kiezen tussen oud en nieuw
Bond Heemschut helpt bij restauratie en vernieuwing
B-
WÊi1
f/KWARTET WOENiSDiAiG 17 JULI 1974
BINNENLAND
DKiLll
'ooraanzicht van enkele
de 25 nieuw te houwen
oude'-woningen, die binnen-
ort in Woudrichem zullen
lorden gebouwd'
WOUDRICHEM:
Enkele monumenten uit Wou
drichem: de Gevangenpoort en
het huis De Arend (anno
1615).
WOUDRICHEM 'Ik heb hier eigenlijk, zolang
k burgemeester ben, met de grote moeilijkheid
/ezeten: wat doe je met een oud stadje als Wou
drichem, dat zo'n rijke geschiedenis heeft, maar
dat verder zo arm is als Job waar de meest nor-
nale voorzieningen, zoals goede lagere scholen
uitbreken'.
e moet kiezen: of je besteedt het
anwezige geld voor het in stand
ouden van het monumentale karak-
tr van de plaats, of je gebruikt het
m de bevolking bepaalde, heel nor-
lale, voorzieningen te geven, zoals
'oningen, scholen eD wegen. Toch
ig de keus voor mij voor de hand:
hebt met de mens van nu te
naken en daar heb je eerst een
iantal noodzakelijke maatregelen
oor te treffen'.
lurgemeester L. M. Voster, sinds
orig jaar burgemeester van
Nieuw-)Woudrichem (dat de plaat-
!n Andel, Giesssm, Rijswijk, Alm-
:rk en Woudrichem omvat) en
aarvoor ai vanaf 1963 burgemeester
an het oude Woudrichem is zeer
efinitief, wanneer hem gevraagd
i/eel oorlogen
woedden in stadje
ordt hoe je een stadje als Woudri-
ïem zo goed mogelijk bestuurt,
latuurtijk is het zonde, dat hier
lerlei prachtige huizen, poorten,
arken en wallen niet die verzor-
ing kregen, die ze nodig hadden
a in goede staat te blijven, maar
doe je in een plaats, die ver-
Atikkelijk arm is, waar erg veel
jnsen wegtrekken omdat er geen
uizen en geen middelen van be-
zijn, waar ae kinderen in
ammele oude scholen met stokoude
ermiddelen worden opgevoed, waar
een onderdak is voor de vele be-
larden en waar als gevolg van al
eze factoren nogal wat criminaliteit
eerst? Dan ga je die paar centen
lie je hebt (we zaten hier altijd
(pet een begrotingstekort van zo'n
•ie of vier ton per jaar) toch echt
lerst besteden om iets voor de men-
(en-van-nu te doen, voordat je aan
et restaureren en vernieuwen slaat.
1 kunt gewoon niet anders', meent
'Hoe erg de situatie in Woudrichem
was, bleek uit een rapport, dat de
hervormde gemeente door een paar
sociologen heeft laten maken over
deze plaats. Dat onderzoek was in
1956, dus voor raijo tijd. Er bleek
uit, dat Woudrichem eigenlijk een
stervend stadje was, waar de mid
denlaag van de bevolking volkomen
ontbrak, omdat het enige middel
van bestaan (de visserij) hier niet
meer beoefend kon worden, vanwege
de enorme vervuiling van de Waal.
Verder stond er in het rapport dat
eveneens door het wegtrekken van
die middenlaag uit de bevolking het
verenigingsleven en het kerkelijk le
ven hier volledig dood waren. Een
grote criminaliteit, veel drankmis
bruik, een verkrotting van de gehele
plaats waren drie andere constate
ringen uit dit rapport', aldus de
heer Voster.
Toen hij in 1963 naar Woudrichem
kwam, was er al een begin gemaakt
met bijvoorbeeld het bouwen van
nieuwe woningen, maar er waren
toch nog heel wat situaties die no
dig veranderd moesten worden. 'Je
kunt zeggen, dat het land van Heug
den en Altena, waarin Woudrichem
ligt, eigenlijk pas in 1962 ontsloten
is, toen de verkeersbrug bij Gorkum
klaar kwam. Daarvoor was Woudri
chem eigenlijk alleen maar over het
water te bereiken. Dat betekent dat
wij hier enorm geisoleerd waren
vooral in de winter, wanneer het
soms wel weken achter elkaar van
de rest van de bewoonde wereld was
afgesloten. Bij mijn komst trof ik
nog bepaalde toestanden aan, waar
van ik enorm geschrokken ben.
Vooral in het onderwijs. Ik ging in
1935 naar de lagere school. In 1934
was net de nieuwe spelling aangeno
men, dus zonder 'sch' en dubbele
'a'6' en 'e's'. Ik heb die nieuwe
spelling direct in 1935 geleerd op
school. Toen ik hier in 1963 op de
lagere school ging kijken, zag ik dat
hier nog leerboekjes uit 1928
compleet met oude spelling uiter
aard werden gebruikt Een enke
le onderwijzer had de 'sch's* wel
geschrapt, maar toen, alleen het idee
al. In diezelfde tijd hebben we een
door Cisca Dresselhuys
Een litho van J. Hilverdink (midden 19de eeuw), waarop Woudrichem vanaf de rivier gezien
wordt.
re Gevangen- of Waterpoort (15de eeuw), gezien vanaf de
ivierzijde. Deze poort moet nog helemaal gerestaureerd wor
th. (foto: mevrouw N. van der Geld-Koster te. Arnhem).
enquete onder de schoolkinderen ge
houden wie er kon zwemmen. In
zo'n waterrijk land als hier, is dat
echt geen overbodige luxe. Van de
300 kinderen had er zegge en schrij
ve één een zwemdiploma.
Nu hebben we hier 480 schoolkinde
ren met een zwemdiploma.
Verder hebben we de afgelopen ja
ren heel wat nieuwe huizen buiten
de wallen gekregen, sportvelden, een
bejaardentehuis, nieuwe scholen,
een dorpshuis en nog enkele andere
zeer nodige voorzieningen. Pas de
laatste jaren zijn we een beetje
toegekomen aan de restauratie van
onze mooie oude huizen', vertelt
burgemeester Voster.
Vandaar ook dat hij enorm blij is
met het jubileumgeschenk van de
Bond Heemschut. Deze bond heeft,
ter ere van zijn zestigjarig bestaan
in 1971, op zich genomen de restau
ratie en vernieuwing van Woudri
chem een flinke stoot in de goede
richting te geven. Binnen tien jaar
dus zo omstreeks 1980 zal alles
klaar zijn zal er voor zo'n vijf
miljoen gulden gerestaureerd wor
den in Woudrichem. 'Fantastisch,
dat wij nu deze steun in de rug
hebben gekregen. We zijn er enorm
blij mee, want we zagen zelf ook
wel, dat die restauraties broodnodig
waren, maar we kwamen er niet aan
toe. Op bescheiden schaal hebben
we zelf ook wel wat gedaan, maar
wanneer je met restauratie bezig
bent, loopt het gelijk in de miljoe
nen guldens. En dat voor een ge
meente, die jaarlijks een tekort van
drie k vier ton had. Het restaureren
van één huis, kost al ongeveer zo'n
bedrag. Behalve dat we bestaande
huizen, torens en poorten gaan res
taureren, gaan we ock nieuwe, volle
dig aan de stijl van de rest van de
binnenstad aangepaste huizen bou
wen. We hebben hier in de stad op
verscheidene plaatsen open plekken,
waar in het verleden huizen wegge
broken zijn. Van oude schilderijen
en tekeningen zijn nu ontwerpen
gemaakt vaor nieuwe huizen, die
hier straks zullen komen te staan',
zegt burgemeester Voster.
Van oudsher de negende eeuw
is Woudrichem een vestingstad
waar heel wat gevochten is. Achter
eenvolgens zijn er Nederlandse,
Spaanse, Franse, Pruisische en in
de periode 1940-1945 Duitse sol
daten geweest. Tot 1955 is Woudri
chem een vestingstad geweest met
grote opslagplaatsen van kruit en
munitie. In dat jaar is het als
vestingstad geschrapt en pas toen
mocht er buiten de wallen gebouwd
worden. Daarvóór mocht dat niet,
wat tot gevolg heeft dat er in de
binnenstad van Woudrichem foeile
lijke woningwetwoningen uit het be
gin van de jaren vijftig naast de
prachtige middeleeuwse woningen
staan. In de bestaande restauratio-
en vernieuwingplanr-eri. is ook geld
uitgetrokken voor '•e- aanpassen van
deze nuizen aan hun omgeving.
Bekendste inwoners van Woudri
chem in het verleden zijn wel ge
weest de graaf Van Hoorne (die
samen met de graai Van Egmond
tegen de Spanjaarden gevochten
Toevluchtsoord
voor Jacoba
van Beieren
heeft) en Jacoba van Beieren met
haar diverse echtgenoten, vier stuks.
Voor Jacoba van Beieren was Wou
drichem eigenlijk de plaats, waar ze
vaak terugkwam, wanneer er weer
een huwelijk was misgelopen of een
strijd was verloren. Zij trok zich er
terug om een beetje op adem te
komen. Haar woonhuis, prachtig ge
restaureerd staat er nog in de
Hoogestraat. Woudrichem was in die
tijd het eigendom van Jacoba van
Beieren. Later verkocht zij haar be
zittingen in deze streek (Woudri
chem en het land van Altena) voor
90.000 gulden aan de staten van
Holland.
Hoofdbron van bestaan in het
plaatsje is altijd de visvangst ge
weest. Hiervoor lag het immers ide
aal: zowel aan de Waal als aan de
Maas. (De dichtregel van Tollens
over het slot Loevestein: 'Waar
Maas en Waal tezamen vloeit en
Gorkum rijst van ver" is net zo goed
van toepassing op Woudrichem, dat
eigenlijk vlak naast Loeivestein ligt).
Omstreeks 1900 kende Woudrichem
nog zo'n vijfhonderd beroepsvissers,
die voornamelijk in de Waal op
zalm (vandaar de zalmen in het
stadswapen), elft en steur visten. Na
1930 is vooral de Waal enorm ver
vuild (het werd mui of meer, net
zoals de Rijn, het hoofdriool van
Europa), waardoor de vissers langza
merhand allemaal wegtrokken uit
Woudrichem. Op het ogenblik zijn
er nog drie of vier beroepsvissers
over, maar die vissen niet meer in
de Waal, maar in o'e Biesbosch, in
de Amer en de Maas (boven de sluis
bij Andel). Zalm zit er al lang niet
meer in het water. Er wordt nu
voornamelijk op paling en aal ge
vist. Ook wordt er «'at witvis gevan
gen, die wordt gebruikt om elders
in het land uit te zetten voor de
sporthengelaans.
Door die teruggang in de visserij is
het plaatsje de laatste tientallen ja
ren leeggelopen. Het kader, de mid
denstanders en de jonge vakmensen
trokken weg. Het stadje sliep volle
dig in, verkrotte en verarmde. Monu
mentale panden raakten leeg en
kwamen in verval. Pas in de vijfti
ger, maar vooral in de zestiger jaren
is hier iets ten goede in veranderd.
Burgemeester Voster legt aan de
hand van een pyruinide, die de op
bouw van de bevolking in zijn stad
moet weergeven, uit, hoe het te
verklaren is, dat Woudrichem zo'n
lange tijd een d»d stadje is ge
weerd. Een normale plaats heeft een
bevolkingsopbouw, die bestaat uit
een onderlaag van 75 pet., een mid
denlaag van 20 pet. en een toplaag
van 5 pet. Woudrichem niet, daar
hadden we in 1963 een onderlaag
van 95 pet., een middenlaag van 2
pet. en een toplaag van 3 pet. En
juist dat ontbreken van die midden
laag is catastrofaal voor het bestaan
van een gemeente. In deze laag
zitten de mensen, die het vereni
gingsleven en het kerkelijk leven op
de been houden, die dingen organi
seren, acties op touw zetten enz. Op
het ogenblik is er gelukkig
weer wat verandering in die bevol
kingssamenstelling gekomen. Nu is
er een onderlaag van 85 pet, een
middenlaag van 12 pet en een top
laag van 3 pet Het gaat de goede
kant weer op', zegt hij.
Een belangrijk punt voor 'n plaats
is de in de buurt aanwezige werkge
legenheid. Woudrichem beschikt
eigenlijk maar over één bedrijf
(montagebouw), waai 140 mensen
werken. Verder wordt er veel gepen
deld naar Rotterdam (het Botlekge-
bied en de Europoort) en in Gor
kum, Werkendam en Gie6sen ge
werkt
'Vroeger daahten Wc allemaal, dat
elk plaatsje, ook al was het klein,
minstens een eigen industriegebied
moest hebben. Daar zijn we nu,
gelukkig zou ik zeggen, wat vanaf.
Hier concentreren we de werkgele
genheid op streekniveau in Werken
dam en Giessen. Dat is voor de
mensen heel best te bereizen. Wij in
Woudrichem zoeken het nu vooral
in de recreatiemogelijkheden van
onze plaats,. We hebben hier een
aardige jachthaven, waar heel wat
schepen kunnen liggen. Verder ko
men hier natuurlijk ook nogal wat
toeristen om het plaatsje te bezichti
gen en het slot Loevestein te bezoe
ken. Het is altijd leuk om hier
mensen te krijgen, maar laatst, na
de VARA-serie over Waaldrecht, die
in Gorkum en omstreken was opge
nomen, kregen we hier erg veel
bezoekers. Dan merk je toch dat ons
stadje met z*n smalle straatjes daar
eigenlijk niet op berekend is. Echt
massatoerisme zouden we hier niet
kunnen hebben', vertelt burgemees
ter Voster, jarenlang de enige PvdA-
burgemeester in Noord-Brabant.
Als PvdA-er is hij toch burgemees
ter geworden van de nieuwe grote
gemeente Woudrichem, waar ook
een puur calvinistisch plaatsje als
Andel onder hoort Deze plaatsjes
hadden vroeger een AR-burgemees-
ter. 'Het gaat uitstekend hoor, maar
ze hebben natuurlijk ook wel een
kerkelijke PvdA-gekozen: ik ben
zelf hervormd. Anders zou je te ver
van de mensen af staan. In die
nieuwe gemeente Woudrichem was
eigenlijk alleen net oude Woudri
chem, waarvan ik dus burgemeester
was, een 'rood' plaatsje. De rest was
en is allemaal confessioneel. Er is
hier een assortiment aan kerken en
politiek, waar je van schrikt. Hier
geen polarisatie, maar juist een toe
neming van het aartal partijen in
de raad. Op het ogenblik zitten er
vier partijen in de raad, straks in
september maar liefst zes: zes CHU-
'ers, drie AR, drie PvdA, 1 WD
(voor het eerst), 1 SGP (voor het
eerst) en 1 Gemeentebelangen. Er
zijn hier dertien kerken; ik heb ze
allemaal een keer bezocht En ver
der zijn er dan nog zo'n tien of
twaalf evangelisatiegroepen, die in
kantoren of schuurtjes vergaderen,
omdat de bestaande richtingen niet
streng of goed genoeg zijn. Ja, al
met al, wel een gekke, maar voor
mij ook erg aantrekkelijke plaats',
zegt burgemeester Voster. die na
afloop van het gesprek samen met
zijn vrouw een nieuwe winkel moet
gaan openen. 'Ja, dat soort dingen
moet je hier nog doen als burge
meester. Wat wil je; gratis reclame
voor de zaak. Het kost alleen maar
een bloemetje voor de burgemees
tersvrouw. Nou ja, het hoort er bij,
zullen we maar denken'.
Vissers trokken
weg vanwege
vervuild water
In 1958 kwam de restauratie van
en In den gulden Engel, gereed
twee van de mooiste gevels van de huizen In den Salamander
(foto: mevrouw van der Geld-Koster te Arnhem).
