Reisverslag G. C. Berkouwer
Kerk en sexhet is me wat!
ikriulil
voorlopig
Vandaag i#
Beroepmgswer
Nieuwe boekt
Dr, G. Rijnsdorp
80 jaar
LITERAIR
DAGBOEK
RIJNSDORP
OMNIBUS
KOK
KAMPEN
Werktijdverkorting
door haperende verkoo;
TROUW/KWARTET ZATERDAG 21 SEPTEMBER 1974
KERK T2l
Wie verre reizen doet, kan veel vertellen. Deze spreuk kan men ook op de theo
logie toepassen. Vijftig jaar lang heeft professor Berkouwer als een onvermoei
baar en enthousiast reiziger verkenningstochten ondernomen op de velden der
theologie (die lang niet altijd vlakke velden zijn!). Toen het einde van zijn ac
tieve diensttijd als hoogleraar aan de Vrije Universiteit in zicht kwam, bekroop
hem de lust van die tochten te gaan verhalen en thans ligt in zijn nieuwe boek*)
een samenvattend reisverslag voor ons.
door prof. dr. J. Veenhof
Het is een boeiend en rijk boek geworden,
dat van deze halve eeuw theologie een sterk
persoonlijke belichting geeft, maar tegelijk
een grote algemene informatieve waarde
bezit. Wanneer een man als Berkouwer over
het veld loopt, kan men er 2eker van zijn.
dat de wichelroede van zijn geoefend theo
logisch instinct overal uitslaat, waar iets
bijzonders in de bodem verscholen ligt. Dit
boek wemelt letterlijk van markante cita
ten. maar ook van fijne analyses en rake
typeringen. Alle nafnen, die het theologisch
gebeuren van de laatste halve eeuw zijn
relief hebben gegeven, passeren vanuit de
een of andere gezichtshoek de revue en vele
van de discussies, die de gang van dit
gebeuren hebben beïnvloed, worden uitvoe
rig of terloops gememoreerd.
Ervaren
Zo is dit boek van Berkouwer uitgegroeid
tot een theölogiegeschiedenis, waarvan de
bestudering aan ieder kan worden aangera
den, die de theologische ontwikkeling in dit
tijdvak wil leren kennen. De ervaren reizi-s
ger Berkouwer is ook een bekwaam reislei
der. temeer omdat hij niet in de historie
blijft steken, maar zijn terugblik telkens
laat uitmonden in de actualiteit.
Berkouwer's nieuwe boek onderscheidt zich
dus in karakter van zijn dogmatische stu
diën. Deze zijn elk aan een bepaald thema
gewijd. In dit werk biedt hij een panorama
op het geheel vanuit bepaalde centrale ge
zichtshoeken. die de kruispunten op de weg
van zijn denken markeren. De voetnoten,
waarin bij Berkouwer vaak een hele excurs
ls gecomprimeerd, hebben hier plaats ge
maakt voor literatuurverwijzingen in de
tekst. Ook uiterlijk ls er verschil. Kok zorg
de voor een fraaie blauwe band. die fleuri
ger is dan het strenge groen, waarin de
dogmatische studiën zijn gestoken. Jammer
is alleen, dat in dit boek. waarin zovele
personen voor het voetlicht verschijnen,
geen enkele foto is opgenomen.
Wordingsgang
Maar hoe zullen we nu de inhoud nader
typeren? Een opsomming van de hoofdstuk
titels zegt op zichzelf nog niet veel. Liever
willen we proberen van het totaalbeeld een
concrete indruk te geven door het in een
bepaald kader te plaatsen: de wordingsgang
van Berkouwer in verband met de theologi
sche ontwikkelingen binnen de gerefor
meerde kerken. In zijn vroegere publicaties
was Berkouwer altijd zeer spaarzaam met
autobiografische mededelingen Daarom ls
het boeiend, dat hij ons nu zelf vertelt, hoe
hij zich ontwikkelde tot de dogmaticus,
zoals wij hem thans allen kennen: de ge
leerde. die door de inzet en de methode van
zijn theologiseren in binnen- en buitenland
een grote reputatie verwierf.
Berkouwer verhaalt, hoe hij als student aan
de VU aankwam in 1922. Bavinck was juist
overleden en V. Hepp trad als zijn opvolger
op met een rede over gereformeerde apolo
getiek. Het theologisch bedrijf aan de VU
werd toen inderdaad sterk bepaald door 'de
sfeer der apologetiek', zoals Berkouwer het
in het tweede hoofdstuk uitdrukt. Men zocht
zijn kracht in het conserveren en verdedi
gen van de eigen traditie. Berkouwer had
van meet af een wijde belangstelling. Reeds
als student schreef hij artikelen over theo
logen als de rechts-nioderne Roessingh.
Emil Brunner en Schaeder
Koerswijziging
Toch werd hij. hoewel van meet af een
eigen weg zoekend, door het apologetisch
klimaat van zijn omgeving beïnvloed. Zijn
eerste boeken vertonen daarvan de duidelij
ke sporen. Mede door het oorlogsgeweld en
de explosies binnen de gereformeerde ker
ken voltrok zich bij hem een koerswijziging.
In zijn dogmatische studiën ga' hij een
sympathetisch-kritische doorlichting van de
gereformeerde traditie, die hij met behulp
van allerlei inzichten uit de nieuwere theo
logie, met name ook de exegese, als het
ware 'doorsmeerde' en vernieuwde. In dit
streven naar voorzichtige vernieuwing wist
Berkouwer zich in de lijn van Herman
Bavinck, die hij zeer hoogschat en ook in
dit boek telkens weer waarderend vermeldt.
Evenals Bavinck combineerde Berkouwer in
zijn oeuvre steeds de verbondenheid met
het eigene en de openheid voor het andere
Hervormde theologen als Noordmans. Hait-
jema en Miskotte, die voordien in gerefor
meerde kring weinig echo vonden, gingen
steeds meer als echte gesprekspartners figu
reren; ook in dit boek worden hun bijdra
gen doorlqpend in uitgesproken positieve
zin besproken.
Verrassend
De betekenis van deze ontwikkeling bij
Berkouwer spreekt nog sterker, wanneer wij
in aanmerking nemen, dat het theologisch
klimaat binnen de gereformeerde kerken
lange tijd bepaald werd door een drievoudi
ge afwijzing. Men zei 'nee' tegen Geelker
ken. tegen Karl Barth en tenslotte ook
tegen K. Schilder. Berkouwer zelf heeft in
zijn apologetische fase deze afwijzing on
dersteund. er zelf ook een niet onbelangrijk
aandeel in gehad.
Het verrassende is nu. dat hij in de daarop
volgende vernieuwingsfase althans ten
aanzien van Geelkerken en Barth op
deze afwijzing -terugkomt. Berkouwer had
daarvan in woord en geschrift a' uiting
gegeven, maar in dit geschrift tekent hij
breder en persoonlijker de achtergronden
van deze koerswijziging.
Wat de kwestie-Geelkerken betreft wijst hij
erop. dat men destijds de Bijbel vaak nog
als formeel gezagsprincipe hanteerde, zon
der de vraag naar het rechte, door de Geest
gen. Hij ontpopte zich als een geducht
bestrijder van Barth emotioneler dan
Berkouwer maar trok tegelijk soms regis
ters uit. wier geluid met het dreunende
orgel van de 'Römerbrief' frappant overeen
stemde. Berkouwer herinnert aan een gela- IN DE
den preek van Schilder over Amos tegen
religieuze en kerkelijke zelfgenoegzaamheid
(66).
E WOESTIJN If
In het conflict om doop en belofte nam
Berkouwer een eigen standpunt in. Hij ver
telt. dat men hem soms als 'semi-bezwaard'
beschouwde (130). Desondanks gingen de
wegen van Schilder en Berkouwer sinds
1944 definitief uiteen. Berkouwer wijst erop.
dat de problematiek van destijds nu ver
schoven is door de nieuwe bezinning op de
verkiezingsleer. En terecht constateert hij
op dit punt ingrijpende verschillen binnen
de vrijgemaakte kring zelf (Kamphuis en
Trimp contra C. Veenhof en J. Douma. vgl.
131 e.v.).
Luisteren
Hoe kon Berkouwer tot zijn nieuwe oriënte
ring komen? De mogelijkheid daartoe ligt
in het feit. dat hij altijd bleef luisteren, ook
naar hen. die hij kritiseerde en aanvanke
lijk afwees. Het geheim van Berkouwer's
theologiseren is m.i. deze '.ulsterhouding, die
vrij is van vooroordeel en krampachtigheid
en vervuld van de verwachting, nieuwe din
gen te horen (5 e.v.).
Berkouwer kan luisteren, juist ook naar
jongeren. Een treffend staaltje daarvan is
in het hoofdstuk over geloot en redelijkheid
de uitvoerige gedachtenwisseling met Pan-
nenberg. Berkouwer laat Pannenberg uit
voerig aan het woord komen in diens plei
dooi voor de verificatie der openbaring. In
de menselijke bestaanservaring is naar hPt
oordeel van Pannenberg God geïmpliceerd,
die hij karakteriseert als de alles bepalende
werkelijkheid. Typerend voor Berkouwer ls.
dat hij Pannenberg abstractie verwijt. Pan
nenberg loopt volgens Berkouwer gevaar
aan de werkelijke problematiek van de wer
kelijke mens voorbij te gaan. Deze proble
matiek spitst zich toe in de aloude vraag
naar de theodicee: hoe is het kwade en het
lijden in de wereld te verenigen met het
bestaan van een almachtlgp en goede God?
In Pannenberg's omschrijving van God
wordt juist dit probleem toegedekt.
;am:
ust
dani;
fenb
coi
ook
ël ai
n. ii
intens
ik h
t
rame
teke
n pr
li I
Spoorslag
Prof. dr. G. C. Berkouwer
gewerkte verstaan tot gelding te brengen
(193-196). In Karl Barth kritiseerde hij
aanvankelijk de zware nadruk op de absolu
te vrijheid Gods, die de betrouwbaarheid
van de openbaring, zou overschaduwen (57).
Karl Barth
Later kreeg hij oog voor het leit. dat bij
Barth in het centrum staat de positiviteit
van Gods genadige openbaring in Jezus
Christus, de triumf der genade (vgl. 87 ev.).
In de jaren vijftig kwam Berkouwer ook
persoonlijk met Barth In contact en er
groeide een hartelijke verstandhouding.
In dit 'reisverslag' steekt Berkouwer niet
onder stoelen of banken, hoezeer hij Barth
in de wezenlijke intenties van zijn openba-
rlngstheologie waardeert. Hij vermeldt in
dit verband met name ook Barth's strijd
tegen die vormen van theologie, waarin dp
mens tot het uitgangspunt en de maatstaf
van het nadenken over de openbaring en de
uitleg van de Bijbel wordt verheven (76
e.v.). In het geding tussen de Bazelse theo
loog enerzijds en de scholen van Bultmann
en Tillich anderzijds kiest Berkouwer steeds
ondubbelzinnig de zijde van Barth.
K. Schilder
Ten aanzien van Schilder liggen de dingen
anders. Schilder blonk in zijn kring uit door
oorspronkelijkheid in ideeën en formulerin-
Wij hebben in het voorgaande slechts enke
le facetten uit het geheel van Berkouwer's
boek kunnen weergeven. We hebben nietè
gezegd over de zaakrijke excursen inzake de
relatie geloof en geschiedenis, de paradox in
de religie en de ontwikkelingen in de
rooms-katholieke theologie, die ook hier
ruimsohoots aan bod komen. De lezer moet
door de bestudering van dit geschrift zelf
maar ontdekken, wat hier te genieten en te
leren ls. De lectuur kan voor hem een
spoorslag worden om zelf ook op reis te
gaan in dezelfde gezindheid als Berkou
wer zelf. Deze wordt niet beheerst door
angst, verschanst zich niet in een pure
repetitie van het verleden, maar geeft zich
evenmin over aan lichtvaardig optimisme
en theologische beeldstormerij veeleer
wordt zij gekenmerkt door een verwach
tingsvol en toetsend luisteren (6 e.v.).
x) Prof. dr. J. Veenhof, die prof. dr. G. C.
Berkouwer als dogmaticus is opgevolgd aan
de Vrije Universiteit te Amsterdam, be
spreekt: 'Een halve eeuw theologie' door
prof. dr. G. C. Berkouwer. Ondertitel: mo
tieven en stromingen van 1920 tot lieden.
Uitg. Kok. Kampen. 412 pag., prijs 37.50.
In de bijbel komen we de .woes
nog al eens tegen. Bij de profi
heet de woestijn het land zor
zaad, een onvruchtbaar stuk weifts
Daar doorheen gaat nu de weggi
Egypte naar het beloofde land gi
de hoofdstukken die wij nu lejn
gebeuren allerlei dingen in
woestijn. We moeten ze niet op
ten als een exact reisverhaal,
gaat om bepaalde gebeurtenii
die min of meer voorbeeldig
voor wat dit volk op die re
overkomen, vandaar dat het zoi
naar de aanwijsbare plaats opfel
kaart van vandaag aan and
kan worden overgelaten. Het is
beschikking van God dat zijn 1
hier doorheen moet. Egypte,
slavenhuis en Kanaan, het
van melk en honing, zijn
belendende panden, eventueel
een kleine heg gescheiden, Er
een wild en woest gebied tuslgi
Een terrein dat allerlei vree r.
gevaren voor de mens herbergt
woestijntocht geldt als een
voor Israël om zich te leren oveir
ven aan de leiding van de
overdag en het vuur in de i
aan de bestendige aanwezig
van hun God. Zo is de woestij
later geworden een beeld van
grote reis naar de toekomst
God. Er is een woestijnmy^i:
ontstaan bij essenen en 1;
monniken en de kerk van alle
wen heeft zijn tocht door de w^l<
vaak teruggevonden in de verhil
van dit zaadloze vreemde lande
mens van God werd een vreerli
ling hier beneden', verberg Uw
boden niet voor mij'. De aardoi
zijn huis, is de mensenkind
gegeven, maar ook dat andere i
dat 'nog niet' dat vele christ
in hun levensboek leerden scl
ven. Een echte kerk is daarom
derweg. een tent is een geschi
beeld voor haar onderkomen
aarde dan een kathedraal, de
staf. waarop Jakob stervend
een sterker symbool dan een 1 n
stoel. Dat weten we dus en
ons voor gezegd te houden (Exjni
15. 22a).
bk ve
ik
i intsc
acte
:enw
y.
rlenf
pjlf vo
als
nie
ts. V
h>
ka
iémeli
aaroi
leidi
ik g(
he
R
itte i
irge;
hebl
i, ir
th ir
ee
j be
iziek
ieg
Le
1 eters
oeg
n ik
ble
ier i
b
sad
iag'.
rgels]
fheb
tekei
ekin
nkt
een
In mijn jongensjaren hoorde ik
elk jaar een catechismuspreek
over het zevende gebod. De
dominee die anders niet
schroomde hem onwelgevallige
zaken met naam en toenaam te
noemen, was dan uitermate
vaag. Ik herinner me maar één
concrete aanwijzing vanaf de
kansel gekregen te hebben,
namelijk dat je, zo gauw je
onreine gedachten voelde op
komen een eind moest gaan
wandelen.
Tegenwoordig is dat anders. We
hebben 't slot van de
slaapkamerdeur gedaan en de kerk
kijkt onverschrokken tussen de
lakens van de gelovigen en legt.
beleefd aanbevelend, synodale
handreikingen en richtlijnen op
ons nachtkastje. Hiertegen steekt
die éne pastorale oproep om de
benen te strekken, bijzonder
povertjes af.
Nu lk. met een informatiemap over
Kerk en seksualiteit' van de PSVG
(ADVERTENTIE)
In het septembernummer:
Huwelijk en huwelijkstrouw
(Drs. W. .Speelman)
Samenleven en niet trouwen
(Annelies Kraan en Bert v. d. La-
gemaat)
Crematie: merkwaardige gang
van zaken (Elmert Pruim)
Geen recht door macht
(Dr. Ernst Stem)
Een christelijke kruidnagel in een
wereldse pudding
(Dr. J. J. Buskes)
Bidden: praten met God?
(Drs. A. Schippers)
Ons politieke prentenboek
De kroniekschrijver kan nog niet
om Nixon heen
(Drs. N. A. Schuman)
Néém/gééf een abonnement op het
maandblad VOORLOPIG. Al was het
voorlopig voor een jaar. 0/ vraag een
proefno. Adresseer: VOORLOPIG.
Antwoordno. 101. Delft. Geen post
zegel nodig, 18,90 p.j. (stud, 12.70).
Uitgave Kok/Meinema.
(protestantse stichting
verantwoorde gezinsvorming) voor
me. toch aan het terugblikken ben:
mij staat ook nog een sombere
middagbeurt voor de geest met een
paar bedremmelde jonge mensen
onder de preekstoel. Zij kwamen
hun kindje laten dopen maar dat
kon pas nadat ze ten aanhore van
heel de gemeente schuld hadden
beleden. Want ze hadden 'het'
gedaan vóórdat ze getrouwd waren,
de kleine dopeling was er het
levend bewijs van.
Dit is de enige keer geweest dat ik
iets dergelijks meemaakte. De
kerkeraad schafte deze openbare
schuldbelijdenis af. De (nieuwe)
dominee hield toen een preek
waarin hij zei dat de eerste
tuchtzaak in de christelijke kerk
niet 't een of ander in verband met
het zevende gebod betrof, maar
geldgierigheid. Zie de historie van
Ananias en Saffira. Deze
uiteenzetting viel niet bij iedereen
in goede aarde en 's avonds werd
er aangebeld bij de pastorie: of de
dominee niet ln de gaten had dat-
ie met zulke praatjes alle remmen
bij de jongelui losgooide?!
De combinatie kerk en sex kwam
pas weer krachtig in mijn leven in
1955. in de gezegende jaren dat
alleen de gereformeerde synode
voor publiek open was en we dus
.nog niet als drukke baasjes van het
ene hoogeerwaarde gezelschap naar
het andere moesten rennen. In dat
door A. J. Klei
jaar kwam op de Leeuwarder
synode de vraag naar voren of je
nu als kerk iets moest zeggen over
het gebruik van
voorbehoedmiddelen. De één zei:
alsjeblieft geen synodale uitspraak,
zulke dingen moet je overlatan aan
het pastoraat. Maar een ander
wilde juist wél een synodaal stuk.
gezien de bestaande verwarring. En
hij wees naar twee classicale
adviezen. In het éne werd de
bijbelse opwekking 'weest
vruchtbaar' letterlijk genomen ln
het andere werd uitgelegd dat
vruchtbaar-^ijn niet betekent
zoveel mogelijk kindertjes krijgen,
maar goed je best doen op ie werk
en zo.
Na jaren dubben (een synode gaat
niet over één nacht ijs. laat slaan
dat ze losjes zou omspringen met
onze huwelijksnachten) kwam er in
1963 een aantal richtlijnen uit de
gereformeerde synodale bus. en die
vinden we nu terug in de
informatiemap 'Kerk en
seksualiteit' van de PSGV. In deze
89 gestencilde pagina's tellende
map komen verder onder meer aan
de orde (en nu citeer ik letterlijk
het persbericht van PSGV's
voorlichter Hein Jansen):
geboortenregeling. abortus
provocatus. kunstmatige
inseminatie, seksualiteit en nieuwe
moraal, homofilie en seksuele
voorlichting. De samensteller van
de map. drs. J. Hagendoorn, is voor
de standpunten hierover onder
andere te rade gegaan bij de
Nederlandse hervormde kerk. de
gereformeerde kerken, de
vrijgemaakt-gereformeerde kerken
en de rooms-katholieke kerk. Zo
staan er in 'Kerk en seksualiteit'
samenvattingen van bijv. het
herderlijk schrijven over het
huwelijk, het meerderheidsrapport
en minderheidsrapport over
seksualiteit en nieuwe moraal, het
rapport 'Over mensen die homofiel
zijn' en de encycliek Humanae
Vitae
Tot zover collega Jansen, die
tenslotte meldt dat we deze map in
huis kunnen krijgen als we 9.90
storten op gironummer 65.97.12 ten
name wan PSVG in Den Haag. met
vermelding K. en S. De map is met
zorg samengesteld, maar de prijs
lijkt me rijkelijk hoog. Voor een
tientje (op een dubbeltje na) heb
Je ook een aardig paperbackje.
Gelukkig kan ik aan het eind van
mijn vérhaai een geschrift
aankondigen, dat niks kost.
Als je 'Kerk en sexualiteit'
doorneemt, dringt die vraag uit
1955 zich aan je op: moet een kerk
officieel, dus via synodale papieren,
te kennen geven hoe zij over
bepaalde ethische vraagstukken
denkt? Ik ben geneigd die vraag
met een duidelijk nee te
beantwoorden. Geen mens stoort er
zich immers aan als de betrokken
uitspraak niet in zijn particuliere
kraam te pas komt. Bovendien,
wat voor gezag heeft zo n
uitspraak in een niet-hiërarchisch
geregeerde "kerk? We hebben
allemaal kunnen meemaken met
hoeveel hangen en wurgen een
synodaal verhaal tot stand komt.
terwijl de tegenstemmers hun
eindje vasthouden en dat voor de
kerkmensen willen weten ook.
We kunnen ons heel wat kostbare
synodale tijd besparen als we. zodra
weer een brandend probleem
genaakt, een aantal deskundigen
van eigen of verwante kleur bij
elkaar roepen. Vraag deze mensen
hun mening te geven, stop hun
verhalen in een boekje en stuur het
naar de (mondige) gemeenteleden
toe om hen te helpen bij het
bepalen van hun standpunt.
Blijkens 'Kerk en seksualiteit' gaat
het bij de vrijgemaakte
gereformeerden in die richting:
daar geen synodaal stuk. maar
denkbeelden van een paar
'kenners'. Want wat je ook tegen
de vrijgemaakten kunt hebben. ?e
maken in elk geval van hun
synodes niet een veredeld soort
conferenties.
Biij de rooms-katholieken hoef je
niet meer met voorschriften aan te
komen, ook al worden ze
aangereikt door de hoogste top van
hun hiërarchie: de paus. De
encycliek Humanae Vitae van 13G8.
waarin periodieke onthouding als
het hoogste goed werd
aangeprezen, heeft zacht gezegd
geen strikte navolging opgeleverd.
Wel zijn er oneindig veel grapjes
over gemaakt.
In de Volkskrant stond een
tekening van Wim Boost: een
bedroefde mevrouw strooit de pil
uit voor de mussen. De Guardian
liet de paus de pil onder het
vloerkleed vegen en voor De
Groene maakte Opland een
grimmig cartoon. De aandachtige
lezer heeft deze plaatjes inmiddels
bij dit verhaal ontdekt.
Humanae Vitae gaf ook aanleiding
tot knipogende woordspelingen.
Vooral Vrij Nederland en De
Volkskrant waren er destijds royaal
mee. Hier zijn er een paar:
Dc progressieve gelovige krijgt van
de paus Uppsalazer
La Menoupaus
Oraaltheoloog
Het gezag van de paus Is kapotje
Onfeilbaar is alleen onfeilbaar als
er onfeilbaar op staat
Het episcopaat houdt zich op de
P.O.-vlakte.
Nu dat al aangekondigde gratis
geschrift. Het heet: 'We zijn 50
jaar getrouwd en nu en het
biedt zeventien gestencilde pagina's
indrukken van een werkgroep van
de Arnhemse hervormde dlakonie
over 'de situatie waarin oudere
echtparen terecht komen, wanneer
een van beide partners zo
hulpbehoevend wordt dat opname
in een verpleeghuis noodzakelijk
wordt'. Uit de conclusie van de
werkgroep noteer ik dat 'mensen
onnodig extra verdriet wordt
aangedaan'. Er moet. aldus de
werkgroep, ernst worden gemaakt
met de vraag hoe gehuwde
bejaarden als gehuwden beiden tot
hun recht kunnen blijven komen.
Graag aandacht voor dit rapport,
dat belangstellenden kunnen
aanvragen bij: hervormde diaconie.
Zypendaalseweg 57. Arnhem. Het
kost niks. maar ik zou uit
hartelijkheid een postzegel
insluiten.
Tenslotte. De titel boven dit
verhaal ontleen ik aan de uitroep
van een Friese dame. die op de
NED. HERVORMDE KERKEN
Beroepen te Gouda: mr C. P.
thumus Meljes te Amsterdam
Nijmegen: D. van Loo te Didanjie d(
Aangenomen naar Oene: P. Koein
te Wezep die bedankte voor Vo
huizen. Di
Bedankt voor Gouda (toez.)jamh
Noordmans te Apeldoorn. lorkli
GEREF. KERKEN let et
Beroepen te Musselkanaal: C. !ur
Verkuyl te Heiloo: te Oostwolt]e' a
v. Dijke, kand. aldaar die ditHjd
roep heeft aangenomen. De cft si;
Winschoten heeft prep. geëx.sper,
beroepbaar verklaard: B. van %r j
kand. te Oostwold (Odl). jn; r
Bedankt voor Heemse: J. foefe
Broersma te Westerbork. y wa
CHR. GEREF. KERKEN
Bedankt voor Zeist en Chat'
(Cand. Free Chr. Ref. Churclifgl;
Westerink te Nunspeet.
dri
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Zwijndrecht: J. Kit
te Barneveld; te IJsselmondeiLiC
Hoogerland te Krabbendijke.
BAPT. GEMEENTEN
Beroepen te Harlingen: E.
zing te Staveren.
pERE
I- jon°C
t tljc
Leeuwarder synode tijdens de
discussie over een mogelijke
uitspraak over voorbehoedmiddelen
koffie schonk en die ik op de. gang
tegen een vriendin hoorde zeggen:
waar ze 't daarbinnen nou over
hebben.het ls me wat!
(ADVERTENTIE)
Ter gelegenheid van zijn
verjaardag op 19 septem
ber 1974 verschenen:
Waarin opgenomen:
1. Koningskinderen
2. Eldert Holler
gave met Ultg. Bosch
Keurüng. Baarn.
Reeds eerder verschenen
In liet spanningsveld
van de Geest 10.40
WIJ zijn dc vaders
I 14.40
'Wat is science fiction?' door
J. Lundwall. Uitg. Meulenhol
Amsterdam. 266 blz. Prijs 14,
Er bestaat een zeer kort ver
dat toegeschreven wordt aan
deric Brown, dat beter dan
uiteenzetting ook een inzicht
in de gedachtenwereld van
science fiction. Het luidt als
'Na de laatste atoomoorlog
aarde dood; niets groeide
niets leefde. De laatste mar
alleen in een kamer. Toen we
op de deur geklopt.' Sam Lun
citeert dit drie-regelige verha
zijn uitstekende ovei
van de science fiction. Het
volgens hem aan dat de kerr
dit genre een gevoel van verwi*
ring is. In de 'fantastische
tuur' wordt het de lezer n
'zijn ongeloof op te schorten'
gebruikmaking van een sfeei
wetenschappelijke geloofwaï
heid.
Lundwall heeft zich veel
getroost om een goed overzii
geven van wat er op dit vlak
maal te koop is. Behalve di
schiedenis en achtergronden
hij ook niet van humor vi
ken commentaar op nagt
alle facetten: boeken, tljdschi
films, strips, fans, horror en f
sie en xvanzelfsprekend de s
vers. Het laat zich minster
plezierig lezen als een goed
verhaal zelf.
DEN HAAG De Breierij Am
Spekholzerheide heeft volgen!
weekblad 'Texpress' voor 20f
de 450 man personeel werkti.
korting tot maximaal vijftig
cent aangevraagd, dit vooi
voor zes weken.
Het bedrijf, behorend tot het
se concern Cifran Sotta. ziel
afzet stagneren door de sl
bang van zaken in de kledinl
de auto-industrie.
vot 1
wi in
irste
,cera
tldda
.f ct
en g
de
ïrdor
bed
ïeld
nits.
II
t
sgebc
won
tem
'ase-i
s he
üjbedri
d zo
als v
■ijitie
Ifsacc
luvei
izijn
rlistrii
al°oprv
sport
nï 01
c ingin
er be
:£en
ABi
«tis
in;
'alke
:ren
fees
ïuw
wer
m, n
Irboe:
en
twe
ach
tdonc
>ltijc
1. Z
dttei
renle
voo:
