In de balans
der historie:
hurchill was geen schepper. Hij reageerde op gebeurtenissen met gro-
5 moed en vindingrijkheid. Maar hij moest daar van buitenaf toe aan-
ezet worden. Hij had geen visioen van een andere toekomst, maar kende
lechts een taaie verdediging van het verleden. Maar het verleden kon niet
vastgehouden worden, zelfs niet door Churchill. Zijn wereld is verdwenen.
Maar hij bewees de mensheid één onschatbare dienst. Hij en de Engel
sen stonden in de bres toen allen om hen heen gevallen waren. Dankzij
dit standhouden werd de Nazi-tvrannie uiteindelijk voor altijd vernietigd.
BUITENLAND T17-K15
WINSTON
CHURCHILL
Churchllls tweede beslissing was
om een front in Afrika te openen.
Hij had weinig keus. Omdat Enge
land Duitsland niet meer recht
streeks kon aanvallen, moest het
tegen Italië vechten of helemaal
niet vechten. Een geweldig poten
tieel, eerst Brits en later ook Ame
rikaans, stroomde naar het Middel
landse Zeegebied. De meeste Engel
se soldaten en zeelieden hebben
daar gediend.
Toch droeg deze campagne weinig
bij tot de nederlaag van Duitsland.
Toen de oorlog eindigde hadden de
geallieerde legers uit het Middel
landse Zeegebied nog geen Duits
gebied bereikt. Er waren ook repe
tities van de oude geest van Galli-
poli: de expeditie naar Griekenland
in 1941, de poging om de Egeïsche
eilanden te veroveren in 1943 en de
landing in Anzio in 1944. Die waren
alle geïnspireerd door Churchill.
Terwille van het Middellandse Zee
gebied verwaarloosde Churchill het
Verre Oosten. Hij gokte dat Japan
de verenigde macht van het Britse
imperium en de Verenigde Staten
niet zou uitdagen. Hij probeerde de
Japanners af te schrikken door de
'vage dreiging' van twee slagsche
pen, zonder luchtdekking. Ze gin
gen allebei verloren. Daarop volgde
de val van Singapore. Zo bereidde
Churchill, de grote kampioen van
het imperium, de weg voor van het
einde ervan.
Geloof in VS
In zijn meer rationale ogenblikken
stelde Churchill zijn vertrouwen op
een bondgenootschap met de Vere
nigde Staten. Dit werd in 1941 be
reikt, hoewel meer door het Japan
se optreden dan door Churchills
politiek. Churchill had een diep ge
loof in de 'speciale verwantschap
tussen Engeland en Amerika, een
deelgenootschap dat naar zijn me
ning zelfs nauwer zou worden. In
dit geloof zette hij een hypotheek
op Engelands toekomst en accep
teerde hij 'Land Lease' (leen- en
pachtovereenkomsten) op harde
voorwaarden.
Zijn geloof was misplaatst. De
Amerikanen zagen in Groot Brlt-
tannië een nuttige bondgenoot en
een basis voor operaties in Europa
zolang de oorlog gaande was. Maar
zij hadden er geen behoefte aan
het Britse imperium te herstellen.
Zij ontdeden Groot Brittannië van
zijn economische bronnen toen
Geen keus
Het bondgenootschap met Sowjet-
Rusland kwam onverwacht. Alweer:
door Hitiers toedoen, niet door dat
van Churchill. Maar hij pakte deze
kans met beide handen aan. Zijn
eigen politiek van 'overwinning tot
elke prijs' deed hem ook een Russi
sche overwinning steunen. Hij
wordt ervan beschuldigd dat hij de
Russische overheersing van Oost-
Europa heeft bevorderd. Hij had
geen keus. Moest Duitsland totaal
verslagen worden, dan kon er niet
anders dan Russische overheersing
volgen. Churchill heeft geprobeerd
die te beperken. In 1944 stelde hij
Stalin een deling van Europa voor
het oosten voor Rusland, het
westen voor Engeland en Amerika.
Het was niemand anders dan Chur
chill die als eerste het 'ijzeren gor
dijn' aanbracht. Maar als wij het
alternatief bezien van een voortdu
rende Nazi-overheersing van Europa
dan moeten we toegeven dat de
volken van Europa vrijer, gelukki
ger en welvarender zijn dan wan
neer Nazi-Duitsland had gewonnen.
Dat geldt zelfs voor de landen on
der communistische leiding.
Churchill heeft de verzoening met
Rusland tot het eind van zijn leven
gepredikt. Hoewel hij het was die
in 1946 alarm had geslagen over
het 'ijzeren gordijn', bleef hij later
aan zijn ambt vasthouden, zelfs
toen zijn fysieke kracht hem begon
te begeven, omdat hij de enige
meende te zijn die weer een goede
verhouding tot stand kon brengen
tussen Rusland en de Westelijke
mogendheden. Dat was de houding
van een groot staatsman.
Onschatbare dienst
Churchill kan niet bogen op een
constructief sociaal beleid, zelfs
niet op het hoogtepunt van zijn
macht. Geen van de sociale en
financiële schreden voorwaarts die
gedurende de oorlog in Engeland
gemaakt werden, kon aan hem toe
geschreven worden. Hij gaf er op
een afstand zijn goedkeuring aan.
Had hij zijn zin gekregen dan was
de Tweede Wereldoorlog in Enge
land gevoerd door officieren en
edelgeboren heren, onderdanig ge
volgd door de massa.
Hij had geen constructieve politiek,
zelfs niet in internationale aange
legenheden. Zijn doel was negatief:
de nederlaag van Duitsland. Daarna
moest alles weer zo snel mogelijk
worden als het was.
Churchill was geen schepper. Hij
reageerde op gebeurtenissen met
grote moed en vindingrijkheid.
Maar hij moest daar van buitenaf
toe aangezet worden. Hij had geen
visioen van een andere toekomst,
maar kende slechts een taaie ver
dediging van het verleden. Maar
het verleden kon niet vastgehouden
worden, zelfs niet door Churchill.
Zijn wereld is verdwenen.
Maar hij bewees de mensheid één
onschatbare dienst. Hij en de En
gelsen stonden in de bres toen
allen om hen heen gevallen waren.
Dank zij dit standhouden werd de
Nazi-tirannie uiteindelijk voor al
tijd vernietigd.
tijd, Amerika verschafte geld en
Sowjet Rusland verschafte bloed'.
Maar wachten bevredigde Churchill
helemaal niet. Zijn droom was dat
Engeland de oorlog op zijn eentje
zou kunnen winnen
Die droom had gevolgen die het
karakter van de oorlog gingen be
palen. Het eerste was zijn blinde
geloof in bombarderen zonder on
derscheid ook wel strategische
bombardementen genoemd. Dit be
leid was een Brits initiatief en
werd de hele oorlog volgehouden.
Vele Europese steden werden ver
woest, duizenden burgers werden
gedood. Toch droeg dit bombarde
ren weinig bij tot de nederlaag van
Duitsland. Meer dan iets anders
weerspiegelde het Churchills mee
dogenloze gezindheid, die gedeeld
werd door het Britse volk
de oorlog voorbij was, weigerden nog
langer de atoomgeheimen te delen
waarin zij oorspronkelijk van Britse
geieerden onderwezen waren.
door A. J. P. Taylor
Chuïehills politieke bedrijf overlapte meer dan een halve eeuw. De
linker foto loont hem met zijn vrouw Clementine Hozier in 1916.
Men ziet hoe hij als het ware uit de vorige eeuw komt wandelen.
De rechter foto toont hem in zijn mooiste of verschrikkelijkste uur
alleen met het Britse volk in de bres tegenover de macht van
de Nazi's.
eerste minister de verzoening met
de arbeidende klasse bepleitte,
Churchill de klassenoorlog predikte
en deze bij de Algemene Staking in
de praktijk trachtte te brengen
Romantiek
De regering-Baldwin viel in 1929.
Churchill ging nu een romantische
ingeving volgen, die hem voor ja
ren isoleerde. De leiders van alle
partijen, de Conservatieven inbe
grepen waren voor voorzichtige
grondwettelijke tegemoetkomingen
aan India. Churchill ging toen bij
na op zijn eentje de zaak van het
Britse oppergezag bevechten in een
verbond met de inheemse vorsten.
Hij bleef jarenlang met die cam
pagne bezig, met volstrekte ver
waarlozing van veel dringender
problemen zoals de werkloosheid en
de herbewapening. Willens en we
ten sloot hij zich af van de brede
hoofdstroom van de Britse openba
re mening. Wéér leek hij niet bij
de tijd en romantisch te zijn ge
worden.
Zijn isolement nam nog toe toen
hij opnieuw gehoorzamend aan
een romantische impuls het ko
ningschap van Edward VIII verde
digde en vruchteloos opponeerde
tegen diens aftreden, dat onvermij
delijk was geworden door de vast
beslotenheid van de koning om met
mevrouw Simpson te trouwen.
Toen Hitier aan de macht kwam en
de vrede in Europa in gevaar begon
te brengen, was Churchill één der
eersten die alarm sloeg. Maar wat er
tegen Hitier gedaan moest worden,
liet hij lange tijd in het onzekere.
De sancties van de Vokenbond te
gen Italië tijdens de oorlog in A-
bessynië ondersteunde hij niet. Hij
stond achter Franco in de Spaanse
burgeroorlog. In 1937 meende hij
zelfs dat het gevaar van een grote
Europese oorlog geweken was. Pas
in het laatste jaar, voordat de
Tweede Wereldoorlog uitbrak, be
gon Churchill een nelder geluid te
geven en daarmee zijn reputatie te
herstellen.
Oppermacht
De oorlog bracht hem weer in de
regering, eerst in een onderge
schikte functie. Al zijn oude missla
gen werden opnieuw duidelijk tijdens
de campagne in Noorwegen, toen
mderd jaar geleden werd Winston Spencer Churchill geboren, op 30 november 1874. Zijn politieke
ïppbaan strekte zich uit over een halve eeuw en langer. In 1900 kwam hij in het parlement en hij be-
Jeld zijn zetel daarin ofschoon niet zonder onderbrekingen tot 1964, minder d.ah een jaar voor zijn
lod. Hij kreeg voor het eerst een ministerspost in 1908. Hij trad tenslotte af als premier in 1955. In die
issentijd is hij minister van binnenlandse zaken, minister van marine, minister van oorlog, minister
in koloniën en minister van financiën geweest.
beleefde perioden van grote po-
ariteit, maar hij werd ook dik-
i Is helemaal niet gewaardeerd,
selfs gewantrouwd. Hij begon als
iservatlef, ging over naar de Li-
alen en keerde weer terug naar
Conservatieven. Het gevolg was
beide partijen aan hem twijfel-
Labour wantrouwde hem ook
.wege zijn vijandigheid jegens
■vakbonden gedurende de alge-
me staking van 1926.
•reen erkende dat hij briljant
Mi, maar velen beschouwden hem
m rnaast als impulsief, roekeloos
f gevaarlijk. In de jaren onmid-
ijk voorafgaande aan de Tweede
reldoorlog stond hij geheel geï-
erd, een eenzame figuur met
hts twee aanhangers in het La-
luis. Bijna niemand kon toen
rzien dat hij op een dag als
Ier van zijn land zou worden
Ibeld.
ging er schuil achter zijn kleu-
persoonlijkheid en zijn formi-
ele spreekvaardigheid? Was hij
echt staatsman, geïnspireerd
grote idealen en met een visi-
van de toekomst? Of was hij
i veel meer dan een politiek
(ïturier die graag de schijnwer-
I op zich gericht zag?
bleef zijn leven lang gehecht
een ouderwetse Victoriaanse
atting van het Britse rijk. In
ste instantie bleef hij alleen
iw aan zichzelf en aan zijn ver-
jen om grote dingen te doen. T.
..awrence heeft eens opgemerkt,
waar Lloyd George in alles
ngstelde, Churchill alleen geïn-
6seerd werd als het gesprek
5 over iets waar hij zelf mee
g was. Het zelfde gold in grote
zaken: politieke kwesties ver
den Churchill zolang hij er niet
middelpunt van was.
rchill trad voor het eerst op de
rgrond in de grote Liberale re-
ng van 1906. Hoewel hij zelf de
ozoon van een hertog was, ging
het extreem-radicale pad op.
ten met Lloyd George bevorder-
hij sociale hervormingen. Een
onale verzekering tegen werk-
heid was zijn werk. Maar zijn
ale maatregelen waren altijd
iren van een weldoende arlsto-
it, die zijn gaven uitdeelde aan
iankbare armen. Van echte so-
S transformatie had hij'niet de
Bte idee.
ichte gok
1909 verzette hij zich tegen elke
loging van de begroting voor de
ine. In 1912 werd hij de plelt-
•rger van een grote vloot. Toen
Eerste Wereldoorlog uitbrak,
leerde hij zijn stempel te druk-
op de strategie. In een poging
uit de opsluiting in de loopgra-
lorlog te breken en Duitsland
le rug aan te vallen, stuurde hij
I op een vlootaanval op de Dar-
llen en daarna een landing in
poli.
Dat was een slecht overwogen gok,
zonder veel voorbereidingen begon
nen en doorgevoerd met ontoerei
kende middelen. Hoewel andere
ministers, onder wie premier As-
quith de expeditie naar Gallipoli
ook gesteund hebben, is het Chur
chill geweest, die haar doordrukte.
Toen de onderneming faalde, zoals
wel moest gebeuren, viel de blaam
op hem.
Hij trad af en bleef gedurende het
vervolg van de oorlog in discrediet.
Callipoli liet inderdaad voor zijn
hele leven een merkteken op hem
achter. Zelfs op het hoogtepunt van
zijn roem vreesden velen dat de
oude roekeloosheid zich wel weer
eens meester van hem zou kunnen
maken.
Hij kwam weer in de regering toen
de oorlog afliep. Jegens Duitsland,
de verslagen vijand, toonde hij
wijsheid en staatsmanschap. Of
schoon voorstander van een harde
oorlogvoering zolang deze gaande
was, bepleitte hij verzoening en een
royale vrede zodra de oorlog over
was.
Ten aanzien van het bolsjewisti
sche Rusland volgde hij een geheel
andere lijn. Fulminerend tegen het
'smerige aapachtige gedoe van het
bolsjewisme' leidde hij de geallieer
de interventie-oorlog die bedoeld
was om de Sowjet-regering omver
te werpen. Dat werd een catastro
fale blunder. De Sowjets overleef
den het, maar de geallieerde inter
ventie liet een wantrouwen bij hen
achter dat tot vandaag de dag toe
geduurd heeft. Het 'ijzeren gordijn'
is in 1920 ontstaan, niet in 1946, en
Churchill was een van de scheppers
ervan. Een droeve nalatenschap
voor volgende generaties.
Ramp voor economie
Gedurende de rest van de regerings
periode van Lloyd George toonde
Churchill een niet aflatende ijver
die overigens niet veel uithaalde.
Hij was als een machtig schip met
het roer boven water. Toen Lloyd
George viel, viel hij mee. Maar
terwijl Lloyd George liberaal bleef,
keerde Churchill naar de Conserva
tieve stal terug.
In 1924 werd hij daarvoor beloond
met het ministerie van financiën.
Hij wist niets van economie en
weinig van financiën. Zijn belang
rijkste prestatie was het herstel
van de gouden standaard op de
vooroorlogse koers, een poging om
'de dollar In de ogen te kunnen
zien', waarvan de meeste autoritei
ten nu toegeven dat hel catastrofa
le gevolgen had voor de Britse eco
nomie.
Waarschijnlijk nog erger was de
'Ten Years Rule', een afspraak die
ervan uitging dat er de eerste tien
jaar geen grote oorlog zou komen
en dus de Britse herbewapening
onmogelijk maakte Daar kwam
nog bij dat terwijl Baldwin als
hij zich herhaaldelijk in de opera
ties mengde en roekeloze overwin
ningsbeloften deed die onmogelijk
waren waar te maken. Paradoxaal
genoeg brachten de mislukkingen
in Noorwegen Neville Chamberlain
ten val die er weinig mee uitstaan
de had en deden zij Churchills ster
stijgen hoewel die er het meest
verantwoordelijk voor was.
Op 10 mei 1940 werd Churchill
eerste minister voor de duur van de
oorlog. Hij maakte zichzelf ook mi
nister van defensie. Hij voerde zijn
eigen buitenlandse politiek. Hij
kwam dichter bij net dictatorschap
in grondwettelijke vermomming dan
ooit een Engelsman was geweest
sinds Oliver Cromwell.
Churchills eerste beslissing werd
bepalend voor alles wat zou volgen.
Terwijl anderen, zoals Chamberlain
en Halifax nog uitzagen naar een
vrede door onderhandelingen, met
Hitier legde Churchill het beginsel
vast: de overwinning tot elke prijs,
de overwinning, hoe zwaar en lang
de weg daarheen ook mag zijn.
Was dit een wijs staatsmansbesluit?
Neen, het was zonder twijfel het
grootste romantische gebaar dat
Chruchill in zijn leven gemaakt
heeft. Maar het was precies wat het
Britse volk wilde in de donkere
zomer van 1940 en tegen alle
rationele verwachtingen in leid
de het uiteindelijk tot de bevrijding
van Europa van de tirannie der
Nazi's.
Op zijn eentje
Engelands opdracht was vol te
houden. Zoals Stalin later eens
heeft gezegd: 'Engeland verschafte
A. J. P. Taylor, die op onze uitnodiging zijn visie geeft op Winston Churchill ter gelegenheid van
diens honderdste geboortedag, is hoogleraar aan het Magdalen College in Oxford en lid van de
Britse Academie van wetenschappen. Hij geldt als een van de meest gezaghebbende schrijvers
over moderne geschiedenis. Zijn werk omvat onder meer 'The origins of the Second World War'
(De oorsprongen van de Tweede Wereldoorlog, dat in het Nederlands werd vertaald), 'The First
War: an illustrated history' (Een geïllustreerde geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog), 'Eng
lish History 1914-1945' (Engelse geschiedenis van 1914 tot 1945). Zojuist voltooide hij 'The
Second World War: an illustrated history' (een geïllustreerde geschiedenis van de Tweede We
reldoorlog), waarvan een Nederlandse vertaling in voorbereiding is.
Hij is een vlot en zeer amusant spreker en daarom een geziene gast bij de Britse televisie. Niet
zo lang geleden interviewde Haye Thomas hem voor de NCRV-televisie.
Een van de weinigen voor wie Churchill na de Tweede Wereldoorlog heeft willen poseren was de beeldhouwer
Oscar Nemon (links) met wie hij gerurende een vakantie in Marokko in 1950 bevriend was geraakt. Maar dan wél
op voorwaarde dat deze ook voor Churchill zou poseren. 'Het was een prachtig gezicht', vertelde de beeldhouwer
later, 'Churchill in een zekere extase, sigaar in zijn mond en de kleine knedend tussen zijn vingers. In twee uur
had hij mijn hoofd af. Ik was nog maar nauwelijks aan het zijne begonnen en moest het later op zijn kantoor
in Downingstreet komen afmaken hem observerend terwijl hij aan de maaltijd was'.
Hierboven de resultaten van dit beeldhouwduel. Het beeld van Churchill staat in het kasteel Windsor.
