Isabelita stapt in luchtledig
ippassen met overhaaste oplossingen in Sahel
Argentinië in het ongewisse
Wonderlijke aanpassing
van planten en dieren
'God had opnieuw gemeenschaptot
'er sprake is van woestijnvorming'
IW/K"WARTET Z ATERDAG 13 JULI 1974
BUITENLAND T11/K15
14.
door dr. H. Breman
IROOGTE NIET DE GROOTSTE BOOSDOENER
'jdschrift- en kranteartikelen wordt de laatste jaren veelvuldig
ling gemaak van verdere woenstijnvorming in de Sahel, onder
pen als 'De Sahara rukt naar het zuiden op'. Foto's van kale
klakten dienen als bewijs. Verbetering van de watervoorzie-
via het slaan van putten als eerste stap, zou de milieuverslech-
igtot staan kunnen brengen-
u, is een gevaarlijke vereenvoudiging van de situatiedie de
ten behoeve van strukturele verbeteringen in de weg staat-
•r' en werkelijke uitbreiding van de
ra in zuidelijke richting te con-
s- ren, is trouwens meer nodig dan
éénmalig bliksembezoek aan de
Tientallen jaren durende waar-
ngen van de begrneiingsdichtheid
e samenstelling naar soorten, zou-
in de overgangszone tussen woes-
en savanne informatie kunnen
ihaffen over een eventuele perma-
__te verschuiving van de, met droge
atte jaren heen en weer gaande,
- ra-'grens".
I ilijke waarnemingen zijn er niet.
- belangstelling voor de Sahel is
I zeer recente datum. Alleen in
I d-Senegal zijn de laatste jaren
- opnamen van cie vegetatie ge-
3^41 Inderdaad werd de achteruit-
van een aantal plantesoorten
- esteld, speciaal van enige bomen
2i leesters die afhankelijk zijn van
- niveau van het grondwater.
- e Sahel-zone van Mali valt hetzelf-
I waar te nemen, speciaal voor de
-ük. Deze boom groeit hier aan de
delijke grens van zijn versprei-
-pgebied. Uit hat afsterven mag
36 ook niet direct worden afge-
- dat de Sahara zuidwaarts trekt.
in het verleden 'zijn er droogtepe-
- en geweest, waarbij afsterving zal
ien plaatsgevonden. Maar in natte-
-jaren werd de streek weer vanuit
35 zuiden gekoloniseerd.
7! een werkelijke verslechtering van
situatie zal slechts sprake zijn
88 neor het peil van het bodemwater
nitief lager blijft, door een blij-
iide klimaatsverandering of door
verhoogd watergebruik via door
nens geslagen putren. In verband
mee valt de stelling te verdedigen
er gelukkig in de Sahel zo
Hnig water is.
waterpunt heeft de laatste tiental
jaren, door verbeterde diergenees-
idige zorg, een dusdanige toename
de veestapel te zien gekregen, dat
sprake is van "werbeweiding. En
is de tweede en grootste bedrei-
voor de beschreven, aan de
)SEfcgte aangepaste levensgemeen-
appen, waarin de mens en zijn vee
wezen levensvreemde elementen
Buiten bereik
Voor ieder zal duidelijk zijn dat soor
ten tot uitroeiing zijn gedoemd wan
neer ze jaar op jaar worden verorberd
zonder dat ze de kans hebben gehad,
voldoende zaad te vormen. Komt daar
bij nog het dalende grondwaterpeil
rond de putten, dan levert dat de kale
zandvlakten van de alarmerende
foto's op. Wat die foto's niet vertellen
is. dat buiten het bereik van het
vraatzuchtige vee, tien tot vijftien
kilometer van de Dut. de Sahel nog
een weelderige begroeiing kent. Van
daar uit worden, elk jaar weer, ook
die kale vlaktes op natuurlijke wijze
ingezaaid. Tenzij ze ie groot worden.
Wat die foto's ook zelden vertellen is
dat, zelfs tijdens de droogte van de
laatste jaren, de Sahel in de regentijd
één groene vlakte is. met een over
maat aan voedsel. In een land als
Mali was er zelfs in het extreem
droge 1973 in de zone direct ten
zuiden van de Sahara voldoende voed
sel om zeven miljoen stuks vee een
jaar in leven te houden. Door een
tekort aan oppervlaktewater kan deze
zone echter maar gedurende een korte
periode worden beweid, waardoor veel
begroeiing onaangeroerd blijft en elk
jaar opnieuw produktief kan worden.
Zuidwaarts
Door gebrek aan drinkwater gedwon
gen, trekken de herders met hun vee
na de regens steeds verder zuidwaarts.
Tot ze gedwongen worden, halt te
houden, waar ze het gebied van de
gevreesde tsé-tsé naderen, de vlieg die
de dodelijke slaapziekte overbrengt.
In de noordelijke savanne en in de
Sahel vindt de vlieg geen geschikt
leefmilieu, door tekort aan water.
Zo is gebrek aan water een vloek èn
een zegen voor de Sahellanden. Want
het is nu juist het goeddeels ontbre
ken van vee in de regenrijke kustlan
den, vanwege de tsé-tsé, dat de vee-
HaSsla
De schrijver maakte deze foto op nog geen twintig kilometer afstand van een 'waterpunt' ten be
hoeve van het vee niet co ver bezuiden de Sahararand. Rondom de drinkplaats was de aarde 'woest
en ledig', maar hier, waar het vee niet kon komen door gebrek aan drinkwater, trof hij een voor de
Sahel iveelderige begroeiing.
Dr. II. Breman is als assistent-deskundige, in dienst van de
UNESCO, verbonden aan het Centre Pédagogique Supérieur
in Bamako in Mali. Dat is een post-universitaire opleiding voor
afgestudeerde leraren, die ook twee jaar zelfstandig onderzoek
vereist in onderiverpen welk van direct praktisch nut zijn.
Zijn artikel is grotendeels gebaseerd op onderzoek dat hij zelf
reeds deed of coördineerde in Mali. Hij heeft inmiddels uit
de fondsen van de landelijke Sahel-actie een garantstelling ont
vangen voor het bedrag dat nodig is om enige van zijn studen
ten in dit spoor verder te laten gaan. Het onderzoek betreft
met name de vispopulatie in de Niger en de mate van over-
beweiding in het land.
Het belangrijke structurele karakter van dit onderzoek
waar voorlopig geen andere financiering voor kon ivorden ge'
vonden sluit geheel aan bij het doel van de Sahel-actie. Die
beoogt namelijk niet slechts noodhulp maar ook een paar
goede aanzetten voor verbeteringen op lange termijn.
Wij herinneren graag nog even aan het gironummer: 100 200,
ten name van S.O.S. Sahel. Den Haag-
kudden (onder invloed van dierge
neeskundige zorg) zonder dat de
slacht evenredig aan de groei toe
neemt
Noordoost
Zelfs in jaren met normale regenval
was er al sprake van overbeweiding
in het veeteeltdistrict bij uitnemend
heid van Mali. het noordoosten. In
normale jaren was er hier plaats voor
2,8 miljoen stuks vee. In 1972-'73
waren, bij verantwoord gebruik, de
voedselvoorraden slechts toereikend
voor 0,7 miljoen stuks. Vóór de cata
strofale sterfte bedroeg de werkelijke
belasting 3,7 miljoen stuks.
Het zal duidelijk zijn dat herstel van
de veestapel en het slaan van putten
wel de laatste maatregelen zijn die
men hier moet nemen Want niet een
tekort aan water is de beperkende
factor in het noord-oosten, maar een
tekort aan voer. Helaas is men hier
nog weinig van doordrongen. Als een
roepende in de woestijn noemt een
deskundige van de Voedsel- en land
bouworganisatie van de VN, de gebo
den internationale hulp 'het laatste
stadium in de aantasting van de Sa
hel'.
'Maar God had opnieuw ge
meenschap met zijn vrouw
de door hem uit leem gescha
pen aarde) en deze maal
stond niets de vereniging in
de weg. Het water, goddelijk
zaad, drong dus door in het
binnenste der aarde, en ver
leekte een tweeling'.
Dit citaat uit de wereldbeschou
wing der Dogons, zoals die werd
opgetekend door M. Griaule uit de
mond van de oude Ogotemméli,
verwoordt goed de levenswijsheid
van volken in hete, droge gebie
den: Water is de impuls van alle
leven. Die wijsheid is ook opgeno
men in de visie van de moderne
bioloog op die gebieden.
Wanneer hij ecologische modellen
opstelt, die beschrijven hoe plan
ten en dieren daar in levensge
meenschappen functioneren, speelt
het water daarin een overheersen
de rol. Water is de beperkende
factor voor de groei van dier en
plant. Het reguleert bijvoorbeeld
de opbouwprocessen in planten via
de openingstoestand van de huid-
mondjes op de bladeren. Door die
huidmondjes komt lucht met het
voor de opbouw noodzakelijke
kooldioxide binnen.
In gebieden als de Sahel, eist die
afhankelijkheid van water een ster
ke aanpassing van planten en die
ren. Want de god der Dogons be
mint er zijn geliefde met onvoor
stelbare tussenpozen en onvoor
spelbare heftigheid.
De aanpassing Is vooral bereikt
door het aannemen van wat men
een 'puls-reserve' levenswijze
noemt. Tijdens periodes van droog
te bevindt zich dan bovengronds
maar weinig levend materiaal, en
er is weinig activiteit. Veel plan
ten zijn slechts aanwezig in de
vorm van bollen, knollen of zaden;
veel dieren in de vorm van eieren.
Door een regenbui die een bepaal
de sterkte te boven gaat, wordt dit
alles zeer snel geactiveerd tot le
vensvormen met een zeer kort en
intensief bestaan. In minder dan
geen tijd is er weer voor nieuwe
reserves in de vorm van zaden en
eieren gezorgd. En de weerstand
van die reserves is enorm.
Niet alle diersoorten hebben de
mogelijkheid om de droge tijd in
de vorm van eieren door te ko
men. Maar dieren als bijvoorbeeld
schildpadden, kunnen oneindig
lang op hun reserves teren door
zich terug te trekken in een staat
van komplete lethargie ingegraven
om de transpiratie tot een mini
mum te beperken.
Anderen maken een zeer efficiënt
gebruik van de plantaardige reser
ves, terwijl ze er een buitenge
woon economische waterhuishou
ding op na houden. De eland
antiloop trekt weken door droge
savanna's zonder dat er oppervlak
tewater voorhanden is. Aktivitei-
ten worden zoveel mogelijk be
perkt tot de nacht, de dag wordt
in de schaduw doorgebracht. Van
planten worden die delen gegeten
waar nog het meeste water in zit.
Zo mogelijk wordt gegraasd waar
zich 's ochtends dauw heeft ge
vormd. Sterker aangepast nog zijn
de adax en de oryx, die een verge
lijkbare leefwijze volhouden in de
zuidelijke Sahara.
Op deze manier huisvesten droge
gebieden toch zeer stabiele levens
gemeenschappen. die eigenlijk
maar op twee manieren bedreigd
kunnen worden. De reserves kun
nen door immens lange perioden
met onvoldoende regen worden
uitgeput, of de reservevorming kan
door onnatuurlijke factoren wor
den geblokkeerd. Hierdoor kan op
den duur een dusdanige achteruit
gang worden veroorzaakt, dat er
sprake is van woestijnvorming.
Sahel-zone
houderij in de Sahel tot een lucratieve
zaak maakt. De suggesties om de be
woners van de Sahel maar zuidwaarts
te laten emigreren, zijn alleen hierom
reeds, zacht gezegd simpel.
Het is meer naar het zuiden, tegen
het verspreidingsgebied van de tsé-tsé
aan, waar grote concentraties van vee
een ware bedreiging vermen voor het
milieu in de lange droge tijd. Hier is
beslist geen sprake meer van een
ecologisch verantwoord gebruik van
de natuurlijke hulpbronnen (alleen
gebruik van de rente, géén aantasting
van het kapitaal).
Hier, op honderden kilometers van de
Sahara, ziet men maandenlang brood
mager vee de naakte savannegrond
afzoeken naar voedsel dat al lang is
opgegeten. Hier stierven, alleen al in
Mali, ongeveer twee miljoen stuks vee
in 1973.
De extreme droogte biacht een struc
turele fout van de veehouderij in de
Sahel aan het licht: de weidegronden
waarheen men in de droge tijd uit
wijkt worden aan een te hoge druk
blootgesteld. Dat komt enerzijds door
toenemende landbouwactiviteiten, an
derzijds door het snel groeien van de
Noordwest
In het noordwesten van Mali daaren
tegen is niet voedsel maar drinkwater
de beperkende factor voor de veeteelt
In het afgelopen jaar werd maar een
derde van de capaciteit der weiden
gebruikt Toch zal men ook hier de
uiterste voorzichtigheid in acht moe
ten nemen bij het verbeteren van de
watervoorziening, wil de situatie niet
evenzeer uit de hand lopen. Want
zonder beperkende controle betekent
meer water meer vee.
Het is goed om hierbij te bedenken
dat zelfs de meest ontwikkelde landen
wetenschappelijke adviezen met de
voeten treden als het gaat om de
exploitatie van natuurlijke hulpbron
nen waarvan geen duidelijke eigenaar
is aan te wijzen. Overbevissing van de
Noordzee en de bedreigde positie van
de walvis zijn sprekende voorbeelden.
Dit betékent niet dat de zaak er voor
de Sahel hopeloos uitziet. Zelfs op de
huidige sterkte zou de veestapel van
groot economisch belang kunnen wor
den, wanneer de exploitatie verstandi
ger wordt aangepast. Verkoop van
jonge volgroeide dieren, in plaats van
oude die jarenlang onproduktief hun
voedsel consumeren, zou een belang
rijke verbetering zijn.
Naar draagkracht
In Mali is men zich hiervan op rege
ringsniveau terdege bewust. Via voor
lichting en door de nood gedwongen
zal de situatie zeker ten goede kun
nen veranderen. Maar verstandige ex
ploitatie van de Sahel is pas mogelijk
na grondige studie van de draag
kracht der natuurlijke weidegronden.
Momenteel is slechts vijftien procent
van Mali, een land 35 maal zo groot
als Nederland, op dit punt bekeken.
Bij het onderzoek is het wenselijk,
ook aandacht te besteden aan de
draagkracht van savanne en Sahel
voor wilde hoefdieren. Er bestaan
verscheidene aanwijzingen dat deze,
door hun natuurlijke aanpassing aan
het milieu, produktiever zijn dan het
geïntroduceerde vee. Bovendien be
rokkenen zij minder schade aan de
vegetatie, en bestaat er onvatbaarheid
voor slaapziekte en dergelijke.
Doeltreffende hulp aan de Sahel is
mogelijk. Maar dat moet ecologisch
verantwoorde steun zijn. Kortzichtig
putten 6laan kan slechts kortstondige
schijnsuccessen opleveren.
Honderdduizenden mensen trokken vorige week langs de baar van de overleden Argentijnse
president Juan Peron. Vrouwen met kinderen op de arm, zieken in rolstoelen, bejaarden, jonge
ren in spijkerbroeken en nylonjacks of met opgerolde overliemdsmouwen, maar ook dames met
een bontstola of lieren in zwart. Zeven schijnbaar eindeloze rijen stonden in de vaak stromende
regen 'zelfs de hqmel huilde' urenlang te wachten voor de Blauwe Zaal van het Congres,
waar Peron lag opgebaard.
15J
7.
lOfl»
Uit alle delen van het land wareri
de Argentijnen gekomen: allereerst
uit Buenos Aires, maar ook van het
platteland, van de pampa, uit de
verre provinciehoofdstad Cordoba.
Het Argentijnse volk nam eensge
zind afscheid van El Lider, zijn
grote voorman van de laatste dertig
jaar, die het bijna voortdurend is
gelukt de politieke en ideologische
kloven in zijn land te overbruggen.
door
Nico Kussendrager
Terwijl Juan Peron zelf een vat vol
tegenstrijdigheden was: als bewon
deraar van Franco en Mussolini
werd hij teruggeroepen door de
links Peronistische jeugd na een
ballingschap in Spanje, als toegewijd
katholiek werd hij door de kerk
verstoten, als held van de armen
omgaf hij zich met grote luxe en als
dictator werd hij vertegenwoordiger
van de vrijheid.
Oorzaak van dit succes was vooral
het verdeel-en-heersspel, waar Peron
een meester in was, de rekbaarheid
van het Peronisme die hem vele
mogelijkheden bood en het feit dat
hij na de Tweede Wereldoorlog de
Argentijnse arbeiders en boeren
ten koste van een grote deviezenre
serve heeft opgetild uit kommer en
kwel, wat hen nog immer heugt.
Vooral zijn vrouw Evita was de
heldin van de Argentijnse armen,
van de 'descamisados', de hemdlo-
zen. De legendarische Evita overleed
op tragische wijze aan kanker en
Perons nieuwe echtgenote wachtte de
ondankbare taak de herinnering en
de leegte die waren ontstaan op te
vullen. De naam van de voormalige
danseres Maria Estela werd veran
derd in Isabel en later in Isabelita,
de toevoeging van een laatste letter
greep die de overeenkomst met Evi
ta moest vergroten. Met Isabelita
aan zijn zijde bestierde Peron na
zijn terugkeer vorig jaar uit de bal
lingschap tot aan zijn dood opnieuw
Argentinië.
Evita Peron opvolgen was voor Isa
belita verre van gemakkelijk, zo niet
onmogelijk.
Meer dan eens stond El Lider bij
zijn toespraken temidden van twee
vrouwen, de levensgrote afbeelding
van Evita aan de ene kant, Isabelita
in zijn schaduw aan de andere. Vaak
klonk bij die gelegenheden ook de
kreet 'Evita, Evita' op alsof Isabelita
geen zelfstandig persoon was. Zij
viel ook nauwelijks op naast dc
kracht, de persoonlijkheid, de uit
straling van Peron 'de gaucho'
zelf, met haar reserve, haar imago
van verstandige jonge vrouw, aardig
maar zonder glans.
Eerste daad
Deze vrouw staat na het verscheiden
van Peron aan de top van het twee
de land van Latijns Amerika en
niemand kent haar politieke denk
beelden. haar bedoelingen. Men
weet alleen dat zij zich inmiddels
verrassend heeft ontdaan van Lopez
Rega de van lijfwacht tot persoonlijk
secretaris opgewerkte medewerker
van Peron. Hij is de hogepriester der
rechtse Peronisten en tevens minis
ter voor sociale actie hetgeen hij
overigens is gebleven. Lopez Rega
verscheen na het overlijden van Pe
ron ook op het scherm om de treu
rende natie te troosten, maar aller
eerst om diens dood na de me
dedeling van Isabelita Peron! te
'bevestigen'.
Lopez Rega is nu de kans ontnomen
om als de mariionettenspeler achter
de schermer, aan de 'touwtjes van
Isabelita' te trekken, hetgeen de pro
blemen in Argentinië zeker verer
gerd zou hebben De verrechtsing
van het Peronisme joeg de links
radicalen de afgelopen maanden al
herhaaldelijk in de gordijnen maar
Peron slaagde er voortdurend in de
rimpels glad te strijken. Hij had
alleen zeer goed in de gaten dat
de militairen hem in feite naar
Argentinië hadden teruggehaald, zo
dat aan de linkse Peronisten amper
kon worden toegegeven Vandaan zijn
ruk naar rechts en de meningsver
schillen met de Peronistische jeugd.
Hij noemde de jongeren 'marxisti
sche infiltrators' en 'kwajongens',
maar links weigerde in te gaan op
de uitdaging om met de beweging te
breken
De linkse Peronisten hadden Isabeli
ta aanvankelijk koel, bijna vijandig
ontvangen. Volgens hun leider Mario
Eduardo Dirmemsh was Peron de
enige persoon in het land die in
staat was om de nationale eenheid
te bewaren Hervatting van de on
dergrondse guerrilla-activiteiten om
tot een Argentijns socialisme te ko
men sloot hij niet uit. 'De strijd
voor de nationale en sociale bevrij
ding zal weer worden opgenomen
als de plannen van de regering (die
van Peron; red.) niet worden uitge
voerd', zo dreigden de Motoneros, de
gewapende vleugel van het links-
Peronisme in een advertentie in
Cronica. Wat het vertrek van 'Ras-
poetin' Lopez Rega aan die houding
veranderd heeft is nog onduidelijk.
Uitwegen
Als de problemen Isabelita boven
het hoofd groeien, kan zij altijd nog
haar toevlucht zoeken tot nieuwe
verkiezingen. Zelfs duiken de eerste
namen van kandidaten al op: Hector
Campora de vwig jaar met de leus:
Campora president, Peron aan de
macht tot hoogste leider gekozen
tandarts. Na de terugkeer van Peron
werd deze zetbaas met linkse voor
keur en sympathie voor de jongeren
als ambassadeur naar Mexico afge
voerd, maar op zijn sterfbed riep
Peron hem terug.
Zou Campora de eventuele presi
dentskandidaat van links kunnen
zijn, rechts schuift Ricardo Balbin
naar voren. Geen Peronist, lange
jaren zelfs een tegenstander van El
Lider. Een concordaat tussen zijn
Radicale Partij en de Peronistische
Beweging is nu niet uitgesloten, en
Balbin heeft ook al meermalen sub
tiel deze mogelijkheid aangeduid.
En als het land helemaal in een
impasse mocht raken, bestaat er nog
altijd de mogelijkheid waar de Ar
gentijnen slechts met de grootste
huiver van spreken: een nieuwe
greep naar de macht van het leger.
De strijdkrachten zijn echter even
verdeeld als de Peronisten zelf. Men
vindt er aanhangers van het links-
radicale bewind in Peru, maar ook
sympathisanten van de conservatief-
rechtse leiders in het buurland Bra
zilië. Zo lang de Peronisten hun
geschillen niet met geweld gaan
uitknokken, zullen de militairen wel
in hun kazernes blijven, maar zodra
de huidige politieke maar ook
economische impasse uitloopt op
strijd zullen ook de militairen hun
kogeltje mee willen schieten.
Eén conclusie valt bij alle onzeker
heden over de nabije toekomst van
Argentinië met grote zekerheid te
trekken: bij het afscheid van Peron
waarover in het begin werd gespro
ken gaven de Argentijnen voorlopig
voor het laatst blijk van eensgezind
heid.
kW*
Isabelita Peron uit het schemerlicht van een Panamese
nachtclub naar de top van de natie en niet eens bedrem
meld. -
