Nieuwe tegenslag dreigt
\/oor Helmut Schmidt
KAOENDA'S ZAMBIA IS TIEN JAAR JONG
opperbelt: bron van welvaart en spanningen
r
krachtproef voor SPD in Beieren en Hessen
BUITENLAND Til/KI 9
K]
OUW/KWARTET ZATERDAG 26 OKTOBER 1974
Het is dezer dagen vy f jaar geleden dat er een eind kwam aan een 20-jarig bewind van de Westduitse
christen-democraten. Sociaal-democraten en liberalen vonden elkaar voor het eerst sinds de stichting
van de Bondsrepubliek Duitsland in 1949. Enkele maanden eerder hadden zij de voorwaarden voor
samenwerking geschapen door Gustav Heinemann, een sociaal-democraat die met de christen-de
mocraten had gebroken, als president van de republiek te kiezen.
Sindsdien is er veel veranderd. Willy Brandt moest als gevolg van de spionage-affaire met Guillaume
het kanselierschap overdragen aan de pragmaticus Helmut Schmidt. Korte tijd later verhuisde de
liberale leider Walter Scheel van het ministerie van buitenlandse zaken naar het presidentiële pa
leis, waar Heinemann op eigen wens was vertrokken. Scheels plaats werd ingenomen door Hans-
Dietrich Genscher, de als wat gematigder bekend staande vroegere minister van buitenlandse zaken.
De coalitie is niet meer zo hecht als twee jaar geleden en de problemen van Schmidt en Genscher
zijn er niet geringer op geworden. In nevenstaand artikel wordt ingegaan op de mogelijkheden en-
moeilijkheden van de coalitie ook tegenover de oppositionele christen-democraten, die bij de ver
kiezingen van morgen in de deelstaten Beieren en Hessen op nieuwe successen hopen. Handhaven
zü zich in Beieren en krijgen zij een meerderheid in Hessen, dan is de coalitie in Bonn grotendeels
afhankelijk van de medewerking van CDU en CSU in de Bondsraad om verder te kunnen regeren.
erkiezingen in deelstaten hebben ook in de Bondsrepubliek Duitsland geen directe invloed op de po-
tie van de regering (in Bonn)Dat neemt niet weg dat de uitslag van zulke krachtmetingen te
is en te onpas wordt gebruikt om er steun voor het regeringsbeleid dan wel afkeuring ervan uit
te lezen.
door Jaap den Boef
at zal ook wel gebeuren met het
sultaat van de Landdagverkiezin-
in van morgen in de deelstaten
eieren en Hessen met een bevol-
ng van resp. 7.5 en 3.9 miljoen
ensen. Sociaal-democraten en
iristen-democraten hebben elkaar
streden alsof een nationale ramp
oest worden afgewend, die onver-
ijdelijk zou worden als de kandi-
iten van de andere partij zouden
innen. Polarisatie viert in West-
uitsland hoogtij, vooral nu de ver-
ezingsresultaten van morgen in-
reet de bewegingsvrijheid van de
alitie in Bonn (van SPD en FDP)
astisch kunnen beperken,
anselier Helmut Schmidt (sociaal-
imocraat) die op een ongelegen
ienblik Willy Brandt moest ver-
ngeri, weet heel goed hoe gevaar-
jk het kan zijn, om zich al te zeer
vereenzelvigen met verkiezings-
mpagnes in deelstaten. Hij heeft
it dan ook aan anderen overgela-
n te beweren dat christen-demo-
atische winst vooral in Hes-
n, waar de CDU nog in de min-
irheid is het regeringsbeleid in
onn kan verlammen. Zelf heeft
ij zich opvallend weinig in de
laatselijke politieke arena's bege-
en. Hij wil vermijden dat een
centuele nederlaag van de SPD
em als een persoonlijk verlies aan
Dpulariteit wordt aangewreven,
chmidt houdt overigens zonder
et toe te geven rekening met
ambia mag zich het meest geïn-
ustrialiseerde land van onafhan-
elijk Afrika noemen, dus Rhodesië
i Zuid-Afrika niet meegerekend,
et bruto nationaal produkt is in
en jaar tijd nagenoeg verdubbeld,
eer dan de helft van deze toena-
ie is toe te schrijven aan de geste
en prijzen van koper, Zambia's
ilangrijkste exportprodukt (95 pet
m het totaal) op de wereldmarkt,
e groei van het produktievolume
het afgelopen decennium jaar-
jks 6 pet geweest van het BNP.
en in Afrika ongeëvenaard resul-
tat.
e sterke industrialisatie van Zam-
la heeft een grote verstedelijking
>t gevolg gehad, een trek van het
latteland naar de" stad," die ook al
oter is dan waar ook in Afrika,
i 1964 woonde ongeveer 20 pet
an de bevolking in of nabij de
ad. In 1974 is dit cijfer gestegen
>t 35 a 40 pet. van de 4.5 miljoen
iwoners. Bijna een verdubbeling,
et verschil in inkomen per hoofd
an de bevolking tussen platteland
n stad is hier voornamelijk debet
an. Per jaar verdiende men in '70
ngeveer K50 (K Kwatsja, onge-
eer vier gulden) op het land, ver
bleken met K600 in de stad!
lenoeg cijfermateriaal om de vin-
er te leggen op de probleemgebie-
en in Zambia's economie. Maar
venzeer illustratief voor de storm-
chtige ontwikkeüngen in wat
en jaar geleden nog de Britse
olonie Noord-Rhodesië heette,
oen volledig afhankelijk van Zuid-
hodesië en Zuid-Afrika.
>e groeicijfers zijn vooral opzien-
arend als in acht wordt genomen
at er vanaf 1969 een omvangrijke
apitaalvlucht heeft plaatsgevon-
en. Dit als reactie op Kaoenda's
eslissing om de klein- en groot-
'andel te nationaliseren. Door deze
conomische hervormingen is de
iverheersende positie van de bui-
enlandse maatschappijen onder-
raven. Kaoenda's 'Zamblanise-
'ngs-project'. een ongelukkig
'oord voor nationalisatie, streeft
verlies voor de SPD, zowel in Beie
ren als in Hessen. Opiniepeilingen
voorspellen een dergelijke ontwik
keling inderdaad, al zal de terug
gang in Beieren beperkt blijven, zo
menen de opiniepeilers. In beide
deelstaten is de SPD in de verdedi
ging gedrongen, vooral door Franz
Josef Strauss, de voorzitter van de
Beierse zusterpartij van de CDU, de
CSU. Strauss speelt duidelijk op de
onlustgevoelens van nationalistisch
denkende en conservatief hande
lende kiesgerechtigden. De sociaal
democraten kunnen weinig tegen
wicht bieden, ook niet in Hessen
waar zij al 28 jaar aan de macht
zijn.
Deze voor de SPD onprettige situa
tie kan misschien op het laatste
ogenblik nog veranderen als kiezers
zich met name in Hessen -
naar aanleiding van de opiniepei
lingen nog eens bedenken. Het na
deel dat het resultaat van zulke
onderzoeken voor favoriet-verklaar
de partijen kan hebben, is langza
merhand in verschillende landen
een bekend verschijnsel geworden
vorige maand nog in Engeland.
Het is echter de vraag of de SPD in
Hessen kan profiteren van deze als
het ware ingebouwde correctie-mo
gelijkheid. Want sommige punten
iin haar beleid zijn ook in eigen
kring nog fel omstreden. Een heet
hangijzer is het onderwijsbeleid.
Volgens de opiniepeilingen valt de
Kaocnda
ernaar een meerderheidsaandeel
van 51 procent in de belangrijkste
ondernemingen te verkrijgen. Is dit
niet haalbaar, zoals bijvoorbeeld
voor de Britse Barclay's Bank. dan
moet in ieder geval het merendeel
van de directieleden Zambiaan zijn.
Kapepwe
Eind 1971 stelde Kaoenda terwille
van de spreiding van inkomens een
'gedragscode' op voor de beter gesi
tueerden politici, ambtenaren,
zakenlieden, particuliere onderne
mers enz. Dit houdt in dat 'de
leiders van Zambia' geen huisbaas
SPD in Hessen (waar zij samen
met de liberale FDP regeert) terug
van 45.9 procent in 1970 naar 44
procent. Ook de FDP zou een te
ruggang moeten boeken, nl. van
10.1 naar 9 procent. In dat geval
kan de coalitie waarschijnlijk wor
den geprolongeerd, omdat de CDU
wel 4.8 procent winst zou boeken,
maar toch op 45 procent zou blij
ven 'steken'. De afhankelijkheid
van de SPD ten opzichte v&n de
FDP zou dan evenwel sterk toene
men. Gevolg hiervan kan zijn dat
de liberalen ingrijpende verander-
ringen kunnen eisen in zaken die
tot ongerustheid onder een groot
deel van de bevolking hebben ge
leid, met name over de al genoem
de onderwijspolitiek.
De sociaal-democratische premier
van Hessen, Albert Osswald, die vijf
jaar geleden nog een SPD-meerder-
heid in de Landdag van zijn staat
aantrof, moest in 1970 al toezien
hoe radicale invloeden binnen zijn
partij leidden tot een gevoelig
stemmenverlies. De hervormingen
die sindsdien met een sneltrein
vaart werden ingevoerd zonder
de bevolking en vooral de direct
betrokkenen tevoren te raadplegen
heben een vertrouwenscrisis in
de hand gewerkt. Osswald maakte
bovendien de fout de beroepsoplei
ding te verwaarlozen, als gevolg
waarvan steeds meer ongeschoolden
zonder werk raakten of bleven.
mogen zijn, zij mogen geen bedrijf
beheren en niet meer dan 10 ha
bouwland exploiteren. Hun deelne
ming in coöperatieve boerderijen
en bedrijven van de staat wordt
tegelijkertijd gestimuleerd. Geen
wonder dat Kaoenda met deze
maatregel kwaad bloed heeft gezet
onder de leden van de bezittende
klasse in Zambia. En op de gevoe
lens van deze gefortuneerden speel
de Simon Kapwepwe toen hij in
augustus '71 zijn ontslag nam als
vice-president naast Kaoenda en
een tweede oppositiepartij opricht
te. Hij kon weldra niet alleen reke
nen op de steun van zijn stamge
noten. de Bemba's, maar ook op de
gevestigde samenleving in de zoge
naamde 'Copperbelt', het mijnbouw-
district in Zambia's noorden.
Bovendien probeerde hij met Harry
Noemboela, de leider van de oppo
sitiepartij African National Con
gress (ANC), een coalitie te vor
men. De partij van zijn vroegere
aartsvijand kon immers bij de ver
kiezingen van '68 nog rekenen op
een kwart van de stemmen. De
breuk met Kapwepwe betekende al
dus een ernstige bedreiging voor
Kaoenda in '72. Hij zag zijn Zambi-
aans Humanisme al de mist ingaan,
dus zocht en vond hij een aanlei
ding om Kapwepwe's United Pro
gressive Party (UPP) te verbieden.
Dit gebeurde na bloedige onlusten
en demonstraties die toegeschreven
werden aan de 'onrustzaaiers' van
de UPP. Het district Moembwa eis
te in die periode zelfs het recht van
zelfbestuur. Toen dan ook nog, tij
dens een rijtoer door Membwa. de
presidentiële auto werd bekogeld en
de weg door demonstranten werd
versperd was voor Kaoenda de
maat vol. Hij liet een aantal leden
van de UPP. onder wie Kapwepwe
zelf. opsluiten. Om ze na enkele
maanden toch weer vrij te laten.
De militante UPP-ers vormden
toen opnieuw een partij: de United
Peoples Party, die ook weer verbo
den werd zodra Kaoenda in oktober
'72 de éénpartij-staat had afgekon-
Tijdens de verkiezingscampagne
heeft de in het nauw gedreven
Osswald geprobeerd de oppositie de
schuld in de schoenen te schuiven
voor alles wat in Hessen niet kon
worden verwezenlijkt. De ernstige
onlusten in de stad Frankfurt, ver
oorzaakt door uiterst linkse krach
ten die de slechte huisvestingssitu
atie aangrepen om de straat op te
Helmut Schmidt
digd. De ANC. die toen nog 23
zetels had in het parlement dat
totaal 110 zetels telt, werd op dat
moment niet langer erkend als een
oppositie-partij. De geachte afge
vaardigden hadden voortaan zitting
als 'onafhankelijke kandidaten' in
de banken recht tegenover de rege
ringspartij, de United National In
dependence Party (UNIP), zoals dat
in een parlementair systeem a la
Westminster te pas kwam.
Beschuldiging
In december 1973 versterkte Ka
oenda zijn positie als 'vader des
verkiezingen een belangrijke zetel
vaderlands' toen de UNIP bij de
winst boekte. De weg kwam vrij om
hardhandig op te treden tegen de
verboden UPP. Diie aanhangers
van Kapwepwe werden in december
opgepakt. Zij zouden samen met
gaan, kon Osswald echter moeilijk
op rekening van de CDU van Al
fred Dregger (een figuur die dicht
bij Strauss staat) boeken. Het staat
intussen wel vast dat de angstwek
kende straatgevechten in Frankfurt
talrijke SPD-sympathisanten ertoe
zal brengen, hun stem te geven aan
de FDP of de CDU.
Wat Beieren betreft zullen de soci
aal-democraten onder leiding van
partijchef Jochen Vogel (die ook
deel uitmaakt van het kabinët van
Schmidt in Bonn) al blij zijn als er
iets van de meerderheid van de
CSU van Strauss wordt afgeknab
beld. Dit laatste wordt inderdaad
verwacht, nl. 3.4 procent. De meer
derheid blijft dan altijd nog 53
procent en dat is voldoende om
weer vier jaar aan de macht te
kunnen blijven. Voor de CSU doen
zich dan waarschijnlijk geen grote
problemen voor, maar voor Vogel
kan het uitblijven van succes bete
kenen dat hij de partijleiding moet
afstaan aan een minder gematigde
figuur.
Kroonprins
Voor Strauss zijn de verkiezingen
in Beieren en Hessen ook interes
sant in verband met de binnen
CDU en CSU nog niet uitgevochten
kwestie, wie als opvolger van de
uitgerangeerde Rainer Candidus
Barzel kandidaat voor het kanse
lierschap moet worden. Sinds Bar
zel zich terugtrok, werd aangeno
men dat Helmut Kohl (de premier
van de deelstaat Rijnland-Palts)
als enige in aanmerking kwam om
'kroonprins' te worden, nadat hij
op nationaal niveau voorzitter van
de CDU was geworden. Kohl kreeg
echter een geduchte concurrent in
Gerhard Stoltenberg, premier van
de deelstaat Sleeswijk-Holstein.
Zonder de steun van de CSU van
Strauss maken zij overigens geen
van beiden kans.
Kohl heeft onlangs geprobeerd op
een snelle beslissing aan te sturen,
in elk geval vóórdat volgend jaar
in Rijnland-Palts en Sleeswijk-Hol
stein deelstaat-verkiezingen worden
agenten van de Zuidafrikaanse In
lichtingendienst een komDlot heb
ben beraamd om de regering-Ka-
oenda ten val te brengen. Ze wer
den beschuldigd van hoogverraad.
Naar men in Loesaka veronderstel
de zouden zij 91 zwarte Zambianen
hebben geronseld voor opleiding in
guerrilla-technieken door Zuidafri
kaanse instructeurs in een kamp
aan de overzijde van de Zambezi-
rivier in Namibië. Onlangs hebben
agenten van de Zambiaanse gehei
me dienst bij een razzia zendappa
ratuur ontdekt, gebruikt voor het
doorseinen van militaire inlichtin
gen naar Pretoria. In maart van dit
jaar zijn vijf blanken opgebracht,
beschuldigd van spionage voor
Zuid-Afrika en Rhodesië. Een ver
grijp dat onder de huidige omstan
digheden de (koude) oorlog met
Rhodesië en Zuid-Afrika duurt on
verminderd voort, Loesaka biedt nog
gehouden, uit het resultaat waarvan
kan worden afgeleid, wie geacht
mag worden de grootste aantrek
kingskracht te hebben op het po
tentiële kiezerspubliek van CDU en
CSU. Strauss heeft Kohl echter de
pas afgesneden door in gesprekken
met de Westduitse weekbladen Der
Spiegel en Stern te laten weten,
dat er in 1976 pas een kanseliers
kandidaat behoeft te worden geko
zen, als er weer Bondsdagverkiezin
gen worden gehouden. Mocht zich
tussentijds iets voordoen, dan kan
volgens Strauss de fractievoorzitter
in de Bondsdag Karl Carstens (die
de bekwaamheid daartoe lijkt te
missen) als kanseliers-kandidaat en
eventueel als kanselier optreden.
Laatste poging?
De vraag is of Strauss een gunstige
uitslag in Beieren en Hessen wil
gebruiken voor een laatste (en ver
geefse) poging om zelf de kanse
liers-kandidatuur in de wacht te
slepen. Hij kan nl. ook eenvoudig
weer met zijn oude spel begonnen
zijn, de CSU te laten uitmaken wie
de christen-democratische kanse
liers-kandidaat wordt. Het eerste
speelt Strauss ongetwijfeld door het
hoofd aangezien hij misschien
niet geheel ten onrechte in
West-Europa en dus ook in West-
Duitsland een ontwikkeling ver
wacht, waarin een groeiend natio
nalisme, gepaard gaand met een
toenemend conservatisme nieuwe
mogelijkheden kunnen openen voor
een man met de politieke gezind
heid van Strauss.
Toch is het vrijwel uitgesloten dat
Strauss (die beweert de enige te
zijn die CDU en CSU aan een
meerderheid in de Bondsdag kan
helpen, maar erbij vertelt dat hij
echt niet aan grootheidswaanzin
lijdt) door de CDU zal worden ge
accepteerd. Daarom zal Strauss zich
voorlopig beperken 'tot het tegen
houden van rivalen. Hij heeft al
duidelijk gemaakt dat hij Stolten
berg boven Kohl zou prefereren, als
hij uit dit tweetal een keus zou
moeten maken. Voor 1976 zullen
steeds onderdak aan vijftien bevrij
dingsbewegingen zeer zwaar
wordt aangerekend.
Het ls niet verwonderlijk dat de
confrontatie met de blanke min
derheidsregimes in Pretoria en Sa
lisbury, de infiltratie van Zuidafri
kaanse agenten in Zambia, en de
aanwezigheid van Smith-gezinde
blanken in de Copperbelt. schade
lijke gevolgen heeft voor de rassen
verhoudingen in Zambia's 'multi
racial society'. Onder de 40.000
blanken in het land bevinden zich
nog steeds enkelen die na de een
zijdige onafhankelijkheidsverkla
ring van Smith's Rhodesië in 1965
vuurwerk afstaken en champagne
feesten aanrichtten. Vele Zambi
aanse politici en de pers zijn gefas
cineerd door het rassenvraagstuk.
Zij dragen ertoe bij dat de druk
groter wordt op de blanken, die
voor het merendeel Brits twee
of drie Jaar lang hun krachten
wijden aan Zambia.
Het geringste bewijs van dlscrimi-
ïiatie wordt in de Zambiaanse pers
aangegrepen voor een pleidooi te
gen blank racisme. Recente inspec
ties in de blanke gemeenschap heb
ben geresulteerd in de opheffing
van acht sportverenigingen in de
Copperbelt. Het moreel van de Ka-
oenda-goedgezinde blanken wordt
hierdoor aangetast: reden waarom
de mijnbouwbedrijven steeds meer
moeite moeten doen om Jonge En
gelsen te werven voor een contract.
Hoewel elk Jaar minder, zijn toch
nog steeds goedgeschoolde blanken
nodig, vooral in de snelgroeiende
mijnbouw-industrie.
Pronkstuk
De produktie wordt extra opge
schroefd aangezien nog deze maand
de TanZam-railroad. ook wel Taza-
ra of Uhruru vrijheid) spoorlijn
gereed moet komen. Zambia is dan
verzekerd van een onbedreigde ver
binding met het bevriende Tanza
nia. Dertigduizend Chinezen en
Zambianen hebben de handen in
een geslagen om de spoorlijn als
pronkstuk voor de onafhankelijk
heidsfeesten klaar te hebben. Maar
de rentabiliteit van de lijn wordt
nu al betwijfeld. De haven van
Dar-es-Salaam is vaak geblokkeerd,
en de transito-prijzen zijn sinds
mei van dit jaar verviervoudigd.
Bovendien kan Zambia nadat de
dekolonisatie in Mozambique ls be-
zich mogelijk nog meer gegadigden
aanmelden, zoals Alfred Dregger uit
Hessen, mits deze morgen voor een
aardverschuiving zorgt.
Schmidt
De mogelijkheden van Dregger
worden mede bepaald door de wijze
waarop het kabinet van Helmut
Schmidt in Bonn te werk gaat. We
hebben al eerder geschreven dat de
wittebroodsweken voor de nieuwe
kanselier voorbij iijn. Het vertrou
wen in de SPD dat in de dagen van
Willy Brandt al zwaar bleek te zijn
aangetast, heeft Schmidt niet kun
nen terugwinnen. Daar komt nog
bij dat de SPD geplaagd wordt door
de afwikkeling van de Guillaume7
affaire die Brandt ten val bracht
en door andere schandalen, waarbij
ook Herbert Wehner de fel om
streden fractieleider in de Bonds
dag betrokken lijkt.
Ondermijnen zulke affaires het
vertrouwen in een partij, de toene
mende inflatie, de energiecrisis en
de toenemende vrees voor werk
loosheid werken nu eenmaal niet in
het voordeel van de voornaamste
regeringspartij. De moeilijkheden
van Schmidt zullen nog groter wor
den, als de CDU in Hessen de
macht zou overnemen en de meer
derheid van de christen-democra
tisch geregeerde deelstaten in de
Bondsraad (een soort Senaat)
daarmee belangrijk vergroten. De
coalitie van SPD en FDP kan dan
spoedig versleten raken en één
van beide partners ertoe brengen,
het weer eens met de christen
democraten samen te proberen.
Tellen
Eén ding valt te hopen, nl. dat de
stemmen morgen in Beieren en
Hessen zorgvuldiger geteld zullen
worden dan eerder dit Jaar in de
deelstaat Nedersaksen gebeurde. Op
het ogenblik na ongeveer vijf
maanden is nog niet met zeker
heid te zeggen of de coalitie van
SPD en FDP daar terecht aan het
bewind is.
door Willem Offenberg
Simon Kapwepwe
gonnen, de spoorlijn gebruiken die
door Malawi naar Nacala en naar
Beira loopt. De Zuidafrikaanse Star
Weekly meldde in september dat
Zambia overweegt om een spoorweg
aan te leggen, die de Tazara direct
verbindt met Lilongwe, de nieuwe
hoofdstad van Malawi. Deze route
is korter dan het traject naar Dar-
es-Salaam en bovendien minder
kostbaar. Tot nu toe gebruikt Zam
bia de spoorweg die door Zaïre
naar de Angolese haven Lobito
loopt. Een tijdrovend tracé, dat
echter tegen 1975 gemoderniseerd
zal zijn. Via deze zogenaamde Ben-
guelalijn is in Juni vrijwel de totale
Zambiaanse koperproduktle van
53.000 ton per maand verscheept.
Om de lijn voor Zambia meer aan
trekkelijk te maken dan de Tazara,
hebben de eigenaars van de Bengu-
ela-lijn besloten de tarieven te ver
lagen naarmate meer koper wordt
vervoerej. Dit heeft Zambia's trans
portkosten vorig Jaar gedrukt tot
een record-minimum.
Dr. Kaoenda, nu bijna 50. lijkt de
aangewezen figuur om het land ook
in de volgende tien jaar naar meer
welvaart voor ledereen te leiden.
Afgezien daarvan is hij de enige
kracht die de 72 onderling sterk
verdeelde stammen ln Zambia bij
een kan houden
anaf donderdag 24 oktober viert Zambia de tiende verjaardag van zijn onafhankelijkheid. Een
reek lang. Reden tot enig feestvertoon is er wel. Niet in het minst omdat vorige maand door
>edoen van president Kaoenda in Zambia's hoofdstad Loesaka een blauwdruk is opgemaakt voor
e onafhankelijkheid van Mozambique: 'The Lusaka-agreement'.
[aar Zambia feest vooral omdat het 'Zambiaans Humanisme' van Kenneth Kaoenda de afgelopen
en jaar ontegenzeggelijk vruchten heeft afgeworpen.
Het pronkstuk van de verjaarsviering van Zambia gaat de TanZam-spoor-
weg worden, die in een wonderbaarlijk tempo door de Chinezen is aange
legd. maar die door de veranderde politieke situatie in Zuidelijk Afrika niet
meer van zulk vitaal belang is als steeds is aangenomen.
Mwii -
tek!*inl
'XairtfuiW:
toffee
Ac
frpx-fafo
Ze-da Jicy
fojzp. Ilfl
KCTA*
fiwSMwnrsw
