paaien, maar
¥eet niet hoe
Salisbury
drinkt zich
moed in met
echte whisky
/retoria wil
kleurlingen
[W/KWARTET ZATERDAG 12 OKTOBER 1974
BUITENLAND T11/K15
00,-
ach-
Jrott
iken,
;rote
00,-
p de
het
r H. Biersteker
ikel-
ners
0°-- LIMO-MANNE STAAN OP SUID AFRIKASE GRENS. Een
een- om van wakker te liggen iri de Zuidafrikaanse pers. De aan-
hsje 'ers' de 'moordenaars' en de 'terroristen', zoals minister van
oo.—nsie Botha ze pas nog noemde, vormen thans de regering van
?ter' buurstaat. De oppositie drong er bij hem op aan zich van nu
at beleefder uit te drukken omdat er tenslotte met deze men-
Qe0cel' zaken gedaan moeten worden over de stroom van de
tuin ira Basadam, over de verbindingslijnen met Lourengo Mar-
bad
king
30.-
and.
jpen
ndien had immers de premier
de overgangsregering Joachim
lers.^ano begin augustus al verze-
dat hij niet van plan was om
in Zuidafrikaanse aangelegen-
te mengen? Maar de natio-
ter-feen hebben er moeite mee die
aap- ang te maken. Zij barstten
:ing in hoongelach uit toen Colin
deleider van de Progressieve
de kranten voorhield dat het
och ook eens uit moest zijn
die spotprenten, waarbij de
staten zo niet als apen,
;rra«och als primitieve inboorlin-
lingi kompleet met neusbeentjes,
(O.-jen afgetekend. Het werd als
rotebverdreven fijngevoeligheid af-
ïersjan.
der-
30.- i
iii.-
)0,rs zich ook zullen aanpassen,
CV prominente leden van het ka-
ïers. John Vorster deed het
•0.— ensvlug. Op een vraag van een
week-correspondent hoe hij
voelde met een onafhankelijke
e staat aan zijn onmiddellijke
raa Igrens, zei hij in volle ge-
nenjsrust dat daar niets vreemds
was: 'we zijn zélf ook bezig
meer zwarte staten om ons
te creëren door de thuislan-
tot onafhankelijkheid te bren-
Zowel hij als zijn minister
buitenlandse zaken Hilgard
r hebben sinds de machtso-
acht aan het FRELIMO in
mbique begon niet anders ge-
dan hun goede nabuurschap
r ieden en zelfs hulp bij de eco-
sche ontwikkeling.
0.— loon bij vele blanken de ver-
ng daartoe groot moet zijn ge
lige
met hoeveel moeite de Afri-
ïrnet heeft de regering geen man
lig- een wapen naar Mozambique
0.— doorfilteren ten tijde van de
iderke opstand veel uitgeweken
igezen in Zuid-Afrika waren
- woedend over. Toen het FRE-
CV de grens naar Zuid-Afrika
as- indelde voor verdere vluchtpo-
•ekten van blanken verklaarde ook
-Afrika op zijn beurt geen Por
iën meer te zullen toelaten. In
loop zijn er nog tientallen
ugezen ver bezijden de door-
- tosten het Kruger-Wildpark in-
age. licht, waar de wildwachters hen
mer iddellijk moesten opsporen om
:eu- Dorkomen dat zij op een kudde
irde nten zouden inlopen.
0 - inmenging en vriendelijke na-
schap dus. maar ondertussen
gaan met zich tot de tanden te
ipenen. De Afrikaner-pers be-
regelmatig verzekeringen van
en, -Afrika's militaire kracht. Mi-
ir Botha heeft achtereenvolgens
laard dat het land zijn eigen
igsschepen en zijn eigen tanks
gaan bouwen en op de laatst-
uden vlootdag slopen kikvors-
nen onder dezeespiegel uit het
op om terroristen te lijf te
En als het waar is, dat Zuid-
i bezig is de Soutwest
otc :an Peoples Organisation
APO) uit te nodigen om deel te
en aan een nieuwe politieke
«stemming voor Namibië, dan
de eerste overweging daar-
jge er wel een strategische zijn:
zeer aanzienlijke inkorting van
llefensielijn.
iriel gepraat
gebied worden telkens lieve dingen
gezegd, maar oproepen van uver-
heidswege aan het blanke publiek
om hen minder te Schofferen en
zelfs aan de politie om hen niet
meteen op te pakken als ze hun pas
vergeten zijn. zijn natuurlijk heel
wat anders dan rechtszekerheid. Er
lijkt een soort taakverdeling in het
kabinet te zijn: de éne minister
zegt eens iets aardigs, maar indien
dit hoop mocht wekken staat er
een andere minister klaar om elke
illusie weg te nemen. Vooral de
sterke man van binnenlandse za
ken, Connie Mulder, houdt ervan
de zaken duidelijk te stellen. Toen
het dagblad 'Rapport' een artikel
had geplaatst waarin gepleit werd
voor echte parlementaire vertegen
woordiging van de tweemiljoen
kleurlingen, deed deze minister de
opmerkelijke uitspraak: 'Het is ze
ker het recht van de kleurlingen
om rechtstreekse vertegenwoordi
ging te vragen, maar dan is het ook
het recht van de blanken om ja of
nee te zeggen en tot op heden zegt
de blanke néé
Enerzijds, anderzijds
Daarmee zitten we in het hart van
de discussie die deze hele zomer al
woedt over de toekomst van de
kleurlingen in Zuid-Afrika, tegen
woordig door veel Afrikaners' Piet
iets meer warmte als 'ons bruin-
mense' aangeduid. Het dilemma
waarin de nationalisten ten aan
zien van deze bevolkingsgroep zit
ten is in een paar woorden uitge
legd: enerzijds zouden de nog geen
vier miljoen blanken in een sterke
re positie temidden van de zwarte
bevolking komen te staan indien
zij de twee miljoen kleurlingen in
hun macht zouden doen delen. An
derzijds zouden de kleurlingen, in
dien zij een waarlijk evenredige
wordt overigens ook een aantal
tukken van de Nationale Partij
duidelijk dat een ietsje .betere
inverhoudinge-n het land in de
des gevaars ook wel te stade
komen. Maar de gedachtenwis-
hg daarover in de spraakmaken-
blanke gemeente is nog even
lel als altijd. De nationalisten
ven rotsvast dat zij de versnip-
Ie thuislanden kunnen doen
roeien tot onafhankelijke zwar
tten (Transkei nu zelfs al bin-
vijf jaar) ofschoon zij zelfs uit
eigen Nederduits Gereformeer-
Kerk moeten horen dat daar
altijd veel te weinig werkgele
heid voorhanden is. Over de
miljoen zwarten in het blanke
Minister van binnenlandse
zaken Conny Mulder
vertegenwoordiging in het parle
ment kregen zoiets als zestig zetels
moeten hebben en daarmee zou de
finitief het einde zijn gekomen van
de oppermacht va# de National
Partij.
De jaarlijkse motie van wantrou
wen van de engelssprekende Vere
nigde Partij tegen de regering werd
dit jaar met 119 tegen 45 stemmen
verworpen. De Afrikaners kunnen
tegenover de engelssprekende par
tijen volkomen hun gang gaan ten
zij deze een sterke bondgenoot in
het parlement krijgen. Het ligt voor
de hand dat de regering er vooral
door Nico Kussendrager
It is menens. Met de dood in de ogen keren twee blanke konstabels in Zuid-Afrika terug. Zij heb-
bij Mount Darwin in Noord-Rhodesië onder mortiervuur gelegen. Met hetzelfde vliegtuig is het
ffelijk overschot van een kameraad terug gebracht, die het niet heeft overleefd. Een foto op de
brpagina van 'De Burger' die blank Zuid-Afrika tot nadenken stemt. Niet alleen over de relaties
t het blanke minderheidsregime in Rhodesië, maar ook over de rassenverhoudingen in eigen land.
deze pagina worden de reacties in Rhodesië en Zuid-Afrika op de gebeurtenissen in Portugals
jpiikaanse gebieden gepeild.
de Verenigde Partij van verdenkt
de kleurlingen te hebben aangezet
tot een steeds krachtiger stellen
van hun eis tot parlementaire ver
tegenwoordiging.
Kleurlingenraad
De kleurlingenbevolking, die dezelf
de geschiedenis, taal en cultuur
heeft als de Afrikaners, is sinds de
nationale partij in 1948 aan de
macht kwam in twee etappes van
haar vertegenwoordiging in het
parlement beroofd. Er is nu een
aparte Vertegenwoordigende Kleur
lingen Raad. die als een smekeling
naast het blanke parlement staat
en tot nu toe door de regering
'bediend' kon worden via het toet
senbord van twintig door haar te
benoemen leden. Daardoor kon de
welwillende Federale Partij van
Tom Swart óók als zij bij verkie
zingen verloor via benoemingen
voldoende gestut worden tegenover
de ongehoorzame Arbeiderspartij
van Sonny Leon, die met zijn ver
zet tegen de apartheid een veel
grotere aanhang onder de kleurlin
gen heeft.
Maar dit jaar is het misgegaan. Op
19 juli kwam president Fouché nog
zélf de zitting van de Kleurlingen-
raad openen, een ongedachte eer.
maar nog geen tien dagen later lag
de hele raad op de schroothoop.
Dat kwam omdat ook Federalen in
het zicht van nieuwe verkiezingen
onder de kleurlingen niet meer
wisten hoe ze dit 'circus' moesten
verdedigen. Zij vlelen.de Arbeiders
partij bij in haar verwerping van
de 'afzonderlijke ontwikkeling' en
in haar eis tot rechtstreekse verte
genwoordiging van de kleurlingen
in het parlement. Gepaard daarmee
ging het besluit om de kleurlingen-
raad op te heffen. Op 24 juli werd
het aangenomen en het sloeg als
een bom in.
Scheurtjes
De uitwerking van deze bom moet
niet onderschat worden: het kamp
van de Nationale Partij vertoont
scheurtjes. Het dagblad Rapport
vertolkte de gevoelens van veel Af
rikaners in Kaapland toen het een
artikel toeliet waarin voor directe
vertegenwoordiging van de kleur
lingen in het blanke parlement
werd gepleit. Onmiddellijk daarop
sloeg minister van binnenlandse za
len Connie Mulder terug met de op
merking dat dit 'onverantwoorde
lijke journalistiek was en dat er niets
van in zou komen.
Maar dezelfde dag schreef
ook het Afrikanerblad Die Vader
land in een hoofdartikel over de
kleurlingen: 'Zij zitten nu al jaren
lang in een politiek luchtledig, op
zichzelf een ernstige aanklacht te
gen de Afrikaners en hun regering.
Wij weigeren hen een eigen thuis
land. Wij weigeren hen ook politie
ke assimilatie. Wij zoeken maar
zonder ons te haasten naar een
compromis dat wij nog niet hebben
kunnen vinden. Kan het de kleur
ling kwalijk worden genomen als
hij terecht of ten onrechte met
frustratie en bitterheid tot de ge
volgtrekking komt dat wij hem als
tweederangs-burger beschouwen?'
Eind augustus heeft Vorster een
gesprek met de fractieleiders in de
Kleurlingenraad gehad, waarvan
veel ophef gemaakt is en sindsdien
schermt hij met allerlei indrukwek
kende woorden om zijn welwillend
heid jegens de kleurlingen te to
nen, zoals een 'consultatieve kabi
netsraad' met de kleurlingen die
vier keer per jaar "zou moeten wor
den bijeengeroepen. Tot nu toe on
derstrepen zulke begrippen alleen
maar zijn verlegenheid met de
zaak. Nóg een gezaghebbende stem
in het Afrikaner kamp verhief zich
inmiddels ten gunste van politieke
machtsdeling met de kleurlingen,
het was die van Piet Marais die
hen beminnelijk 'bruine Afrikaners'
noemde. Nu was de beurt aan de
minister van Arbeid, Viljoen, om te
zeggen dat hier nooit iets van in
kon komen. Maar het idee blijft
spoken ook Die Transvaler heeft
er nu al voor gepleit.
Eén ding is het meest opvallend
sinds de koloniale rijken benoorden
Zuid-Afrika bezwijmen: blank is
driftig bezig met machtsberekening.
Men hoort het ook aan de manier
waarop minister Viljoen de gedach
te aan zwarte vakbonden afwijst:
dat zou een zwarte organisatie met
2,6 miljoen leden mogelijk maken
aan welks genade het hele bedrijfs
leven zou worden overgeleverd. Vil
joen houdt het maar liever op de
'schakelcomités' per bedrijf. Die
vertegenwoordigen nu samen al een
half miljoen zwarte werknemers,
die elk op eigen houtje moeten
onderhandelen, dat is veiliger. Stel
Je voor dat de energie, die de afge
lopen anderhalf jaar in driehon
derd plaatselijke stakingen vrij
kwam eens landelijk werd gebun
deld!
Zwarte macht
Zulke rekensommen maakt men nu
ook ten aanzien van de kleurlingen.
Wat een vergroting van de blanke
groep! Maar ook: wat een gevaar
dat ze met de Sappen (de engels-
sprekenden) zullen meestemmen
tegen het regeringsbeleid. Als hun
nu al Jaren voortdurende vernede
ring voortgaat dan krijgen de
woorden van Sonnie Leon gewicht,
'dat de regering zich moet voorbe
reiden op een dag van verantwoor
ding. En als die komt zal zij de
kleurling niet aan haar zijde vin
den omdat de onderdrukte niet ge-
In het witte, twee verdiepingen hoge parlementsgebouw in de
Rhodesische hoofdstad Salisbury spreekt blank steeds onverzoen
lijker over zwart. André Ho'land, die voor Noord-Salisbury in de
volksvertegenwoordiging zit, vat de gevoelens samen: 'Ik geloof
dat het van levensbelang is dat de guerrilla's in dit land de ko
mende maanden een goed pak slaag krijgen, zodat zij zich niet
in een heilloos avontuur tegen de regering zullen storten'.
neigd is zijn onderdrukker te ver
dedigen'. Leon zei dit in Umtata, de
hoofdstad van het grootste zwarte
thuisland Transkei. Zijn Arbeiders
partij voelt zich duidelijk een deel
va*i 'black power'.
David Curry, tweede man van de
Arbeiderspartij, die ook af en toe in
Beyers Naudé's blad Pro Veritate
schrijft, schetste heel helder het
Kleurlmgenleider
Sonny Leon
gevaar, dat de kleurlingen zich om
een schotel linzemoes in het blan-
kendom zullen laten inlijven. Hij
zei: 'Wat dan met onze zwarte
broeders? Willen wij als deel van
de blanke gemeenschap mede-on
derdrukkers worden? Zolang de
zwarte mens niet vrij is kan ik ook
niet vrij zijn. Ik kan aan blank
Zuid-Afrika mijn loyaliteit of het
bloed van mijn zoon aan de lands
grenzen niet aanbieden tenzij er
volledige burgerrechten zijn voor
allen in dit land'.
Witjukskei
In de discussie binnen de Nationale
Partij is nu ook het denkbeeld van
een apart thuisland voor de kleur
lingen weer van stal gehaald. Lofty
Adams, de geestige woordvoerder
van de Arbeiderspartij heeft een
dergelijk 'thuisland' met een vari
ant op Transkei, Ciskei enzovoort
al aangeduid als: Witjukskei...
Ook zwarte nationalisten die niet
tot de guerrilla-beweging behoren
krijgen kritiek van de blanke Rho-
desiërs. Voorzitter Desmond Frost
van het regerende Rhodesische
Front vindt dat de zwarten de laat
ste tijd al 'teveel speelruimte' heb
ben gekregen, 'tot nadeel van het
land'. Hij vreest dat het niet lang
meer duurt of de zwarte nationalis
ten sluiten zich aan bij de guerril
la-bewegingen. Als dat gebeurt
wordt de strijd tegen de zwarten
'een zaak van alledag', tenzij de
regering nu hard optreedt, aldus
Frost. Volgens hem zijn de zwarten
nationalisten in het land niet uit
op meer politieke en economische
vrijheid, maar zijn zij 'machtswel
lustelingen'.
Het kwart miljoen blanken in Rho
desië (tegen vijf miljoen zwarten)
sluit de gelederen. Dat blijkt al
leen al hieruit dat het Rhodesische
Front bij de jongste verkiezingen
(in juli) alle vijftig blanke zetels in
de volksvertegenwoordiging wist te
winnen. Met ondanks de sancties
nog steeds verkrijgbare Schotse
whisky drinken de kolonisten zich
moed in. Hun positie is nijpender
geworden door de onafhankelijk
heid van Mozambique. Rhodesië
hangt met een amper tweehonderd
kilometer lange grens langs de
Limpopo nog aan het blanke bol
werk Zuid-Afrika, maar ligt verder
als een 'blank eiland in een zwarte
Zuidafrikaanse steun?
Het is de vraag hoe lang Zuid-
Afrika «nog steun geeft aan Rhodesië.
Op het ogenblik liggen een paar
duizend Zuidafrikaanse militairen
langs de Rhodesische grenzen als
steun tegen de guerrilla's. Politiek
staat Zuid-Afrika in naam nog ach
ter de Rhodesische eerste minister
Ian Smith, maar die houding be
gint steeds meer te kenteren.
Openlijk wordt dat niet toegegeven,
maar het kan wel worden afgeleid.
Niet in het minst uit een verkla
ring van Ian Smith zelf. Hij waar
schuwde Zuid-Afrika onlangs dat
het zichzelf niet zal redden door
Rhodesië uit te leveren aan 'de
zwarte krachten in Afrika'. 'You are
next on the list' (jij bent de vol
gende). hield hij de Zuidafrikaanse
eerste minister John Vorster voor.
De Zuidafrikaanse minister van
buitenlandse zaken Hilgard Muller
heeft eveneens een hint in die
richting gegeven. Tijdens een op
merkelijke toespraak tot het Zuid
afrikaanse parlement half sep
tember erkende hij het 'recht
van zelfbeschikking van zwarte vol
keren', noemde hij 'kolonialisme en
neo-kolonlallsme in iedere vorm
onaanvaardbaar'. Hij verzekerde:
'Als de zwarte bevolking in een
buurland van Zuid-Afrika het recht
in eigen handen neemt, zal Zuid-
Afrika niet bang worden en weg
rennen'. Muller voegde er aan toe:
'Hoewel we terrorisme veroordelen
en het zullen blijven bestrijden,
hebben we als regering én als Zuid
afrikanen begrip en waardering
voor zwart nationalisme'.
De Engelse eerste minister Harold
Wilson heeft al ronduit gezegd dat
Zuid-Afrika het regime-Smith wil
laten vallen en heeft aangedrongen
op een spoedige regeling met Enge
land. (Acht-en-half jaar geleden
riepen de blanke kolonisten in
Rhodesië eenzijdig de onafhankelijk
heid uit. Een oplossing van het
geschil met moederland Engeland
in deze zou neerkomen op een
zwarte meerderheidsregering). John
Vorster heeft gezegd niet te weten
waar Wilson dit vandaan heeft,
maar deze verbazing kan de veran
derende houding van Zuid-Afrika
niet verhullen. De uitspraak van
wijlen eerste minister Hendrik Ver
woerd dat 'het beter is te onder
handelen met een sterk zwart Rho
desië dan met een zwak blank', be
gint actueel te worden.
Realisme, geen
vriendschap
De vriendschap voor Rhodesië heeft
in Zuid-Afrika plaats gemaakt voor
realisme. Pretoria heeft steeds min
der voordeel bij het laten voort
bestaan van de huidige 'toestand.
De Zuidafrikaanse steun voor Rho
desië heeft een 'uitwaartse' politiek
ten opzichte van zwart Afrika on
mogelijk gemaakt. Deze politiek
was erop gericht akkoorden te slui
ten met Afrikaanse staten en de
Afrikaanse markten open te leggen
voor de Zuidafrikaanse Industrie.
Militair-strategisch is Rhodesië van
minder belang nadat Mozambique
uit het blanke front is gevallen.
Bovendien bestaat het gevaar, dat
de blanke kolonisten in Salisbury
Zuid-Afrika meesleuren in hun ho
peloze strijd en dat wil Pretoria
voor alles vermijden. Om al deze
redenen taant haar steun aan Sa
lisbury.
Behalve in een politieke, afzonde
ring komt- Rhodesië ook steeds meer
in een economisch isolement. Niet
alleen door de sancties van de Vere
nigde Naties tegen het land, maar
nu vooral door zijn ligging. Rhodesië
is een binnenstaat (grenst niet aan
zee) en moet dus al zijn produkten
via andere landen uitvoeren. Toen
Mozambique nog Portugees was,
was dat geen probleem maar nu ls
er voortdurend het gevaar dat Mo
zambique de Rhodesische uitweg
naar de Indische Oceen afsluit. Om
risico's in de toekomst uit te slui
ten mikt Salisbury op Zuid-Afri
kaanse havens. Op 10 september
kwam een tweede spoorlijn klaar
twee jaar eerder dan gepland. Aan
een derde verbinding wordt ge
werkt. Maar ook hier rijzen proble
men omdat Zuid-Afrika niet zegt
mee te werken aan 'illegale' uit
voer. Bovendien dreigt een opeen
hoping van goederen omdat de
Zuidafrikaanse havens de stroom
niet aankunnen. In ieder geval
worden de transportkosten voor
Rhodesië groter vanwege de grotere
afstand.
Ook de 'leegloop' begint voor Smith
een steeds groter economisch pro
bleem te worden. Steeds meer kolo
nisten verlaten vanwege de benar
de omstandigheden het land, en
het aantal immigranten is sterk
afgenomen. De onafhankelijkheid
van Mozambique heeft dat proces
alleen maar versneld. Daarbij geno
men de bevolkingsgroei van 3,6 pet.
van de zwarten die de groei van de
vergrijzende blanke bevolking ver
-overtreft wordt de verhouding tus
sen blank en zwart steeds 'schever'.
Vanwege deze demografische ont
wikkeling (en niet omdat er zo
weinig land is, zoals de regering
zegt) krijgen veel zwarte vrouwen
nu alleen een baan als zij voorbe
hoedmiddelen gebruiken. Er is een
toenemend tekort aan geschoold
personeel in Rhodesië. De regering
probeert het nu door dure reclame
campagnes in het buitenland aan
te trekken, maar de Afrikanen vin
den dat de regering voor betere
opleiding moet zorgen, zodat zij die
banen kunnen innemen.
Frelimo-wapens
Naast politieke en economische
problemen krijgt Smith door de on-
afhankelijkheid van Mozambique
meer militaire moeilijkheden. Het 1
ligt voor de hand dat wapens van
de succesvolle bevrijdingsbeweging
voor Mozambique (FRELIMO)
zullen overgaan naar de ZANU
(Zimbabwe African National Unl-
on). Zibabwe is de Afrikaanse
naam voor Rhodesië). ZANU-voor- f
zitter Herbert Chitepo zei mij on-
langs dat de bevrijdingsbeweging in -
zo'n 75.000 vierkante kilometer in
hel noorden van het land opereert,
ofwel bijna twintig pet. van de
totale oppervlakte van het land. In
het gebied wonen ongeveer twee
miljoen mensen.
Van 'bevrijd gebied' wil hij niet
spreken omdat het regime Smith
nog steeds 'speldeprikken' uitdeelt.
onder andere met helikopters waar-
tegen ZANU weinig kan onderne-
men. Ook heeft Smith versterkte t
dorpen laten aanleggen, waarin nu l
meer dan vijftigduizend zwarten
wonen, zogenaamd om hen tegen l
de guerrilla's te beschermen, maar
in feite om hen van de guerrilla's j
te scheiden. Dat is een taktiek die
ook de Portugezen In hun koloniën
hebben toegepast zij het zonder
succes.
De ZANU heeft haar kaarten gezet -
op militaire strijd en wil bijvoor
beeld niets meer van doen hebben
met de Afrikaanse Nationale Raad i
van de zwarte bisschop Abel Moe-
zorewa. Moezorewa heeft met J
Smith onderhandeld en steeds mer
tegemoetkomingen gedaan', aldus
Chitepo. 'Smith zelf heeft gezegd
nooit een meerderheidsbewind te
zullen aanvaarden. Daarom is de
tijd van onderhandelingen nu voor-
bij'.
