Is de wetenschap onder
controle te brengen?
dichtbij
tnmentaar
DSM.
Deventer Snijkoek Museum?
DSM 1$
Zuid-Afrika?
unans lichtte
niet in, zegt
enfondsraad
een huisdier met vraagtekens
gluurder
licht
KWERTET DONDERDAG 21 NOVEMBER 1974
BINNENLAND
T5/K7
i-
ogal wat opwinding ontstaan
bericht dat Estel (de moeder
lip ij van het Nederlandse
ern Hoogovens en het Duitse
tfocsch) bezig zou zijn een
ïaatschappij in Zuid-Afrika
bten. Andere berichten wijzen
[t( een studie in die richting
dan twee jaar gaande is.
andere landen zou Zuid-
én van de gegadigden zijn.
meer definitieve beslissingen
worden, zo is van de zijde
igovens in Nederland gezegd,
apok de sociale en ethische
ian de zaak terdege onder de
rden genomen. Dat is dan ook
.cpiinste wat men kan doen.
valt op dat één van de
irissen van het bedrijf, het
rste Kamerlid Kloos, gezegd
en vestiging geen bezwaar te
mits aan een aantal eisen
^pldaan (gelijke beloning, gelij-
:idingsmogelijkheden, gelijke
kansen van blank en niet-
Cyrbeiders en de aanwezigheid
vrije vakbeweging).
nt ons voor dat Kloos met
enering niet praktisch, maar
cipieel net aan de verkeerde
de streep is gaan staan,
punt van de studie had al bij
moeten zijn: wij gaan niet
in een land waar de kleur
,nds huid zijn belangrijkste
Is de Amerikaanse oproep om voorlopig af te zien van bepaalde
soorten experimenten met erfelijke eigenschappen wijs? Is een
dergelijk 'moratorium' haalbaar? Uiteraard valt te pleiten voor de
voortzetting van op zichzelf gevaarlijk onderzoek, wanneer dat
gericht is op le bestrijding van kanker.
Er wordt aan gedadht om dit te
'doen in speciaal daarvoor ingerich
te laboratoria, met uitgebreide
voorzorgen tegen verspreiding van
de gebruikte darmbacterie waarin
erfelijke eigenschappen van kan
kervirussen zijn ingebouwd. Tot
overeenstemming daarover is be
reikt, zullen weinigen de wijsheid
in twijfel trekken van een morato
rium gericht op het voorkomen van
de verspreiding van kankerverwek
kende genen.
Niet iedereen juicht het moratori
um toe wanneer het gaat om genen
die verantwoordelijk zijn voor de
ongevoeligheid voor een aantal an-
tibacteriële middelen. Er wordt op
gewezen op liet van groot belang
is voor de bestrijding van infectie
ziekten, zulke fragmenten in be
paalde bacteriën in te bouwen. Met
bij voorbeeld ,de tyfusbacterie is zo'n
experiment al gebeurd.
De verantwoordelijke onderzoekers
waren zich terdege bewust van het
risico. Als de resistente tyfusbacte-
riën de gelegenheid hadden gekre
gen om iemand te infecteren, had
de ziekte oncontroleerbaar om zich
heen kunnen grijpen, ongevoelig
voor het antibioticum. Maar de stu
die was van groot medisch belang,
en leverde belangrijke nieuwe ken
nis op.
:groep van Estel die dc mo- T06tsing
voor vestiging in Zuid-
inderzoekt moet maar eens
opsteken bij een ander
Irijf, namelijk het Britse
constructiebedrijf Wates
jaar of vier geleden had dit
ok plannen om zich te vesti-
ïid-Afrika, maar zijn directeur,
es. zag er van af.
Engelse weekblad 'Sunday
'erden zijn conclusies gepubli-
^ern van zijn betoog was: 'Wij
■liet trouw zijn aan de grond-
Jn. waarop wij onze zaak drij-
■j&'ii zouden geleidelijk onze in-
tirerliezen'.
i
■«.gegevens zijn niet nieuw voor
Jrs van de Zuidafrikaanse pro-
Jrc. Destijds werden zij door de
/lp Kairos gepubliceerd. Laat
Jlecommissie van Estel eens
opnemen met de martnen van
_phrijvingen' artsen
nol
i verslaggever
üDAM De Ziekenfonds-
ift gisteravond een medede-
n het Tweede Kamerlid
"is (D'66) tegengesproken
«kamerlid contact heeft ge-
t de ziekenfondsraad over
ijl ïuldigingen die hij in het
it geuit had over .'ver
ingen' door artsen.
Xbenfondsraad deelde mee
■M^r zover is na te gaan, een
evallen van onjuist of frau-
.ndelen door artsen en in-
van gezondheidszorg op
itariaat van de raad be-
maar de mededelingen
waren afkomstig van de
de ziekenfondsen. Over
de Heer Beekmans ge-
terugbetalen van tachtig
gulden door een apotheek
je huisarts aan een zieken-
igt de raad dat dit bedrag
steld na een diepgaand on-
door de accountantsdienst
liekenfondsraad, verricht op
van het ziekenfonds.
Beekmans deed zijn later
proken mededeling in een
met vertegenwoordigers
gemeenschappelijk overleg
enfondsorganlsaties. In dat
verklaarde hij zich bereid
•verleg en met toestemming
mensen die hem gevallen
de bewijzen over mogelijke
uze handelingen bij het
tafel te leggen.
Zal de oproep van de Amerikanen
effect hebben? Zullen alle betrok
ken onderzoekers zich eraan hou
den, en wat voor middelen bestaan
er om sinistere experimenten tegen
te gaan? Wetenschappelijk onder
zoek kost geld. Wanneer financiële
steun ontbreekt, houdt elk onder
zoek automatisch op. In dit ver
band kunnen Subsidieaanvragen
van individuele onderzoekers en re-
searchteams niet alleen beoordeeld
worden op hun wetenschappelijke
verdiensten, maar ook worden be
schouwd in het licht van algemeen
aanvaarde opvattingen over al of
niet vermeende gevaren.
Het valt echter niet te ontkennen
dat nog veel wetenschappelijk on
derzoek geheim wordt gehouden. In
verschillende gevallen is effectieve
controle onmogelijk. Prof. W. Fiers
uit Gent heeft erop gewezen dat,
als de farmaceutische industrie be
langrijke voordelen ziet in geneti
sche "manipulaties, zij niet zal aar
zelen om ze toe te passen.
Voor zover het de zuiver weten
schappelijke kring betreft, is enig
optimisme over de doeltreffendheid
van het moratorium niet mis-
pllaatst. De algemene opvatting is,
dat er in ieder geval uitstel komt.
Hoe lang dat uitstel zal duren,
moet worden afgewacht. Veel zal
afhangen van de discussies in de
naaste toekomst.
Zoals ik in mijn vorige artikel al
opmeerkte, is het probleem van de
gen-manipulatie slechts één facet
van een veel wijder strekkende
ontwikkeling. Als die ontwikkeling
doorgaat, zal dat een onafzienbare
problematiek oproepen. Onmisken
baar dienen zich de tekenen aan
van een wetenschappelijke machts
ontplooiing die dwingt tot het ne
men van ingrijpender beslissingen.
Zal men wijzigingen gaan aanbren
gen in de erfelijke eigenschappen
van patiënten die ondraaglijk lij
den door een erfelijke ziekte, wan
neer dat technisch mogelijk wordt?
Zal men ook op grond van minder
humanitaire aansporingen tot ge
netische manipulaties bij mens,
dier en plant overgaan?
Stroomversnelling
De revolutie die de biologie sedert
1953 doormaakt, is slechts te verge
lijken met de allergrootste stroom
versnellingen in de geschiedenis
der natuurwetenschappen. Hoewel
In he£ algemeen terughoudendheid
past bij het beoordelen van resulta
ten, wagen veel onderzoekers en
zeker niet de minsten zich aan
de veronderstelling dat onze moge
lijkheden om met het levende orga
nisme te manipuleren, in de naaste
toekomst nog ongedacht zullen toe
nemen.
Het valt gemakkelijk in te zien dat
een dergelijke tendens niet door
iedereen positief wordt beoordeeld.
Sommigen spreken van een dehu-
maniserende, 'ontmenselijkende'
ontwikkeling, waarbij het leven
wordt teruggebracht tot manipu
leerbaarheid en meetbaarheid, met
verlies van het mysterie. Op uitge
breide schaal heerst echter zorg
over onze vermogens om met de
nieuw verworven macht om te
gaan. Het zou niet verwonderlijk
zijn als we daarbij hopeloos, in de
knoei raakten.
Met name onder de jongeren hoort
men het verlangen, het onderzoek
aan banden te leggen, of in ieder
geval regulerend op te treden. De
natuurwetenschap die geen voeling
meer heeft met maatschappelijke
behoeften, gaat een gevaar worden
voor de samenleving. Dat gevaar
wordt vólgens sommigen nog groter
wanneer de wetenschappelijke re
sultaten instrument worden in de
hand van de machtigen in onze
maatschappij, om grote bevolkings
groepen naar hun hand te zetten.
Het onderzoek wordt vereenzelvigd
met het grootkapitaal, de multina
tionale ondernemingen en kapita
listische of autocratische regerings
vormen. Gepleit wordt voor een
ban op bepaalde onderzoekpro
gramma's. en bevordering van an
dere richtingen van onderzoek, die
het heil van de mensheid meer op
het oog zouden hebben
Keuzevraag
Daartegen rijst uiteraard een aan
tal kritische vragen en bedenkin
gen, die gedeeltelijk al eerder aan'
de orde kwamen. Welk onderzoek
moet dan worden afgekapt, en wat
gestimuleerd? Op het grote belang
van het oplossen van het kanker-
vraagstuk is al gewezen. Hetzelfde
kan men zeggen over de erfelijke
stofwisselingsziekten. Zij veroorza
ken voor de patiënt en zijn omge
ving ontstellend veel reed. Moet
een ontwikkeling worden gestopt
die kan leiden 'tot de mogelijkheid,
de genetische uitrusting van zulke
patiënten heilzaam te corrigeren?
Omgekeerd kan een groot aantal
onderzoekingen met een duidelijk
positief doel, gemakkelijk zo wor
den omgebogen dat zij tot de on-
Prof. dr. L. Boscb
dergang van de mens en zijn cul
tuur leiden. Het onderzoek over
ziekteverwekkende bacteriën en an
tibiotica heeft een dramatisch ef
fect ten goede gehad op de gezond
heid. Toch zijn er Internationale
verdragen nodig om bacteriologi
sche oorlogsvoering te voorkómen.
En zelfs die verdragen nemen niet
alle dreiging weg.
De indringende vraag rijst, wie ei
genlijk verantwoordelijk is voor de
dehumaniserende tendenzen in de
biologie aangenomen dat die be
staan en aan wie de beteugeling
van het kwaad zou moeten worden
opgedragen. Velen menen de schuld
te moeten geven aan de onderzoe
ker zelf. Slechts hij heeft die diep
gaande kennis, slechts hij beschikt
over de gegevens die' vorm en rich
ting van het speurwerk bepalen.
Aan hem wordt vaak onwaarschijn
lijk grote macht toegeschreven, en
een zware verantwoordelijkheid.
Middelen die men aangeeft om het
kwaad te keren, variëren van een
totaal verbod op bepaalde richtin
gen van onderzoek, tot strengere
controle en algehele openbaarheid
van de onderzoekprogramma's.
Een veel gehoord verweer van de
kant van de wetenschappers zelf is,
dat het kwaad slechts verbonden is
aan de kwalijke toepassingen, en
dat de verantwoordelijkheid hier
voor veelal niet ligt in de handen
van de zuivere wetenschapsbeoefe
naren. Anderen wijzen erop dat de
gevaren die voortkomen uit de hui
dige wetenschapsexplosie, alleen
kunnen worden beteugeld door een
verdere machtsontwikkeling van
diezelfde wetenschap. De groeiende
vrijheid ten opzichte van lichaam
•en milieu betalen wij met een toe
nemende afhankelijkheid van onze
techniek en wetenschap. Er is vol
gens hen geen weg terug.
Hoe men ook over de tendenzen
van het moderne biologische on
derzoek moge denken, het lijkt voor
weinig tegenspraak vatbaar dat er
meer en meer ingrijpende beleids
beslissingen zullen moeten komen
over de-toekomstige richting ervan.
Alleen al de eindigheid van onze
financiële middelen dwingt daartoe.
De moeilijkste beslissingen zullen
die zijn, waarbij ethische normen
worden gehanteerd die niet ieder
een even zwaar laat wegen.
Voor mij is de meest verkieslijke
(Advertentie)
twerk'
iiekenfondsgids schrijft drs.
ferkman van de Federatie
cenfondsen VMZ, de groot
enfondsorganisatie in ons
t het vernietigend oordeel
kmans over zijn vroegere
uitspreekt 'aardig op poll-
ïtwerk lijkt'. Drs. Werkman
uwt tegen een heksenjacht
nert er onder meer aan dat
nfondsen al op 5 augustus
f aan alle apotheekhouden-
O n hebben geschreven waar-
meer stond dat zij hun
declaraties tot 1 oktober
konden melden.
'ole is al eerder verscherpt
Irief van 5 augustus is ln
overbodig gebleken dat
Heiding daarvan althans bij
iratie VMZ vrijwel geen
jevallen van onjuist decla-
apotheekhoudende huisart-
het licht gekomen zijn. De
van Beekmans dat er in
jent van de gevallen sprake
kkij verschrijvingen lijkt drs.
'zonder meer natte vin-
Dat DSM een museum is kan
moeilijk lang worden volgehouden.
Want DSM is een industriële onder
neming waar de tijd bepaald niet
heeft stilgestaan. Die vroeger
staatsmijnen heette en zich met
kolen bezighield. Die nu evenwel
op grote schaal chemische produkten
vervaardigt en in toenemende mate
ook andere activiteiten ontplooit.
Zodat wij u ook kunnen voorzien
van dakpannen, werkschoenen,
speelgoedauto's, vuilnisemmers,
eengezinswoningen, regenjassen,
draadbomen en computer
programma's.
Bijvoorbeeld. Dat is geheel
andere koek, nietwaar?
onder redactie van loessmit
door prof. dr. L. Bosch
weg die. waarbij de impulsen tot
een beleidsbeslissing uitgaan van
de beoefenaren van de wetenschap
zelf. In dit opzicht vind ik het
precedent van het moratorium
moed- en hoopgevend. Toch zal de
besluitvorming en planning niet
uitsluitend aan de direct betrokke
nen moeten worden toevertrouwd.
Wanneer waarden en de kwaliteit
van het leven in het geding zijn,
zal de samenleving uiteindelijk als
geheel de beslissende stem moeten
hebben. Daarvoor zullen onze de
mocratische instellingen, zoals par
lement en politieke partijen, moe
ten worden ingeschakeld.
Voorlichting aan brede lagen van
de bevolking, via massamedia en
andere middelen, zal moeten voor
komen dat gebrek aan inzicht de
besluitvaardigheid in de weg staat.
Bij die voorlichting dienen mensen
van wetenschap actief te worden
betrokken. Zij zullen dienen te be
seffen dat het voorrecht om aan
wetenschap te mogen doen. de ver
plichting oplegt om aan medemen
sen niet alleen bevattelijk uit te
leggen waar het gemeenschapsgeld
blijft, maar ook welke problemen
ermee worden aangevat en wat de
mogelijke gevolgen van het onder
zoek zijn, voorzover deze kunnen
worden overzien.
Deze laatste beperking is niet zon
der betekenis. Ook het scherpste
vernuft zal niet altijd kunnen aan
geven welke consequenties onder
zoek van vandaag kan hebben over
tien of twintig jaar. Dit betekent
dat misrekeningen te verwachten
zijn. Iemand zei mij onlangs dat
wij een ramp nodig hebben om
bepaalde inzichten in dit opzicht te
laten doorbreken. God behoede ons
echter voor een 'biologisch of gene
tisch Hirosjima'.
Het zou naar mijn mening voorba
rig zijn om in dit stadium dieper in
te gaan op de mogelijkheden en
gevaren die het speurwerk van
morgen in zich kan bergen. Daar
om zal het ook zo moeilijk zijn om
nu al mensen buiten het directe
onderzoek te betrekken bij, deze
problematiek. Het valt te verwach
ten dat de toekomst velen onvoor
bereid zal vinden, zoals dat in het
recente verleden het geval was bij
bijvoorbeeld de harttransplantaties.
Verantwoordelijkheid
Daarom vooral ook, kan het oproe
pen tot een moratorium op bepaal
de genetische experimenten, wijde
re betekenis krijgen. Het toetst de
bereidheid van de onderzoeker tot
zelfverloochening. Het toetst zijn
maatschappelijk verantwoordelijk
heidsbesef onder druk van een
sterke intellectuele verleiding. Het
vestigt de aandacht van grote groe
pen uit onze samenleving op de
verrichtingen van de natuurweten
schap. Het roept op tot een ge
meenschappen j ke veran twoordelij k -
heid.
Het gaat niet aan, deze verant
woordelij kheid eenzijdig te leggen
op de schouders van de onderzoe
kers alleen.
Het eerste artikel van prof.
Bosch stond in Trouw van dinsdag
en in de Kwartet-bladen van gis
teren.
Een kat is ieder die zo'n
huisdier bezit, zal dat beamen
een hoogst eigenzinnig wezentje.
Hij gaat zijn eigen gang. hij
doet maar, en dan nog alleen
waar hij zelf zin in heeft.
In 'Blijdorp Geluiden' noemt
drs. H. Hoogenhout de kat 'een
huisdier met vraagtekens'. Nie
mand weet bijvoorbeeld precies
waar en wanneer de kat zijn
carrière als huisdier begonnen
is, zegt hij: 'Al zevenduizend
jaar voor Christus woonden er
katten in Jericho. Sindsdien
heeft de kat de mens in het
Nabije Oosten steeds gezelschap
gehouden. Tot ongekende hoogte
steeg zijn status na duizend voor
Christus in Egypte. De Egypte-
naren waardeerden hem als do
der van schadelijk gedierte en ze
waren terecht onder de indruk
van zijn aan alle kattenhouders
overbekende uitbundige voort
plantingsvermogen. Ze be
schouwden hem dan ook als be
hoeder en vernieuwer van het
leven'.
Over de oorsprong van onze ge
wone huiskat tast men nog aar
dig in het duister. Vroeger ivas
men ervan overtuigd dat de Nu-
bische wilde kat uit Egypte de
eerste wilde stamvader was,
maar vondsten in Palestina.
Turkije en het Tweestromenland
hebben nogal wat twijfel ge
zaaid. De oude Grieken en Ro
meinen kenden geen kattenin
de ruines van Pompéi is geen
spoor van een kat gevonden.
Wel vertoont menige huiskat
een treffende gelijkenis met de
Europese wilde kat ('Hoe dat
komt laat zich raden. Vermoede
lijk hebben de katten zich bij
hun triomftocht over de aardbol
niet altijd even preuts gedra
gen'). ln elk geval horen de
Nubische én de Europese wilde
katten allebei tot de soort Felis
Silvestris, die zelf ook nogal
'wijdverbreid en vormenrijk' is.
Dat doet allemaal niets af van
de eigenzinnigheid van de kat.
Tot welk ras (of helemaal geen
ras) hij ook behoort, het katten-
gedrag plaatst ons altijd weer
voor raadsels. Drs. Hoogenhout
vertelt het (door een beroemd
Amerikaans fysioloog geverifi
eerde) verhaal van Willy, 'ogen
schijnlijk een doodgewone kat,
die elke avond na het eten zijn
dutje placht te doen. Behalve
's maandags. Dan ging hij klok
slag kwart voor acht op pad en
wandelde een eindje de stad
door, onderweg bij oversteek
plaatsen netjes wachtend tot het
voetgangerslicht op groen
sprong. Zijn doel was onveran
derlijk een ziekenhuis, waar hij
in een raamkozijn van de eet
zaal ging zitten. Daarbinnen
speelde op maandagavonden een
groep dames bingo. Willy ver
gaapte zich daar iedere week op
nieuw aan zonder enig verder
voordeel, want niemand nam
notitie van hem of gaf hem iets
lekkers. Ook was hij de enige
belangstellende kat ter plaatse,
zodat hij er beslist niet heen
ging om hem sympathieke soort
genoten te ontmoeten. Als de
dames uitgespeeld waren ging
Willy linea recta naar huis'.
Denk ook maar niet dat uw kat
zich uw eigendom voelt: 'Ik ben
ervan overtuigd', zegt drs. Hoo
genhout, 'dat iedere normale kat
die te horen krijgt dat hij 'de
kat van mevrouw' is, daar
smakelijk om zal lachen. Of hij
zal wellicht bedroefd de kop
schudden over zo'n hardnekkig
misverstand. De zaak ligt im
mers volkomen anders? Hij
woont bij mevrouw in. omdat
je als kat natuurlijk graag een
dak boven je hoofd hebt en om
dat ze best een aardig, zorgzaam
mens is. Maar een hotelgast is
toch ook geen eigendom van de
directie? Nou dan!'
Het kattengedrag plaatst ons altijd weer voor raadsels, zegt drs.
Hoogenhout (in 'een huisdier met vraagtekens') en daar is dit plaat
je een sprekende illustratie van. Deze kat lóópt gewoon over de
muizen die hij volgens zijn instinct zou moeten grijpen. Dat denkt
een mens tenminste, maar je weet maar nooit wat er in een kattekop
omgaat.
Miss Denemarken, maakt een
mooie kans deze week in Londen
tot Miss World te worden uitge
roepen. Volgens kenners steekt
de blonde Jane toch al met kop
en schouders en wie weet wat
nog meer boven haar 56 fraaie
concurrentes uit, maar na een
(vooropgezet?) incident zijn' al
ler ogen helemaal op haar ge
richt. Jane vertelde in haar ho
telkamer wat frisse lucht te wil
len happen en zich daartoe,
slechts gekleed in spaarzaam,
maar voor de gelegenheid wel
splinternieuw ondergoed, naar
het balkon gespoed te hebben.
Daar ontdekte ze tot haar schrik
een man die zich uitgaf voor
veiligheidsagent en zei een
gluurder gezien te hebben. Als
de juffrouw zich misschien op
het balkon even helemaal zou
willen uitkleden, dan zou de
gluurder zeker tevoorschijn ko
men. In plaats daarvan greep de
juffrouw een ochtendjas en ren
de gillend de kamer uit. Toen ze
met een echte veiligheidsman
terugkwam, was de onechte al
verdwenen mét haar beursje,
een gulden of honderd, paspoort
en andere papleren.
In het stadje Dinkelsbühl in
Beieren, volgens het blad van de
Nederlands-Duitse kamer van
koophandel schilderachtig en de
moeite van het bekijken waard,
kan iedere bezoeker op elk ge
wenst moment van de avond de
feestverlichting zelf ontsteken.
Er is een automaat neergezet,
waar je maar een geldstuk van
vijf mark in hoeft te stoppen en
de stadsmuren, -poorten en an
dere bezienswaardigheden zijn
een uur lang fraai verlicht. Staat
iemand bij de automaat te dra
len om hetzelfde te doen, dan is
het natuurlijk veruit het beste
die ander beleefd voorrang te
geven. Misschien een idee voor
Amsterdam om bij elke gracht
en toren een automaatje te
plaatsen?
Kerstman Voor de aan
drang van de Finse regering en
VW en voor de smeekbeden van
ouders en kinderen is de kerst
man gezwicht: vanaf zijn eenza
me hoogte op de berg Korvatun-
turi zal Santa Claus de duizen
den kinderbrieven uit Japan, de
VS. Nieuw-Zeeland en de rest
van de wereld toch beantwoor
den. Dat moeten de Finse poste
rijen voor hem doen. die eerst
niet meer wilden wegens perso
neelsgebrek, maar nu de Finse
WV in de arm hebben genomen
'Inderdaad, we voeren een concurrentie-oorlog, Simpkins. maar zo
niet.' I
I
