IS OS. H. A. VISSER VEEL VERANDERD?
OUDERDOM
EN DOOD
ikmifU
Vandaag r
door A. J. Klei
Beroepingswei
Jr
Nieuwe boekek
TROUW/K.WAiRTiBT ZATEK14AG 27 At-KIL 1974
KERKV
Door de telefoon hoorde ik ds.
H. A. Visser zachtjes de eerste
woorden zingen van een oud
zondagsschoolversjetoen hij in
zijn agenda nakeek wanneer toe
even zouden kunnen praten naar
aanleiding van zijn zilveren ju
bileum als predikant van de
Amsterdamse Westerkerk: 'O,
wanneer o, wanneer
'Ik dacht dat u niks van zulke
versjes moest hebben'zei ik aan
de andere kant van de lijn.
Ds. Visser: 'O nee, ze zijn ver
schrikkelijk!'
Maar als ziekendominee van de
NCRV laat u toch wel eens een
lied uit die hoek draaien
Ds. Visser: 'Ja, maar je moet de
mensen ook eens willen aanspre
ken op hun eigen geloofsbele
ving, zeker als ze ziek zijn'.
We spraken af dat we er in de domi
neeskamer van de Westerkerk ver
der op door zouden gaan. Intussen
heb ik een mooi gespreksthema: is ds.
H. A. Visser veel veranderd? Is ds.
Visser, die in de jaren na de oorlog
het land doortrok om kerkelijke van
zelfsprekendheden en christendom me-
lijkheden omver te smijten, dezelfde
als ds. Visser, die voor de NCRV-mi-
crofoon best eens op dierbare toon
een versje, gevuld met hemelverlan-
gen, wil aanreiken?
Ds. Visser (geboren in 1911, in 1937
predikant te Angerlo, in 1940 te Aaal-
te, in 1944 te Am sterdam-Watergraafs-
meer en sinds 8 mei 1949 de onbe
twiste pastor van de Amsterdamse
Westerkerk) hoorde tot de zeven or
thodoxe dominees in Amsterdam die
kort na de bevrijding lid werden van
de SDAP en van deze stap getuigenis
aflegden in een verklaring met de
fraaie dubbelzinnige titel: 'Wat bezielt
ze?'
DOORBRAAK-MANNETJE
Ik kwam ds. Visser voor het eerst te
gen als voorganger in drukbezochte
jeugddiensten in de Willem de Zwij-
gerkerk in Amsterdam-Zuid. 'Pas
maar op, een echt doorbraak-manne-
tje!' waarschuwden bezorgde kennissen
mij, maar ze wisten niet dat Piet van
Egmond met zijn romantisch orgel
spel balsem goot in de wonden, die
ds. Visser met zijn stichtelijke
zweepslagen veroorzaakt. Bovendien
verkeerde je er in respectabel gezel
schap en ik herinner me nog'de keer
dat een meneer achter me opgewon
den in het oor siste: 'Kijk eens wie
daar zit, twee banken voor u.... iets
naar rechts.... de oude koningin'.
Uit die periode, het zal in '48 geweest
zijn, dateert ook mijn eerste contact
met ds. Visser. Hij had in een preek
gezegd dat het gebed vooral misbruikt
werd op de christelijke scholen, en
dat vond ik een flauwe rotopmerking,
hij had dan net zo goed of nog beter
kunnen beweren dat het gebed vooral
misbruikt wordt in catechisatielokalen!
Ik sprak hem erover aan en hij gaf
me grif gelijk, hij was niet tegen
christelijk onderwijs, was zelfs voor
zitter van een paar bijzondere scho
len, en had inderdaad beter naar zich
zelf, dus naar het catechisatielokaal,
kunnen wijzen.
FAAM
Intussen breidde de faam van ds.
Henny Visser (ds. H. A Visser hoort
tot die predikanten, die met de
vóórnaam er bij worden aangeduid)
zich uit over het hele land, dank zij
de radiokerkdiensten onder het motto:
(ADVERTENTIE)
Niet zwart-wif,
toch op de man af
Gereformeerd maandblad voor evan
gelie en cultuur
uitgave van
Stichting Confessioneel Gereformeerd
Beraad
i het aprilnummer was:
Herleving
voor mei Is dit:
De Christelijke Pers
Augustus: Jeugdnummer
Catechese - Godsdienstonderwijs
September: Maatschappijkritiek
October: Hoe functioneert de Bijbel
onder ons
November: Evangelisatie
Dit maandblad beoogt achtergrond
informatie te geven t.a.v. eigen,
tljdse vragen,
unt U opgevc
a. c. Ledegang
v. Galenstraat 60
Zandvoort
Tel. 02507-3531
De prijs ls 18,— per ]aar
Vraagt gratis proefnummer aan!
EEN STERK GELOOF
Ds. H. A. Visser. Op de achtergrond de kosterij van de Westerkerk in Amsterdam.
'De jonge kerk hoort het oude
Woord'. Geen probleem werd uit de
weg gegaan en dr. Buskes dichtte:
'Geen huwelijksnood geneest gewis-
maakt Dit bepaalt me er bij dat ik nee van de Amsterdamse Westerkerk
probeer een ordentelijk jubileumstuk geworden, in en buiten de stad. Hij
te schrijven. Welnu, na die radiopre- heeft die kerk weer een plaats gege-
kerij is ds. Visser vóór alles de domi- ven in de samenleving en dat kon hij
vanwege zijn heilig geloof aan de
kerk en_ aan wat de kerk te vertellen
heeft En vanwege zijn vlijt en om
dat het méér dan een aardigheid is.
Daar kwam wat romantiek bij. 'De
mooiste kerk van heel de wereld' zei
en schreef ds. Visser van de Wester
kerk. Nou ja. Een collega van hem
spotte eens: 'Voor Henny Visser is
het rijk Gods gekomen als de Wester
kerk vol zit*. Maar ds. Visser heeft in
en buiten Amsterdam gesjouwd voor
zijn kerk en er tara-tam voor gemaakt
en waar bij anderen na een poos de
aardigheid af zou zijn, gaat het bij
hem door. omdat het méér dan een
aardigheid ds. De Bach-kantatedien-
sten zijn blijvertjes, om maar iets te
noemen, en ze zijn geen louter her
vormde en rjog minder een louter
Amsterdamse aangelegenheid, Wat dit
laatste aangaat, de voorwoorden van
ds. Visser tot zijn preekbundels zou
den in een kerkelijke VW-gids niet
misstaan. Ds. Visser kwam ook te
recht in 'Opnieuw in de houten broek'
en de door Herman Felderhof be
schreven 'markante kop met fraai gol
vend haar' kon de lezer waarnemen
op een rembrandtieke foto.
Allerlei wind van leer liet ds. Visser
op 'zijn' kansel toe. Barthold van Gin-
kel preekte in de Westerkerk ook na
dat ds. Visser hem fel aangevallen
had vanwege de Twistgesprekken met
God'. Dorothee Sölle werd naar Am
sterdam gehaald, naar de Westerkerk
en naar ds. Vissers pastorie. Waarom?
Om de Westerkerk in 't nieuws te ha
len? Dat ook, denk ik, overal komt
nog vlees en wereld bij (om het met
gezang E van de bundel van 1938 te
zeggen). Maar vooral omdat ds. Visser
er een open oog voor heeft dat de
kerkelijke rechtzinnigheid niet het al-
léénrecht heeft om vragen aan te snij
den. Zie wat hij schrijft in zijn inlei
ding tot zijn boekje 'Confrontaitie tot
een confrontatie' uit 1965: 'Terwijl we
ons nog wel eens afvragen of de kerk
en haar boodschap in onze dagen niet
hun tijd hebben gehad, blijkt uit de
literatuur, dat de moderne mens in
een verbeten ernst worstelt met aller
lei zaken die ook - als het goed is - in
dé kerkelijke prediking aan de orde
gesteld worden'.
EIGEN KERK
Ds. Visser gaat volstrekt zijn eigen
'gang. Terwijl synodes nog debatteren
over intercommunie terwijl grondige
rapporten over kindercommunie in
voorbereiding zijn, nodigt ds. Visser
in de Westerkerk oud en jong, protes
tant en katholiek aan het avondmaal.
Een ouderling uit zijn omgeving
klaagde eens: 'Hij overlegt zo weinig',
maar ik antwoordde: Je moet maar zo
denken, dat, als ds. Visser iemand uit
een rijtje was geweest die nooit bui
ten zijn kerkordelijk boekje zou gaan,
we in dat geval vandaag moesten roe
pen: 'De Westerkerk moet blijven',
omdat diit bouwwerk van Hendrik de
Keyser dan waarschijnlijk sinds jaar
en dag gesloten zou zijn, omdat je
voor zo'n handjevol mensen op zondag
ochtend de zaak toch niet draaiende
kon houden.
VERANDERD?
Tenslotte wil ik nog bescheiden cite
ren uit mijn gesprek met ds. Visser.
Is hij veel veranderd? Ik vroeg het
hem en hij zei:
'Ik heb hier m'n intreepreek van 8
mei 1949, het ging over Jozua en de
Enakskinderen en ik zei: Jozua draagt
alleen maar de boodschap der verzoe
ning door de Jordaan. Ik bedoelde, en
dat bedoel ik vandaag nog, dat je
geen mens hij de kerk haalt met be
legde broodjes of een mooi concert,
maar alleen met de boodschap van
Christus' dood en opstanding. Toen ik
kwam probeerden ze het met kerst
pakketten én ik zei eens op zo'n
kerstviering waarvoor ik uitgenodigd
was als stichtelijke spreker: wat zal ik
nu ontvangenIk wa6 nijdig, het
ging bovendien minder om de kerk
dan om de mensen in onze Jordaan
uit de buurt van ie CPN te hou
den. Tja, ik heb ontstellend gekke din
gen gezegd en misschien ook wel ge
daan en in zoverre ben. ik wel veran
derd dat ik nu minder scherp ben en
vlugger het goeie zie in wat niet pre
cies in mijn straatje - past. Maar ik
blijf er bij dat apostolaat dat de
dienst der verzoening, alleen mogelijk
ds vanuit de geméén te en dat je met
particuliere vroomheid niks opschiet.
Daarom, wie de pastorale zorg van de
gemeente verwaarloost, verwaarloost
in het verlengde daarvan het aposto
laat Ben ik veel veranderd? Nee, ik
ben nog even radicaal als vroeger en
niet voor de lol, maar omdat het
evangelie radicaal is. Het evangelie is
rood, daar is niks aan te doen'.
do
Opnieuw gaat Mozes op reis. Nq
zijn schoonvader Jethro naar Ea LE
Hij neemt zijn vrouw en zijn zoij
zonen, zet ze op een ezel en aanvj J
de tocht. Ook de 'staf Gods', die Kit
hem aan het einde van het !ang< zo
sprek in handen geduwd heeft, ni
hij op. Opnieuw verschijnt God Eo
Mozes moet voor Farao al de wjbinr
ren doen waartoe God hem macljftijk
geven heeft Egypte is. een landibou-
tovenaars. In hun eigen taal mtniet
ze benaderd worden. Maar Minii
moet er niet te gemakkelijk overinen
ken, God zal Farao's hart verhajWei
Farao zal onvermurwbaar zijn enie i
zal Mozes in de naam vf-n de Hefltig
gen Farao moeten Zeggen dat lie
zijn eertstgeboren zoon is en da(ieid
die terug wil hebben om Hem tejeri
oen. En staat de Farao hem nitftiet
dan zal zijn eerstgeboren zoon rovi
ven. Een verhaal dat ons niet «koj
kend is. maar toch altijd weer dat
een aantal vragen laat zitten. Mognog
toch od Gods weg, waarom dap je
verharding van Farao? Om daaradef
reageren met de dood van Faibou
eerstgeborene, als een teken van jvoo
macht? Het doet ons vreemd :(he
Maar ja, wat willen we, als God'ge
zo duidelijk met ons bemoeit, [»r
mensen, die al hard zijn en diibes
niet over denken om elkaar los tie
ten als dat verlies van inkomen Ute:
kent. Gods macht tegenover mej
macht. Hoe het ook zij, de vertjiai
belijdt hier zijn geloof in God die
het kwaad in zijn hand heeft God.,
om met Luther te spreken, o|*V
achter. Luther spreekt dan zelfs'
een mombakkes. God handelt it
geschiedenis, tot in zulke mense
al te menselijke aangelegenheden,
emigratie-vergunningen toe. He
een sterk geloof. Een geloof dat
gert te denken in het raam van
van krachten of van lot Een g
dat weigert God er buiten te 1
God heeft gekozen voor dit volk
wordt de trend van de geschied
Die keus is onherroepelijk. Die
gaat veel later de iver-jld en be
dan alle mensen die met Hem
willen gaan, die zijn verbond
woorden aanvaarden. Maar die he
dan ook zo'n God, bij wie niets
de vingers glipt. (Exodus 4, 20-23!
lijl
Deze tekening van Rembrandt
vinden bezoekers van de Wester
kerk vaak afgedrukt op de orde
van dienst.
ser/ dan in de preek van Henny Vis
ser'. De jeugd genoot, maar veel oude
ren deden dat niet 'Hij draaft mij te
veèl door', zeiden ze misprijzend van
de onvermoeibare predikheer.
Achteraf lijkt de opwinding, die deze
preken soms teweegbrachten, sterk
overdreven, (ds. Visser kreeg anonie
me briefkaarten, met in koeien van
letters 'jeugdverpester!' er op). Maar
we moeten niet vergeten dat heel wat
kerkmensen in ons land na '45 het
kefst de vooroorlogse draadjes weer
oppakten, want die waren zo ver
trouwd. Daar kwam ds. Visser tegen
op. Je mocht ïatsi de gebruiken in
'onze kring" hoe eerbiedwaardig mis
schien ook, tot uitgangspunt nemen,
je moest uitkijken naar wat de bijbel
zei. En steeds opnieuw krabde ds.
Visser in zijn preken alle aangekoekte
christelijke (of-niet-christelijke) ge
woonten weg, - en allicht dat hij
daarbij wel eens dóórschoot
PAASONTBIJT
Er komt bij dat ds. Visser een beetje
een dwarsligger is. Daarover gespro
ken (en nu sla ik een flink aantal ja
ren over), op de morgen van tweede
paasdag zat ds. Visser aan VARA's
paasontbijt en op een gegeven mo
ment gaf hij luidkeels uiting aan zijn
misnoegen over de film Jesus Christ
Superstar. Dat was zoetige verlakkerij
en zo. Maar, zo overdacht ik bij mijn
transistortje, als Iedereen die film nu
eens een ding van niks had gevonden
en als-t-ie commercioei een flop was
geworden, zou ds. Visser dan juist
niet ditzelfde product zo niet hemel
hoog dan toch enigszins geprezen heb
ben?
Ds. Visser schoot tijdens ditzelfde
paasontbijt ook nijdig uit zijn slof
vanwege eeai liedje van Jules de Cor-
te, waarin zeer voor 't graaien liggen
de grollen over de kerk werden ge-
door dr. C. Rijnsdorp
Ds. Tli. Delleman heeft een boek geschreven voor mensen op
leeftijd. Het heet: Hij laat niet varen de werken zijner handen
(uitg. Kok, Kampen en De Graafschap, Aalten, 231 blz., 19,90).
Aan dit troost- en gebedenboek hebben meegewerkt prof. dr.
H. Berkhof, ds. P. J. O. de Bruijne en prof. dr. A. G. Honig.
De titel doet al vermoeden wat bij
lezing blijkt uit te komen: hier
wordt de bejaarde toegesproken in
de hem vanouds vertrouwde, stichte
lijke taal en stijl. De oud geworden
mens hoort hier 'in zijn eigen
(kerk)taal' de grote werken Gods
verkondigen. Van Pinksteren uit ge
zien is dit gewettigd en pastoraal
juist. Drie elementen evenwel zor
gen ervoor dat dit werk niet als een
anachronisme aandoet. Dat is in de
eerste plaats de liturgische opzet.
Liturgisch
Het boek beweegt zich namelijk van
doopliturgie tot stervensliturgie De
auteur heeft altijd betreurd dat wij
geen huisliturgie kénnen, zoals de
Joden. Daarom probeert hij in deze
leemte te voorzien, door huiselijke
liturgieën te geven vcor bijzondere
gelegenheden en gedenkdagen. In de
hedendaagse jonge gezinnen zijn ge
regelde bijbellezing en tafelgebed al
danig in de knel gekomen, laat
staan dat huisliturgieën daar een
kans zouden maken. Daarvoor ont
breekt eenvoudig de rust en veelal
ook de nodige saamhorigheid. Het
zou evenwel onjuist zijn te beweren
dat de jeugd niets voor liturgie
voelt, integendeel, maar dan liefst
in ruimer verband dan de huiselijke
kring. Het siert de schrijver-samen
steller dat hij zich niet door defai
tisme laat leiden, al zal hij in de
eerste plaats aan de rustiger sfeer
rondom bejaarden en aan tehuizen
voor ouderen hebben gedacht.
Hedendaags
Het tweede element is het gebruik
maken van hedendaags Nederlands
in vertalingen en bewerkingen van
schriftgedeelten en door het citeren1
van eigentijdse liederen. Want de
oude mens leeft, al zou het zijn tegen
wil en dank, in een nieuwe tijd.
Een goede pastorale begeleiding
moet aan deze factor recht doen, wil
zij niet aan haar doel voorbijstreven
en de bejaarden aan het verleden in
het algemeen, en aan hun eigen ver
leden in het bijzonder vastnagelen.
Het derde positieve element is het
oecumenische. Joodse, lutherse,
roomse, oosters-orthodoxe en antieke
vroomheid leveren evenzeer hun bij
drage als de reformatorische. Ds. De
Bruijne heeft bijgedragen in ver
haalvorm geleverd. 'De bijdrage van
prof. Honig wil ons oog opnieuw
naar 'de einden der aarde' richten
om te inspireren tot het geloof voor
de komst van het Rijk. Prof. Berk
hof betrok ons in de oecumene met
haar teleurstellingen en vreugden',
(bl. 8).
'Wat zich als stichtelijk aan komt
melden, sticht ons maar zelden'
schreef indertijd De Genestet of
Beets. Dit. bezwaar voelt de recen
sent, die gedwongen is het hele
boek achter elkaar dcor te lezen.
Hij krijgt dan werkelijk te veel van
het goede tegelijk. Een soortgelijk
gevoel is ons bijgebleven uit de ar-
Wid voor de nieuwe psalmberijming
en meer nog uit het gezarjgenwerk.
Men zou op den duur allergisch
worden voor alle stichtelijkheid. Ds.
Delleman kent dit gevaar uit eigen
pastorale ervaring en raadt dan ook
de koper terecht aan zijn boek als
dagboek te gebruiken. Oudere men
sen, die geen grote lezers zijn, kun
nen zich aan bepaalde afzonderlijke
boeken hechten. Ik kan me voor
stellen dat dit met het werk van
Delleman c.s. het geval kan zijn.'
Het moet dan zijn vaste plaatsje
hebben, de bril er boven op, gemak
kelijk binnen bereik. De lectuur van
een bladzijde, een kort verhaal, ge
bed of lied kan dan voor een keer
voldoende wezen.
Dood voor ogen
Kaski/De Horstink kent het project
'eigentijdse vormen van kerk-zijn'.
In de serie Kerkopbouw vandaag en
morgen is als vierde bulletin een
boekje verschenen, getiteld Met de
dood voor ogen, documentatie van
getuigenissen. De prijs bedraagt
6,90 en het werkje is te bestellen
bij De Horstink: Kon. Wilhelmina-
laan 17 te Amersfoort. Ik citeer uit
de aankondiging: 'Het boekje is het
resultaat van een aantal gesprekken
met personen, die ieder op eigen
Deze tekening staat op een folder van het r.-k. vormingscentrum
Vinea Domini te Witmarsum, ivaar deze zomer een conferentie
ivordt gehouden over het oud-zijn onder de titel 'Meetellen of
uitgeteld?'
manier met de vraag van de dood in
aanraking komen: pastores, artsen,
deskundigen die veel over dit vraag
stuk hebben gepubliceerd, verpleeg
kundigen en iemand die dagenlang
op sterven heeft gelegen'. Het groot
ste gedeelte van het boekje berust
op ervaringsgegevens, die een ande
re kant van kerk-zijn naar voren
brengen dan die waarover dikwijls
geschreven en gesproken wordt. Het
zijn stemmen van mensen, die dur
ven blijven geloven ondanks alles,
die durven blijven hopen tegen de
klippen op en die op deze manier
wijze de kerk van vandaag en mor
gen opbouwen.
Religieus
Het was de samenstellers niet in de
eerste plaats om theoretische bespie
gelingen begonnen. Hun benadering
is niet koel-wetenschappelijk, socio
logisch of psychologisch. Zij hebben
gekozen 'voor een existentiële bena
dering. die voor een gejpvig mens
bijna synoniem is met religieuze be
nadering' (blz. 6). Wat zij weerge
ven zijn indrukken die werden opge
roepen door gesprekken met een
veertient-1 personen, die elk vanuit
een geheel eigen invalshoek met de
dood in aanraking zijn gekomen. De
op de band opgenomen gesprekken
zouden ongeveer 200 bladzijden
druks beslaan. Daarom is het aantal
letterlijke citaten beperkt. De in
houd van deze gesprekken evenwel
heeft dé gedachtengang van de pu
blicatie in kwestie voor een zeer
groot deel bepaald.
Een mooie vondst is dat aan elk van
de elf hoofdstukjes als motto in
opeenvolging een tekst uit het lij
densevangelie is meegegeven. De ti
tels zijn karakteristiek: 1. De levens
weg, 2 De poort van de dood in
zicht, 3. de tochtgenoten, 4 gesprek
ken op de laatste tocht, 5. De laatste
hindernissen, 6. Omkijken, 7. Spijs
voor de laatste tocht, 8. Het af
scheid, 9. De poort gaat dicht, 10.
De tochtgenoten moeten verder,
Slot: De Emmaüsgangers. Men ziet:
een voortreffelijke compositie, die
het overvloedige en uiteenlopende
materiaal overzichtelijk en boeiend
ordent. Een beknopt bibliografisch
overzicht van gemakkelijk te ver
krijgen publicaties in het Neder
lands besluit dit als oriëntering
waardevolle boekje met zijn stetrk oe
cumenische inslag.
NED. HERVORMDE KERK
Beroepen te Nieuwe-Tonge:
Post te Bergambacht; te Woubru|f
C. Batenburg te Vriezenveen.
Aangenomen naar Hellend
(toez.): L. Westland te Tietjerk;
Nieuw-Lekkeriand: A. Vlietstra
Doornspijk.
'01
Overleden te Kollum: W. Wil
(67). Stond te Lettelbert en Eni
til, Lollum c.a., Oudeschool c.a.'c'K
Gaast c.a. Emeritus in '72. ng'
GEREF. KERKEN
Beroepen voor Beverwijk-Heemsk^°°;
L. J. G. IJkel te Vrouwenpolder.
GEREF. GEMEENTEN
Bedankt voor Hardinxveld-Giesr
dam: J. van Haaren te Amersfoort!
BAPTISTEN GEMEENTEN
Aangenomen de benoeming tot les*
g.o. te Tiel: J. Euwema te Vroor
hoop. -
De kleine gids '74. De Vereniging
Raden van Arbeid. 70 blz. 0,75.
Voor de 33ste keer is 'De kleine j
voor de Nederlandse sociale verz
ring* verschenen. Deze uitgave
krijgbaar bij elke Raad van Arbeid
geeft praktische informatie over
sociale verzekeringen. Als toegift qlai
enkele hoofdstukjes opgenomen owii
de Algemene Bijstandswet, de Rijten
groepsregeling werkloze werknemt'S;
de Wet sociale werkvoorziening
het Voorlichtingscentrum Sociale V
zekering opgenomen.
Time-Life-boeken, ruim 200 pag.
100 foto's ƒ37,50.
Er zijn weer een paar Time-L
Si
fotoboeken bijgekomên. Het hoi v«
niet op. In Reisfotografie geven
vaklui waardevolle raad aan de
joenen toeristen, die mooie plaat,
willen maken. Er staat in wat
allemaal meemoet (en mee mag
sommige landen), dat de camera
tijd schietklaar moet zijn, en hoe
betere, niet gewone, foto's in zw;
wit of in kleuren gemaakt kunn
worden. Met weer prachtige voorbt
den, zo'n zevenennegentig, die aan-
ontmoedigend kunnen werken, wi
de meeste zijn van de beroemde ji
gens, die er sóras uren, of dagen,
tijd voor hadden. En dat haalt e
gewone toerist nooit. Bijzonder tri
fend zijn de foto's van vroeger,
1850 af al.
Fotografie als Werktuig is voor
amateur eigenlijk een te technis
werk, en te specialistisch ook, al w
den er ook wel (moeilijk) bereikbaf
voorbeelden gegeven. liet gaat o*
het fotograveren van dingen, die h
oog niet ziet en waar de mens zi
niet bijkan. Van spiraalnevels in
heelal tot aan smaakpapillen van e
guppy, een prostraatklier of een eil
der van binnen, vitamines B en ion
in een kristal. Over het heel gro
verkleind dus, en het heel kleil
geweldig vergroot. Er staan lucht
en onderwater-foto's in, opnamen ni
infra-rood, ultra-violet, röntgen-, ne
tronen- en warmtestralen. Er staat
hoe snelle bewegingen van sport
lieden, vliegende vogels of kogels
'bevroren' worden, en hoe Muybri
ge en Edgerton daarmee begonne
Het is wel interessant allemaal, ma
veelal te lastig en te duur om het o<
te proberen. De opgenomen foto's,
zwart-wit en kleuren zijn, als in
deze boeken, weer verrassend goed,
afgezien van wat ze voorstellen mo
als abstracte schilderijen. B.1
d<
