Naderend einde van Franco
Albanië
houdt
brengt Spanje in beweging
boot af
Vredesgeluiden uit Moskou maken geen indruk
Na de ontwikkelingen in Portugal en Griekenland:
TRO'UW/KWAiRjTET ZMTERiD.AG 3 AUGUSTUS 1974
BWTENiLiAMD Til Kll
ideologie' van het regime en zijn 'be
weging' is anno 1974 niet zo erg veel
meer over: nationale grootheid, een
heid, samenwerking tussen de klassen,
discipline, traditie en tucht, je merkt
er niet veel van in de straten van de
Spaanse consumptiemaatschappij. Dé
repressie, die noodzakelijk was om
deze doelstellingen te bereiken is ech
ter wel gebleven.
Dit voorjaar werd een Spaanse anar
chist, Luig Antich, door de Spaanse
beul gewurgd. Een minderjarige me
destander Pons Llovet werd tot dertig
jaar veroordeeld en kreeg er deze
week nog eens 21 jaar bij. Juist de
afgelopen maanden werden er vele
arrestaties verricht in Barcelona. Mar
telingen en mishandelingen bij onder
vragingen en arrestaties blijven even
normaal als het tot voor kort in
Portugal en Griekenland was.
Terwijl de macht zich zo met bruut
geweld in stand houdt kan het niet
voorkomen dat er in de Spaanse sa-
menleving allerlei krachten ontwikke
len die het regime aantasten. Hoewel
er geen stakingsrecht is, hebben (vol-
gens officiële opgaven) meer dan
440.000 arbeiders vorig jaar gestaakt
Naar verhouding meer dan in Neder-
land. De cijfers zijn nog geflatteerd,
omdat allerlei acties van de arbei-
ders niet tot stakingen uitgroeien.
Politieke opvattingen en plannen wer
den verspreid, deels via de pers
soms vrij openlijk, soms tussen de
regels door deels via min of meer
klandestiene kanalen. Nu eens rea-
geert het regime vrij liberaal en dan
weer werdt er hard toegeslagen. ,r
Spanje leeft al jarenlang in een situa-
tie die vaak absurd aandoet. Zelfs als J
Franco geheel de 'oude' zou worden -
na zijn ziekbed blijft hij een stokoud
man op wiens dood iedereen zit te J
wachten, met angst of met grote blijd-
schap.
De jongste enerverende ontwikkelingen in het oostelijk deel van het Middellandse-Zeegebied, waarin
ook de Sowjet-Unie een niet te onderschatten rol achter de schermen heeft gespeeld, hebben opnieuw
de aandacht gevestigd op de strategisch belangrijke ligging van Albanië en de gevolgen die een ver
zoening tussen dit land en zijn vroegere Oosteuropese bondgenoten zou kunnen hebben.
Het gaat hierbij niet in de eerste
plaats om de invloed, die de Sowjet-
Unie zou kunnen uitoefenen op buur
landen als Joegoslavië en Grieken
land, maar vooral om de grote beteke
nis die marinebases langs de Albanese
kust voor de Russische vloot zouden
hebben. Het bezit van dergelijke
steunpunten zou een belangrijke wij
ziging teweegbrengen in de krachts
verhoudingen in het gehele Middel
landse-Zeegebied, met name in die
van de Sowjet-Unie ten opzichte van
de Verenigde Staten met hun machti
ge Zesde Vloot.
Albanië staat echter nog niet gereed
om de relaties met Moskou te herstel
len en nog miinder om de Russische
vloot faciliteiten te verlenen. Het is
juist de vree6 voor een dodelijke
omarming geweest, die de Albanese
leiders er toe gebracht heeft, de ban
den met de Sowjet-Unie te verbreken
en demonstratief de zijde van de
volksrepubliek China te kiezen in het
ideologische conflict tussen Moskou
en Peking. Vooralsnog ziet het er
naar uit, dat de Russen in Albanië
slechts voet aan wal zullen zetten, als
zich in dat land zelf een machtswisse
ling voltrekt die een eind maakt aan
de bijna 15 jaar oude vete tussen
Tirana en Moskou.
Die mogelijkheid is niet geheel uitge
sloten, omdat het jarenlange isole-
door Jaap den Boef
ment remmend heeft gewerkt op de
ontwikkeling van het land, de unieke
positie van Albanië als 'voorpost' van
China in Europa heeft opgehouden te
bestaan en de oude garde onder lei
ding van Enver Hoxha er niet aan
kan ontkomen, langzamerhand de
touwtjes uit handen te geven aan een
jongere generatie die de vensters naar
de buitenwereld wil openzetten om
in navolging van andere communisti
sche landen volledig te profiteren
van economische samenwerking met
vriend èn vijand.
Op het eerste gezicht lijken de om
standigheden gunstig voor toenade
ringspogingen. Albanië heeft al enkele
jaren wat meer afstand genomen van
Ohina, nadat het ervaren had dat op
den duur goede buren todh beter zijn
dan een (tijdelijke) verre vriend. Het
heeft al banden aangeknoopt met
Westeuropese landen, in het bijzonder
met Griekenland en Joegoslavië. Ook
in de binnenlandse politiek kwamen
veranderingen tot stand, die partij-
chef Enver Hoxha noopten, op econo
misch terrein steun te zoeken bij de
westerse landen.
Daar staat tegenover dat Albanië
door de eeuwen heen nogal eens
door 'buurlanden onder de voet gelo
pen bijzonder gesteld is op het
behoud van de nationale onafhanke
lijkheid. De vrees, deze te verliezen,
was in wezen de oorzaak van de
breuk met de Sowjet-Unie en de ande
re landen van het Warschaupact. Ideo
logische meningsverschillen werden
voornamelijk als excuus gebruikt. Dat
de Albanese leiders bun heil bij Chi
na gingen zoeken, had eveneens méér
te maken met het feit dat 6oms een
verre vriend uitkomst kan bieden als
er geen goede buren zijn, dan met de
ware leer die in Peking verkondigd
zou worden.
Macedonië
Albanië zal er zich zeker niiet toe
laten verleiden, vrijwillig terug te
keren in de Russische invloedssfeer.
Het is bekend dat het argwanend
heeft gadegeslagen, hoe Joegoslavië
en Griekenland hun betrekkingen met
Moskou hebben verbeterd. Nog niet
zo lang geleden heeft het bovendien
moeten ervaren dat de Russische pre
mier Aleksj Kosygin in het conflict
over Macedonië (tussen Albanië, Bul
garije en Joegoslavië) de zijde van
Belgrado had gekozen om president
Tito gunstig te stemmen.
Het leger van Albanië is op zijn hoede.
De kwestie Macedonië was al tijdens
de tweede wereldoorlog een strijd
punt, nadat de Sowjet-Unie de oom-
munistische partijen van Albanië en
Bulgarije toezeggingen 'had gedaan
ten koste van de onafhankelijke van
Moskou opererende communistische
partij van Joegoslavië. De partisan en
van Tito haalden echter een streep
door de rekening van Russen, Bulga
ren en Albanezen. Als gevolg daarvan
is het grootste deel van Macedonië
nog steeds Joegoslavisch grondgebied.
De regering in Belgrado weigert met
andere landen over de toekomst van
Macedonië te praten. Zij negeert de
eis van Albanië, dat de Joegoslavische
'autonome provincie' Kossowo, waar
van de bevolking voor het overgrote
deel uit Albanezen bestaat, aan haar
wordt overgedragen.
Sinds de diplomatieke betrekkingen
tussen Albanië en Joegoslavië werden
hersteld, heeft de regering in Tirana
een bijzondere aandacht aan de dag
gelegd voor dit door haar opgeëiste
gebied in het zuiden van Servië, Bel
grado heeft er naar aanleiding daar
van al enkele malen bij de Albanese
autoriteiten op aangedrongen, de di
plomatieke betrekkingen tussen beide
landen niet te beperken tot het ver
stevigen van de culturele en economi
sche betrekkingen tussen Kossowo en
het 'moederland' Albanië.
De enkele jaren geleden gewijzigde
houding van Joegoslavië ten opzichte
van de landen van het Warschaupact
heeft in Tirana niet tot paniek geleid.
Wel zijn de na de invasie in Tsjecho-
slowakije in augustus 1968 hervatte
diplomatieke betrekkingen tussen Bel
grado en Tirana merkbaar afgekoeld.
Bufferzone
Zolang niet helemaal vaststaat hoe de
toekomstige verhouding tussen Joe
goslavië en de Sowjet-Unie zal zijn -r-
nu nog onder het bewind van Tito,
maar vooral ook daarna zal de
Albanese partijleiding zeker niet stre
ven naar werkelijke toenadering tot
de Sowjet-Unie. Joegoslavië is als het
ware een bufferzone, die Albanië ge
scheiden houdt van de Russische in
vloedssfeer.
In dit opzicht neemt Albanië een
gunstiger positie in dan Roemenië,
dat ook onafhankelijk van Moskou wil
blijven (voorzover dat mogelijk is),
maar vanwege zijn geografische lig
ging altijd bedacht moet zijn op de
mogelijkheid van een Russische inter
ventie la Tsjeohoslowakije. Met het
Roemeense voorbeeld voor ogen zal
Albanië er niet happig op zijn de
betrekkingen te herstellen met de
landen die via het Warschaupact en
de Comecon militair en economisch
met elkaar verbonden zijn.
Wat de betrekkingen met Griekenland
betreft, heeft men in Tirana ook aj
geruime tijd een afwachtende houding
aangenomen, die voornamelijk werd
veroorzaakt door de welwillende beje
gening die de Sowiet-Unie zich tegen
over het militaire bewind veroorloof
de, voordat de gebeurtenissen op en
1
Prins Juan Carlos met zijn vrouw Sophie.
Partijleider Enver Hoxha bij zijn door Chinese instr ucteurs getrainde troepen.
rond de eiland-republiek Cyprus de
leiding in Athenp in handen speelden
van Konstantin Karamanlis en andere
politici uit de woelige periode vóór
de kolonels-coup van 1967. Veel zal
afhangen van de vraag, of de nieuwe
regering in Athene een politiek van
goede nabuurschap gaat volgen, of dat
zij dn de zogenaamde kwestie 'Noord-
Epirus' het Grieks-orthodoxe zui
delijke deel van Albanië opnieuw
de strijdbijl gaat opgraven.
Vredesgeluiden
De vredesgeluiden uit Moskou, Oost-
Berlijn, Warschau, Praag en Boeda
pest, bieden de bondgenoot van China
ondanks onverminderde propagan
da tegen de leiders in Peking
normalisering van de betrekkingen
aan en roepen herinneringen op de
omvangrijke financiële en economi
sche hulp die Albanië na de oorlog
van de Sowjet-Unie ontving bij de
opbouw van industrieën en infrastruc
tuur. Ook belijden zij de principes
van gelijkheid en wederzijdse niet-
Poging van Moskou
om verwarring te
zaaien bij maoïsten
inmenging, van het marxism e-leninis-
me en het proletarisch internationa
lisme. Er werd geen poging gedaan,
verwijdering te zaaien tussen Tirana
en Peking, omdat zelfs een menings
verschil over de houding tegenover de
Verenigde Staten en de Europese Ge
meenschap de relatie niet ernstig
heeft kunnen verstoren.
Omdat niet mag worden aangenomen,
dat Albanië zal ingaan op de avances
van de landen van het Warschaupact,
moet men zioh wel afvragen, of deze
toenaderingspogingen slechts voor de
schijn aan Albanië zijn gericht. Zij
zouden dan bedoeld zijn voor anderen
die men wil overtuigen van de bereid
heid van de Sowjet-Unie, ideologische
meningsverschillen uit de wereld te
helpen door ze uit te praten. Opval
lend was in dit verband dat de toena
dering tot Albanië openlijk werd be
dreven.
Als het Moskou ernst was geweest, zou
het iin alle stilte de Albanese leiders
hebben benaderd. Nu gebeurde het in
radio-uitzendingen, waarin slechts één
boodschap in het Albanees werd uit
gesproken. Voor het overige werd van
de Engelse taal gebruik gemaakt. Bo
vendien lieten de leiders van de be
trokken landen hun offertes versprei
den door de officiële nieuwsagent
schappen, zoals TASS, Ceteka en MTI.
De publicaties bestaan slechts uit sa
menvattingen van half-officiële com
mentaren van radio en dagbladen, en
niet uit officiële verklaringen.
Maoïsten
Er wordt wel beweerd dat de oproe
pen van de Sowjet-Unie en 'haar bond
genoten vooral waren gericht op ma
oïstische splintergroeperingen in West-
Europa en de Derde Wereld. Tegen
de achtergrond van de van elkaar
verschillende opvattingen der maoïs
ten in heel de wereld over de poli
tiek van Peking ten opzichte van de
Verenigde Staten en de Europese Ge
meenschap, kunnen zulke initiatieven
hier en daar in vruchtbare bodem
vallen. Dit laatste zou weer van be
lang zijn met het oog op de wereld
conferentie van communistische par
tijen, die Moskou binnen niet al tc
lange tijd hoopt te organiseren.
Zolang Enver Hoxha in Albanië aan
de macht is, zal van normalisering
van de betrekkingen met de landen
van het Warschaupact geen sprake
zijn. Hoxha heeft als voorwaarde ge
steld dat de Russische partijleiders
hun ideologische fouten (revisionisti
sche afwijking van de lijn Marx-Le-
nin-S'talin) openlijk toegeven voor het
wereldforum. Het inwilligen van deze
eis is voor de Sowjet-leiders echter
een onmogelijkheid, aangezien zij dan
openlijk zouden erkennen, dat China
het sinds de dood van Stalin steeds
bij het rechte eind heeft gehad.
De publicaties in enkele dagbladen in
Oost-Europa geven eveneens aanlei
ding tot de veronderstelling, dat de
offertes aan het adres van Albanië
niet helemaal serieus bedoeld zijn.
Het Oostdudtse 'Neues Deutschland'
schreef: 'De afkeer van samenwerking
met de socialistische broederlanden is
in 1960 door de Albanese partijleiders
ingeleid en er zijn geen tekenen van
een ernstige wil om geschillen bij te
leggen. 'Népszabadsag5, het orgaan
van de Hongaarse communistische par
tij zei in een in het Engels geschre
ven commentaar: 'De door Alba
nië geproclameerde politiek, zich op
eigen kracht te verlaten, heeft de
zaak van het socialisme en de vooruit
strevende krachten in de wereld grote
schade toegebracht'.
In het Engels
Dat het waarschijnlijk om een spiegel
gevecht gaat om de met Peking onte
vreden maoïsten in andere landen dan
Albanië de weg naar Moskou te wij
zen, wordt door publikaties als die in
'Neues Deutschland' en Népszabadsag'
in sterke mate bevestigd. Men negeert
de eis van Hoxha en probeert zich
nauwelijks over zijn hoofd heen tot
de Albanezen te richten, omdat vrij
wel alle radio-uitzendingen die voor
Albanië bedoeld zouden zijn in het
Engels werden uitgesproken.
Albanië keert zich onder leiding van
Enver Hoxha nog altijd niet alleen
tegen de 'kanonneerboot-politiek' van
de Verenigde Staten, maar ook tegen
de Russische 'wereldgedannes*. Het
ziet er dan ook niet naar uit dat de
Sowjetvloot binnen afzienbare tijd fa
ciliteiten krijgt voor de kust van
Albanië om haar positie in het gehele
Middellandse-Zeegebied en in het bij
zonder in het uiterst belangrijke oos
telijke deel ervan, drastisch te verste
vigen. Zoals gezegd kunnen slechts
veranderingen van binnenuit tot her
stel van de relatie met Moskou leiden.
Maar zelfs als die zich voordoen is
het de vraag, of andere leiders bereid
zijn, hun land in een avontuur te
storten.
door Rudolf de Jong
gespreken is hij een door Franco
geschilderd portret
De prins is in 1938 buiten Spanje
geboren, maar opgevoed in Spanje,
voornamelijk op militaire academies.
In 1962 trouwde hij met de Griekse
prinses Sophie, zodat koningin Fre-
derika, die in Griekenland zelf zeer
gehaat was en er toe heeft bijgedra
gen dat de democratie in dat land
verstikt werd, zijn schoonmoeder is.
Het echtpaar heeft drie kinderen.
Handicap
Een grote handicap in de positie van
de prins is zijn vader die aanspraken
op de troon laat gelden, maar door
Franco nooit geaccepteerd omdat hij
te liberaal was en te weinig voor het
Franco regime voelde. Juan Carlos
daarentegen heeft trouw gezworen
aan de beginselen van de 'beweging'
de fascistische organisatie die de ideo
logische basis van het Franco-regime
levert.
Opvolger Juan Carlos
een door Franco zelf
geschilderd portret
Een andere handicap voor Juan Car
los kan zijn dat hij weinig intelligent
is. Het Engelse zondagsblad The Ob
server merkte in een artikel over de
prins op dat hij een groot deel van de
dag lezend doorbrengt in zijn studeer
vertrek. De boeken langs de wanden
daar, gaan echter hoofdzakelijk over
zeilen, paarden, sportauto's jacht en
dergelijke.
Een zelfstandig oordeel of iets van
een eigen wil heeft men bij Juan
Carlos nooit kunnen ontdekken. Zijn
uitspraken en redevoeringen zijn wei
nig omvangrijk en nietszeggend, zo
niet banaal. 'Ik geloof krachtig in de
lotsbestemming van ons vaderland' en
'nuttig zijn voor hetgeen het beste
voor mijn vaderland is', schijnen ka
rakteristieke uitspraken van hem te
zijn.
Ten gunste van de prins zcu men
kunnen aanvoeren dat hij de gevange
ne is van een situatie en misschien
zijn tijd afwacht. Zijn bewondering
voor Franco, die hij vaak in het
openbaar uitte, schijnt overigens op
recht te zijn. Voorts heeft hij zijn
leeftijd mee. Hij behoort niet tot de
generatie van fascistische generaals
en bureaucraten die de burgeroorlog
wonnen en Spanje een ijzingwekkende
dictatuur oplegde.
De haat die uit de burgeroorlog da
teert en die gepaard gaat met angst
voor de 'roden', angst voor de demo
cratie en angst voor cle vrijheid, is bij
hem en bij zijn generatie niet sterk
ontwikkeld. Hij schijnt dit goed te
beseffen. Maar of hij ook beseft dat
zijn hele positie cp die haat en de
eruit voortvloeiende repressie berust
is de vraag.
De paradox van de Spaanse situatie is
dat Franco alles geprobeerd en geor
ganiseerd heeft om de opvolging zon
der verandering in het regime te
bewerkstelligen en dat Spanje hoopt
en verwacht dat met de dood van
Franco het regime zal veranderen en
verdwijnen, dat sedert de burgeroor
log (1926-1939) Spanje in zijn greep
houdt In veel opzichten is er over
eenkomst tussen de greep naar
de macht van het Spaanse leger in
1936 en de coup in Chili tegen Allen-
de, zoals de brute moordpartijen te
gen links of wat daarvoor werd aange
zien. Alleen duurde het langer
.drie jaar burgeroorlog voordat de
cc up geheel geslaagd was. Bovendien
was Franco veel dank verschuldigd
aan Hitler en Mussolini. Hij probeer
de aanvankelijk zijn regime zoveel
mogelijk op dat van zijn fascistische
bondgenoten te laten lijken.
Pas in de zestiger jaren begon de
Spaanse samenleving zich iets vrijer
te bewegen, onder druk van de econo
mische omstandigheden en verande
ringen. Van de doelstellingen van de
Voor de landen van Zuid-Europa zal 1974 een gedenkwaardig jaar blijven.
Portugal beleefde zijn april-revolutie, die als alle echte revoluties een
eigen dynamiek ontwikkeld heeft. Griekenland is zojuist verlost van een
wrede dictatuur.
En Spanje? Dit land wacht al jaren
lang op de dood van Franco die op 17
juli 1936 naar de macht greep en deze
macht na een bloedige burgeroorlog
in 1939 definitief in handen kreeg.
Voor het eerst 'heeft een zieke Franco
nu tijdelijk de macht overgedragen
aan zijn opvolger prins Juan Carlos
de Bourbon. Deze werd door Franco
zelf gekozen, door hemzelf opgeleid
en op alle mogelijke manieren voorzien
van garanties voor het voortbestaan
na Franco's dood van het regime, van
een Franquiisme zonder Franco.
Met andere woorden, in Spanje is al
het mogelijke gedaan om te voorko
men diat er iets gebeurt na de dood of
het definitief verdwijnen van Franco.
Te verwachten of te voorspellen is er
dan ook weinig, maar het is kenmer
kend voor elk dictatoriaal regime dat
bij het verdwijnen van de dictator
een crisissituatie kan ontstaan, dat er
onverwachte dingen gaan gebeuren en
vooral dat het regime, dat de erfenis
van de dictatuur overneemt na enige
tijd in een crisis komt.
Failliet
Franco in vol ornaat in zijn paleis, ongeveer een jaar geleden.
Portugal heeft geen revolutie beleefd
tijdens het leven van de dictator
Salazar, die tientallen jaren aan de
maaht was. Pas diens opvolger, Caeta-
no, is ten. val gebracht, nadat het
duidelijk was dat hij de failliete erfe
nis van Salazar niet kon saneren, zelfs
niet op dictatoriale wijze. De situatie
in Spanje ligt ook anders dan in
Portugal of Griekenland. Spanje heeft
geen 'niet-te-winnen koloniale oorlog'
te voeren. Het heeft ook geen Cyprus-
achtige frustraties.
Franco's plaatsvervanger en opvolger
is een kleinzoon van de in 1931
verdreven Spaanse koning en de prins
zal opnieuw de troon bestijgen. Hoe
wel hij jarenlang zorgvuldig is voor
bereid voor zijn taak heeft Juan Car
los totaal geen eigen gezicht. Politiek
