flisdi£\ll
flisih&lil
fbsillalll
lllsllislll
iltaihslil
ESTHETISCH GEWELD
VAN SHINKICHI TAJIRI
DUKE ELLINGTON 75
Drie
verhalen
en een
collage
Grote overzichtsexpositie van Japans-Amerikaans-Nederlandse
beeldhouwer-tekenaar-graficus ontwerper Shinkichi Tajiri
door G. Kruis
Jazzfenomeen
zonder weerga
lOOW/KWARTET ZATERDAG 27 APRIL 1974
KUNST T19/K15
door Tom van Deel
DJoeke Wolkers. Fragmenten. Drie
verhalen onder het motto 'the ver-
ge of madnes'. Strengholt, 1974.
152 blz. 16.-.
Djoeke Wolkers werd geboren in
1954 en won twee jaar geleden de
jaarlijkse aanmoedigingsprijs van
de gemeente Apeldoorn. De flap
tekst kan niet verzwijgen dat zij
de aahternicht is van onze succes
volle schrijver.
Wie dit nog zeer onrijpe werk
leest, vraagt zich af waarom Djoe
ke Wolkers in zo'n prematuur sta
dium moest publiceren. Weliswaar
oordeelt de jury, waarin zitting
hadden Dimaux, Andreas Bumier
en Marcel Weyers, nogal gunstig:
'De eerste prijs werd toegekend op
grond van een in elk der drie pro
zastukkon volgehouden, gedreven
verteltrant, düe overtuigend bleek
te zijn voortgekomen uit een in
nerlijke spanning en authentieke
visie en de indruk naliet van een
'creatieve explosie'voorts vanwege
de oorspronkelijke vormgeving die
zowel in de proza- als de poëziepas-
sages door een suggestief vermo
gen tot assoaiatie blijk geeft van
een onmiskenbaar schrijftalent'.
Dat is in jurytaai het oordeel, en
ik voel geen behoefte deze lof te
bestrijden. Alleen had de jury er
nog wel enkele woorden van kri
tiek aan mogen verbinden. Dat zou
aanoedigender zijn geweest. Dan
was misschien ook deze uitgave
verijdeld, waarin tot overmaat van
ramp een van Djoeke's docenten
een fraai staaltje inleidende over
schatting levert. Hij analyseert het
werk en komt tot de slotsom dat
'Fragmenten', met z'n thema's
angst en onzekerheid', uitging
geeft 'aan een algemeen heersend
levensgevoel, diat vooral door veel
jongeren als dets van henzelf her
kend zal worden. 'Ik -vind het
maar gevaarlijk, al deze tamtam
rond een talent dat zich nog vrij
wel geheel moet waarmaken, want
zowel inhoudelijk als formeel valt
er op Djoeke Wolkers' werk heel
wat aan te merken. Maar dat weet
ze natuurlijk zélf het beste, zullen
we maar hopen.
SYBRE.N PO LET. De geboorte van
een geest Een kadercollage. Am
sterdam, De Bezige Bij, 1974. 335
blz. 19,50.
In een verklarend nawoord zet Po-
let uiteen waarom zijn boek in el
kaar zit zoals het in elkaar zit. 'De
geboorte van een geest* moet voor
af gedacht worden aan 'De sirkel-
bewoners* dat weer onderdeel is
van de reeks, beginnend met
'Breekwater', 'Verboden tijd* en
'Mannekino' en erin is gepro
beerd de voorgeschiedenis van de
ook in vorige delen optredende fi
guren Lolden en Kilo te beschrij
ven.
Daan-oor grijpt Pol et ver terug in
de tijd, vandaar dat de stad Am
sterdam als een soort 'derde hoofd
figuur' m dit boek functioneert.
Het collage-karakter (vgl. de on
dertitel) bestaat o.a. daarin dat Po-
let een massa citaten, uit allerhan
de bron, heeft opgenomen in zijn
roman (literatuurlijst voegt hij
bij), die een indruk geven van
Amsterdams wel en wee door de
eeuwen heen en die geïntegreerd
heten te zijn in de tekst Ik zeg
met nadruk heten te zijn, want het
is bepaald niet eenvoudig om al
die fremdkörper tot onvervreemd
baar goed van de roman te maken,
en heel dikwijls, meen ik, is het
Pol et kwalijk te nemen dat hij
niet wat explicieter in het leggen
van verbanden is. Maar goed, in
een nawoord verschaft Polet zelf
voor alle zekerheid het schema vol
gens hetwelk hij de roman gestruc
tureerd heeft, met motief, thema
en al. Zelf begrijpt hij ook wel dat
het ietwat wonderlijk is een boek
zo uitgebreid te moeten voorzien
van commentaar. Maar het blijft
een feit dat daarzonder haast elke
lezer dit soort roman kritische ro
mans onbegrepen of zelfs onge
lezen terzijde legt. Of Polet er
in is geslaagd 'de kunstmatige
grens tussen wat kunstzinnig is en
wat niet' te laten vervallen en 'de
democratisering van het materiaal'
volledig te voltrekken, is maar de
vraag. Een lezer veel werk te doen
geven, kan deze gemakkelijk op de
gedachte brengen dat de schrijver
het er maar wat bij heeft laten zit
ten. Niet altijd weet Polet immers
in deze roman de noodzaak van
zo'n moeizaam loopbare collage
waar te maken.
GESLAAGD
Duizenden evenzovele vluchtige of
moeizame, maar steeds geslaagde
avonturen van zijn muzikale geest,
waarvan hij het ongrijpbare mysterie
eens aanduidde door een ontboeze
ming als deze: 'Mood Indigo' kostte
me een kwartier, 'Solitude' 20 minu
ten, maar 'Sophisticated Lady' een
maand. Ik kon maar niet besluiten
welke richting het uit moestna de
17e maat.
Al die muziek kwam het mooist tot
leven dankzij het unieke orkestappa
raat, dat Ellington vaak ten koste van
onvoorstelbare offers en artistieke
concessies op de been heeft weten te
houden. In de decadente lounges van
Las Vegas, maar ook iir 's werelds
grootste concertzalen, in de aanwezig
heid van veie groten der aarde schit
terden de talenten van Cootie Willi
ams, Harry Carney, Johnny Hodges
en vele anderen voor wie zijn muziek
bij uitstek geconcipieerd was.
TOL
De tijd eist gedurig zijn tol in de jazz-
wereld. Armstrong ging, maar ook al
tist Johnny Hodges in 1970, een ver
lies dat de band nimmer volledig te
boven kwam. Vele getrouwen (Willi
ams, Lawrence Brown e.a. vestigden
zich ergens, het nomadeleven moe.
Het orkest bleef drijven op routine
enerzijds, op de vernieuwende impul
sen van talentvolle jongeren ander
zijds. Maar ophouden? 'Ellington: 'Ik
kan geen dag buiten de muziek, kan
me niet voorstellen dat die band er
niet meer zou zijn'.
Ellington, gourmet, gastronoom, le
vensgenieter, liefhebber van mooie
vrouwen, van stijl om zich heen. Man
vooral van heden en toekomst: 'Mijn
favoriete compositie? Die welke eraan
zit te komen!' Zijn zoon Mercer is de
'playing captain* die de orkestzaken
runt, zijn zuster Ruth heeft een dag
taak aan het enorm omvangrijke en
gecompliceerde beheer van de muziek
uitgeverij.
STEMPEL
In het Amerikaanse vakblad 'Bill
board' schetst Leonard Feather de tien
verschillende medda, waarop the Duke
zijn stempel drukte als kunstenaar én
entertainer. De dancedates, de nacht
clubs, de platenwereld, de radio, de
tv, de film, de theater- en toneel we-
door Rud Niemans
reld, de concerten, de gewijde concer
ten (Londen beleefde zo'n sacred con
cert' op 24 oktober j.l. in de statige
Westminister Abbey) en het onder
wijs.
Enkele kanttekeningen hierbij: vele
universiteiten zijn de waarde van El
lington-workshops en colleges gaan
ontdekken. De radio en de film zijn
met hun deels racistische, deels 'top-
40' politiek evenals de televisie niet
van die invloed op Ellingtonia ge
weest, als men wel zou veronderstel
len. Hollywood heeft, op wat oude do
cumentaires en een thriller na, de
maestro schandelijk verwaarloosd.
De echte concerten begonnen in 1932
op de Columbia University, maar Du
ke's jazz in de zaal bleef min of meer
een taboe, tot de reeks Carnegie Hall
concerten van 1943 tot 1950. Daarna
werden concerten regel in Duke's
werkschema.
Theaters zijn er steeds minder, ergo
bespeelt het orkest er ook minder.
Nachtclubs: vanaf het historische Cot
ton Club-engagement in 1927 is het
een regelmatig werkterrein gebleven
van een vaak opgesplitst orkest.
GRAMMOFOON
Via dit medium kon de ontwikkeling
van Ellington stap voor stap worden
gevolgd. Honderden lp's staan op Du
ke's naam, of op die van zijn sideman,
en er ligt ongetwijfeld nog ontzaglijk
veel op de archiefplanken. Ellington
bereisde Latijns-AmerikaAzië, Austra
lië, Europa, inclusief de Sowjet-Unie
(in 1969 en 1971).
Eens komt het einde, want ook Ed
ward Kennedy, 'Duke' Ellington na
dert het eindstation van zijn aardse
rit De benen worden zichtbaar stram
mer, al geven de lange, geplakte ha
ren en een vlotte eigentijdse, maar
onberispelijke kleding de maestro een
schijn van eeuwige jeugd. Maar de ge
zondheid wordt kwetsbaarder, al con
sulteert Ellington, pietje-precies, zijn
Newyorkse lijfarts dr. Arthur Logan
over elk naderend griepje vanuit de
verste uithoeken van de wereld.
Things ain't what they used to be'.
Dat zal elke rechtgeaarde muzieklief
hebber pas mogen zeggen, wanneer
het 'and of course we all love you
madly', het 'amen' van elke Ellington-
conference, voor het laatst gezegd zal
zijn. Men moet vooruitzien, naar
maandag, naar the Duke die 75 wordt.
Men mag omzien, naar rond vijftig
jaar creatief muzikaal meesterschap.
Een erfenis om te koesteren.
Shinkichi Tajiri is op 7 december 1923 in Los Angeles geboren uit
Japanse ouders.
Kort nadat hij zijn eerste beeldhouwlessen had gekregen van Do-
l nald Horn, worden de Amerikanen door de aanval op Pearl Har
bour in de oorlog betrokken.
Voor Tajiri, zijn familie en 110.000 andere Japanners betekende
dat deportatie naar een kamp in Arizona.
In 1943 ziet hij kans om als vrijwilliger in het Amerikaanse leger
i te komen, in een soort zelfmoordcommando waarmee hij opereert
in Italië, Frankrijk en Duitsland.
In 1946 kan hij weer aan de slag, hij werkt dan als restaurateur
van antiek en studeert aan het Art Institute te Chicago.
Later gaat hij naar Parijs, waar hij o.m. lessen volgt bij Zadkine
en Léger.
In Parijs komt hij ook in contact met de Cobra-beweging, waarmee
hij verschillende malen exposeert. In 1956 komt hij naar Neder
land. Sinds 1962 woont en werkt hij in kasteel Scheres in het Lim
burgse Baarlo.
Tajiri: 'No. 8' (1968)
Ie staat wel even perplex als je de nieuwe vleugel van het Rotterdamse Museum Boymans-Van Beu-
tingen binnenstapt. Je weet niet waar te beginnen. Om je heen rijst een woud op van bizarre groei-
£ls, barstend van vruchtbaarheid soms, verbrand, verkoold, vernietigd verderop, met tussendoor tel
lens weer de vernietigers, die zolang ze nog iets organisch hebben 'Warriors' heten, maar later als ze
fit gladde, gepantserde moordrobots zijn geworden, alleen nog maar kille (leger-)nummers dragen.
Vat jou betreft', laat Somerset Maug-
am (in 'Christmas Holiday") een van
jn figuren zeggen, 'is de enige bete-
enis die een kunstwerk kan hebben,
e betekenis die het voer jou heeft'
lat is uiteraard van toepassing op al-
i kunst, maar toch kwam juist bij de
rote overzichtstentoonstelling van de
apans-Amerikaans-Nederlandse beeld-
ouwer tekenaar-graficus-ontwer-
er Shinkichi Tajiri de herinnering
an die overigens nogal logische uil-
praak bij me op.
Ja jaren.
ORGANISCH
Zal wel zijn omdat Tajiri's kunst
m ie altijd zij het soms tegen wil en
ank sterk heeft aangegrepen, ter
ijl ik nooit een flintertje van een
erklaring heb kunnen vinden,
aaróm eigenlijk precies. Eu meestal
in je, hoe summier ook, toch wel
nkele facetten aanwijzen, die bepaal-
le kunstuitingen voor jou persoonlijk
o boeiend, aantrekkelijk, indrukwek-
end of wat dan ook maken.
!en verklaring over die overklaar-
aarheid zou bij het vroege werk
an de vijftiger en begin zestiger ja-
en nog gevonden kunnen worden
n het organische karakter van de
ilastieken.
"ussen de 'verschroeide aarde' en de
rijgers door, groeit het steeds en on
verstaanbaar, brokken vruchtbaar-
eid, gezwollen zaadbollen op dunne
terke stengels, telkens terugkerende
(hallus-symbolen, agressief en niet te
tuiten van fel en steeds weer losbre-
:end nieuw leven.
NATUUR
loor de toegepaste technieken wordt
iet 'natuur".
"tTajiri kan schroot gebruiken, kan
reggegooide voorwerpen inlassen, en
Is je goed kijkt, dat wil zeggen als je
onunige plastieken hardnekkig, zon-
ler het geheel te zien gaat ontleden,
un je bijvoorbeeld een oude geblut-
te trompet ontdekken, roestige bei
en, zo'n harpvormig klemmetje van
en muziekstandaard, 'n gedeukte
blikken asbak of een spruitstuk van
een motor.
Maar dat valt allemaal weg door, laat
ik maar zeggen de vólkernen harmo
nie die ontstaan is door de samenvoe
ging van die op zichzelf nietszeggende
onderdelen, 't wordt gewoon een van
zelfsprekend ontstaan groeisel, yaak
zijn die groeisels gruwzaam, maar al
tijd toch op een wonderbaarlijke ma
nier onontkoombaar esthetisch.
Zo'n 'Winged Warrior' uit 1958 bij
voorbeeld kan plotseling de agressivk
teit verliezen door de sierlijke, bijna'
aan een pennestreek herinnerende
fragiele opbouw, maar ook bij de
beelden, waar het geweld aan alle
kanten uitbarst, in speervormen, an
gels, penissen, blijft die esthetiek.
KAMIKAZE
't Is, hoe afschrikwekkend vaak ook
allemaal, 'mooi' en vakkundig ge
maakt. Ook die ellendige vechtmachi
nes uit 1966 en 1967, van glanzend
staal, alluminium en gemeenkleurig
plexiglas.
Die hebben niets meer met 'natuur'
van doen en eigenlijk helemaal niets
met wat de meeste mensen neg steeds
onder 'Kunst' verstaan.
Ze doen denken aan ontwerpen van
een waanzinnige vliegtuigbouwer, ze
hebben iets van kamikaze-machines
waarmee zelfmoordpiloten zich op
troepen en munitieschepen lieten val
len, dreigend en agressief in hun
gladde, glanzende perfectie.
Soms staan ze op metershoge poten,
wat ze iets robotachtigs geeft, maar
het worden nooit alleen maar een
beetje griezelige science-fiction bouw
sels. 't Is veel erger, veel ernstiger,
omdat ze te veel, te direct herinnerin
gen opwekken aan wat vandaag de
dag mogelijk en gaande is.
Ze hebben ik hoorde die opmer
king enkele malen in het museum
voor mijn gevoel totaal niets te ma
ken met 'modelbouw'; 'tzijn afschrik
wekkende (waarschuwende?) plastie
ken met een indringende zeggings
kracht die misschien juist wel zo
sterk is door het gebruikte, puur ei
gentijdse materiaal.
Duke Ellington, jazzfenomeen
zonder weerga, wordt maandag
75 jaar. Het programma 'Jazz in
aktie' besteedt er die dag via de
NOS op Hilversum 1 een vol uur
aandacht aan. Boy Edgar, die een
aantal gesubsidieerde Ellington-
concerten in ons land geeft en
een AVRO-tv-programma aan de
muziek van zijn idool zal wijden,
gaat met een Nederlandse for
matie in juli optreden op George
Weins Newport Festival.
Maar de voorgenomen pelgrimage
laar de jarige en het plan hem eind
mei voor de buis te halen gaan niet
loor, omdat de Amerikaanse tv on-
angs een redelijk goed bewaard ge
heim prijs gaf: Ellington ligt in een
^ew Yorks ziekenhuis. De voorname
lijk oververmoeide orkestleider heeft
•11e engagementen voor enige tijd
moeten afzeggen.
Door de wankele gezondheid van de
maestro zullen de festiviteiten in de
VS rond zijn persoon een uiterst so
ber karakter moeten dragen.
Vijf jaar geleden swingde het statige
Witte Huis van een daverend feest,
daarmee de thans zo veel omstreden
Nixon hem hulde bracht, o.m. door
hem de Medal of Freedom toe te ken
nen, de hoogste civiele onderscheiding
die het land kent In 1973 bleven de
Fransen niet achter met hun 'Légion
d'Honneur'.
BEWONDERING
De carrière van de man, door Stra
vinsky en Milhaud eens gekenschetst
als Amerika's belangrijkste componist,
werd vooral gedurende de laatste de
cennia afgebakend door reeksen ere
doctoraten, beeltenissen op postzegels,
maar voor alles do>r toenemende ver
bazing en bewondering om de nimmer
verflauwende scheppingsdrift die hij
de laatste jaren vooral concentreert
in zijn 'sacred concerts', waaraan be
halve uiteraard de band, reeksen zan
gers en koren te pas komen.
Grote werken schreef Ellington vanaf
1931 (Creole Rhapsocy") ongeveer 33
in getal, en vanaf 1940 met een ge
middelde van één por jaar. Kleinere
composities moeton in de duizenden
lopen.
Vele ervan ontstonden als notities,
krabbels op sigarettendozen, in pu
blieke telefooncellen tijdens haastige
contacten met alter-eyo Strayhorn, die
hem in 1967 ontviel.
1 KNOPEN
Dan zijn er plotseling die 'knopen',
buizen van polyester en van brons in
allerlei variaties geknoopt, prachtig
gemaakt, staaltjes van een groot vak
manschap, mooi van materiaal en
weer esthetisch, maar voor mij,
zonder meer en alleen van vorm. Ta
jiri doet nog veel meer.
Het prentenkabinet hangt en ligt vol
met grafiek, meestal zeefdrukken, o.a.
een 'Monument in prenten voor mijn
vader', een soort groepsfoto van Ja
panse militairen die in duizend kleur-
variaties op een verhoging van ettelij
ke vierkante meters midden in de
zaal ligt uitgestald in veertig rijen
van elk vijfentwintig prenten.
't Moet een heidens werk geweest
zijn, dat, als hij het allemaal zelf ge
daan zou hebben enorm veel (te)
kostbare tijd in beslag moet hebben
genomen. Net als overigens '18.408
keer mijn vader of een oefening in
herleiding en uitbreiding* want ook
daar loop je alleen maar even, uit
nieuwsgierigheid, langs.
NIETS EROTISCH
De Wallprints, zijn een soort behang-
ontwerpen samengesteld uit pikante
delen van erctische foto's, die op een
kaleidoscopische manier in herhaalde
blokken samengevoegd zijn.
Je herkent nog wel de gekozen li
chaamsdelen, maar alleen als onderde
len van een steeds terugkerend pa
troon, dat dan' alleen maar een spel
met vormen wordt, dat niets erotisch
meer heeft
Allemaal bijzonder interessant om
kennis van te nemen, maar waar het
werkelijk om gaat zijn toch die meer
dan honderd plastieken, om de beeld
houwer Shinkichi Tajiri.
Eeji zeer bijzondere, ook al door Taji
ri zelf ontworpen catalogus met
een inleiding van Dick Hillenius
begeleidt deze eerste grote overzichts
tentoonstelling.
Die is nog tot 19 mei in Rotterdam
en daarna van 1 juni tot 13 juli in
het Bonnefantenmuseum te Maas-
tricht te zien. hen detail van een van I ajiris vroege ijzeren plastieken
