Geen feest bij vijftig
jaar Kerk en Vrede
Barend en de synodes
ilisihsAi
voorlopk
Vandaag [1
Nieuwe boeke
Beroepingswerk
Boeken van Ds. J. OVERDUII
TROUW /KWARTET ZATERDAG 16 NOVEMBER 1974
Vandaag herdenkt Kerk en Vrede, de vereniging van christen-antimilita
risten, in Amersfoort haar vijftig-jarig bestaan. We hebben dr. J. J. Bus-
kes, die erelid van Kerk en Vrede is, gevraagd om een beschouwing naar
aanleiding van dit jubileum. De illustraties bij zijn artikel zijn genomen
uit het herdenkingsnummer van 'Militia Christi', het maandblad van Kerk
en Vrede.
De NCRV en Kerk en Vrede bestaan beide vijftig jaar. In de NCRV-studio wordt een receptie gehou
den vanwege het gouden jubileum en in het woordenboekje van Fokko Bos wordt een jubileum een
jubelfeest genoemd. Kerk en Vrede viert geen feest, om van een jubileumfeest maar te zwijgen.
Elk jaar. dat Kerk en Vrede bestaat
en moet blijven bestaan, is er één
te veel. Aan een jubelfeest komt
Kerk en Vrede pas toe, als er geen
reden meer is om Kerk en Vrede in
stand te houden. Dus: geen glorieu
ze receptie en geen jubelfeest, uit
sluitend een sobere herdenking.
Op de receptie van de NCRV in
Hilversum zult u verdwijnen in het
gedrang van de vele kerkelijke, po
litieke en culturele autoriteiten, die
het bestuur komen gelukwensen.
Bij de herdenking van Kerk en
Vrede in Amersfoort zult u niet
vele autoriteiten tegen het lijf lo
pen.
Wanneer u dit begin van mijn arti
kel wat cynisch vindt, vergist u
zich. Ik gun de NCRV van harte
een groots jubileum. Wat Kerk en
Vrede betreft ligt dat anders. Dat
deze vereniging van Christen-anti
militaristen bestaat, is geen reden
tot vreugde, en dat zij vijftig jaar
bestaat geen reden tot feestviering.
Eer het tegendeel.
Het belangrijkste boek. dat Kerk en
Vrede heeft opgeleverd is een stu
die van, professor G. J. Heering
over christendom, staat en oorlog.
Professor Heering was jaren lang
voorzitter van Kerk en Vrede. Zijn
boek heeft tot titel: 'De zondeval
van het christendom'. Kerk en Vre
de is een noodbunker.
Kerk en Vrede zou overbodig zijn,
wanneer de kerk voluit gemeente
van Jezus Christus was. ook in haar
verhouding tot volk en staat. Dat is
de kerk niet en daarom is Kerk en
Vrede het tegendeel van overbodig.
Op de dag, waarop de kerk het wel
zal zijn gezegende dag zullen
wij in een feestelijke samenkomst
Kerk en Vrede laten verdwijnen.
Ongehoord
Kerk en Vrede heeft het in kerke
lijk Nederland niet gemakkelijk ge
had. De kerk is begonnen met deze
vereniging te negeren. Toen dat
niet meer mogelijk was, heeft men
Kerk en Vrede fel bestreden. U
zoudt eens kennis moeten nemen
van wat zich in kerkelijk Amster
dam afspeelde, toen een hervormde
predikant, ds. Briedé, als eerste lid
van Kerk en Vrede werd. Men vond
het een ongehoord schandaal. Dit
woord vindt u in het Nieuwe Tes
tament en het betekent: een erger
nis. De oude ds. Krop noemde Kerk
en Vrede een communistische man
telorganisatie. En in de kerkelijke
pers werden de mensen van Kerk
en Vrede gekwalificeerd als land
verraders en revolutionaire onder-
mijners van het door God gewilde
overheidsgezag. Dit alles is verleden
tijd, maar u moet niet vragen hoe.
Een hoge kerkelijke autoriteit klop
te mij gemoedelijk en vriendschap
pelijk op de schouder: 'Jullie moe-
ten volhouden, het is goed wat
jullie doen. jullie zijn het geweten
van de kerk'. Ik luisterde stom
verbaasd. Een week later hoorde ik,
dat dezelfde hoge kerkelijke autori
teit een gemeentelid. dat zich ver
ontwaardigd over Kerk en Vrede
opwond, even gemoedelijk en
vriendschappelijk op de schouder
klopte: 'Je moet je niet zo opwin
den, het is maar een klein groepje,
dat niet veel te betekenen heeft'.
Een karakteristiek voorbeeld van
repressieve tolerantie.
Drie oprichters
Wanneer ik over Kerk en Vrede
schrijf, denk ik altijd aan drie
mannen, die tot de oprichters be
hoorden: Hilbrandt Boschma, Hu-
genholtz en Heering.
Hilbrandt Boschma was beroepsmi
litair. maar op een goed ogenblik
overviel hem de angst: kan ik als
beroepsmilitair een volgeling van
Jezus zijn? Dat kon hij niet. Hij
trok het militaire uniform uit en
werd godsdienstonderwijzer in
Ruurlo, een uitzonderlijk godsdienst
onderwijzer. Ethisch orthodox.
Jaren lang zweeg hij over het oor-
logsvraagstuk. Totdat de eerste we
reldoorlog uitbrak. Toen publiceer
de hij zijn 'Oorlog en Christendom'.
Zelf moest hij het uitgeven, omdat
geen enkele uitgever bereid was het
te doen. Boschma was de man van
het 'eenvoudig christendom'. Hij
stelde de vraag: als het zover komt
en het komt eenmaal zover, dat je
je bajonet zult moeten steken in
het hart van de vijand, wat zul je
dan doen met Jezus, die Christus
genoemd wordt?'
Eenvoudiger kan het niet. De kerk
vond het al te eenvoudig en de
schrijver overgelovig. Boschma
schreef toen een artikel, waarin hij
de kerk voorstelde een van haar
liederen te wijzigen. Het was het
lied dat begint met de woorden:
'Nooit kan 't geloof te veel ver
wachten'. Boschma stelde voor deze
regel te schrappen en te vervangen
door de woorden: 't Geloof kan
ook te veel verwachten'.
Boschma heeft heel wat gewetens
wakker geschud, ook het geweten
van mij, al was ik toen nog maar
een jongen van vijftien jaar.
Onbaatzuchtig
Hugenholtz was een onbekende do
minee, die 't ook niet meer zag
zitten en in de eerste wereldoorlog
een preek publiceerde: 'Gij zult
niet doodslaan', met een inleiding
van Hilbrandt Boschma.
In heel mijn leven heb ik behalve
Wartena van Zevenaar geen on-
baatzuchtiger dominee ontmoet dan
Hugenholtz. Zijn theologie stelde
niet veel voor, maar hij was een
man van wie in de bijbel geschre
ven staat: 'Niet wie zegt Heer,
Heer, maar wie doet de wil van de
Vader, zal het Koninkrijk Gods
binnen gaan'. Wat Hugenholtz voor
Kerk en Vrede verzet heeft grenst
aan het ongelooflijke.
Heering behoorde tot de rechtsmo-
dernen, een aristocraat van de
geest een bekwaam theoloog, die
jaren lang met het oorlogsvraag-
stuk niet klaar kwam, totdat het
hem tenslotte duidelijk werd. dat
het niet kon en niet mocht en dat
het de roeping van de kerk is,
oorlog en oorlogstoerusting radicaal
af te wijzen, omdat zij volkomen in
strijd zijn met het evangelie. Deze
drie een wat vreemd trio
waren in 1924 de oprichters van
Kerk en Vrede, de vereniging van
christen-antimilitaristen, die zich
geroepen voelden, de gewetens der
christenen wakker te roepen en de
kerk op te roepen de theorie van de
rechtvaardige oorlog en de praktijk
van de niet te rechtvaardigen oor
log prijs te geven. Het was maar
een heel klein, welhaast belachelijk
klein groepje, dat Kerk en Vrede
van 1924, maar ze wisten wat ze
wilden: de militia Christi! Dienst-
weigeren was voor hen niet een
negatieve maar een positieve zaak,
de keerzij van dienst doen, het
volgen van Jezus Christus.
De kerk kon Kerk en Vrede als een
wat omvang betreft onbelangrijke
groep negeren en zou dat hebben
kunnen blijven doen, indien Hee
ring haar dat niet onmogelijk had
gemaakt, door Kerk en Vrede door
zijn persoon en werk tot een kwali
tatief belangrijke groep te maken.
Niet sectarisch
De twee belangrijkste publicaties
van Heering waren zijn 'Geloof en
openbaring' en zijn 'De zondeval
van het christendom'. De eerste pu
blicatie was een dogmatiek, de
tweede een ethiek. Deze twee beho
ren bij elkaar. Dogmatiek eir ethiek
zijn op elkaar betrokken: geloofs-
bezinning en geloofsgehoorzaam
heid. Kerk en Vrede mocht dan een
vreemde eend in de kerkelijke bijt
zijn, aan Heering was het te dan
ken. dat het getuigenis van Kerk
en Vrede niet genegeerd kon wor
den.
De zondeval van het christendom
was voor Heering de verwording
vain het christendom tot staats
godsdienst en de daarmee verbonden
theorie van de rechtvaardige oor
log. Heering was het, die het anti-
militarisme van Kerk en Vrede bij
bels fundeerde en een sterke gees
telijke achtergrond gaf. Aan hem is
het ook te danken, dat Kerk en
Vrede geen sectarische beweging
werd en het getuigenis van Kerk en
Vrede een voluit bijbels karakter
kreeg.
Aanvechtbaar
De geschiedenis van Kerk en Vrede
is er een met vele teleurstellingen
en even zovele verrassingen. Er was
een tijd, waarin het aantal leden
van jaar tot jaar toenam. Er waren
ook jaren. de jaren van het
fascisme en nationaalsocialisme
dat velen, die uit volle overtuiging
christen-antimilitaristen waren ge
worden, Kerk en Vrede weer verlie
ten, omdat zij meenden, dat oor
logsgeweld tegen Mussolini en Hit-
Ier geboden was, en voor vele an
deren, die Kerk en Vrede trouw
bleven, het antimilitaisme toch
zowel van buiten af als van binnen
uit een aanvechtbare zaak werd.
Evenals Heering bleef ik niet zon
der veel innerlijke strijd christen
antimilitarist1.
En ook nu, in 1974, is ons antimili-
tarisme niet een vanzelfsprekende
zaak. Het is zeer aanvechtbaar.
Maar geldt dit niet van heel ons
christen-zijn. Christen-zijn is nooit,
zeker niet in onze tijd, vanzelfspre
kend. Maar wie door het evangelie
gegrepen en gevangen genor /én
wordt, kan toch nooit anders dan
geloven en blijven geloven. Het
wordt hem niet toegestaan, niet te
geloven. Maar dit betekent dan
ook, zoals Heering niet moe werd.
ons op het hart te binden, dat wij
meer dan pacifisten zijn. Wij willen
de oorloog in al zijn vormen be
strijden. om zo de vrede te dienen.
door dr. J. J. Buskes
Maar men begrijpt ons verkeerd,
als- men in ons alleen maar pacifis
ten ziet. Dan heeft men de diepste
reden van ons verzet niet verstaan.
Heering zegt: 'Die reden is het
brandend verlangen om het evan
gelie los te slaan van de oorlogs
idee, om ter wille van Gods eer aan
het christendom zijn oude bereid
heid tot offer en kruis en daarmee
zijn oude fierheid en onafhanke
lijkheid terug te geven, zodat het
bij machte wordt de staat tot
zijn eigen heil op een afstand te
houden en tot hem té spreken: 'ik
kan u alleen dan ten volle aan
vaarden. als gij ten volle rechts
staat wordt en dus de oorlog duide
lijk en zichtbaar afzweertwant
het gaat in laatste instantie noch
om u noch om ons. maar om Gods
eer en Zijn Koninkrijk, dat onein
dig meer en nog gans iets anders is
dan wereldlijke vrede, maar dat op
aarde door niets zo gehoond en
geschonden wordt dan door het
oorlogsbedrijf'.
'Iedere synodezitting is voor mij een vervelend corvee. Ik denk vaak: ik weet niet wie deze man
nen zitten te vertegenwoordigen, maar mij vertegenwoordigen ze niet'. Deze onverschrokken
woorden zijn van IKOR's Barend de Ronden en ze staan achter in het eerste nummer van Weer
woord, het maandblad van het christelijk jongeren verbond en het landelijk centrum voor
gereformeerd jeugdwerk (adres: postbus 99, Driebergen).
Barend de Ronden
Als ik het interview in Weerwoord
goed begrijp, is Barend de Ron
den zeven jaar terug bij IKOR-
radio aangekomen als een gelovi
ge, kerkse jongen en gaat hij er
nu vandaan niet als onkerkse hei
den maar wel als iemand die met
grote grimmigheid het kerkelijk
bedrijf gadeslaat, vooral als hij
dat doet vanachter een perstafel
in Hydepark of De blije werelt.
Want synodes zijn de grootste
boosdoeners.
Ik heb wel eens geprobeerd Ba
rend af te helpen van zijn norse
visie door hem er op te wijzen dat
synodaal gedebatteer eigenlijk
■zoiets is als een stichtelijke vorm
van biljarten: een uitnemend
tijdverdrijf voor heren op gevor
derde leeftijd. Dit heeft kennelijk
niet geholpen en daarom gaat
vandaag het mes er dieper in.
Synodale vergaderingen zijn uit
gegroeid tot monsterachtige con
gressen over actuele vraagstuk
ken. Maar een synode hoeft alleen
maar de kerkelijke trein in 't
gareel te houden. De dominees
moeten genoeg verdienen, je moet
zorgen dat er geen malle versjes
in het liedboek komen, en dat
soort werk. Daér is een synode
voor.
Waar komt die greitigheid van
daan. waarmee sinds jaar en dag
synodes afvliegen op kwesties van
sexuele moraal en atoombommen?
Ik geloof dat de oorzaak hiervan
ligt bij de doorbraak. Aparte
christelijke verenigingen kon niet
meer. dat was afschuwelijke bin-
nenvetterij. Dat hadden we nooit
in de gaten gehad, maar de heren
zouden 't wel weten en gehoor
zaam legden we alle christendom-
door A.J. Klei
melijkheid af teneinde ons met
verantwoord risico (zo heette dat)
in het volle leven te storten.
Maar, ja, je wilt toch nog wel
eens als gelijkgezinden met elkaar
ergens over praten, je wilt je vra
gen kwijt aan mensen uit je_eigen
geestelijke hoek. En zo is -het ge
beurd (denk ik) dat synodetafels
gingen kreunen onder het gewicht
van rapporten over euthanasie,
rassenverhoudingen en weet ik
wat.
Is het dan niet mooi als een
synode zich bezighoudt met bran
dende problemen: niet van de
wereld, maar wel in de wereld,
kom maar op! Nee, dat is hele
maal niet mooi. Synodeleden kun
nen onmogelijk al die vraagstuk
ken bestrijken en je ziet ze dan
ook zeer vaak de onzekere ogen
afwenden van het deskundig rap
port om ze op te slaan naar het
gewone kerkvolk (wat dat dan
ook wezen moge) met de vraag er
in: wat wilt gij dat ik doen zal?
Gevolg is dat ook het meest uit
gekiende rapport niet ongehavend
het synodale strijdperk verlaat.
Waarom richten we geen prot.
chr. vereniging ter bestudering
van het abortusvraagstuk op? En
een gezelschap van christen-art
sen en ethici voor de kwestie van
de euthanasie? En een eigen club
van lieden die met verstand kun
nen vertellen over internationale
verhoudingen? Laat dergelijke or
ganisaties (die we zoveel jaren na
de doorbraak heus niet zullen vol
stoppen met enge vanzelfspre
kendheden) met rapporten ko
men, waar een kerkmens niet
voor hoeft te knielen, maar waar
hij mee uit de voeten kan.
Synodale rapporten genieten geen
gezag, ieder pikt eruit wat in zijn
kraam te pas komt en nog on
langs dook een hervormd jong
mens in een onwettig huwelijks
bed schoon zijn synode 't hem
verbood. Ik wou maar zeggen dat
synodale verhandelingen zonder
bezwaar het veld kunnen ruimen
voor vruchten van niet-synodaal
beraad.
De synode is de kerk niet en ook
niet het kerkelijk bedrijf. Onlangs
is de gereformeerde synode gepre
zen voor een mooi rapport over
mehsen die homofiel zijn. Best,
maar de gereformeerde kérken mag
je prijzen omdat ze jaren
daarvóór al een paar dominees
hadden rondlopen die vastgeroes-
'te denkbeelden omtrent homo-
sexualiteit aan het loswrikken
waren. Tóen was de kerk in actie
en waarom hebben we zitten
wachten tot het op de synode
kwam?
Ik laat het bij dit ene voorbeeld.
Ik zou alle deskundige raden en
deputaatschappen de straat op wil
len sturen, daar kom je de kerk
(mensen) tegen en je hoeft dan
lang zo tobberig niet te overwegen
als in een synodezitting. Komt.
synodale funktionarissen, de pa
den op, de (kies)verenigingen in!
Dan kan een synode rustig met
ordinantiën en zo aan de gang.
daar hoeven Barend en wij dan
niet bij te zitten. We vernemen
later wel hoe 't geworden is.
APART VOLK
Het kan niet de bedoeling zijn 1 ioi
in te grijpen in de discussie ovei
betekenis van Israël als volk en ere
staat Israël. Ook hier zal wel er
weg gegaan moeten worden tust
de uitersten van een totaal wei ou
deneren van Israël in deze tijd r 1
een identificatie van het bijbpr
volk Israël met de huidige staat
dus als zodanig wel onze s
behoeft). Mozes moet het volk (s
spreken namens God en daarin
ook deze naamgeving: Gij zult
een koninkrijk van priesters en
heilig volk zijn. Het woord koi be
krijk ziet niet speciaal op een 'e
narchie. Het betekent ook niet 1
in 't bijzonder priesters de lei($d'
in dat rijk zullen hebben. Het ft.
grip 'een koninkrijk van priestf^
valt samen met het volgende:
heilig volk. Heilig betekent
niet volmaakt in morele zin. n
apart gesteld, speciaal bestemd
Gods bedoelingen verder te dra'
en te verwerkelijken en daarin
gescheiden van de volken,
wat dat dan inhoudt, legt juist
he
Op Christus vertrouwend kunnen
wij ons vertrouwen niet stellen op
wapens, van welke onze bestrijders
zelf zeggen, dat we ze, al kunnen
we ze niet missen, toch ook niet
kunnen gebruiken. En nog meer
dan in 1924 verbazen wij ons over
het gedrag van h'et officiële chris
tendom. dat zich vanwege de eer
bied voor het leven, dat van God is.
heftig verzet tegen bepaalde abor
tuspraktijken naar mijn overtui
ging terecht maar tegelijk zon
der enig gewetensbezwaar meer
geld vraagt voor de instandhouding
van een militair apparaat, dat, in
dien het in werking wordt gesteld,
de vernietiging van miljoenen
mensenlevens betekent.
Niet overbodig
Neen, Kerk en Vrede is nog altijd
geen overbodige zaak. De vereni
ging heeft in een halve eeuw heel
wat losgemaakt, maar laten wij
nuchter blijven: de staat kan, wat
oorlog en oorlogstoerusting betreft,
nog altijd op de kerk rekenen.
Daarom moet Kerk en Vrede blij
ven bestaan en haar getuigenis la
ten horen. En meer dan voorheen
zullen wij ons moeten realiseren,
dat wij in ons lieve vaderland alles
mogen zeggen en laten drukken.
Prof. Strijd heeft gelijk: met acties
is dat anders. 'Het zou wel eens zo
kunnen zijn, dat het enige dat nog
indruk maakt niet artikelen, boe
ken en discussies zijn, maar activi
teiten, nauwkeurig voorbereid en
klaar voor een vervolg'.
Figuren als Martin Luther King,
Dom Helder Camara, Beyers Naudé
zijn er, om ons ervan te overtuigen,
dat onze woorden zonder onze da
den van geen waarde zijn. Laten
wij ons zelf ervan doordringen, dat
de wereld ons de vrijheid gunt, om
alles te zeggen, op één voorwaarde,
deze, dat onze woorden geen daden
worden. In de bijbel zijn woord en
daad één.
eerste begrip uit. De apartheid
Israël zal hierin dienen te bes'li
dat het een priesterlijk volk of
moet zijn. Petrus laat er geen t i
fel over bestaan wat dat voor
betekent. Tegen de eerste chr01
nen zegt hij deze zelfde woorde
Petrus 2). Dat is, als het goed i! e
aard van het zijn van de kerk lir,
wereld. Dwt zijn wordt beps
door wat Petrus noemt 'in 5e
ontverming aangenomen' en
daar mede ontfermend en e
nend aanwezig zijn. Daarvoor i
kerk er in de wereld. Nooit
zichzelf, maar altijd om christ
aanwezig te zijn. En wat is datre
kerk? Dat zijn wij dan. Vandaa
morgen en verder. (Exodus 19:1°
(ADVERTENTIE)
U vraagt of ik 't altijd eens ben
VOORLOPIG. Vaak wel. Soms
Maar veel belangrijker vind ik c
VOORLOPIG mijn aandacht bej
bij visies en problemen waar ik
daag de dag niet onderuit kan
dat is 't verrassende in elk ni
Neem november:
over Ongehuwden errnüL s
nood. Kuitert antwoordt op: Bes
God eigenlijk \yel? Berkhof: To
en noodlot. Dr. R. Kranenb
Drugs - de sakramenten vai
nieuwe tijd. Dr. Anton Wessels o
Moslim in de moderne wereld.
VOORLOPIG is altijd weer vei
send. Net als Sinterklaas. Bi
dat u op een ideeU mag
een abonnement geven, 20,50
(stud. 13,90). Maandblad VOO1
PIG, Antwoordno. 101, Delft,
posts. Uitgave Kok/Meinema.
NED. HERVORMDE KERK
Beroepen te Heiloo: J. v. de Schee te
Zierikzee.
VLIJMEN De 67-Jarlge C. A.
Verschuren uit Vlijmen werd toen
hij met zijn fiets linksaf sloeg ge
grepen door een personenauto. Hij
overleed ter plaatse.
'Robopaten'. door Lewis Yabloa
Uitg. De Toorts te Haarlem. 180
Prijs 25,-.
Volgens de socio-therapeut
blonsky vormen niet de min
heidsgroeperingen, maar de te
aangepaste meerderheid in de
menlevlng het grote maatscha
lijke probleem. Tegenover een
ven dat dreigt als een sociale
chine mechanisch te gaan verlc
stelt hij humanistische tegenb
gingen. Met name via psychodi
wil hij herstel van spontan
creativiteit en authentiek me<
voel bevorderen.
(ADVERTENTIE)
DE KUNST VAN HET ZIEK ZIJN
104 blz., 8.90
Bemoedigende woorden voor hen die ziek zijn en voor b
die zieken verplegen.
GODS GROTE VERRASSING
2e druk, 188 blz., geb. 14,90
Eenvoudigè en diepgaande bespreking van de Zaligsp
kingen.
EEN AVONTUUR VAN EEN DESERTEUR
200 blz., geb. 16,50
Boeiende behandeling van het boek Jona.
ZO WAREN ZE...
2e druk, 144 blz., 9,95
Humoristische en ernstige herinneringen van deze gi
pastor.
NIET IK... MAAR HIJ
184 blz., geb. 17,50
De auteur maakt duidelijk: wanneer Jezus Christus in
leven tot zijn recht komt, komen wij ook tot ons re
Eerder niet.
VENSTER OP HET LEVEN
3e druk, 400 blz., 29.—
Bijbels dagboek.
PRATEN ZONDER ANTWOORD?
100 blz., 8,90
Gedachten over het Onze Vader.
BOEKEN VAN KOK KAMPEN
Verkrijgbaar in de boekhandel.
24 22 34 21 3 31 12 30 27 26 38
