Bulgaarse kerk zoekt
kontakt met andere kerken
Tussen pacifisme en geweld
Vandaag
Beroepingswer
Eusebiuskerk in
Arnhem nu voor
publiek gesloten
TROüW/Km\iRTEnr ZATERDAG 10 AUGUSTUS 1974 KERK/BINNENLAND T2/1
'De tijd van de godsdienstige polemieken is voorbij. Ook in onze
theologische opleiding en in de theologische literatuur is dit ele
ment nu verdwenen. Studenten en priesters worden meer en meer
gevormd in een oecumenische geest. Voor het eerst zijn er kontak
ten met de andere kerken. Een half jaar geleden vond hier een
bijeenkomst plaats van het departement voor interkerkelijke hulp-
verlening van de wereldraad van kerken. Het was voor het eerst
dat toen alle kerken Aan Bulgarije samen kwamen. Dat was een
belevenis. Niet alleen voor dé kerken, ook voor het volk'. Aldus
prof. Todor Sabev, kerkhistoricus.
door Jac. Roos
Als ik me in Sofia meld in het
gebouw waar de heilige synode van
de bulgaarse orthodoxe kerk zetelt,
wordt ik vriendelijk ontvangen door
de secretaris-generaal van deze kerk.
archimandriet Dometian. Zo juist
heeft een vergadering plaats gevonden
van de afdeling oecumenische zaken
van de orthodoxe kerk. U boft, zegt de
archimandriet, want aan het gesprek
met u zullen deelnemen: de voorzitter
van dit oecumenisch departement, me
tropoliet Pancrati van Starosagorsk
(aan te spreken met 'excellentie'),
prof. dr. Ivan Panchovski, prof. Todor
Sabev, terwijl ik er zelf ook bij zal
zijn.
Bij het voorstellen verneem ik dat
het hoofdonderwerp van de zo juist
gehouden vergadering geweest is: de
toenadering van de Bulgaars ortho
doxe kerk tot de oud-katholieke kerk.
Studie en actie
De afdeling oecumenische zaken v?n
de Bulgaars orthodoxe kerk is de
centrale (instantie van deze kerk waar
zowel oecumenische studie als activi
teiten van uitgaan. Do buitenlandse
kontakten worden eveneens door ons
departement onderhouden, zegt metro
poliet Pancrati, met name met de
wereldraad van kerken.
Fungeert uw departement ook als oe
cumenische raad van Bulgaarse ker
ken?
Neen, andere kerken maken hier geen
deel van uit, daar is geen georgani
seerd verband mee.
U sprak over oekumenische activitei
ten in het binnenland?
Metropoliet Pancrati: Die verhouding
tot de andere kerken moet u wel
vanuit de historie bezien. De traditio
nele kerk van het Bulgaarse volk is
de slavisch-orthodoxe. Op een bevol
king van 8Yi miljoen zijn er ongeveer
6 miljoen gedoopte orthodoxen. Er
zijn 1500 priesters eri 400 monniken
en vrouwelijke religieuzen, terwijl or
in ons land 3200 kerken en kapellen
en 123 kloosters staan. Daarnaast zijn
er de Armeno-gregoriaanse kerk, mos
lims, rooms-katholieken en enkele
protestantse denominaties. Samen om
vatten ze 14 pet. van het Bulgaarse
volk. De laatste godsdienstige gemeen
schappen zijn er in de vorige eeuw
bijgekomen; eigenlijk zijn ze geimpor-
teerd uit het buitenland. Maar met
vertegenwoordigers van die andere ge
meenschappen groeit er nu een broe
derlijke gemeenschap. De laatste tijd
hebben we gemeenschappelijke activi
teiten, waarbij ik ook denk aan de
week der gebeden om de eenheid der
kerk. Dan zijn er gemeenschappelijke
ontmoetingen, die tot doel hebben om
eikaars structuur te leren kennen ter
wijl er een regelmatiger gebedsge
meenschap aan het ontstaan is.
M'n volgende vraag handelt over de
visie van de orthodoxe kerk op het
sociale leven en hoe deze kerk haar
sociale opdracht probeert te verwezen
lijken.
Antwoord: Volgens onze grondwet be
hoort het sociale leven tot het domein
van de staat. De kerk heeft dus geen
specifieke sociale taaie, zoals dat vroe
ger was _en zoals dat nog is in de
kerken van West-Europa. Ook kan ze
geen invloed uitoefenen op de rege
ring. Toch kunnen we met evenveel
recht zeggen dat de kerk deelneemt
aan het hele sociale leven van de
staat. Met name in de corporatieve
landbouwondernemingen kolchozen
die we in Bulgarije hebben, maar
eveneens in de industriële gemeen
schappen en vakorganisaties. Deze
gaan niet van de kerk uit, maar ze
kan wel hieraan» inspiratie geven en
haar christelijke principes verder uit
werken. Overal waar de staat werk
zaam is, nemen christenen deel, al
kan de kerk daar geen eigen creatieve
activiteit ontplooien.
Het Sint-Jansklooster bij Rila was tijdens de Turkse overheersing
het bolwerk van Bulgaarse godsdienst en cultuur.
Dialoog
In Polen wordt ernstig geprobeerd om
het gesprek te voeren tussen christe
nen en marxisten. Is dat in Bulgarije
ook het geval?
In de privé-sfeer gebeurt dat dage
lijks, maar als u bedoelt een officiële
dialoog, nee, die vindt niet plaats.
Overigens vinden wij de dialoog waar
bij het meestal gaat over theorieën en
posities niet zo belangrijk. Wel het
gesprek in de praktijk van iedere dag,
waar christenen spreken met mensen
die buiten de kerk staan. Door onze
sociale structuur komen gelovigen en
niet-gelovigen voortdurend met elkaar
in kontakt in het arbeidsproces.
Eén voorbeeld: een belangrijke zaak
voor ons als kerk is dat de vrede in
de wereld wordt bewaard en bevor
derd. Welnu, vertegenwoordigers van
kerk en (communistische) partij ko
men in vergaderingen bijeen om te
overleggen hoe vrede en gerechtig
heid bevorderd kunnen worden. Bei
den werken we dus voor één doel,
maar vanuit een andere overtuiging.
Dit geldt eveneens voor conferenties
en internationale samenwerking. Er is
bijvoorbeeld een organisatie-comité
'Vriendschap met andere volken'.
Daar zijn ook altijd orthodoxen bij.
Kortom, wij proberen temidden van
ons volk voor zover dat mogelijk
is begrippen als getuigenis en
dienst gestalte te geven.
Vorming
De negentiende-eeuwse Alexander Nevski-kathedraal in Sofia is de grootste orthodoxe kerk op de Bal
kan. Dc kerk is genoemd naar een dertiende-eeuwse grootvorst van Rusland, die om zijn overwinningen
op Mongolen, Zweden en Duitsers als redder van het orthodoxe Rusland beschouwd wordt.
Voor zo'n optreden 'temidden van de
wereld' is toch wel enige vorming
nodig. Ook de marxisten plegen de
kaderscholing grondig aan te pakken.
Hoe voorziet de kerk hierin voor haar
leden? Zijn er bijvoorbeeld vormings
cursussen?
Naar onze mening krijgen de gelovi
gen hun vorming door de liturgie,
die, zoals u weet, bij uns een zeer
belangrijke plaats inneemt. Dan is er
de prediking, terwijl via de theologi
sche scholen èn de literatuur ook vor
ming plaats vindt. We geven namelijk
zelf theologische boeken uit, oor
spronkelijke en vertaalde, die we via
eigen kanalen verspreiden. Bij deze
genoemde centrale funkties van onze
kerk noemen we ook ons vertaalwerk
aan de nieuwe bijbeluitgave in de
eigentijdse bulgaarse taal. Deze zal
een oekumenisch karakter dragen.
Met behulp van de internationale bij
belgenootschappen zullen nu het nieu
we testament en de psalmen uitko
men. Deze liggen al klaar; we rekenen
op 50.000 exemplaren. Dan wordt er
ook gewerkt aan een popularisering
en actualisering van de geschiedenis
van de heiligenlevens. Tevens staat er
een nieuwe geloofsleer op stapel, een
moderne orthodoxe catechese. Dit zijn
de mogelijkheden voor vorming van
onze gelovigen, die we goed moge
lijk aangrijpen.
Secularisatie
Zowel in het westen als in 't oosten
vindt een proces van ontkerstening
plaats. Men wil los komen van het
instituut kerk en in veel gevallen zijn
eigen leven bepalen. Deze secularisa
tie vindt in het westen meer 'vrijwil
lig' plaats, terwijl in Oost-Europa het
atheisme vanuit de historisch-materia-
listische levens- en wereldbeschou
wing gepropageerd wordt. Hoe staat
uw kerk hiertegenover: en wat doet
ze eraan?'
Naar onze mening is dit verschijnsel
van de. secularisatie hier dieper aan
de orde dan in het westen, maar
het klinkt wat tegenstrijdig dit
dringt, waarschijnlijk toch niet zo
diep door in het hart van ons volk,
dat gelovig is, als in andere landen.
Wat de jeugd betreft is onze grote
moeilijkheid dat wij aan onze kinde
ren niet direct godsdienstlessen mo
gen geven. Dat kan alleen via de
Wat weet de gemiddelde Nederlandse protestant eigenlijk van Huldrych Zwingli (1484-1531)? Deze ™-—-
Zwitserse kerkhervormer staat in de schaduw van Luther en Calvijn. Hij beschouwde de sacramen- dOOf dl*. C. Rijnsdorp
ten alleen maar als teken. Hij stierf op een slagveld. Toeristen kunnen in Zürich, bij de Waterkerk,
zijn standbeeld zien staan: een bijbel in de ene, een zwaard in de andere hand. Er moet iemand ge
weest zijn die hem liever een bijbel en Plato in de handen had gegeven. Was liij niet zo ongeveer
vrijzinnig?
In Nederland heeft men immers de
Zwingli Bond. Principiële vrijzinnigen
hebben in 1948 deze bond opgericht
uit protest tegen de naar hun mening
te slappe houding van het vrijzinnige
christendom tegenover een verschui
ving van vele vrijzinnigen naar de
orthodoxie. De naam Zwingli werd
gekozen vanwege diens 'hartstochtelij
ke waarheidsdrang'. Dus niet op
grond van een vermeende vrijzinnig
heid van Zwingli. Want de Zwitserse
reformator was orthodox-protestants,
met een duidelijk niet-Lutheps, gere
formeerd te noemen accent.
Helderheid
Snuffelaars in Encyclopedieën (die
zijn er!) kunnen wijzen op het uit
stekende artikel van prof. dr. G. P.
van Itterzon in Koks Christelijke
Encyclopedie (deel VI, Kampen 1961).
In de daarbijgevoegde literatuurlijst
staan ook namen van Nederlandse
auterus. Deze lijst zal bij een moge
lijke herdruk van de genoemde ency
clopedie die m.i. langzamerhand
nodig wordt na dertien jaar aan
vulling behoeven. Dan kan daarbij
komen te staan het kort geleder
verschenen boek van dr. K. M. Witte-
veen, Nederland* Hervormd predi
kant, getiteld Het evangelie tussen
pacifisme en geweld, Huldrych Zwing
li (uitg. J. H. Kok, Kampen, /128 blz.,
12,90). Zwingli streefde in alles naar
helderheid en begrijpelijkheid, eigen
schappen die zich als vanzelf ook aan
dit boekwerk hebben meegedeeld.
In vijfentwintig hoofdstukken be
schrijft de auteur Zwingli's leven,
milieu,1 priesterlijke loopbaan, huma
nistische studiën waarbij vooral Eras
mus een rol speelt, zijn vertrouwd
heid met Grieks en Hebreeuws (La
tijn sprak vanzelf), zijn aanvankelijke
pacifistische opstelling, zijn muzikali
teit terwijl hij toch niet gesteld
was op gemeentezang en orgel het
geleidelijk proces in de ontwikkeling
van zijn reformatorische denkbeelden,
zijn onafhankelijkheid daarbij van Lu
ther, zijn welsprekendheid, gevatheid
en meesterschap over het Zwitsers-
Duits, zijn aanvankelijk geheim ge
houden huwelijk, zijn breuk met de
Dc slag bij Rappel, waarbij Zwingli sneuvelde. Houtsnede uit de 'Schweizer Chronik' van Johann Stumpf
(Zürich, 1606).
al te voorzichtige Erasmus, het be
roemde twistgesprek met Luther te
Marburg, zijn militair-strategisch
talent, zijn toenemende politieke
geëngageerdheid met daarbij het cen
traal stellen van de prediking, het
gezagsvacuüm door het wegvallen van
de kerkelijke autoriteit (een stuk ge
schiedenis dat zich op hedendaags ni
veau herhaalt) en tenslotte het fatale
gevecht tegen de troepen van de Vijf
Steden, waarbij een speerstoot hem
velde.
Erasmus
'Het grote probleem, waarvoor het
denken van de hervormer ons stelt, is
de verbinding van zijn humanisme,
zijn beïnvloeding door de schrijvers
van de klassieke oudheid, en zijn
strikt bijbelse opvattingen', zegt dr.
Witteveen op bi. 6. Het eerste plaat
ste hem in de buurt van Erasmus. het
laatste in de buurt van Luther. Toch
was Zwingli een man op zichzelf.
Afkomstig uit een niet onaanzienlijke
familie, groeide hij op in een politiek
milieu. Hij was in hart en nieren
Zwitser. Zijn aard was bedachtzaam;
hij was voorzichtig en kon wachten.
Opgegroeid in het middeleeuwse
denkpatroon, de typische boerenzoon
die gaat studeren en pastoor wordt,
ontwikkelde hij als theoloog zichzelf.
Al trok hij met het leger mee met de
hellebaard op de schouders, hij was
ondanks zijn militaire ontwerpen
géén vechtjas, maar actief politicus
uit noodzaak. Zijn oorlogvoering zag
hij als evangelische opdracht en deze
keus voor 'evangelisch geweld uit
noodzaak' vindt vandaag bij velen
weerklank. Nooit heeft hij zich dicta
tor gevoeld, wel, in de trant van de
profeet Ezechiël, wachter.
Wat Zwingli vooral van Erasmus
heeft geleerd, is dit: niet een nieuw
geloof, maar een christocentrisch ge
loof. Erasmus' invloed is dan ook
voor Zwingli, ondanks de latere ver
wijdering, van beslissende betekenis
geweest. 'Zwingli stond dichter bij
Erasmus dan Luther, maar toch
brandde er in hem een ander vuur.
Erasmus weet niets van de eschatolo
gische betekenis van zijn eeuw, hij
Ulrich Zwingli.
kent niet als Zwingli de spanning van
de tijd die kort is en de radlkale
boosheid van de mens' (28). Erasmus
verwachtte een reformatie door de
opbloei van de talenstudie en een
hernieuwde studie van de oude
kerkvaders. Hij was volkomen a-poli
tiek en daarbij wereldburger, 'of lie
ver een wereldvreemde' (90). Toen
Zwingli zich over de berooide vluchte
ling Ulrich von Hutten ontfermde,
was dit een politieke keus die Eras
mus alleen maar kon verfoeien.
Luther
Wat Luther betreft: Zwingli heeft tot
en met 1520 géén invloed van Luthers
theologie ondergaan: via Augustinus
en Paulus heeft hij zich geheel langs
eigen wegen tot reformator ontwik
keld. Zijn handschrift is driemaal ver
anderd, maar na 1519 eender gebleven
(37-38). Zwingli's reformatorische da
den beginnen in 1522 te Zürich. In
Luthers ogen was Zwingli een geest
drijver en heiligschenner. Boeiend
is het 23e hoofdstuk over het gesprek
te Marburg. Luther schrijft met krijt
op de tafel de woorden 'Dit is mijn
lichaam' en dekt ze weer toe met het
'fluwelen tafelkleed. Hij verweerde
zich tegen het 'geestelijk' verstaan
van dit woord. 'Zwingli zag het gelo
ven niet zo zuiver receptief als Lu
ther' (112). 'Zwingli en Luther heb
ben elkaar niet begrepen. Luther wil
de niet bouwen op het verstand. God
is verbeven boven de wiskunde'.
Zwingli wijst de geestdrijverij af,
maar hij zegt: 'God zelf geeft het
geloof, niet het uiterlijke woord
schenkt het'. Gods Geest werkt in de
dingen en de mensen, maar gaat daar
nooit in op. Zo is Zwingli een soort
voorvader van het calvinisme, maar
ook van het piëtisme.
En zo zit de kerkgeschiedenis 'opge
scheept' met grote en kleinere refor
matoren en theologen, die hun per
soonlijke eigenschappen, goede en
slechte, hebben geprojecteerd op de
door hen gestichte kerken en in het
algemeen op hun volgelingen. De epi
gonen dikken die eigenschappen, voor
al de negatieve, dan stevig aan. Maar
genialiteit is onnavolgbaar, zij het,
helaas, menselijk beperkt.
kerkdienst of als de priester de gelo
vigen privé aan huis bezoekt om bij
voorbeeld de sacramenten te bedie
nen. Toch blijft een bepaald deel van
de jeugd zijn betrekkingen met de
kerk houden. In het algemeen kan
men zeggen dat, temidden van de
ontkerstening, het gemeenschapsvor-
mende aspect van de orthodoxe kerk
de mensen blijkt te helpen en blijft
aantrekken en dat de autoriteit van
de kerk erkend wordt door brede
lagen -van de bevolking.
Kerk en staat
Overigens heeft de Bulgaarse maat
schappij grote waardering voor de
Bulgaarse kerk en Haar actieve hou
ding ten aanzien van vrede en gerech
tigheid en voor haar internationale
betrekkingen. Onze vorige patriarch
Cyrillus de huidige heet Maxim
beeft dan ook een onderscheiding
ontvangen van de staat naar aanlei
ding van de cultureel-maatschappelij-
ke verdiensten van de orthodoxe kerk.
Nimmer zullen we vergeten wat de
eerste minister-president van de
volksrepubliek Bulgarije, Georgi Di-
mitroy, in - zijn beroemde rede van
1946 tot het Bulgaarse volk heeft
gezegd: 'zonder de werkzaamheid en
waakzaamheid van de orthodoxe kerk
zouden wij de Bulgaarse cultuur en
nieuwe sociale structuur, zoals wij die
nu bezitten,, niet hebben'. (Waar
schijnlijk wèes Dimitrov hier op het
feit dat tijdens de 500 jaar Turkse
overheersing het de Bulgaarse kerk
geweest is, die in kerken en kloosters
de eigen taal, cultuur en godsdienst
bewaard heeft, ondanks sterke moslim
invloeden J.R.).
Die woorden van Dimitrov heeft de
kerk ook als een richtinggevende ver
klaring verstaan voor de verhouding
kerk en staat in het nieuwe Bulgarije.
En de priesteraanwas?
Thans zijn er 200 theologische studen
ten op de theologische academie en
het seminarie samen, terwijl boven
dien 30 jonge priesters voor hun
eindexamen staan.
DE NACHTWAKE
De schrijver, of één van de schrijve I
van dit Pascha-verhaal, voegt er n
een soort kleine beschouwing aan
(Exodus 12, 40, 41). Hij maakt nu
ding van de vierhonderd en der!
jaar die het verblijf van dit volk
Egypte zou hebben geduurd. Luk;v
die nog al nauwkeurig is, heeft 't W
Handelingen 13 over 'ongeveer 4
jaar'. Hij gaat ons daarin voor
betreft het niet te lang stil te sü
bij bijbelse getallen. Belangrijker
de laatste opmerking van dit veriha
Het komt hierop neer dat de schrijve
het als volgt ziet: Jahwe heeft
nacht van de uittocht wakend door) sl
bracht en daarom moeten wij in ir
paasnacht waken voor Jahwe. Onwil ji
keurig denken zij die het lijdensv g
haal van Jezus kennen aan zijn woo s
in Gethsemane: kunt gij dan niet év
uur met Mij waken? De HEER is
nacht voor ons opgebleven, Hij hei w
gewaakt toen ons leven in een kriio;
kwam tussen eeuwige slavernij of
vrijding. Hij waakte over zijn volk e
het kwam erdoor. Dat is de zin v ti
het opblijven in de paasnacht. E si
traditie die Israël kende en die o
hier en daar in de christelijke kek
nog gestalte gegeven wordt. Er
iets in van het antwoord geven
Gods moeite voor ons. Christus is t
doodsnood tot het einde der weré
gedurende die tijd moet men waki 5
schreef Pascal. Waken is aktief w
ker blijven om op te letten wat 2
gebeurt, om te gedenken de daden
in de nacht van Godswege gesti
worden. En weer denken christen J
dan aan de nacht van Golgotha,
nog maar van andere bijbelse nacht I
te zwijgen. Het is iets anders dan 1 s
éénzijdig de nadruk leggen op l g
'rusten in het werk van Christi i
Ook dat is er, maar h et kan iï
zonder het waken. (Excodus 12,
41). i
NED. IIERy. KERK
Aangenomen: naar Delft: C. J. vi
Plas te Linschoten.-
Bedankt: voor Vreeswijk: J. Wiem e
te Alblasserman.
GEREF. KERKEN
Beroepen: te Lochem: W. v.d. Kooij
Haamstede die dit beroep heeft aang|I
nomen.
GEREF. KERKEN (VRIJG)
Beroepen: te Leiden: Kand. H.
Vriés te Enschede.
ARNHEM De Eusebiuskerk
Arnhem is vrij plotseling geheel vj
het publiek gesloten. Ook de tol
mag niet meer worden beklomm
Een'bouwteam is van mening dat;
situatie levensgevaarlijk is.
Weinige jaren nadat de kostbare
tauratiè van de prachtige Eusebi
die in september 1944 bij de Slag
Arnhem zwaar beschadigd werd,
worden afgerond, Adelen er
brokken öteen uit de geAvelven.
een onderzoek kwam men tot de col
clusie, dat de kerk opnieuw aan ef
miljoenenvergende restauratie to
was.
Er is een rapport ingediend bij Mon
mentenzorg. Gehoopt Avordt op ee
gunstig advies aan de minister va
CRM en op bereidheid van de reg
ring er opnieuw geld in te steken. I
hervormde gemeente te Arnhem zo
ziet geen kans nu al weer een grol
som voor dit doel bijeen te brengen.
Tot nog toe Avas de kerk, nadat zie
enige tijd geleden de calamiteit vooi
deed, nog beperkt toegankelijk, maa
daaraan is nu een einde gemaakt Eer
aantal ornamenten aan de toren, dii
de meeste risico's opleveren, zijn in
middels met hout verstevigd.
(ADVERTENTIE)
O*
fai
Maliebaan 40 - utrecht
jir» Si240
C0MMUN10ATIECENTRUM
ALFRINKS' HARTEWENS
(ADVERTENTIE)
Nu in de boekhandel
Jac. Roos
Kommunes en
kommuniteiten
enkele voorbeelden van ge
meenschapsbeleving vanuit
evangelische inspiratie.
Oekumene-paperback,
8,25
Uitgave van
Bosch Keuning n.v,, Baarn.
