Veel ging verloren van Westfriese bouwcultuur dichtbij Commentaar Standaardwerk over stolpboerderij Ragfijn (1) Ragfijn (2) Van der Stoel spreekt met Kissinger over KLM-conflict Weer oost naar Frankrijk het weer Nieuwe depressie weerrapporten speel mee voor die kinderen schijnwerper oorlogsspel offer 'IrROUW/KWARTET VRIJDAG 6 DECEMBER 1974 BINNENLAND T5/K7 Het begrip 'pakket van maatregelen' is onder het bewind van het kabinet Den Uyl een standaard-begrip geworden. Niet alleen heeft het kabinet in de anderhalf jaar van zijn bestaan twee miljoenennota's uitgebracht, maar bo vendien heeft het drie keer tussentijds forse ingrepen in het economisch le ven moeten doen om de samenleving te vrijwaren van de gevolgen van te ernstige crisisverschijnselen. Vorig jaar werd de oliecrisis acuut, in mei van dit jaar werden opnieuw tekenen van economische teruggang zichtbaar en thans begint die terug gang op een scherpere recessie te lijken. Dat maakt samen vijf pakketten van maatregelen een hoge score in betrekkelijk korte tijd. En, het moet gezegd, steeds werd een duidelijk be leid gepresenteerd. Alleen: het kabinet lijkt zelf te dol op zijn eigen plannen. Telkens als een «amenstel van maatregelen van enige omvang is uitgebroed, moet het met alle geweld gaaf door de Tweede Kamer worden geloodst. Het kabinet- Den Uyl vindt zijn eigen pakketten altijd zo ragfijn afgewogen, zo piete peuterig nauwkeurig berekend dat er niet dan met de allergrootste moeite een klein bedrag bij of af kan, dan wei op een andere manier kan worden uitgegeven. Op die manier komt bij moties of amendementen die zelfs maar een mi nimale verandering van het beleid beogen vaak de dreiging van kamer ontbinding en vervroegde verkiezin gen op de achtergrond meespelen (geld voor nieuwe verkiezingen is er namelijk altijd). Met een dergelijke instelling valt er voor het kabinet bhalve economische crises ook vaak een politieke crisis-in- aanbouw te beheersen. En daartoe wordt dan zoals deze week weer is gebeurd een ingewikkelde, luid knarsende machinerie in werking ge steld, die het tot dusverre redelijk heeft gedaan, maar-toch niet een zo solide indruk .maakt dat zij nog vaak zonder risico's^ kan worden beproefd. Veel variatie in typen boerderijen door Jac. Lelsz Er is met het boek 'De landelijke bouwkunst in Hollands Noorder kwartier' een standaardwerk over de stolpboerderij eigenlijk iets merkwaardigs aan de hand. Van heel veel dat de schrijver, L. Brandts Buys, zo'n dertig jaar geleden in West-Friesland aan boerderijen inventariseerde, moet thans helaas gezegd worden dat het er niet meer is. Hoewel het landschap 25 jaar na het beëindigen van de studie nog veel van zijn karakter heeft behouden, is er van de afzonderlijke objecten enorm veel verloren gegaan. Brand en sloop zijn daarvan enige oorzaken, maar ook hebben verbouwing en modernisering grote schade aan de bouwcultuur van deze land streek aangericht. Het initiatief tot de uitgave van 'De landelijke bouwkunst in Hol land's Noorderkwartier' is uitgegaan van de Stichting Historisch Boerde rij-onderzoek te Arnhem. Een defi nitie, die wij eens van 'de histori cus' hoorden, gaat in dit geval ze ker niet op. Zij luidde: een histori cus is iemand, die uit negen-en- negeritig boeken het honderdste sa menstelt. Dat is iets wat men van Brandts Buys zeker niet kan zeg gen, al heeft hij zich uiteraard wel in de bestaande literatuur verdiept, waarvan men dan ook consciën tieus een lijstje aantreft. Het meeste documentatiemateriaal - en dat is een immense hoeveel heid - werd echter door hem zelf bijeengebracht toen hij bij de Wie- ringermeerdirectie werkzaam was, in Noord-Holland woonde (het was overigens de geboortegrond van zijn voorgeslacht volgens overleve ring) en van het Fonds Landbouw- exportbureau 1914-1918 opdracht ontving tot het maken van een beknopte studie over de ontwikke lingsgeschiedenis van een boerderij type. Pyramidaal In het debat over het dckkingsplan 1975 en het kabinetsbeleid tot verrui ming van de bestedingen kwam het kabinet op het allerlaatste moment tot de ontdekking dat er een dag of tien tevoren een amendement was ingediend dat onverteerbaar was. Het was het amendcment-Scholten dat de bedoeling had, de middengroepen in het belastingbeleid iets tegemoet te komen. Minister Duisenberg nam er de helft van over en liet meteen merken dat hij geen stap verder wen ste te gaan. Het verschil tussen het standpunt van het kabinet en het amendement was dertig miljoen geworden minder dan één procent van de 3.5 miljard die het kabinet in de economie wil pompen. Zouden KVP en ARP dit verschil hebben willen overbruggen, dan was zonder mankeren het 'onaan vaardbaar' uitgesproken. Het kabinet weet de grenzen van zijn beleid haar scherp te trekken. Dat twee christen-democratische par tijen die het kabinet steunen het amendement tenslotte maar niet heb ben gesteund, was begrijpelijk. Een kabinetscrisis behoort bij zo'n miljar den-plan meer waard te zijn dan der tig miljoen. Wij zouden wensen dat het kabinet dit zelf ook eens ging inzien. Vooral ook omdat.dit kabinet extra-parlementair is. Van onze Haagse redactie DEN HAAG Minister Van der Stoel zal volgende week In Brussel een gesprek met zijn Amerikaanse ambtgenoot Kissinger hebben over het conflict tussen de Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen en de KLM over de trans-atlantische vluchten. Zoals bekend wil de Amerikaanse luchtvaartdienst dat de KLM aan zienlijk minder passagiers en vracht naar de Verenigde Staten gaat vervoeren dan nu het geval is. Na het opschorten van de onder handelingen die minister Wester terp in de Verenigde Staten over dit probleem voerde, heeft de KLM de zaak voor de rechter gebracht. Het gerechtshof in Columbia be raadt zich er momenteel over en zal binnenkort uitspraak doen. Minister Van der Stoel wil probe ren in een persoonlijk gesprek met Kissinger het conflict uit de weg te ruimen. Nederland heeft als sterke troef in handen de keus, die nog tussen de Franse of Amerikaanse jagers moet worden gemaakt voor de vervanging van de Starfighter. Mr. Van der Stoel en de Ameri kaanse minister van buitenlandse zaken zijn beiden volgende week in Brussel voor de normale december- zitting van de NAVO-raad. Van een verslaggever DEN HAAG Het postverkeer met Frankrijk is gisteren hervat. De post. die wegens de staking van de Franse PTT-ers in ons land op verzending wachtte, gaat nu zo spoedig mogelijk naar Frankrijk. De Franse PTT-ers zijn maandag weer aan het werk gegaan. Toen Brandts Buys daarmee begon, kon hij niet vermoeden dat er uit eindelijk een foliant uit zou groei en. die zonder overdrijving hèt handboek over dit aspect van het zo prachtige, boeiende Westfriese land is te noemen. Een streek waaruit de boerderij met het typi sche pyramidale dak, die iedere be zoeker wel moet intrigeren, niet weg te denken is, al moet er maar meteen bij gezegd worden dat er veel te weinig ondernomen is om dezè hofsteden te behouden. De schrijver merkt op dat het vroe gere Friesland zich wisselend uitge strekt moet hebben van de Eems tot de Oude Rijn, van de Wezer tot het Zwin en van Sleeswijk-Holstein tot in Vlaanderen. 'Onze provincie Friesland met zijn rijke cultuur vormt daar momenteel de kern van. Maar ook Ostfriesland, Nord- friesland en West-Friesland hebben niet alleen hun naam, maar ook in hun cultuur zeer veel van het Frie se karakter bewaard, voor Gronin gen geldt het laatste ook. In Hol land heeft een andere cultuurstro ming veel van het oorspronkelijke Friese weggevaagd en een geheel ander karakter doen ontstaan, dat zich bij de boerderij bouw bijvoor beeld uit in de houding ten opzich te van het vee: nog heden ten dage spreekt men van de Friese stal en de (Zuid-) Hollandse stal. Bij de eerste staan de koelen kortgezegd met de koppen naar de buitenmuur, bij de tweede staan ze met de koppen naar een voergang binnen de boerderij. Als men het vee be zichtigt, kijkt men in het eerste geval dus langs de konten, in het tweede geval langs de koppen'. De Friese stalling heeft zich in Holland gehandhaafd in Hollands Noorderkwartier, het typische ge bied benoorden het IJ en Amster dam. Dit brede water en deze grote stad hebben enerzijds een schei dende en anderzijds een consoli derende werking gehad waar het de plattelandscultuur betreft. Overi gens zijn verder zuidwaarts ook nog wel Westfriese kenmerken te vin den. De kuststrook is een over gangsgebied. Stelpvormige boerde rijen en vaste, meestal gesloten hooibergen die verdere kenmerken van de Westfriese boerderij zijn. kan men, zij het sporadisch, tot bij Vogelenzang aantreffen. Terwijl de Zuidhollandse stal óók in de Noord hollandse stelpen tot bij Beverwijk algemeen voorkomt. Variatie De oppervlakkige bezoeker van West-Friesland neemt, wat de boer derijen betreft, één duidelijk be grensd type in zijn herinnering mee. Wie er dieper induikt, ontdekt echter een enorme variatie. In dit artikel kunnen we daar niet op ingaan. Brandts Buys doet dat ui teraard wel. en de liefhebbers, die niet tevreden zijn met een globale indruk, kunnen hun hart dan ook aan zijn boek (593 bladzijden, 670 afbeeldingen, waarvan 21 in kleur, en 4 kaarten - prijs ongeveer 125 gulden) ophalen. Voor het hoofdtype gebruikt de schrijver de benaming stelp. 'Het woord stelp moge via het Friese stjelp in onze taal gekomen zijn. maar het is in de jaren 1870-1944 naargelang de Nederlander zich meer ging interesseren voor de ver schillende typen boerderijen alge meen in gebruik geraakt, zowel voor de Friese als de Westfriese variant' Het woord stolp meent hij niet te moeten gebruiken omdat dit, naar hem gebleken is, voor de Westfriese boer een wat laatdun kende. denigrerende klank heeft, parallel met het wat verouderde, geromantiseerde stulp (nederig huis of hut). Uitvoerig gaat Brandts Buys in op de Noordhollandse of Normaalstelp, de afgeleide Noordhollandse of Nor maalstelp, op de Westfriese stelp, de afgeleide Westfriese stelp, op de overeenkomsten en de verschillen van de Noordhollandse en de West friese stelp enz. Daarbij vermeldt hij een schat aan technische de tails. Hij weet van de rand en van de hoed. Niet alleen de vormgeving, ook de funktionaliteit wordt be schreven. Ook de kleurkeuze, de indeling, het interieur en de bijge bouwen. Verschillende markante boerderijen worden individueel door de auteur beschreven, of ze er nu nog staan dan wel intussen verdwenen zijn, hun oorspronkelijke gezicht nog te vertonen of inmiddels grotendeels aan de mode zijn opgeofferd. Vaak droegen of dragen die stelpen kern- Stelpboerderij van 1745 uit Zuid-Scharwoude, inmiddels overge bracht naar het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. l.XUKlSnil 5fÜP. Iff» W»VI TKZMWWim'. m im Mi uw am mi iniNJicwruKun Ti: Aknbïi Doorsnede-tekening van dezelfde boerderij achtige namen, zoals Tijdverblljf. De Lepelaar. Hoogerlust. Nooitge- dacht. de Barmhartige Samaritaan enz. Bij dit soort werken ontkomt men nauwelijks aan een vaktermi nologie, een bargoens, waarmee mensen die wel geïnteresseerd maar niet ingewijd zijn, de grootste moeite hebben. Brandts Buys lijkt dat gevaar on derkend te hebben. Hij lardeert zijn verhaal althans met informa ties, die ontspannend werken. Bij voorbeeld een bezoekje van Konin gin Wilhelmina en Prins Hendrik aan 'een afgeleide Westfriese stelp uit 1853'. Al wel wat stug, maar nog zeer statig. Een sierlijk houten hek en mooie kastanjes aan de wegzijde verrijken het geheel aanmerkelijk. De voordeur is, zoals het in die tijd peer voorkwam, uitgesproken plas tisch besneden en polychroom, zelfs met goud beschilderd. Het konink lijk echtpaar werd langs de boerde rij naar de koestaldeur geleid en heeft de verrassing van een prach tig Ingerichte zomerstal kunnen smaken. Begrijpelijkerwijs stelde H. M. tenslotte echter de vraag, waar voor wel die mooie voordeur dien de. Zij kreeg toen tot antwoord, dat vroeger algemeen en ook nu nog zeer dikwijls hiervoor de spreuk van toepassing was: 'de doden en de bruid gaan de voordeur in en uit'. De schrijver voegt er aan toe dat daardoor (men vindt deze situatie overigens niet alleen in West- Friesland) eigenlijk de schijn werd gewekt dat er een geheiligde bete kenis aan moest worden gegeven. 'Zou,' vraagt hij, 'de traditie niet meer doorleefd geweest zijn wan neer men aan die spreuk de verkla ring van de verbijzondering toe had kunnen voegen en ook voor deze zeer bijzondere gelegenheid die deur geopend was?' Wij vermel den tenslotte dat in 'De landelijke bouwkunst in Holland's Noorder kwartier' een samenvatting in het Duits is opgenomen, waardoor het boek ook toegankelijk is gemaakt- voor onze oosterburen, met name voor hen die belang stellen in de Westfriese cultuur als onderdeel van de Friese cultuur omdat zij zelf niet losstaan van die Friese cul tuur. Van onze weerkundige medewerker Sint Nicolaas heeft gisteren vooral in het Noorden een zware dag ge had. Het voordeeltje van wat zon neschijn viel geheel weg tegen de stormachtige wind tussen de schoorstenen en de hagelnoten, die hem hij tijd en wijle in het gezicht striemden. Er is zelfs natte sneeuw bij geweest. Dit weertype was op het dekseltje van een 965-millibaar diepe depressie voor de Noorse kust. Het weer leek wel wat op dat van 5 december 1940, maar toen stormde het harder. Met die ene depressie zijn we helaas niet klaar. Van de St. Lawrencebaai is een depressie naar het oosten getrokken die van middag om één uur boven het wes telijk deel van IJsland wordt ver wacht. Een vervelende bijkomstig heid is de vermoedelijke vorming van een afzonderlijke depressie van 986 millibar, die gepakt zal worden door de krachtige Noordwest-Zuid oost gerichte hoogtestroming en dus in de richting van de Noordzee zal gaan. Boven De Bilt had de noordwesten wind gistermiddag op zevenduizend meter hoogte een snelheid van 173 kilometer per uur bij minus 33 gra den Celsius (normaal minus 36). Het warmtefront holt het minimum vooruit en produceert vandaag later op de dag alweer regen of motre gen. De wind neemt, voorop gesteld dat de depressie verder doorzet en uitdiept volgens onze plannen, opnieuw toe uit de stormhoek zuid west. aan de kust mogelijk volle storm bereikend, nu of in een wat later stadium. Het is jammer, dat terwijl het weerschip J op zijn post is, op dit belangrijke depressiemoment de post I ten zuiden van IJsland al enkele dagen onbezet blijkt te zijn. Weerrapporten van gisteravond 7 uur, maximum-temperaturen van gisteren en neerslag 7 tot 19 uur. Amsterdam regenbui 8 6 De Bilt regenbui 8 6 Deelen regenbui 8 2 Eelde half bew. 7 5 Eindhoven geh. bew.. 8 0 Den Helder regenbui 7 2 'Luchth. R'dam regenbui 9 0.1 Twente regenbui 7 3 Vlissingen zwaar bew. 9 0 Zd Limburg regenbul 7 0.3 Athene onbew. 15 0 Barcelona licht bew. 15 0 Lissabon onbew. 16 0 Locamo onbew. 16 0 Londen zwaar bew. 9 0 HOOG WATER voor zaterdag 7 december: Daardoor ontbreekt de mogelijkheid het gedrag van de nieuwe stormde- pressie ten zuiden van IJsland met korte tussenpozen in het vizier te houden. Het zijn juist deze naar de Noordzee afzakkende depressies die. als ze daar eenmaal belanden, kun nen uitgroeien tot gevaarlijke windproducenten. Doordat de luchtdruk hoog blijft in zuid-Euro pa om één uur vanmiddag wordt een maximum van 1038 millibar in de Golf van Biscaje verwacht blijft er vrij zachte lucht, naar de lage landen stromen. Het noorden van het land staat meer bloot aan de wisseling met polaire luchtmas- sa's waarin ook hagelbuien voorko men. Vorst Statisticus F. IJnsen acht vanaf 1 december een vorstperiode moge lijk. Dit op grond van de over no vember geruimde wind en de nei ging van de wind in de eerste week van december meer west of noord west te worden De Londense weerkundigen denken ook in die richting. Zij achten in de eerste en tweede december week op z'n minst een periode met droog en koud weer waarschijnlijk, zonder dat de ze volgens hen uit zal groeien tot doorzettende strenge vorst. Eind december wordt het weer dan op nieuw onbestendig. Vergelijkingsja ren op het punt van algemene cir culatie in november zijn: 1883 (ge volgd door zachte winter), 1913 (een winter aan de zachte kant). 1926 (slappe winter), 1928 (strenge winter) en 1960 (slappe winter). onder redactie van loessmil v - Een kind dat naar een speel plaats gaat, verwacht daar toch minstens schommels te vinden, een glijbaan, een wip, een klim toestel en wat ruimte om hutten te bouwen. Frankie, een van de tachtig kinderen in het Medisch Kinderhuis 'Koningin Juliana' in Egmond aan Zee. doet het wat bescheidener. Hij maakte deze tekening, waaruit duidelijk wordt dat van hem een wip en een draaimolen niet eens zo no dig hoeven, maar wel schom mels. Veel schommels en tussen al die speeltoestellen veel ruimte om te kunnen hollen en ravot ten. Frankie en de andere kin deren in Egmond aan Zee zou den daar al dolblij mee zijn, maar de bedoeling van de TrouwIKwartet-actie 'Speel al leen mee' is, zoals u weet, dat er aan het Egmondse huis en aan het hervormde kinderhuis in de Rotterdamse Van Speykstraat namens de lezerskring een hypermodern speelproject wordt aangeboden. Die twee speel plaatsen gaan samen een ton kosten, maar daar zullen dan ook honderden kinderen heel ivat jaren plezier van heben. Als dat geld er komt en waar om eigenlijk niet met z'n hon derdzestigduizenden, want er zijn zeker zoveel Trouw/Kwartet- abonnees wil 'Koningin Julia na' een speelplaats op een aan grenzend duinterrein aanleggen, waar de kinderen kunnen klim men, kruipen, springen, bouwen, timmeren, graven, toneelspélen, kortom: hun fantasie uitleven. Aan Frankie's tekening te zien, rekenen de kinderen er al hele maal op. Gisteren stond er overigens een zetfbut in de krant. Per ongeluk had een zetter de actie 'speel alléén mee' genoemd. Alleen iets geven is natuurlijk toe te jui chen. maar ook als school, club. vereniging of bedrijf kun je best iets samen doen. 'Adopteren' van het huis in Rotterdam of Eg- Scheiden en drinken is onder de Britten aardig toegenomen, maar ze leven langer, als ze elkaar tenminste niet langzaam maar zeker uitmoorden. Er zijn nu ongeveer 56 miljoen Britten (ruim 38 miljoen In 1901), blijkt uit de pas verschenen statisti sche paperback 'schijnwerper op de feiten.' Vergeleken bij twaalf jaar gele den worden er heel wat minder kinderen dood geboren, maar het aantal buitenechtelijk gebo ren baby's is flink gestegen. In datzelfde 1962 scheidden er bij na 29.000 mensen in Engeland en Wales samen, maar in 1972 zijn er 119.000 scheidingen gere- gjstreerd. Ook in Engeland staan hartziekten als doodsoorzaak nummer één genoteerd, direct gevolgd door kanker. Tussen 1970 en 1972 steeg het aantal (althans wat officieel bekend was) aan drugs verslaafden van 1430 tot 1619 en het gebruik van sterke drank verdubbelde bijna. Twee jaar geleden zaten er ze venduizend mannen en vrouwen meer in de gevangenis (in totaal ruim 38.000) dan tien Jaar daar voor. Ook in 1972 werden er 149 Britten vermoord, maar één meer dan in 1968, toen je voor het plegen van een moord nog kon worden opgehangen. Bij de moorden zijn die ook toen al dagelijks in Noord-Ierland ge pleegd werden buiten beschou wing gelaten. mond is een andere mogelijk heid, maar ook als in zo'n ver band een bijzondere relatie met een van de tehuizen overwogen wordt, is het vanwege de over zichtelijkheid van de speelplaat sen-actie toch beter om de acti viteiten via Trouw/Kwartet te laten lopen. Omdat een krant makkelijk weg raakt, geven we hier nog een keer de rekeningnummers, waar op alle kleine, grote, privé of gezamenlijke giften van harte welkom zijn: B.V. De Christelij ke Pers, postgiro 26.92.74 of ge meentegiro Amsterdam X 500. De Christelijke Pers heeft ook een rekening bij de Nederlandse Middenstandsbank N.V. in Am sterdam. Daar is het nummer 69.73.60.768. Op welke rekening u ook voor deze kinderen 'mee speelt', de vermelding 'speelplaat sen' moet er altijd bij. Dan komt uw gift zonder mankeren in de goede pot terecht. Zolang ze er revolutionaire be vrijdingsoorlogjes mee spelen, mogen ktnderen best geweertjes, pistooltjes en tankjes op rups- bandjes heben, vindt de Russi sche psychiater Nikolai A. Lin- kow. Zo stelt hij in de krant Sovietskaja Kultura een vader gerust, die een brief op poten schreef over de massa oorlogs tuig waarmee de speelgoedwin kels in zijn land deze maand vol liggen. Linkow vindt het begrijpelijk dat volwassenen een beetje een vieze smaak in de mond krijgen als ze een kind een speelgoedge weertje op grote mensen zien richten. 'Maar daarom hoeven we die dingen nog niet uit de handel te nemen. Houd steeds voor ogen dat wapens ook ge maakt worden voor onze be scherming. U moet uw kinderen vooral uitleggen dat grote mensen en kinderen altijd eerst moeten bewijzen dat ze waard zijn een wapen te dragen, zelfs als dat een speelgoedwapen is. Een kind dat kleinere kinderen treitert, is het niet waard; dat toont duidelijk nog niet over voldoende zelfdiscipline te be schikken'. 1 Voor hele kleintjes acht Linkow het oorlogstuig on geschikt. 'omdat die niet kunnen begrijpen hoe je een wapen moet gebruiken'. Vijftien jaar wachten plus haar gezichtsvermogen heeft de New- Yorkse Linda Riss moeten opofferenn om te kunnen trou wen met de man van haar keu ze: de advocaat Burton Pugach, de oorzaak van al haar ellende en geluk. In 1958 toen Linda een secretaresse van éénentwintig was, huurde Pugach een onder wereldfiguur die in zijn opdracht loog in Linda's ogen gooide. Pu gach deed dat uit nijd, omdat zijn geliefde hem in de steek had gelaten toen ze erachter kwam dat hij al getrouwd was. De advocaat én de zware jongen werden allebei tot zestig jaar veroordeeld, maar vorig jaar kwam Pugach op erewoord vrij. Voor Linda was alles vergeven en vergeten en hij zei nog maar één ding te willen: alsnog met haar trouwen en alles goedma ken. Linda en Burton zijn een paar dagen geleden inderdaad getrouwd voor de ogen van het zelfde New York dat destijds ge tuige was van de wraakneming. 'Zou twee kopjes peper geen drukfout kunnen zijn, Simpkins?'

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1974 | | pagina 7