakter, dat het
optreden van de PCI blijk
baar had aangenomen. En zo
bleef deze partij wel een heel
belangrijke factor ln de Itali
aanse politiek, maar slaagde
zij er niet in, haar aanhang
sterk te vergroten. Evenmin
kwam de begeerde samenwer
king tussen communisten en
linkse socialisten tot stand.
Het ging heel anders. De
christen-democraten over
wonnen hun angst voor de
Nenni-socialisten en maakten
de 'apertura sinistra' (ope
ning naar links) mogelijk, die
deze socialisten tot regerings
partners maakte. Er kwam
zelfs een hereniging tot stand
tussen de volgelingen van
Nenni en de gematigde socia
listen van Giuseppe Saragat,
al was dit samengaan ge
doemd om kort te duren. Bei
de partijen hebben echter een
betrekkelijk kleine aanhang
en ook al zou de meerderheid
van de linkse socialisten zich
Het veertiende congres van de Italiaanse communistisch e partij.
voor samenwerking met de
communisten uitspreken, dan
zouden deze zonder de mede
werking van de linkervleugel
van de partij der christen
democraten, Democrazia
Christiana, nog geen regering
kunnen vormen. Vandaar dat
de PCI naar een andere me
thode uitzag om van de rol
van eeuwige oppositiepartij af
te komen.
Enrico Berlinguer, die na ver
loop van tijd opvolger van
Togliatti werd. heeft de PCI
een manier aan de hand ge
daan. die tot verwezenlijking
van het verlangen naar rege
ringsverantwoordelijkheid
kan leiden. Hij wist de meer
derheid van de partij ervan
te overtuigen dat gestreefd
moest worden naar een rege
ring van christen-democraten
en communisten, die in staat
zou moeten zijn. de enorme
problemen van Italië op te
lossen. Berlinguer noemde dit
een 'historisch compromis' en
liet zich niet ontmoedigen
door de afwijzende houding
van christen-democraten en
socialisten en door de weer
stand in eigen partij.
Hij beroept zich op de erva
ringen die op regionaal en
plaatselijk niveau met com
munistische bestuurders zijn
opgedaan en vraagt zich af,
waarom niet landelijk kan
worden samengewerkt.
EG en NAVO
Als eprste communistische
partij heeft de PCI onder
Berlinguer de Europese Ge
meenschap als een realiteit
aanvaard. Sinds 1969 nemen
afgevaardigden van de partij
deel aan het werk van het
Europese parlement in
Straatsburg. Zij verdedigen
hun aanvaarding van de Ge
meenschap met de opmerking
dat deze niet anti-Ameri
kaans of anti-Russisch hoeft
te zijn, maar een instituut
dat samenwerking naar twee
kanten mogelijk maakt. De
PCI tracht toenadering tussen
de Europese Gemeenschap en
de Comecon (de Oosteuropese
tegenhanger van de EG) te
bewerkstelligen, maar zij
heeft al ondervonden dat zij
in Moskou op groter moeilijk
heden stuit dan ln Brussel,
waar ook naar haar mening de
economischr belangen van
Italië het best worden ge
diend.
Om zuiver taktische redenen
eist de PCI thans niet meei
dat Italië uit de NAVO treedt.
De slogan 'Italië uit de NAVO.
de NAVO uit Italië is niet
meer in. Men handhaaft zijn
bezwaren tegen ueze organi
satie en ziet haar als een
mogelijk gevaar voor de soe
vereiniteit en onafhankelij-
heid van Italië. Dit bleek nog
toen de Amerikaanse minister
van ouitenlandse zaken
Henry Kissinger eerder dit
jaar een bezoek aan Rome
bracht. De PCI organiseerde
toen een grootscheepse de
monstratie tegen de minister,
van wie was gebleken dat hij
de hand had gehad In het ten
val brengen van het bewind
van de Chileense president
Salvador Allende. Uittreden
uit de NAVO is voor de PCI
echter geen voorwaarde voor
samengaan met de christen
democraten. omdat zij meent
dat een voortgaande ontspan
ning in Europa de NAVO en
het Warschaupact (de Oost
europese tegenhanger) aan
betekenis zal doen verliezen
Dat de Democrazia Cristiana
niettemin een afwijzende
houding aanneemt tegenover
het aanbod van Berlinguer,
vindt zijn oorzaak vooral in
de vrees dat de PCI haar zal
overvleugelen als zij eenmaal
coalitiepartner is. Of die
angst juist is. kan over enkele
maanden duidelijk worden,
als in Italië regionale verkie
zingen worden gehouden.
Naar alle waarschijnlijkheid
mogen dan alle Italianen van
18 jaar en ouder dan hun
stem uitbrengen. Dat hangt
af van de vraag of nog op
tijd een wet van kracht wordt
die de kiesgerechtigde leeftijd
verlaagt van 21 naar 18. De
communisten verwachten veel
van die verkiezingen, omdat
zij menen dat de invloed van
de rooms-katholieke kerk de
finitief is teruggedrongen,
sinds een flinke meerderheid
van de Italiaanse kiezers vo
rig jaar tegen afschaffing van
de echtscheidlngswet stemde.
Of zij gelijk krijgen, kan ech
ter ook afhangen van de ko
mende ontwikkelingen in
Portugal. Als de communisti
sche partij - daartoe in staat
gesteld door Beweging van de
strijdkrachten - daar een
machtspositie gaat innemen
ten koste van de andere par
tijen, zal dit verschijnsel een
afschrikwekkende uitwerking
hebben op de Italianen, die
geen behoefte meer hebben
aan dictatoriale avonturen, of
die nu van rechts of van
links komen. De christen-de
mocraten kunnen daarvan
profiteren ondanks het feit
dat de Nationale raad van
hun partij al vorige maand
besloten heeft, zich vooral tot
de conservatieve kiezers te
wenden om de neo-fascisten
de wind uit de zeilen te ne
men.
Met twee handen hebben de
leiders van de Democrazia
Cristiana het feit aangegrepen
dat een geestverwante groe
pering in Portug 1 op aan
dringen van de communisti
sche partij werd verboden,
politieke actie te ont
plooien. De delegatie van de
Democrazia Cristiana. die het
veertiende congres van de
PCI in het Sportpaleis in Ro
me bijwoonde, verliet de
monstratief de conferentie
zaal. toen het nieuws bekend
werd. De communisten zaten
met de handen in het haar.
Zij hadden er moeite mee.
het uitsluiten van politieke
groeperingen in Portugal
openlijk af te keuren. Pas na
twee dagen distantieerden zij
zich heel voorzichtig van deze
uitsluiting 'onder heel bijzon
dere omstandigheden'.
Het is duidelijk dat het 'his
torisch compromis' zoals de
PCI het zelf noemt voorlopig
niet meer haalbaar is. Veel
zal afhangen van het resul-
laat van die komende regiona
le verkiezingen. Boekt de PCI
belangrijke winst, dan zal zij
proberen om op eigen kracht
via een parlementaire meer
derheid aan de macht te ko
men. zo mogelijk met steun
van de socialisten en linkse
christen-democraten. Het
'historische compromis' heeft
voor dp PCI dan nog slechts
propagandistische waarde.
Voor talriike cr unisten is
het compromis van Berlingu
er altijd een zuiver taktische
zet geweest. Op het PCI-con-
gres van vorige week noemde
de oude senator Umberto
Terracini het nog 'een belij
denis met de lippen'. Hij
maakte zich tot woordvoerder
van degenen die de huidige
Democrazia Cristiana volko
men ongeschikt vinden voor
samenwerking. Eerst zou deze
partij een algehele politieke
vernieuwing moeten onder
gaan, meende hij.
Fanfani
Dat deze vernieuwing er moet
komen, beseft men in de De
mocrazia Cristiana zelf ook.
Zolang Amintore Fanfani
echter partijvoorzitter is. zal
zij uitblijven. De mogelijk
heid bestaat evenwel dat
Fanfani niet op zijn invloed
rijke post zal worden ge-
als de regionale
verkiezgen eenmaal achter de
rug zijn. Tenzij de Democra
zia Cristiana als gevolg van
gebeurtenissen in Portugal
verloren terrein terugwint.
door H. Biersteker
aantal officieren in de top van de
MFA in verschillende militaire ra
den weggestemd ten gunste van
gematigder figuren.
Het gevolg van de coup was de
oprichting van een Hoge raad
voor de revolutie waarin ook de
juist verslagen leiders nog veel
groter bevoegdheden kregen dan
ze al hadden. Dat echter met de
stemming in de lagere kaders nog
altijd rekening moet worden ge
houden blijkt uit het feit, dat op
vier nog openstaande plaatsen in
de revolutionaire raad inmiddels
gematigde officieren zijn be
noemd. De democratisering werkt
trouwens verder door naar onde
ren. In de te vormen assemblee,
het 'parlement' voor de revolutio
naire raad zullen ook lagere ran
gen en soldaten vertegenwoordigd
zijn. Sergeants zouden al klagen
dat ze hun manschappen moeilijk
meer in de hand kunnen houden
omdat deze genoeg krijgen van de
discussies aan de top. Ze maken
zich zorgen over hun persoonlijke
toekomst en worden balorig.
Dynamisatie
In een nieuwe torenflat aan de
Rua Castilho in Lissabon, onge
twijfeld nog opgezet voor een lok
kend commercieel doel, lopen nu
militairen van alle onderdelen,
kunstenaars en vakbondsleden ln
en uit. Daar is het zenuwcentrum
van het meest ambitieuze project
van de Beweging van de Strijd
krachten: het programma voor de
'Culturele dynamisatie', geleid
door luitenant Ramira Correla
van de Vijfde Divisie, Inmiddels
lid van de Revolutionaire Raad.
Na lang wachten en bezorgd toe
zien hoe nonchalant vooral de
matrozen met hun schiettuig om
gingen, werd ik toegelaten bij een
van de assistenten van Correia, de
onderluitenant José Soares. (Een
van de eerste taken van de Revo
lutionaire Raad zou moeten zijn
ook eens wat meer namen onder
de Portugezen te distribueren).
Hij had het uiterlijk en de ernst
van een Jonge curiepriester en
was bijzonder hartelijk en mede
deelzaam. 'Bij Portugal denkt ie
dereen aan de kuststrook met
ontwikkelde steden als Lissabon
en Porto. Maar niemand let op de
districten daarachter, die vaak
nog half in de Middeleeuwen ste
ken. Het platteland Is ln de tijd
van Caetano bewust dom gehou
den en uitgebuit door de grote
monopolies. Als u erheen gaat zult
u zien hoe dwaas het'is dat we de
helft van ons voedsel moeten im
porteren en dat we arbeid expor
teren. We hebben meer dan een
miljoen gastarbeiders in andere
landen. Potentieel zijn er genoeg
mogelijkheden om de landbouw
op peil te brengen. We kunnen
nog veel meer energie opwekken
door de riverien die er stromen.
Maar eerst moeten de bewoners
verlost worden van de onwetend
heid waarin het Caetano-reglme
hen heeft gelaten'. 'En de kerk?'
'Dat is een delicate kwestie. Er
zijn priesters die zich bewust zijn
van de noodzaak van dit pro
gramma, maar dat zijn uitzonde
ringen. Globaal gezien moeten we
iedereen in het land met televisie
en radio kunnen bereiken. Maar
er zijn genoeg dorpen waarop
geen ontvanger te vinden ls.
Waar men niet eens weet wat er
op de 25ste april vorig jaar ge
beurd ls
Zaaitijd
Inderdaad verscheen er kortgele
den een boerin op de televisie, in
een programma over de culturele
dynamisatie, die op de vraag
'waaraan denkt u bij de datum
van de 25ste april?' onbekommerd
antwoordde: 'dan zitten we in de
zaaitijd Waarop de ondervra
ger, getroffen door de symboliek,
zei: 'De zaaitijd voor een nieuw,
democratisch Portugal.' Het ach
terland van Portugal is zeer uitge
strekt. Hoe denkt de MFA dat
hele gebied met zijn campagne te
kunnen bestrijken? Soares: We
zenden niet alleen vaste teams uit
voor voorlichting en studie. Maar
alle legeronderdelen hebben min
stens een keer per jaar een grote
oefening te velde, een 'exercitlo'.
Ook dat koppelen wij aan een
programma voor culturele dyna
misatie, want in een wisselwer
king tussen deze mensen ln de
provincie en de soldaten moet de
nieuwe bewustwording plaatsvin
den. Politici verwijten dc Vijfde
Divisie wel eens dat zij nu op
Portugal aan het toepassen is, wat
zij verondersteld was te doen in
Afrika. Zij vrezen dat zo'n diep
gaande bemoeienis met de poli
tiek zal lelden tot een militaire
dictatuur. Soares, wat verbaasd:
De politiek heeft zich nooit met
dit achterland bemoeid. Waarom
ons dan kwalijk nemen dat wij er
eindelijk aan beginnen? En als
wij een militaire dictatuur wilden,
dan had de MFA die toch allang
kunnen vestigen. Maar dat is niet
gebeurd we hebben juist meteen
na de 25ste april de politieke par
tijen uitgenodigd om mee te doen
in het revolutionaire proces'.
'Meedoen' of 'samenwerken', dat
zijn uitdrukkingen die de militai
ren voor in de mond hebben als
het gaat om de rol van de politie
ke partijen.
De voorafgaande artikelen ver
schenen op 25 en 27 maart.
Portugal heeft naar verhou
ding het grootste staande le
ger van West-Europa. Op een
bevolking van 8,5 miljoen niet
minder dan 230.000 militairen.
Zet daarnaast Frankrijk met
500.000 militairen op de 50
miljoen inwoners. De uit Afri
ka teruggekeerde soldaten zijn
niet gedemobiliseerd. Waarom
nog tienduizenden werklozen
toevoegen aan de tweehon
derdduizend die er al zijn?
Zij zijn trouwens niet meer uit
het straatbeeld weg te denken, de
twintigjarigen in hun camoufla
gepakken en losjes manipulerend
met hun automatische geweren.
Ze hebben een hartelijke verhou
ding met de zichtbaar minder be
deelden van de samenleving. Het
volk argumenteert met hen en
gaat innig gelukkig uiteen als de
soldaten met een ruk aan de
schouderband van hun wapen te
kennen geven dat ze weer eens
verderop moeten. In de avondu
ren ziet men oude vrouwtjes le
vensmiddelen en lekkernijen bij
de kazernes afleveren, allemaal
voor het leger. De verhouding tus
sen strijdmacht en burgerij, een
voortdurende zorg voor de autori
teiten in andere landen, is hier op
het eerste' gezicht optimaal. Al
zijn er ook voorbijgangers, die
zich zichtbaar ergeren aan dat
gedweep en vinden dat het na
een jaar huldeblijken welletjes is.
Een vroeger Braziliaans parle
mentslid, op wie de militairen
daar de jacht hadden geopend
omdat hij als kampioen van de
burgerlijke vrijheden martelingen
aan de kaak stelde, geeft nu les
aan de hogere economische school
in Lissabon. Hij zegt zonder blik
ken of blozen: 'Het leger, de Be
weging van de Strijdkrachten is
de belangrijkste politieke partij in
Portugal. Het heeft zich gedemo
cratiseerd midden onder het vuile
karwei dat het ln Afrika moest
opknappen. Het is begonnen met
51 majoors in Guinee-Bissau onder
leiding van Fablan, nu tot gene
raal gekozen, let wel gekozen! Zij
leerden van de bevrijdingsbewe
ging PAIGC wat een leger alzo
kan doen behalve vechten. En ze
zijn gaan nadenken, lang voordat
Spinola met zijn boek klaar was.
De minder geliefde Nationale Republikeinse Garde, GNR, staat
op nogal kwetsbare plaatsen, zoals hier voor het partijbureau
van het Democratisch en Sociaal Centrum aangesloten bij
de Europese christen-democraten dat inmiddels het doelwit
is geweest van de vernielingswoede van extreem-linkse partijen.
Dit leger is uniek in de wereld'.
Even lyrisch ls een andere balling
uit Latijns-Amerika, zonder vaste
werk- of verblijfplaats zwervend
door West-Europa. 'Als ik hier de
betogingen van het volk zie en
daartegenover de gezichten van
de middenklasse, dan komt weer
diezelfde spanning over me als in
Chili. De spanning van: wanneer
zal de reactie terugslaan? Maar
dan denk Ik: o nee, hier staat het
leger aan de goede kant
Maar een socialist van Portugese
bodem zei boos: 'Het leger ge
draagt zich alsof het nog in Afri
ka is! Het blijft hier de psycholo
gische oorlogvoering voeren die
het daar opgedragen kreeg. Het
meent hier een soorl beschavings
opdracht te hebben. Het gaat
naar de boeren op het platteland
om te vragen of ze nog klachten
hebben en wat ze daaraan kun
nen doen. Het is hetzelfde pater
nalisme als in Afrika, maar nu
toegepast op Portugal'.
Het wonderlijkst is nog altijd de
verhouding tussen het leger en de
oude ordebewakers van de GNR.
de nationale republikeinse garde,
een kleine tienduizend man
allemaal minstens een generatie
ouder en door hun grijze unifor
men herinnerend aan het vorige
regiem. De GNR is na de revolu
tie, waaraan zij niet heeft deelge
nomen, goeddeels ln tact gelaten,
maar ln haar ordebewarende
functie geheel door het leger
overvleugeld. De grijze gardisten
staan er in het huidige Portugal
net zo naast als darren in een
.bijenstaat.
Kwade tongen beweren, dat de
MFA de nationale garde reser
veert voor de onpopulaire klusjes.
Zij herinneren eraan dat het leger
nergens te bekennen was toen op
de avond van 8 maart het congres
van de PPD een door links
gehate middenpartij, waarover ik
het nog zal hebben door extre
misten werd verstoord, ln de to
tale chaos die toen ontstond
moest ingegrepen worden maar er
waren geen andere ordehandha
vers voorhanden dan de nationale
gardisten. Zij gingen geheel vol
gens het oude boekje te werk met
als gevolg dat er twee doden en
vijftien gewonden vielen. Tot
vandaag toe houden velen vol dat
er ook vanuit het publiek op de
gardisten is geschoten en dat
klinkt niet onaannemelijk want
de LUAR. was erbij, de 'Liga voor
verenigde revolutionaire actie' die
onder Caetano al actief was en
van wie iedereen weet dat zij
wapens heeft. Hoe dan ook- toen
de ontreddering totaal was kwa
men de militairen die zich onmid
dellijk verbroederden met de ra
zende menigte 'terwijl de republi
keinse garde ln haar kazerne zat
af te wachten wat er over haar
zou worden beschikt. Een dag la
ter moest zij uit Setubal vertrek
ken. Voor de demonstranten was
het weer eens een klinkende be
vestiging van de leus die op veel
spandoeken gevoerd wordt: De
soldaten zijn de kinderen van het
volk.
Een dag na de mislukte coup van
11 maart maakte ik in Lissabon
een volksoploop mee voor een van
de gebouwen van de nationale
garde: men meende dat daar ver
dachten van deze coup hun Intrek
hadden genomen. Ook hier had
den zwaar bewapende militairen
zich tussen het publiek en het
bureau van de garde opgesteld. Ze
verzekerden de menigte dat ze de
zaak volkomen in de hand hadden
en dat er niets te duchten viel.
Achter een kapitein van de fuse
liers aan mocht ik even het bu
reau binnen. Uit het halfdonker
keken de gardisten de jonge be
velvoerder aan met een blik die
de machtsverhoudingen volstrekt
duidelijk maakte. Het leken ko
nijnen ln een hok.
Beperkingen
De Beweging van de Strijdkrach
ten die politiek oppermachtig is
in Portugal heeft overigens van
binnenuit ook haar beperkingen.
Dat radicaal-linkse officieren in
dit militaire wereldje een hoofdrol
spelen heeft dezelfde reden waar
om de communisten in het ont
waakte politieke leven zo domine
ren: zij zijn degenen die duidelijk
weten wat ze willen in een situa
tie waarin de meerderheid onze
ker is. Maar vlak vóór de coup
van 11 maSrt waren juist een
De militairen zijn de troetelkinderen van een groot deel van de bevolking. Hier wordt goede sier
gemakt met Nederlandse zuivelprodukten.
