VASTEN, MAAR IN WIENS BELANG?
Jan en alleman borrelt
er maar op los
M
n
im
Vandaag
Wereld-
O
diakonaal
prj
wffi9
1%
giro 2211
Nikodim dr.
in theologie
Zaak-Wiersinga
gaat naar
volgende synode
TROUW/KWARTET ZATERDAG 8 MAART 1975
KERK
door drs. G. Manenschijn
Je kunt geen kerkblad of krant met een kerkelijke rubriek
opslaan of je leest wel iets over het vasten als nieuwe levens
stijl. Het is een onderwerp, dat sterk in de belangstelling
staat De trouwe kerkganger kan er van meepraten. Wat
vroeger in de reformatorische kerken 'lijdenstijd' heette,
wordt nu 'veertig-dagen-tijd' of 'vasten-tijd' genoemd.
Zelfs kerkelijke vergaderingen houden zich
met de nieuwe levensstijl bezig. Het gaat
wat onwennig en nog steeds in lokalen die
blauw zien van de rook. maar dat mag
niet hinderen, want voorlopig gaat het nog
niet tegen sigaren, maar alleen tegen het
lapje vlees. Weliswaar is de laatste weken
de aandacht wat verschoven naar het ge
heel van een sobere levensstijl, maar dat
heeft niet kunnen voorkomen dat de oor
spronkelijke gedachte van een vastendag
de discussie heeft bepaald en de mensen
vooral emotioneel bij het onderwerp heeft
betrokken. Dat is goed te merken aan
ingezonden stukken en reacties op preken.
Tegenstanders zijn bevressd, dat hun de
goede dingen van het leven door de neus
worden geboord en voorstanders doen als
of er nu eindelijk weer eens iets van een
eigen christelijke levensstijl kan worden
beoefend. Je mAg er eigenlijk niet tegen
zijn.
Het is daarom goed, terugkijkend, de zaak
uit de emotionele sfeer te halen en de
argumenten voor en tegen op een rijtje te
zetten. Is vasten als nieuwe levensstijl een
goede zaak en zo ja. stelt het ook wat
voor? Wat zijn de motieven en doelstellin
gen? En vooral: wélke en wiéns belangen
staan op het spel?
Motieven
Motieven voor het vasten zijn vaak heel
persoonlijk. Als we echter letten op een
paar algemene kenmerken (we houden
geen rekening met dieethouders, die, het
zij gezegd, zich dikwijls zeer streng moe
ten onthouden van allerlei heerlijke din
gen. Over vasten gesproken!) dan kunnen
we allereerst denken aan bijbelse motie
ven. In de bijbel wordt het vasten aanbe
volen als iets goeds. Maar dan niet om het
vasten zelf, maar als een oefening in de
godsvrucht. Vasten komt niet in mindering
op het goede leven, dat ons van harte is
gegund. De Middeleeuwse kerk echter
wierp zich meer op het vasten dan op het
goede leven. Het werd een doel in zichzelf.
Bevrediging van de zinnen was voor chris
tenmensen minder gewenst. Het verbod
van voorbehoedmiddelen en het verplichte
celibaat zijn daarvan nog steeds een uit
drukking.
Merkwaardig is. dat juist op dit punt
sommige reformatorische christenen wel
wat zien in vasten en ascese. De moderne
hedonistische levenswijze ('de mensen wil
len maar genieten') voert maar van God
af. Vasten en onthoudingen zijn een ge
wenste tegenbeweging.
Anderen hebben meer algemeen-menselij
ke motieven. De gedachte aan honger in
grote delen van de wereld doet de eetlust
vergaan. Eten in een goed geweten wordt
een probleem.
Weer anderen menen oprecht, dat het uit'
de mond gespaarde voedsel hongerlijders
ten goede kan komen. Wie minder naïef
is, wil in ieder geval een téken stellen. In
een sobere levensstijl brengt hij zijn soli
dariteit met de armen tot uitdrukking.
Tenslotte noem ik nog het motief uit
deernis met het slachtvee. Kalveren en
kippen leiden een boos bestaan, alleen
maar om de consument een goed stukje
vlees te verschaffen en de producent
maximale winst (of minimaal verlies!).
Hoe men nu ook zijn houding kiest, duide
lijk is, dat deze motieven allemaal erg
nobel zijn. Kun Je er wel met goed fatsoen
tegen zijn?
Dat gaat inderdaad erg moeilijk. De argu
menten van de tegenstanders zijn gemak
kelijk te herleiden tot eigenbelang. De
'consument vreest het afscheid van zijn
vrijdagse karbonade of zondagse pudding.
De producent ziet zijn inkomsten al met
tien procent dalen. Wat praten we nog?
Christelijke moraal is toch het tegengestel
de van eigenbelang. Christenen moeten
offers kunnen brengen.
Op gevaar af verkeerd begrepen te worden,
zou ik willen beweren, dat het vasten,
zeker zoals het ons gepresenteerd wordt,
minder mooi is dan het lijkt en zelfs niet
helemaal onschuldig. En met name, omdat
er onvoldoende rekening wordt gehouden
met het (eigen) belang. Ik wil voor deze
stelling proberen wat argumenten aan te
voeren om te eindigen met een voorstel
tot een alternatief.
Doelstelling
We hebben de motieven al besproken,
maar hoe staat het met de doelstelling?
Het is verrassend te ontdekken, dat die
erg onduidelijk ls. Wil men toe naar een
persoonlijke moraal van christelijke snit?
Wil men bescherming van het uitgebuite
dier? Of de hongerlijders helpen? Of be
sparing van voedsel?
Laten we beginnen aan te nemen, dat het
gaat om hulp aan derden en dan vooral
aan de hongerlijders. Is er dan iemand te
vinden, die serieus wil beweren, dat de
De Heer richt op zyn berg
een maaltijd aan,
van spy's en merg, van
uitgelezen wijnen;
van heind' en ver zal men aan
tafel gaan,
de Heer is gul en goed voor al
de zijnen.
Gezuiverd en belegen is de wijn,
zo rood als bloed, gerijpt tot
heil en zegen;
op deze berg zal 't feestlyk toeven zijn,
hier leidt de Heer ons heen
langs alle wegen.
Gezang 27 vers 1 en 2.
voorgestelde versobering een bijdrage kan
zijn aan de oplossing van de gigantische
problemen die er liggen? Er kan wél iets
anders worden bereikt: dat de ernst van
deze problemen van het proletariaat aan
het oog werd onttrokken door allerlei par
ticuliere liefdadigheidsacties.
De tegenwerping luidt: oké, maar het gaat
allereerst om mentaliteitsverandering. Om
een eigen christelijke levensstijl. Daarna
komen veranderingen op grote schaal.
Ongetwijfeld kunnen met déze doelstel
ling de voorgestelde maatregelen wel iets
bereiken. Sommige mensen zullen er in
derdaad in slagen hun leven meer christe
lijke inhoud te geven. Zeker als het gaat
om zinvolle besteding van vrije tijd waarop
A. J. Klei reeds heeft gewezen. Ik voeg er
aan toe: offervaardigheid voor kerk en
diaconie.
Maar we moeten goed begrijpen, dat we
dan bezig zijn met de opbouw van een
persoonlijke moraal. En de ervaring heeft
geleerd, dat een persoonlijke moraal, los
van een sociale en politieke strategie, nog
nooit iets heeft kunnen oplossen aan har
de structurele verschijnselen als honger en
armoede. Teveel nadruk op persoonlijke
moraal kan zelfs gevaarlijk zijn. De goede
bedoeling van de boterham-met-tevreden-
heid en de gehaktbal in plaats van de
cotelet leidt de aandacht maar af van de
zaak zélf.
Belangen
Dominee (die moet rondkomen van een zeer laag traktement): 'We eten bij
w(jze van proef geen vlees meer'.
Ryke dame: 'O ja? Nu, je kunt net zo
en versterkende wijn'.
goed leven van vis, wild, gevogeltje
(Uit Punch van 3 mei 1909)
We moeten nog een stap verder gaan. We
moeten de vraag stellen: wélke en wiéns
belangen zijn in het geding?
Als we naar de kerk kijken, welk belang
zou de kerk dan kunnen hebben? Ernst
Troeltsch heeft in zijn beroemde boek 'Die
Soziallehren der christichen Kirchen und
Gruppen' gewezen op het verschil in waar
dering van het vasten bij een volkskerk
aan de éne en bij secten en vrije kerken
aan de andere kant. Een volkskerk heeft
belang bij een stabiele maatschappij, want
ze is met die maatschappij verweven. Dat
vraagt om volgzame kerkleden. Welnu: dit
belang "wordt gediend door een onthou-
dingsmoraal, want lustonderdrukklng leert
de mensen zich te beheersen en te onder
werpen.
Hoewel ook thans sommige kerkleiders
zich wat al te gretig op het vasten storten
al was het een mooie zaak je behoeften
te onderdrukken, geloof ik toch dat de kerk
vandaag dit belang niet kan hebben. De
gelovigen zijn veel te zelfbewust geworden.
Bovendien is het vasten (nog) .niet een
echt kèrkelijke zaak, maar meer een ideaal
van bepaalde groepen in die kerk.
Welk belang zouden die groepen kunnen
hebben? Laat ik heel voorzichtig zijn en
niet meer aanwijzen dan een minimale
relatie tussen onthoudingstheorieën en be
langen. De voorstanders van het vasten
zullen over het algemeen geen belang heb
ben ln veefokkerijen en slagerijen. Hun
inkomens komen ergens anders vandaan.
Deze opmerking wil niets kwaads suggere
ren, alleen maar een feit constateren. Hoe
je het ook wendt of keert, het blijft
opvallend. dat het uitgerekend is begon
nen met het lapje vlees en niet met reizen
naar Israël, Rome of de wintersport. Ook
HiFi-installaties én deelname aan culture
le manifestaties bleven buiten schot.
Ik heb het onbehagelijke gevoel dat men
zich, waarschijnlijk onopzettelijk en zeker
zonder kwade bedoelingen, keerde tegen
de genoegens van gewone, hardwerkende
mensen en dat men de culturele en intel
lectuele genoegens van de sociale boven
laag van ons volk onberoerd liet. Waarom
eigenlijk? Gaan de mensen zich écht te
buiten aan eten? Behalve in geval van
ziekelijke afwijking komt vraatzucht niet
meer voor. Het strenge modebeeld van
onze tijd werkt al jaren zeer effectief op
door A. J. Klei
Vandaag is de gereformeerde vereniging voor drankbestrijding vijfenzeventig jaar geworden en
ter gelegenheid daarvan is het maandblad van de jarige met een herdenkingsnummer uitge
komen. De beide eerste pagina's daarvan worden bijna helemaal in beslag genomen door het
herdenkingsartikel van voorzitter W. C. F. Scheps (Scheps-van-Kerknieuws)Hij noemde zijn
verhaal 'De lofzang in stilheid' maar dit verhinderde hem niet een nogal stormachtig proza
weg te geven. Ik knip er het volgende uit:
Nu leven we ln een welvaartsstaat
en Jan en allemaal heeft een auto
al is het ook de dood op wielen.
Men borrelt er op los en ondanks
het blaaspijpje zitten er nog lie
den in bepaalde staat achter hun
stuur.
Ze rijden roekeloos en onverant
woordelijk en jong en oud die
zich op de weg bevindt en de
regels in acht neemt, valt als een
prooi van zulke barbaren(.
Tientallen lieden die met nadruk
stelden dat naast de rode vaan de
blauwe hoorde te wapperen, die
de stelling verkondigden dat den
kende arbeiders niet drinken en
drinkende arbeiders niet denken,
zeggen nu dat men zonder een
pilsje, zonder uat heerlijk, hel
der. in huis niet leven kan en
wij zien socialistische dienaren
der kroon met een groot glas al
coholica voor zich als zij zich
ergens laten fotograferen.
Zo is het goud verdonkerd en de
klad is gekomen in de Ned.
drankbestrijding, rechts en links.
Tot zover de heer Scheps. Hij
heeft gelijk, de drankbestrijders
hebben de wind tegen. Om ons nu
te beperken tot de kring die de
jubilerende vereniging bestrijken
wil. vroeger dronk eigenlijk alleen
maar de bovenlaag van de gere
formeerden: academici die het op
de studentensociëteit, en zakenlui
die het tijdens een diner-met
relatie hadden geleerd. Bij de ge
wone gereformeerde man was de
zaak bekeken met een flesje zoete
kruidenierswijn als vader of moe
der Jarig was en dat flesje stond
dan nog in de schaduw van de
grote schaal met eigengemaakte
vruchtenbowl. Maar toen de por-
temonnaies beter gevuld werden en
de blik verruimd, deed om te be
ginnen de vermouth zijn intree.
Aangezien niemand het lang vol
houdt bij dit naar dropwater sma
kend vocht kwam al gauw de
sherry de deur binnen, met in
zijn kielzog de onvervalste borrel.
Als zondendelger hadden de broe
ders de opmerking bij de hand
dat calvinisten niet bij de choco
ladeketel zijn grootgebracht en
aldus is het geschied dat we nu zo
ver zijn dat, om het eens schepsi-
aans te zeggen. Jan en alleman er
op los borrelt.
Het is merkwaardig dat deze ont
wikkeling, die ik misschien wat
erg ruw geschetst heb. nooit veel
aanleiding heeft gegeven tot be
zorgdheid. Als het over verander
de moraal gaat, vliegen ieders ge
dachten in de richting van het
bed en zijn klaagzangen, althans
onzekerheden, niet van de lucht,
maar ik heb nog nooit een be
kommerde verhandeling gehoord
of gelezen over drankgebruik vóór
of bulten het huwelijk (laat staan
in het huwelijk). Onlangs hadden
we een plaatje in de krant van de
hervormde studentendominee Ni
co Bouhuijs. Hij hield een glas
bier in de hand. Kan dat wel?,
vroeg een zeer nauwgezet persoon
me. Ik antwoordde dat blijkens
mijn ervaring in onze kring de
mensen zich er erg over opwinden
als Je aan Je eigen of andermans
lijf zit, maar dat het hen vrij
onverschillig laat wat Je er in
giet. Bouhuijs met een drankje
kan dus wel, maar wee zijn en
ons gebeente als hij afgebeeld zou
staan met een juffertje op z'n
knie.
Er is nog Iets dat opvalt. Je treft
her en der waardering aan voor
radicale standpunten. Niet dat Je
zelf dergelijke standpunten me
teen omhelst, maar 't is toch mooi
wanneer iemand zo duidelijk van
zijn anti-autoritaire houding blijk
durft geven, zo uitgesproken paci
fist is, zo compleet thuis de boel
emancipeert.Maar tegenover
het radicalisme van de geheelont
houding (en de gereformeerde
drankbestrijders zijn consequente
geheelonthouders) staan we direct
klaar met een: kom, kerel, één
zo n glaasje hindert toch niet, doe
niet zo ongezellig!
Ik kom weer eens met professor
Gunning aan. Deze was een strikt
geheelonthouder (en ook vegeta
riër, wat velen niet weten, omdat
Gunning daarover zich nooit na
drukkelijk uitliet). Maar Gunning
waarschuwde tevens tegen 'de
dronkenschap van de afschaf-
Een plaatje uit de tijd, waaraan de heer W. C. F. Scheps herin
nert, namelijk toen denkende arbeiders niet dronken. Het is een
tekening uit De Notenkraker van 10 juli 1926, waarop roomse
jongens langs een AJC-kamp lopen en minachtend zeggen: 'Niks
lollig, er wordt geen eens bier geschonken en gerookt'.
fingsijver'.-Geeft de gereformeer
de vereniging voor drankbestrij
ding van een dergelijke dronken
schap blijk en komt het daardoor
dat ze slecht in de markt ligt? Ik
meen van niet, al moet ik toe
stemmen dat de bijdragen in het
maandblad der vereniging niet al
tijd kalm van toon zijn. Ligt de
geringe toeloop naar deze (of een
andere) organisatie van geheel
onthouders dan in het feit dat we
zulke ernstige tijden beleven dat
een kruistocht tegen drank iets
potsierlijks krijgt? Maar we hoe
ven niet met onze tijd te scher
men, want Gunning had het in de
vorige eeuw ook over een tijd als
den onzen, zoo rijk aan ontzaglij
ke problemen, aan geweldige ei-
schen, aan gevaren Van overspan
ning en óverprikkeling.
Kortom, hoe het komt, komt het,
maar de geheelonthouding zit in
de kantlijn en eerlijk gezegd, ik
voel ook geen aandrang me bij
collega Scheps of een andere af
schaffer aan te melden, ik ben
naar het getuigenis van Vrij Ne
derland een 'Innemend' iemand.
Toch feliciteer ik de jarige
graag, al was het alleen maar
hierom dat drankbestrijders ons
er bij bepalen dat vrugen van en
rondom een nieuwe moraal niet
bekeken zijn met sexproblemen.
Voor belangstellenden is hier het
adres van de secretaris der vijfen
zeventig-jarige: Meppelweg 376.
Den Haag.
ADVERTENTIE
Bestem ook
deze maand
van uw netto
maandinkomen
voor onze verre-
naaste in nood
t.n.v. het
Algemeen Diakonaal
Bureau van de Geref.
Kerken
in Nederland
Koningslaan 7,
Utrecht.
MOSKOU Nikodim, metropoliet
van Leningrad en Novgorod, presi
dent van de Praagse christelijke
vredesconferentie, heeft vorige
maand uit handen van archiman
driet Cyrll, rector van de theologi
sche academie ln Leningrad, het
diploma van doctor ln de theologi
sche wetenschappen ontvangen met
het daarbij behorende gouden
kruis.
Het doctoraat werd door de weten
schappelijke raad van de academie
toegekend en patriarch Plmen
van Moskou en heel Rusland be
krachtigde dit op grond van een
vijf delen omvattend proefschrift.
Nikodim, die sinds vele jaren ver
bonden is aan deze theologische
school en ook in het schoolgebouw
woont, had reeds de titel van ma
gister. De archimandriet Cyril is
sinds kort aan deze school als rector
verbonden.
matiging in eetlust. Kortom: degenen, die
het vasten bepleiten, snijden mij te veel
in andermans en te weinig in éigen vlees.
Aanvaardbaar
Het belang, dat écht op het spel staat is
het belang van de armen en de hongerlij
ders. En als er dan iets gebeuren moet,
cian moet er een ethiek ontwikkeld wor
den, die hün belang voor honderd procent
tot gelding brengt. Zo zagen, in de visie
van Troeltsch, de secten en vrije kerken
het ook. Hun vasten was uitdrukking van
radikale solidariteit met de armen. Het
ging niet tegen de 'vreugde der zinnen',
maar tegen structuren van onrecht. Ascese
was verbonden met het ideaal van het
liefdescommunisme. Voor God waren im
mers alle mensen gelijkwaardig en dat
moest tot uitdrukking komen ln aardse
gemeenschapsvormen.
Deze motivatie, die zowel een principe als
een doelstelling omvat, lijkt me de énig
aanvaardbare. Er aan ten grondslag ligt
het gelijkheidsprincipe. Dat principe is be
langrijker dan het vasten zélf, want vasten
kan zowel met het gelijkheids- als met het
ongelijkheidsprincipe (de middeleeuwse
vastenpraktijk) worden verbonden. Al te
lang heeft de kerk het ongelijkheidsprinci
pe begunstigd. Het wordt tijd dat te ver
vangen door het gelijkheidsprincipe.
Natuurlijk ben ik me er van bewüst dat
'gelijkheid' een moeilijk begrip is. De
Amerikaan John Rawls. een expert óp dit
gebied, heeft nog niet zo lang geleden een
boek van bijna zeshonderd bladzijden over
dit onderwerp gepubliceerd. Dat tekent wel
de problemen, die met dit vraagstuk ver
bonden zijn. Kort gezegd komt het hier op
neer: we moeten leren het onverdraaglijk
te vinden, dat anderen, om welke redenen
dan ook, het minder hebben dan wij. De
uitwerking van dit principe vraagt niet om
een persóónlijke, maar om een sociale
moraal, aangevuld met een politieke stra
tegie. Dat zal zó moeilijk zijn, dat we ons
niet moeten laten afleiden door het lance
ren van goedbedoelde, maar privé-pogin-
gen, die weinig kunnen uithalen.
Is er dan helemaal geen ruimte meer voor
een persoonlijke levensstijl als versobering
en offervaardigheid? Natuurlijk wel. Heel
graag zelfs. Maar laten we er geen ophef
van maken en vooral niet gewoon ménse
lijke plicht laten doorgaan voor christelij
ke prestatie. Tot een sobere levensstijl
behoort zekersober te doen over die le
vensstijl. Niet wij, maar anderen moeten
maar uitmaken of het ook wat voorstelt.
Drs. G. Manenschijn te Amstelveen is we
tenschappelijk medewerker aan de theolo
gische faculteit van de Vrije Universiteit
te Amsterdam.
DE MEERDERHEID
In onze samenleving waarin
z'n best doet om democratisch
beslissen en te handelen, speelt
meerderheid een grote rol. Een
sluit bij meerderheid genomen
wettig, of het juist is, is daan
nog niet uitgesproken. Men kan
besluit aanvechten. In Exodus
gaat het over de rechtspraak i
poort, waarbij vooral de ouc
betrokken zijn. In een recente
visiereportage uit het Midden
ten kon men nog zo'n poort
ouderen bewonderen. Voor
rechtspraak gelden voorschrl
Wie een ander op loze geruc
voor de rechter sleept, brengt
in gevaar, hij kan worden een
tuige ten gunste van het onri
Maar ook bij een proces waarin
mens betrokken wordt zijn gevi
te duchten. De verleiding is g
om de meerderheid in het kwad
volgen. Ze zeggen het allemaal
dereen doet het. De meerder
kan een gevaarlijk wapen woi
ook het beroep op de zwijgi
meerderheid. Het gaat niet om
aantal bij het bepalen van rech;
waarheid. Dogmatische beslissin
bij meerderheid van stemmen
ken later herroepen te moeten
den. Intussen is het onrecht
schied. Het luistert nauw bij
bepaling van recht en wa
vandaar dat zelfs gewettigd
de emoties, het voortrekken vi
onaanzienlijke, moeten bedwi
worden. Morgen roept God
met het Woord van Zijn waarl
Intussen ook door mensen,
daar gaat het om wat Hij bed
voor ons leven als mensen
elkaar, ln recht, veiligheid en
de. (Exodus 23. 1-3).
NED. HERV. KERK
Beroepen te Genemuiden:
Beek te Sommelsdijk
Bedankt voor Eikerzee: J. W. B
kert kand. te Utrecht; voor
kerk: J. C. Schuurman te Putte
CHR. GEREF. KERKEN
Beroepen te Den Haag: J. H.
lier te Leiden.
GEREF. GEMEENTE
Beroepen te Beekbergen: W. C
main te Grand Rapids (VS)
Middelburg; A. Hoogerland
Krabbendijke.
Bedankt voor Rhenen: H. I4&
berg te Terwolde;
Van een onzer verslaggevers
LUNTEREN Met vljt stat
tegen en vier onthoudingen
de gereformeerde synode
de antwoordbrief van dr. H.
singa over te dragen aan de
gende synode.
De synode sprak daarbij uit
verschillende passages in de
van dr. H. Wiersinga haar te
stallen, andere haar hoopvol i
men, en dat de brief haar
vragen stelt, welke opheldering
eisen'. De synode vond echter
de tijd voor een bezonken beoo
ling van de brief té kort was
daarover nu reeds een definil
beslissing te nemen. Er komt
deputaatschap dat de volg)
synode 'zo mogelijk in de loop
1975' over de behandeling van
brief van advies moet dienen.
Voordat de synode hiertoe bes)
had kwam er even een gespai
sfeer als gevolg van een o
valreep ingediend amendement
dr. B. Wentsel uit Den Haag.
in hij voorstelde uit te spreket
de synode dat betreurt dat
Wiersinga de verklaring die dl
mensprekingscommissie hem
voorgelegd niet heeft willen od
tekenen. Verder wilde dr. We
dat de synode nog eens nadru
lijk haar uitspraak van 22 noir
ber 1974 zal herhalen (waarin
staat dat dr. Wiersinga tekort
aan de rechte prediking van
evangelie). Ook zou de syi
nogmaals een klemmend bertx
dr. Wiersinga moeten doen om
trouw te houden aan het beli
van de kerk.
Tegen dit amendement had s|
depraeses dr. A. Kruyswijk het
mele bezwaar dat de geleget
amendementen in te dienen v
dag al afgesloten was. Dr. Wf
betoogde blijkbaar zinspelen
het radiogesprek van Noortje
Oostveen met dr. Wiersinga
diens nieuwe boek dat dr.
singa 'opnieuw publiekelijk
het front van Nederland froi
en agressief dingen gezegd
die lijnrecht ingaan tegen hel
lijden dat Cristus het gericht
gedragen heeft'. Toen dr. Kruys
toch zjjn amendement onontva
lijk verklaarde, verliet dr. We:
demonstratief voor korte tijd
vergadering. Prof. dr. J. Verku'
nog dat het radiogesprek al
tijd van tevoren opgenomen ws
ook geen woord ten nadele vü
synode bevatte.
Na de stemming hield dr. KJ
wijk een korte toespraak waar)
zei dat mensen die spreken
een binnenbrandje van ger<
meerd kerkelijk leven niet begri
waarom het ten diepste gaat. 1
tig jaar geledan zou een gen
meerde synode korte metten
een dergelijke zaak hebben geit
Dat er nu zoveel tijd aan bes
wordt bewijst dat we ge)
hebben anders met elkaar
gaan, aldus dr. Kruyswijk.
