De gekruisigde God
/IlslllaUl
Nieuw boek van Moltmann een gebeurtenis
Verhaal
van de
Goede
Vrijdag
Vandaag
door drs. J. A. Montsma
Trouw
Kwartet
Premie
kerkenbouw
in 10 jaar
130 miljoen
Oud project van
Camara bedreigd
Mbuma-zendingsdag
Beroepingswsrk,
/IHe uwe boeken
TROUW/KWARTET VRUDAf; 12 APRIL 1974
KERK
>1
T2/S-
Op het erf van de theologie zal men zich 1964 nog
wel een tijdje blijven herinneren als het jaar waar
in Jürgen Moltmann zijn Theologie van de Hoop tot
ontploffing bracht Men kan het ook rustig formu
leren en met een opsomming komen van de talrijke
herdrukken en vertalingen die op de publikatie
volgden, maar hoe dan ook: de naam van de auteur
is sedertdien zoiets als een begrip.
We vinden de indruk die dit nog
altijd buitengewoon inspirerende boek
maakte ook terug in de gezwindheid
waarmee Moltmanns verspreide arti
kelen en lezingen ter perse gelegd
werden om gebundel hun weg naar
het publiek te vinden we verwij
zen naar 'Geloof in de toekomst' cn
'De opstanding van God'. Wie deze
drie titels even voor ogen houdt en
hun onmiskenbaar opgeruimde strek
king proeft, zal vermoedelijk wel even
opkijken als hij van dezelfde auteur
nu ineens een 'theologie van het
kruis' onder ogen krijgt; want daar
hebben we het thema van Moltmanns
tweede grote werk dat hij in de loop
van 1972 presenteerde onder het
hoofd 'De gekruisigde God'.
De Nederlandse vertaling ervan is
uitgekomen op een moment dat het
boek al uitvoerig in discussie is, en
ook al zou dit werk niet helemaal'de
populariteit halen van zijn grote voor
ganger, dan nog blijft het op z'n
minst een zeer opmerkelijk boek. Een
vrij pittig boek trouwens ook, maar
dat bewaren we voor straks.
VERHOUDING
Het kan z'n nut hebben om even te
blijven bij de vraag naar de verhou
ding tussen de 'Theologie van de
hoop' en deze recente theologie van
het kruis. Moltmann wijst erop en
hij heeft dat elders ook al gedaan
dat het eerstgenoemde boek ver
scheen in een tijd die, zo zou men
kunnen zeggen, bezig was zich op te
maken voor de toekomst. De tijd van
paus- Johannes en president Kennedy,
figuren die sterk inwerkten op de
verwachting van de dingen die op
komst waren.
Die dingen zijn niet gekomen. Kerke
lijke en politieke verhoudingen ko
men niet zo gauw in beweging en als
ze dat wèl doen, dan wint niet zelden
de bezwerende macht van de gevestig
de orde. We moeten ons dan ineens
weer instellen op de weerstanden die
we onderschat hadden en zoiets laat
ook een theologie van de hoop niet
oneemoeid. We krijgen de genade
niet op een koopje (Bonhoeffer),
maar de hoop evenmin. Er moet dan
teruggegaan worden naar de vraag
waar de christen zijn verwachting
vandSan haalt en wat eigenlijk de
spankracht van zijn hoop bepaalt.
VERSCHILLEN
Tegen deze achtergrond worden veel
verschillen tussen beide werken goed
zichtbaar en is het begrijpelijk dat
Moltmann tot een anders opgezette
probleemstelling komt en zich veelal
oriënteert aan andere literatuur dan
in 1964. Als we vragen naar de meer
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
B.V. De Christelijke Pers
Dagelijks bestuur: B. Bol, Den
Haag, dr. E. Bleumink, Paters-
wolde; mr. G. C. van Dam,
Nootdorp; W. A. Fibbe, Rot
terdam: J. Lanser. Utrecht;
drs. J. W. de Pous, Den Haag;
J. Smallenbroek, Wassenaar.
Overige leden van het alge
meen bestuur: K. Abma, Am
sterdam; H. A. de Boer. IJmui-
den; Th. Brouwer, Assen; mr.
dr. J. Donner, Den Haag; J.
van Eibergen. Schaarsbergen;
mr. K. van Houten. Wagenin-
gen; ds. O. T. Hylkema. Bilt-
hoven; Jac. Huljsen, Amster
dam; mevrouw M. C. E. Kloos-
terman-Fortgens, Voorscho
ten; mevrouw J. G. Kraaye-
veld-Wouters. Heerhugowaard;
prof. dr. G. N. Lammens.
Naarden; ds. F. H. Lands
man. Den Haag; H. de Mooij,
Rijnsburg; H. Ottevanger, Bui
tenpost; mr. dr. J. Ozinga,
Lunteren; H. H. Wemmers,
Den Haag; drs. R. Zijlstra,
Oosterland (Zld
Directie:
Ing. O. Postma
F. Diemer
Hoofdredactie:
J. Tamminga
Hoofdkantoor: NZ. Voor
burgwal 280, Postbus
859, A'dam. Telefoon
020-22 03 83. Postgiro:
26 92 74. Bank: Ned.
Midd. Bank (rek.nr.
69 73 60 7i$r Gem.giro
X 500. -
inhoudelijke kant van het verschil,
dan blijkt o.a. niet meer het verband
tussen Pasen en hoop op de voor
grond te staan maar het verband
of beter: de tegenstelling tussen
Goede Vrijdag en apathie met dat
woord duiden we de toestand aan van
iemand die, opzettelijk of buiten zijn
wil, ongevoelig (geworden) is voor
het wel en wee van anderen en van
zichzelf.
Maar in de theologie heeft deze van
huis uit Griekse term nog een bijzon
dere betekenis in verband met God:
hij drukt de gedachte uit dat God
niet kan lijden. En waar het nu even
om gaat is dit: het maakt een heel
verschil of een mens hoopt dan wel
wanhoopt, maar het maakt óók een
heel verschil of de mens hoopt met
de rüg dan wel met het gezicht naar
het lijden gekeerd.
Stel nu eens dat dit waar zou zijn:
God is wezenlijk ontheven aan het
lijden. Hij kan het niet van binnenuit
kennen betekent dat dan niet dat
de mens uitgerekend met de mense
lijkste van al z'n vragen, nl. die naar
het lijden, alléén staat? Gedeelde
smart is halve smart, maar dat houdt
bij God op. En zeg dan maar eens hoe
een mens goede moed en hoop zal
vatten om het mismaakte leven ter
harte en ter hand te nemen en er bij
te blijven, met het gezicht er naar
toe.
VERDIEPING
Moltmann zelf ziet de opzet van zijn
nieuwe boek als een noodzakelijke
verdieping t.o.v. 1964 en niet als een
ommezwaai. Hij wijst erop dat de
theologie van het kruis altijd al het
wezenlijke motief van zijn theologie
was. Het is misschien nauwkeuriger
om te zeggen dat de vraag, hoe we
God ter sprake kunnen brengen (en
niet!) in een wereld van niet aflatend
lijden en sterven, altijd al de wezen
lijke spanning in zijn theologie was.
En in de theologie van de hoop vond
die spanning een uitweg in de verwij
zing naar die God. die in de opwek
king van Jezus nieuws schept uit het
niets, terwijl nu de aandacht zich
richt op Dezelfde, maar dan als de
God die in de kruisiging van Jezus er
onderdoor gaat.
GROTE VRAAG
We zijn er aan gewend om op Goede
Vrijdag de vraag te stellen: wat bete
kent Golgotha voor ons? Maar volgens
Moltmann is het de grote vraag wat
het voor God zélf betekent. Deze
vraag is in de loop van de kerkge
schiedenis al vele malen gesteld, maar
er blijkt bij de uiteenlopende ant
woorden een duidelijke grens te zijn
waar men niet overheen wilde gaan
en die grens hing samen met een
bepaald beeld dat men van God had.
Moltmann spreekt van het godsbeeld
van het theïsme en daarin dmonieren
volgens hem die trekken die tegenge
steld zijn aan de dagelijkse werkelijk
heid die wij ervaren. Die is aan
verandering onderhevig God niet.
Hij is eeuwig Zichzelf en er is bij
Hem niet echt sprake van een tijde
lijk voor en na. Hij kan ook niet
lijden en sterven, zoals wij. Als we
ons de totale werkelijkheid voorstel
len in de orde van hoger en lager dan
is God het hoogste, de top van de
piramide.
Als we Golgotha in verband trachten
te brengen met deze God van het
'theïsme', dan is de grens waar Molt
mann op doelt wel duidelijk, al ont
trekken de vele theologische gewassen
hem hier en daar aan het zicht. Het
komt erop neer, dat het tot de godde
lijke identiteit behoort dat die wezen
lijk al vaststaat vóór er van lijden
sprake is, en zo zullen we met het
lijden een plaats moeten zoeken aan
Gods 'buitenkant'. En dit geldt
ook van het lijden op Golgotha; te
denken valt in dit verband aan de
toch heel gebruikelijke zienswijze dat
Jezus lijdt in zijn ménselijke 'natuur',
niet in zijn goddelijke. Dit theïstische
complex van voorstellingen is voor
Moltmann onaanvaardbaar.
IDENTITEIT
Wie aldus inzet bij de wezenlijke
afstand tussen God cn het lijden
krijgt ze nooit meer bij elkaar; hij
moet vroeg of laat óf het lijden óf
God laten schieten het theïsme
doet het eerste, het atheïsme het
tweede. Waar Moltmann nu heen wil
is kort en goed dit: de identiteit van
God staat niet al eeuwig vast Afge
dacht van het lijden, maar God vindt
Zijn identiteit doordat Hij het lijden
in zich opneemt. En dót is het ver
haal van Goede Vrijdag. Jezus sterft
omdat Hij zich niet aan de wet van
Mozes houdt «>n ook omdat Hij de
politieke orde bedreigt, maar vooral
sterft Hij als de Zoon aan de Godver
latenheid. Moltmann legt daarop zwa
re nadruk, want zo wordt de dood van
Jezus een gebeuren in God. Jezus'
vraag: 'Mijn God, waarom hebt Gij
mij verlaten?' is één vraag; de andere
is: waarom hebt Gij Uzèlf verlaten?
We bezigen in verband met het lijden
wel eens het woord hartverscheurend
en dót is nu net wat Moltmann radi
caal tot in God laat gelden. Dat dit
bij hem gestalte krijgt in een God die
Jürgen Moltmann. door Henk Biersteker gekiekt op het zendings
congres in Bangkok.
afstand doet van Zichzelf, is voor een
aanzienlijk deel terug te voeren op
zijn verklaarde afkeer van de apathi
sche God van het theïsme, bij wie
van dit alles geen sprake kan zijn.
Anders gezegd: Moltmann heeft zich
hier te veel laten leiden door wat hij
afwijst. Hoe dan ook: er is volgens
hem maar één 'Godsbeeld' dat deze
afstand in God kan dragen, en dat is
de Drieënigheid. Zó' is de God in wie
werkelijk iets gebeurt. Op Golgotha
verliest Jezus in de verlatenheid het
leven en God verliest in de verlaten
heid Zijn Zoon dat zijn twee even
diep ingrijpende zijden van het éne
gebeuren van Gods liefde.
Hier hebben we een van de markante
trekken van deze theologie van het
kruis: niet eerst het wezen van God
en dkn Golgotha, maar we kunnen
alleen op Golgotha beginnen, want
dAAr gebeurt' God. Het is hier niet
de plaats om dit uitvoerig toe te
lichten, maar wie op dit punt het
boek naslaat, moet er wel op bedacht
zijn dat Moltmann gaarne en veel
gebruik maakt van de filosofie van
Hegel.
LUTHER
Maar dat geldt in minstens even ster
ke mate van de theologie van Luther.
Dat mag trouwens geen wonder he
ten, want Luther is de grote man van
'de' theologie van het kruis. Molt
mann citeert o.a. een paar stellingen
van Luther uit 1518 en die zijn voor
het betoog vrij structureel. Luther
eigene handhaven. Dat heeft natuur
lijk ook z'n kwalijke kanten dat is
dan zacht gezegd maar die zien we
niet zo gauw en dat heeft ook al weer
met een zeker belang te maken. Onze
eerste interesse ligt nu eenmaal an
ders en of we dat nu onmenselijk
moetep noemen of niet zal ten dele
hiermee samenhangen of men het in
'religieuze' zin uitdiept.
Moltmann doet dat wel en hij legt,
min of meer in het spoor van Luther,
een verband tussen deze interesse van
ons en het godsbeeld van het theïsme.
Wij zoeken het lijdende niet zomaar
op, als in een reflex wenden' we het
hoofd af van het vergroeide en tege
lijk voelen we ons aangetrokken tot
een God die niet kan lijden. Met deze
God van de minste weerstand kunnen
we ook omgaan terwijl we onszelf
blijven. Het mooie van deze god is
dat hij het eigenlijk doet op de
manier waarop wij het ook zouden
doen: aan de top fijn onder ons zijn.
En ongemerkt worden we in omge
keerde richting door deze God weer
bevestigd in onze interesses. Daarom
vinden we God ook niet zomaar in
het kruis, of we nemen het kruis
handig op in een beweging van bene
den naar boven en we zeggen dan met
een paar kerkvaders: God werd mens
om ons God te maken. Maar de bedoe
ling is dat we ware mensen worden,
en in een wereld van lijden en on
recht kan dat alleen ten overstaan
van de gekruisigde God. Hij is ge
woon de God van de meeste weer
stand en wie het Evangelie leest kan
moeilijk staande houden dat hij niet
weet wat dat is.
DE KERK
Het boek begint en eindigt met de
vraag naar de praktische relevantie
van het Evangelie in onze wereld. Dat
gaat dus ook over de rol van de Kerk
daar in. Nu kennen we ook onder ons
het dilemma van identiteit zonder
relevantie tegenover relevantie zonder
identiteit Moet de Kerk meedoen met
politiek-sociale bevrijdingsbewegin
gen? Ze is dan relevant, maar hoe zit
het met haar eigenheid? De Kerk kan
ook haar identiteit vooropstellen en
zoeken te bewaren en dat blijkt dan
weer ten koste te gaan van haar
relevantie. Moltmanns boek kan men
lezen als een poging om boven dit
onzuivere dilemma uit te komen. Op
Goede Vrijdag mag de Kerk eraan
herinnerd worden dat de eigenheid
die zij veelal vooropstelt haar identi
teit helemaal niet is. Ook hier geldt
Marcus 8 vers 35: 'Ieder die zijn leven
.zal willen behouden zal het verliezen'.
In Christus zijn God en de naaste een
eenheid geworden, en wat God samen
gevoegd heeft moet de mens niet
scheiden. De Kerk kan niet anders
dan de vraag naar relevantie in de zin
van politiek-sociale solidariteit ter
harte nemen. En daar, buiten de
legerplaats, bij het kruis van Gods
interesse in onze belangen zal ze haar
identiteit vinden.
Het boek, en dit ter afsluiting, is niet
eenvoudig en hier en daar dan ook
nog onnodig moeilijk gesteld. Ook
werkt niet alles even overtuigend:
Moltmanns behandeling van het theïs
me en meer nog die van de Drieënig
heid roepen de nodige vragen op. Dat
is het sterkst het geval bij de funda
mentele gedachte dat de dood en het
lijden Al het lijden in God is.
Niet alleen dreigt God zo een proces
te worden, maar dan ook nog een
proces met twee gezichten en wat
hebben we dan gewonnen? Maar dit
kan werkelijk niet het laatste woord
zijn, want daar is het boek te bijzon
der en in menig opzicht te meesle
pend voor. We mogen de publicatie
toch inderdaad wel weer een gebeur
tenis noemen.
Drs. J. A. Montsma. wetenschappelijk
medewerker theologische faculteit der
Vrije Universiteit te Amsterdam, be
spreekt 'De gekruisigde God' van
Jürgen Moltmann. Uitg. Ambo, B1I-
thoven, 366 pag., prijs 25,-.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG Het was in fe
bruari tien jaar geleden, dat de
wet premie kerkenbouw in wer
king trad. In deze tien Jaar
heeft het ministerie van volks
huisvesting en ruimtelijke orde
ning in totaal voor 130 miljoen
aan premies aan de kerken uit
betaald.
Er werden in deze tien jaar 924
aanvragen voor toekenning van
een premie ingediend, waarvan
er uiteindelijk 889 werden ge
handhaafd. Deze waren van de
volgende kerkgenootschappen
afkomstig: rooms-katholiek 302,
hervormd 178, gereformeerd
162, andere genootschappen 247.
In 21 gevallen was sprake van
de stichting van kerkgebouwen
voor gezamenlijke rekening van
meer dan één kerk. Een op de
zes aanvragen moest worden af
gewezen (voornamelijk wegens
de bepaling, dat het om nieuw
bouw moest gaan en niet om
vervangende bouw).
RIO DE JANEIRO (NC) De rege
ring van Brazilië en financiële belang
hebbenden schijnen een einde te wil
len maken aan een project van huls
vesting voor armen, dat in 1956 door
bisschop Helder Camara is begonnen.
In die tijd, toen Helder Camara hulp
bisschop was van Rio de Janeiro,
stelde hij een programma op voer het
bouwen van 850 appartementen. Ge
zinnen die in de sloppen woonden,
konden zich hier vestigen tegen een
huur, die aan hun inkomen was aan
gepast.
De politie van Rio de Janeiro heeft
nu een rapport opgesteld, waarin de
regening wordt gevraagd de apparte
menten af te breken. Volgens de poli
tie zijn het broeinesten van misdaad.
In hetzelfde rapport wordt echter ook
toegegeven, dat vrijwel nergens in
Brazilië het arbeidsniveau zo hoog en
het schoolbezoek zo groot is, als on
der de bewoners van de appartemen
ten.
De afgelopen vijf jaar hebben ver
schillende maatschappijen laten weten
grote belangstelling te hebben voor
de grond waarop de appartementen
zijn gebouwd.
HILVERSUM De Nederlandse
stichting Mbuma-zending houdt haar.
zendingsdag 30 april in de Ahoy-hal
in Rotterdam-zuid. Op deze dag spre
ken onder meer ds C. Smits (oud-
gereformeerd), rev. Donald Maclean
uit Schotland, ds. J. van Prooyen
(oud-gprcformccrd), ds. S. de Jong
(hervormd) en ds. F. Mallan (geref.
gemeenten in Nederland). Het be
stuur van de Mbuma-zending heeft
een samenspreking gehouden met het
bestuur van de Rhodesia-zending. Be
sloten werd een weg te zoeken om
niet langer gescheiden op te trekken.
Witte Donderdag
Mag ik als protestant op dat mooie
citaat van minister Van Agt een enke
le aanvulling geven, waaraan zijne
excellentie niet zo gedacht heeft? De
dag vol jubel, die de minister be
schrijft, is Witte Donderdag, een term
die bij ons bijna vergeten is. Witte
Donderdag omdat de rituële, ceremo
niële kleur van de 'ornaments sacrés'
(ik citeer even uit een Franse kerkge
schiedenis) was wit. Altaar onder wit
laken, priestergewaad wit etc. Wit
vertegenwoordigt de vreugde, de glo
rie en zuiverheid. Na die uitbundige
Witte Donderdag komt dan de Goede
Vrijdag, Stille Zaterdag, zonder meer
duidelijk, en op zondagmorgen de
Paasjubei.
Goes
maakte een ongewoon scherp onder
scheid tussen een theologie van de
glorie, de roem en een theologie van
het kruis; zo ook Moltmann, zij het in
een wat ander perspectief. Waar het
om gaat is dit: herhaaldelijk komt bij
hem de 'onmens' naar voren, en daar
bij moeten we niet meteen aan Hitier
denken, maar aan onszelf. Dat 'on
menselijke' mag dan wat dramatisch
aandoen maar Moltmann bedoelt er zo
ongeveer mee wat Luther de trots en
de zelfhandhaving noemde.
Wij blijken té denken in termen van
hoger en lager en we herkennen ons
zelf eerder in wat groots is en macht
geeft dan in dat wat weerstanden
wakker roept, of dat nu gewoon het
lagere is of het mismaakte. Willen we
onszelf dAArin terugvinden dan moe
ten we zo ongeveer afstand doen van
onszelf, en in serieuze gevallen heb
ben we daar ook een woord voor,
zelfprijsgave, en dat heeft niet onze
interesse.
BELANGEN
Zuid-Afrika
Wij vinden de lovende woorden van
ds. Gijmink aan het adres van de
voormalige premier Verwoerd getui
gen van een "erkeerd inzicht in de
apartheidspolitiek en haar gevolgen.
De Zuidafrikaanse wetten scheppen
voldoende ruimte om een ware ter
reur van het politieapparaat mogelijk
te maken. Zwarte en blanke tegen
standers van het regime worden on
derwérpen aan langdurige eenzame
opsluiting, bedreigingen, beledigingen
en mishandeling. De Speciale Afde
ling van de politie heeft velen van
hen blootgesteld aan wreedheden. Aan
dit politieapparaat nu wil ds. Gijmink
financiële steun verlenen d.m.v. de
oprichting van een steunfonds hier in
Nederland opdat ze haar werk nog
'beter' kan doen. De keuze of u er
aan mee wilt werken is aan uzelf..
Amsterdam
Wim v.d. Bos
Simon Kooistra
Bram v. Ojik
De redactie behoudt zich het recht
voor haar ter opname in deze rubriek
toegezonden meningsuitingen verkort
weer te geven. Bij publikatie wordt
met de naam van de inzender onder
tekend. Brieven kunnen worden ge
stuurd aan het secretariaat hoofdre
dactie Trouw/Kwartet, postbus 859.
Amsterdam.
ARP (6)
Moltmann combineert dit met bepaal
de stromingen in de moderne weten-
schap die veel aandacht besteden aan ARr (7)
het gegeven dat wij mensen bij ons
inrichten en waarnemen van de wer
kelijkheid altijd geleid worden door
bepaalde belangen we zullen over
leven, de dingen de baas worden, het
Nu de A. R. Lartij bij de Statenver
kiezingen veel stemmen heeft verlo
ren, vraag ik me af: zien de heer
Aantjes en de zijnen nu nog niet in,
dat hun beleid volkomen verkeerd is
gevallen bif de kiezers? Laten ze zich
toch in alle eerlijkheid gaan afvragen,
of het niet beter is, nu af te treden.
Ik wil hierbij een dringend beroep
doen op de heer Biesheuvel (mocht
hij dit lezen): kom terug in het AR-
bestuur.
Veenendaal
II. Haan
Ook ik ben teleurgesteld over het
verlies van de ARP. Maar denken de
heer Knibbe e.a. nu echt dat dit
verlies zich hersteld met Biesheuvel
terug te halen en Aantjes en anderen
weg te sturen, met misschien als
gevolg 1 pet terug en 1,5 pet meer
weg? Of is het verlies dan geen
teleurstellend verlies meer? Zou het
niet beter zijn om als ARP, jong en
oud, de AR-fractie te steunen in haar
pogen iets waar te maken van het
program waarvoor ze getekend heb
ben? Dan zullen we bij nieuwe Ka
merverkiezingen ook met z'n allen
moeten proberen om Biesheuvel en
Aantjes en allen die ons program
willen ondertekenen, terug te krijgen
in de fractie.
Hoogkerk
K v.d. Heide
Droom
Verscheidene Nederlandse kranten
schreven over de geweldige pro-Hol
landse manifestaties die hier in Israël
plaatsvonden zij duren tot op deze
dag nog voort. Ook wij hier in Israël
worden er totaal verlegen van: onge
looflijk overdreven, deze reactie van
Israël op een twijfelachtig 'weerstaan
van de olieboycot in het rechtschapen
Nederland'. Ik geloof, dat wij dat ook
in een ander licht moeten zien: dat
van de geschiedenis. De joden, bijv.
van Oost-Europa met zijn periodieke
jodenvervolgingen, wisten dat er er
gens in het verre westen een land
was waar de jood veilig was.
Zullen wij ooit kunnen peilen wat dit
ingehouden heeft voor opgejaagde
mensen? Ik weet van diezelfde Oost-
Europese joden dat er mythen in
omloop waren over dat verre, gastvrij-
e, menselijke Holland (dat ontstond
onder het teken van de verklaring
van eens prins Willem van Oranje:
niemand zal er in dit land omwille
van zijn geloof vervolgd worden),
bijv.: de joden hadden er een syna
goge mogen bouwen, in dat Mokum,
zo groot, dat je met een paard drie
dagen nodig had om er omheen te
rijden.
Dit is het licht waaronder hun gewel
dige dankbetuigingen vallen. Een
arm, overal geslagen en afgeranseld
volk, tot op de dag van heden toe, dat
droomt van een- plekje, ergens op
deze wereld, waar' sympathie en
vriendschap voor hen bestaat... Ga
daar niet tegenin het mag je
alleen beschaamd maken. Enbid dat
deze droom niet kapot geslagen zal
worden door de een of andere ellendi
ge werkelijkheid. Ieder die dit be
grijpt werke er op zijn eigen manier
en met zijn eigen mogelijkheden aan
mee om dit te verhoeden en dat,
integendeel, ook deze droom van het
joodse volk verwezenlijkt moge wor
den, niet alleen op één klein plekje,
maar de gehele wereld: vol van Gods
goedheid, vol van warme menselijke
betrekkingenHerkent u deze
droom?
Israël drs. M. M. A. de Goederen
DEZE ENE DAG
Goede Vrijdag is de dag dat ons doi
en laten tct een einde komt. W|
hebben alles gedaan wat we koi
doen om dit bestaan te behouden,
hebben het tot de laatste man ve;
digd en die laatste man was J<
Hij moest sterven omdat zijn theorii
en manier van optreden wat ons
treft onhoudbaar waren. Ze stom
dermate haaks op datgene wat
fatsoenlijk of redelijk, haalbaar
efficiënt vonden dat een botsing onv<
mijdelijk werd en daarbij werd I
het slachtoffer. Ons doen en lat<
komt tot eeh einde. We hebben
alles aan gedaan. En het volk stoi
en zag het aan, vertelt Luk as. Da
komt hij trouwens telkens op teru
Hij ziet ze Jezus volgen (23, 27), 1
het kruis staan (vs34) en terugken
weer zich op de borst slaande (vs45
Dat is het enige: zich op de box
slaan. Meer is er al niet te doe
Intussen, daar hoor je niemand ove
dat dit alles een diepere achtergroi
heeft, dat Hij, die daar hangt, ie
volbrengt, dat Hij iets doet, al ha
gende. Terwijl .dit afschuwelijk 1
zich aan Hem voltrekt, doet Hij ie
Hij is het Lam dat de zonden d
wereld wegneemt, om het met Joha
nes de Doper te zeggen. Of, om Pa
lus te citeren: Die het handschr
(bewijsstuk) van onze zonden wegj
daan heeft door het aan het kruis
nagelen. Dat betekent dat iemand d
in Hem is, in deze gekruisigde zoie
kan zeggen als: bewijs me maar eei
dat ik schuldig ben! Er is geen sti
meer van. En zo heeft Hij (weef
Paulus, Coloss, 2, 14, 15) de overlijd
den en de machten ontwapend e
openlijk ten toon gesteld en zo ove
hen gezegevierd. Hij doet dus iet
Iets dat zich in allerlei plastii
laat uitbeelden, onder allerlei woo
den laat brengen. Hij onttroont
machten die tegen ons zijn. En da
staat de schare bij. Daar staan
bij toe te zien. Hij doet iets
Hij dat kruis ondergaat. Iets dat ni
in één woord is samen te vatten. I
daarom komt hier ons doen en lat<
ten einde. Alle dagen van het ja
komen wij aan de beurt, deze d
komt er een einde aan. Op de laats
schans van dit leven wordt door c
ene mensenzoon gestreden. En
kerk kan er niet anders over sprek<
dan in termen van overwinning
bevrijding, omdat Hij ons zo allee
maar bekend is, gekruisigd en opg
staan. En om dat alles laten we om
handen rusten en zijn we vandai
toeschouwers, niet uit neutralite
maar juist omdat het hier om o
allen gaat. Om God, die zo is, als
vandaag is, een God, die tot het uit<
ste gaat.
NED. HERV. KERK U
Aangenomen naar Dalen (toezj:
Verwey te Hoogezand.
Intrede op 14 april te Genderen:
Vink uit Valburg; op 15 april
Garderen: Tj. de Jong uit Nieutf
Lekkerland; op 15 april te Giessei
dam: C. van Schoonhoven te Vree
wijk.
GEREF. KERKEN
Afscheid van Eibergen: II. van Mil
nen, wegens emeritaat.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Préparatoir geëxamineerd en beroep
baar verklaard: S. de Vries, Voog<
laan 2, Zuidlaren.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Emmeloord: A. Bregmai
te Rijssen.
Bedankt voor Gouda: A. Hofman t
Scheveningen.
EV. LUTHERSE KERK
Beroepen te Dordrecht en Gorinchemj}
K. Berveling te Rotterdam.
VRIJE EV. GEMEENTEN
Afscheid van Heerde: H. E. v. d.
wegens benoeming tot legerpred.
Versoberen
Wanneer dr. B. Goudzwaard oproept
tot een mentaliteitsverandering in de
westerse wereld teneinde de materiële
consumptiedrift aan banden te leggen,
juicht half gereformeerd Nederland
dat er toch nog waarachtige christe
nen zijn. Maar een Tr/Kw-medewer-
ker die in een Russische krant een
analoge oproep tot consumptiebeper
king ontdekt, leidt hieruit af dat
Rusland van plan is de defensie-uitga
ven drastisch te verhogen (Tr/Kw 26
maart).
Amsterdam
J. Meyboer
Affiches
Nu de verkiezingen voor de Provinci
ale Staten weer achter de rug zijn,
moet me als een groot vooorstander
voor een goed milieubeleid toch iets
van het hart, 't Is me opgevallen, dat
partijen als D'66 en PPR, die de
problematiek van het milieu hoog in
het vaandel hebben staan, in concreto
het voor velen tót een lachertje heb
ben gemaakt. Wat een vies, smerig en
slordig gezicht al die PPR en D'66
affiches op plaatsen waar ze juist niet
thuis horen- Om enkele plaatsen te
noemen: verkeerszuilen, abri's, elek-
triciteltshuisjes en nog vele andere
niet erkende opplakplaatsen. Milieube
heer begint In het klein!
Rotterdam
Levi Sora
Flora Rheta Schreiber -Sybil. Got e
mer 19,50. w
Men moet zich onttrekken aan d n
indruk, dat men 'science fiction' leefei
bij kennisneming van de 350 bladzi
den. die de vrouwelijke Amerikaans
professor Schreiber wijdt aan het 1 Bi
ven van een vrouw met 16 persooi
lijkheden. Het gaat over een gev»l
van psychiatrie, dat in z'n concepti >i
tot de uitzonderingen behoort.
auteur, die een faam geniet op h«f|(
gebied van artikelen over psychiatri eg
heeft langdurige vraaggesprekken g f;
had met de vrouw, die zij Sybil heel) 5
genoemd en die van haar derde jas>«
tot aan haar 42ste het leven van nle
minder dan zestien verschillende pel:
soonlijkheden heeft geleefd, éndereite'
die vanuit Sybils onderbewuste he{Jr
lichaam van haar overnamen. Het
een even fascinerende als huivering
wekkende beschrijving van vormei^
van 'black outs'. Het is tevens dn
strijd, die de psycho-analyste. dr. CoiM
nelia Wilburg heeft gevoerd om hfe
Sybil een definitief halt toe te roep»
in vluchten in andere persoonlijkhe
den. Daarbij werd de afschuwelijk
jeugd van de vrouw als grondoorzaa
bloot gelegd. De verdienste van di
boek is, dat de leek duidelijk wordt
gemaakt, welke geestelijke calamitei
ten zich in het leven van een mem
kunnen voordoen. Oók hoe bijzondei
moeizaam de gene/ing is. Dr. Wilbu:
had daarvoor meer dan tien jaar no
dig, haar behandel ngswijze treft mei
uiteraard gecomprimeerd ii
deze uitgave aan Sybil, het wari
verhaal van een vrouw met 16 per
soonlijkheden. dat in de Verenigd!
Staten zeer de aandacht heeft getrok
ken, zal na de Nederlandse vert»
ling bij minstens tien uitgevers il
het buitenland gaan verschijnen.
