U|Z[2|E|l^JM|C)'|E
SH
a a
a a
Uitstekend boek over
ondergang Ned.-Indië
Trouw-Kwartet
door j. e. koch
Dc geschiedschrijving over
de oorlog in de Pacific en spe
ciaal de ondergang van Neder-
lands-Indië in de oorlog is nog
altijd vrij dun gezaaid. Er zijn
natuurlijk wel een aantal boe
ken over verschenen, die ech
ter voor het merendeel bepaal
de onderdelen behandelen; het
werk van de onvermoeibare
onderzoeker C. van Heekeren,
die vier boeken heeft geschre
ven, gecomponeerd uit bijeen
gebrachte persoonlijke getui
genissen, is daartussen een bij
zondere uitschieter.
Is er wel belangstelling voor wat in
de oorlog met „ons Indië" is gebeurd?
In vergelijking met dc enorme omvang
literatuur over de oorlog in Europa
lijkt het wel of die gering is. De naoor
logse periode 19451949, waarin de li
quidatie van het Nederlandse koloniale
rijk werd voorbereid, is tot nu toe even
min nauwkeurig beschreven, daar het
onttrokken is geweest aan dc parle
mentaire enquête. Wij zullen dus moe
ten wachten op enerzijds de geschied
schrijving van dr L. de Jong. die heeft
aangekondigd twee delen te zullen be
steden aan de oorlogstijd in Neder
lands-Indië en anderzijds op het onder
zoek naar de archieven over '45-'49 dat
eindelijk op aandrang van het parle
ment is begonnen.
Dat betekent niet dat er niet nu en
dan publikatics verschijnen die belang
rijk zijn voor de geschiedschrijving
van dc oonog in Nederlands-Indië. Wij
noemden al het werk van Van Heeke-
en; thans is verschenen een boek van
J. C. Bijkerk, „Vaarwel! Tot betere tij
den!" uitg. T. Wever, Franoker, dat hij
noemt een documentaire over de on
dergang van Nederlands-Indië. Een
boek van kwaliteit, dat in belangrijk
heid zeker tussen die van Van Heeke
ren thuis hoort.
Strikt genomen mag het geheel geen
documentaire heten. De auteur heeft
de beschikking gekregen over het dag
boek. dat zijn tante mevr. A. C. van den
Hout-Bennink heeft bijgehouden, toen
zij zich in 1940 met haar man van Zuid-
Afrika naar Indië begaf. Zij maakte de
periode mee tot de inval van de Japan
ners. de inval zelf en het drama van de
ondergang van het schip de Poelau
Bras, dat op de vlucht van Java door
Japanse vliegtuigen werd gebombar
deerd en tot zinken gebracht. Haar
men kwam hierbij om het leven; hij
was een van de bijna 200 slachtoffers
(het precieze aantal is niet bekend) in
dit drama, dat o.m. ook beschreven is
'oor Johan Fabricius in een gedenk
boek „Brandende Aarde" voor de BPM
(1949) en door de Amerikaanse oorlogs
correspondent William McDougall van
United Press in zijn boek „Six bells off
Java". De auteur maakt ook gebruik
van beschrijvingen in dit boek, alsme
de van persoonlijke dagboeken en brie
ven va:anderen, gebruik.
Die eigen interpretaties van de ge
beurtenissen geeft het boek een bijzon
dere authenticiteit. Het documentaire
karakter krijgt het door het speurwerk
van Bijkerk o.m. op het Indische afde
ling van het rijksinstituut voor oorlogs
documentatie te Amsterdam. Dat deel
van het boek beslaat het einde vani de
ambtsperiode van de gouverneur-gene
raal De Jonge en die van zijn opvolger
Starkcriborgh Stachouwer (1936-1942).
Bijkerk heeft niet de bedoeling gehad
een uitputtende geschiedenis te be
schrijven, maar eerder het belichten
van een aantal belangwekkende ge
beurtenissen. Hij schrijft over de inter
neringskampen op Bovcn-Digocl en
toont duidelijk sympathie voor een
aantal nationalistische Indonesische
leiders van die tijd onder wie de jonge
Soekarno, maar niet de latere volks-
menner „die duizenden inheemsen de
dood injaagt door ze als romusha's uit
te leveren aan zijn Japanse vrienden,
de onverbeterlijke vrouwenjager en
egocentrische ijdeltuit, die zijn volk in
de diepste ellende en armoede zal stor
ten". Dit laatste citaat laat zien dat Bij
kerks boek niet een feitenopsomming
is, maar doortrokken van uitgesproken
meningen. Zo verdiept hij zich ook in
de vraag waarom de NSB in het vroe
gere Nederlands-Indië zo'n gunstige
voedingsbodem had gevonden wel
ke echter volkomen in het tegendeel
omsloeg na de Duitse inval in Neder
land. Hij schetst een persoonsbeeld van
Starkcriborgh dat bepaald belangwek
kend is, doorspekt zijn beschrijvingen
met een zeer groot aantal anekdoten.
Niet steeds duidelijk is waar Bijkerk de
bronnen voor die anekdoten vandaan
haalde, omdat hij bronvermelding
heeft nagelaten.
hoogte punten
Pearl Harbour, de oorlogsverklaring
aan Japan door de GG („helder en be
heerst" via de radio bekend gemaakt)
de Japanse invasie, de slag in dc Java-
zee, dc bezetting en internering van de
Nederlandse bevolking: Bijkerk geeft
een groot aantal feiten, verscheidene
nog niet of weinig bekende en toont
zich een zeer bekwaam verteller te
vens ook een opmerkelijk componist
van zijn boek door het invoegen van de
relazen uit de dagboeken. Hij ontleent
zijn titel „Vaarwel, tot betere tijden"
aan de laatste woorden van de NIROM,
de radio-omroep, uitgesproken door
omroeper Bert Garthoff op zondag 8
maart 1942, 11 uur 's avonds. De bezet
ting van Nederlands-Indië door de Ja
panners was toen begonnen. Op 8
maart capituleerde Ned.-Indië op het
vliegveld Kalidjati in West-Java.
Het boek heeft twee hoogtepunten,
het persoonlijke verhaal over de onder
gang van de Poelau Bras en de feitelij
ke capitulatie op Kalidjati. Het is een
sterk boek, zowel historisch als drama
tisch en om te lezen bijzonder boeiend.
Een aanwinst in de literatuur over de
ondergang van ons koloniale rijk, die
zoals in de aanvang gezegd, toch al niet
te dik is gezaaid.
UITGEVERIJ T. WEVER B.V.
ANTWOORDNUMMER 5 - FRANEKER
Telefoon (05170)-3147; bij geen gehoor 2436.
Jhr. Tjarda van Starkenborch Stachouwer en luit.-generaal Ter Poorten (opvol
ger van gen. Berenschotbetreden na hun gevangenneming het kazerneterrein
van het Xe Bat. Inf. te Batavia, dat door de Japanners als interneringskamp is in
gericht.
Deze recensie van de bekende Indië-specialist J. F. KOCH in het „Utrechts
Nnuv\ blad" laat er geen twijfel aan bestaan: Het boek VAARWEL, TOT BETE-,
RE TIJDEN! is een uiterst boeiende documentaire, onmisbaar voor ieder die be
lang stelt in onze koloniale geschiedenis. Het telt 283 tekstpagina's en 24 bladzij
den foto's. Prij^n fraaie gebonden uitvoering 29,50.
De belangstelling voor dit boek is zó groot, dat u er verstandig aan doet het onmid
dellijk te bestellen door gebruik te maken van nevenstaande bon. Zend deze van
daag nog aan uw boekhandel of (in open envelop, zonder postzegel) aan:
Zend mij zo spoedig mogelijk
rechtstreeks/via boekhandel:
BESTELBON
ex.J. C. Bijkerk. „VAARWEL TOT BETERE TIJDEN!"
Prijs geb. ƒ29,50.
Naam:
Straat:
Plaats:
Doorhalen wat u niet wenst.
Batavia, september 1941: Gouverneur-generaal Jhr. Mr. A. W. L. Tjarda van
Starkenborch Stachouxver in gesprek met luit.-generaal G. J. Berenschot, com
mandant van het KNIL, en gen.-majoor J. J. Pesman. Generaal Berenschot kwam
in oktober '41 bij een vliegtuigongeval om het leven.
25 10 33 31 18 5 8 27 15 34 16
24
bewaar deze bijlage najaar en winter 1974
