Witte steen-
kooi is de dood
voor Lapland
DE NIEUWE
DIMENSIE IN
FRANKRIJKS
DUITENLANDSE DELEID
Waarom Parijs in Washington voor de Derde Wereld vocht
Ki
—JW/XWARTET ZAJTBRiDlAG 16 FERRUlARI 1974
I
BUITENLAND T13/K17
Van een medewerker
STOCKHOLM Midden in de oliecrisis is in Zweden een dis
cussie op gang gekomen over de verdere uitbouw van de water
krachtcentrales. Zij zijn voor het grootste deel gelegen in het
Noorden, in Lapland. Electriciteitswerken, die A^aak bestaan uit
meer dan één dam in een rivier, hebben al eerder vele Lappen
gedwongen hun bestaan op te geven- Een verdere uitbreiding van
de krachtcentrales zal voor hen die nog vasthouden aan hun zelf-
verzorgend bestaan fataal worden.
De moderne samenleving, geken
merkt door een steeds toenemende
vraag naar energie, trekt steeds
zwaardere wissels op de primitieve
samenleving in het Noorden. De
driftige economische ontwikkeling
van vooral de zuidelijke helft van
Zweden en in mindere mate
van de kustplaatsen aan de Botni-
sche Golf, veroorzaakt de laatste hal
ve eeuw een trek van werkzoeken
den uit het Noorden. Het betreft
vooral jongeren en geschoolden, die
hun werk hebben verloren. Zij vin
den het niet meer in de mijnen en
in de bosbouw, waar rationalisering
en modernisering teveel voorop
staan, en ook niet in de landbouw,
want die is vooral in de laatste tien
jaar door de concurrentie uit het
buitenland zo goed als onmogelijk
gemaakt. Hen rest maar één moge
lijkheid: verhuizen naar de steden,
naar de grote centra Stockholm,
Malmö of Göteborg, gaan wonen
in een voorstad, in een bijna onbe
taalbare huurflat, moeten leven in
een omgeving waar iedere vorm van
menselijk contact als een aantasting
van het privé-leven gezien wordt
En voor diegenen, die in het Noor
den achterblijven wordt het leven
moeilijker: winkels sluiten, scholen
gaan dicht, het verenigingsleven
bloedt dood en de postbode is dik
wijls nog het enige contact met de
buitenwereld.
Terugtocht
Het begint erop te lijken dat er een
streep is gezet onder de kolonisatie
geschiedenis van het Zweedse
Noorden. De vertrekkenden zijn na
melijk nazaten van kolonisten, die
al sinds de middeleeuwen daar hun
geluk kwamen beproeven, of van
een veel latere golf kolonisten, die
sedert het begin van deze eeuw
werd aangetrokken voor het werk in
de mijnen (Kiruna, Malmberget) bij
de spoorwegen of aan de eerste
reeks rivierdammen. Voor wie de uit
spraken en rapporten van de Zweed
se overheid naleest over de toe
komst van het Noorden is geen an
dere conclusie mogelijk. Concentra
tie van de bedrijvigheid in centra
langs de kust en eer enkele mijn-
plaats in het binnenland, opgeven
van de landbouw, nog meer mecha
nisatie van de bosbouw dat alles
roept naargeestige visioenen op van
kaalslag van de grond, erosie, moe
rasvorming, toenemende insectenpla
gen, teruggang van de wildstand,
kortom: het leven op het Noordelij
ke platteland schijnt onmogelijk te
worden.
Een rendierkudde van Lappen in noordelijk Zweden.
Voor de oorspronkelijke bewoners
van het Noorden, de Lappen 'sa-
mit' in hun eigen taal, 'samerna' in
het Zweeds heeft dit proces nog
grotere gevolgen dan voor de kolo
nistenkinderen, die immers zelf min
of meer tot de moderne samenleving
zijn blijven behoren, dus de omscha
keling gemakkelijker kunnen ver
werken. Ofschoon de Lappen bekend
zijn met de moderne maatschappij
en de algemene leerplicht ook voor
hen geldt, hebben velen van hen tot
nu toe kunnen vasthouden aan hun
oorspronkelijke leefwijze. De ren
dierhouders zien hun eeuwenoude
beroep bedreigd door de aanleg van
wegen, spoorwegen en dammen in
hun domein. Een voorbeeld van zo'n
project is de toekomstige aanleg van
een weg van Kiruna naar de Noorse
kust, dwars door het natuurgebied
Sarek. Wil de jaarlijkse trek van de
rendieren mogelijk blijven, dan
moet er een ongerept stuk natuur
blijven dat zich uitstrekt van het
schiereiland Kola in Rusland tot
diep in de bossen van Midden-Zwe
den. Inperking en opdeling daarvan
door wegen en dammen leidt onher
roepelijk tot verkleining van de
kudden, vermindering van de toch
al schrale inkomsten en van werk.
Het is een vicieuze cirkel waarin de
2000 rendierhouders die nog over
zijn van de oorsrponkelijke 40.000
gedwongen worden hun bestaan en
hun cultuur op te geven.
Visstand
Zweden kent niet de diepe dalen,
die het in andere landen mogelijk
maken om met één dam bij de uit
loop van een natuurlijk meer te vol
staan. Om hetzelfde effect te berei
ken is een hele serie dammen nood
zakelijk. Rivieren worden daardoor
over grote afstanden gekanaliseerd
en dat betekent ernstige schade aan
de visstand (forel). De visvangst is
een andere pijler in de zelfverzor-
ging van de Lappen.
Twintig jaar geleden sloten de Lap
pen zich aaneen in een bond, ge
naamd 'Svensk Samernas Riksför-
bund', die de zeer verspreide groep
eindelijk een stem gaf. Die bond
ging nog een groter verband aan in
de 'Nördiska Sameradet', waarbij
ook de Lappen van Finland en
Noorwegen aangesloten waren. Het
antwoord van de Zweedse overheid
daarop was de aanstelling van een
ombudsman, bij wie zij terecht kon
den terwille van hun vis- jacht- en
weiderechten.
Besluit ontkracht
Onder de indruk van de gevaren die
hen bedreigden besloot het Zweedse
parlement in 1972 het arsenaal van
centrales in Lapland niet verder uit
te breiden. Maar dit unaniem geno
men besluit is onlangs door de
Zweedse regering weer op losse
schroeven gezet met een nieuwe op
dracht aan de centrale energiemaat
schappij 'Vattenfall' Die moet nu
onderzoeken in hoeverre nog niet
benutte en nog maar gedeeltelijke
benutte rivieren alsnog voor de aan
leg van dammen in aanmerking ko
men. Daarmee is een uitdrukkelijke
wens van het Zweedse parlement
ontkracht Een door veel milieu-des
kundigen en bezwaarden uitgebracht
advies werd terzijde gelegd. Het is
niet alleen het lot van de Lappen,
w9">vi" man ernstige zorgen
iiidd&i, uidar ook Ie vraag of hier
mee de wereld niet beroofd wordt
van een ervaring in het (over)leven,
die voor de toekomst wel eens on
ontbeerlijk zou kunnen zijn*
ashington, het bestuurscen-
van het machtige Amerika,
de kleine, koudbloedige
ke minister van buitenlandse
j Michel Jobert, deze week
ludding en verdeeldheid ver
lakt en een nieuwe fase in de
buitenlandse politiek in-
waarvan de consequenties
loeilijk zijn te overzien. De
•ige Jobert, die nog geen jaar
;er is, slaagde erin de in.de
rikaanse hoofdstad gehouden
__rieconferentie ernstig te
«bomen.
fanse sabotage-actie was gericht
de Amerikaanse plannen een
fk van hooggeïndustrialiseerde
Ste smeden als tegenwicht te-
e steeds krachtiger agerende
bducerende landen. Frankrijk
met zijn optreden een recht-
confrontatie met de Amerika-
igedurfd om zich, geheel vol-
bedoeling, de reputatie te
ifen de grote verdediger te
n de belangen der olieproduce-
landen, meer in het algemeen,
ie van de grondstoffenproduce-
landen en in feite van de gehe
le Wereld. Bovendien heeft Pa-
lor zich vierkant tegen de su-
;endheid de VS te keren, op de
';ie gemikt van de niet-gebon-
iden, de staten die zich bewust
de invloed van Amerika en de
t-Unie verzetten. De keerzijde
t medaille is echter dat de Fran-
Jering zich binnen de EEG op-
heeft geïsoleerd en zich recht-
S de woede van Washington op
(s heeft gehaald.
lm heeft Frankrijk in Washing-
jor een dergelijke tactiek geko-
[n feite is het optreden van mi-
Jobert de uitwerking van de
fijnen van de politiek, die vele
'geleden door president Charles
ulle is geformuleerd en later on-
tesident Georges Pompidou werd
fihaafd. Zij komt er in hoofdzaak
er dat Frankrijk ernaar streeft
-^amenlijke heerschappij te bre
in de steeds nauwer samenwer-
supermogendheden, de VS en
kjet-Unie, en Parijs wil Europa
Ier Franse leiding een onaf-
jijke hoofdrol in de wereldpoli-
erschaffen.
fhankeljjkheid'
Iditionele, gaullistische politiek
«afhankelijkheid' is na het uit-
1 van de oktober-oorlcg in het
D-Oosten en de daaropvolgende
Iche olieboycot in een stroom-
t filing geraakt. De Franse rege-
,die al een grote achterdocht
jrde wegens eerder gesloten, vèr-
ide Amerikaans-Russische kern
woorden, zag in de wijze waar-
•egering-Nixon aan de Europese
in het Midden-Oosten voor
een nieuw bewijs voor haar
ig dat Washington ten koste
Bropa steeds groter nadruk ging
op samenwerking met Moskou,
ind door de conclusies die Char-
i Gaulle destijds al meende te
n trekken, werd Parijs in de cp-
rn
L"
omstreden president wordt
een supermacht was geworden
—lan eigenbelang de voorrang
=4zich steeds harder gaat verzet-
(gen de groeiende concurrentie
EEG en per definitie niet lan-
s betrouwbaar militair verdedi-
fan Europa kan worden be-
Ed.
Iwjet-Unie, die steeds bezig is
ie uitbreiding van zijn militaire
en zijn invloedssferen, vormt
ie Franse regering, zo mogelijk
ilijog groter bedreiging voor de
en Europese belangen. Mauri-
"live de Murville, tien jaar lang
er van buitenlandse zaken on-
Z1)t Gaulle, schreef al in 1971 dat
klju in wezen 'niets anders dan
ieationalistische politiek voert, zo-
ke andere staat', de communisti-
peologie en het streven naar we-
polutie ten spijt 'Het is de poli-
8n een supermacht die in en na
!eede Wereldoorlog naar voren
i die bestemd is de leidende rol
VS te delen en om gezamen-
e scheidsrechter in wereldcon-
i te spelen', aldus Couve de
Ue.
ïiische achterdocht in het den-
In de Franse gaullisten over de
buitenlandse politiek is bepaald
Ie denkbeelden van generaal de
L maar thans weinig minder
die van zijn pupil en opvolger
•ujfes Pompidou. I nl972 liet Pom-
in een rede voor de Parijse aca-
I van politieke wetenschappen
jetje het achterste van zijn tong
een uiteenzetting van zijn
'atief, 'realistische' politieke
Ingen.
gereld van nu'
=3-
-Jenstelling tot betrekkingen tus-
fersonen, aldus Pompidou, wor-
Maties tussen staten door hard-
In door nationale belangen be-
j'Staten staan, wat betreft hun
bische, territoriale en ideologi-
ielangen, voortdurend tegenover
De machtigen wijken slechts
|e wil tot macht, de zwakken uit
.of voorzichtigheid. De geschie-
leert hen de haat en de minach-
de verhouding tot hun buren.
Irdrijkskundige ligging dwingt
5t verovering of capitulatie. De
feie en het racisme zijn slechts
•steking tot de confrontatie', al-
pmpidou.
|i de hand van een citaat van de
schrijver en politicus Charles
&s, een man die wegens collabo-
imet het pro-Duitse Pétain-be-
Iter dood werd veroordeeld en
begenadigd, beschreef Pompidou
ernationale politieke 'realiteit'
bij die zag. 'Er is een wereld
•t twee systemen bestaat: ver-
nde keizerrijken met een zeker
[kleine of middelgrote er tusse-
aldus samengestelde wereld
niet zo rustig zijn. De zwak-
llen er steeds zwakker worden
nachtigen steeds machtiger. En
fle van de één zal slechts berus
De Franse minister van buiten
landse zaken Michel Jobert is op
de energieconferentie in Wash
ington opnieuw naar voren getre
den als de grote tegenspeler van
Henry Kissinger. De Amerikaan
se minister merkte enige tijd ge
leden over Jobert op: 'Hij is de
man die mij het meest intelligent
weet te kwetsen'.
Oosten uitbrak. Toen de Franse rege
ring met grcte haast begon met het
afsluiten van een reeks transacties
met Arabische olieproducerende lan
den, werd dit door vele commentato
ren uitsluitend gezien als een Franse
poging zich zelfzuchtig van een be
stendige olietoevoer te voorzien, zon
der rekening te houden met de belan
gen van andere EEG-landen. In wer
kelijkheid zijn de 'olie-in-ruil-voor-wa-
pens'-akk oorden, die Frankrijk de
laatste tijd heeft gesloten, een onder
deel van een politiek, die gericht is
op een veel breder geheel van doel
stellingen. Fors gesteund door Enge
land tracht Frankrijk zich in een
niet-gebonden Europa in te kapselen.
Parijs streeft daarbij naar een Europa
dat kan rekenen op de sympathie van
de niet-gebonden landen in de Derde
Wereld en speciaal van de landen
rond de Middellandse Zee, de Arabi
sche landen die traditioneel wantrou
wend staan jegens de dominerende in
vloed van de VS en de Sowjet-Unie in
hun gebied.
Frankrijk wil tevens het 'Europese'
Europa aanvullen met een grondstof
fen-producerend achterland in de Der
de Wereld, dat tevens in de Europese
energiebehoefte voorziet, maar boven
dien een groeiend afzetgebied kan
vormen voor de Europese industrie-
produkten. Vandaar het belang dat
Parijs hecht aan de banden met voor
malig Franssprekende landen In Afri
ka en het belang van de inbreng van
de Britse Gemenebestlanden met de
intrede van Engeland in de EEG.
machtspolitiek
Het is duidelijk dat een dergelijke
ontwikkeling ten koste moet gaan van
de economische positie van de VS in
de wereld en tegelijkertijd ten nadele
van de politieke invloed van Moskou
en Washington in de Derde Wereld.
In dit licht gezien was het bijeenroe
pen door Amerika van de energietop
in Washington een machtspolitieke
daad. Zij was gebaseerd op de beken
de politieke filosofie van 'machtseven
wicht' en 'realisme' van de Ameri
kaanse minister Henry Kissinger. Een
kartel van geïndustrialiseerde grond-
stoffenverbruikers zou de Franse en
daarmee de Europese reputatie in de
Derde Wereld ondergraven en de
Franse 'realistische' machtspolitiek
volledig doorkruisen. Vanuit de Fran
se conceptie kon de Franse minister
Jobert, met de argwanende blik van
de Arabische landen in de rug, niet
anders doen dan zich tegen Kissin
gers' en Nixons' plannen verzetten.
Het gevolg is dat Frankrijk nu ogen
schijnlijk binnen de EEG in een geï
soleerde positie is gedrongen. De
vraag hoe zeer er van een isolement
sprake is moet nog worden beant
woord. In de afgelopen maanden zijn
de tegenstellingen tussen Europa en
de VS drasticsh gegroeid. Menig West
europees politicus is in die periode
in de richting van het Franse denken
gestuwd. Het is veelzeggend dat tus
sen de Franse minister Michel Jobert
en Frangois-Xavier Ortoli, de voorzit
ter van de Europese Commissie oude,
en meer dan oppervlakkige vriend
schapsbanden bestaan. Binnen de Eu
ropese Gemeenschap leven veel min
der verschillen van inzicht over de
richting die Europa tenslotte dient op
te gaan, dan wordt vermoed.
De meningsverschillen betreffen niet
de doeleinden, maar de tactiek en de
tijdstippen, waarop tot actie moet
worden overgegaan. Fundamenteel is
de discussie over de vraag of men
zich reeds nil zonder kleerscheuren
kan losmaken van de Amerikaanse
militaire protectie over Europa, zon
der door de Sowjet-Unie te worden
ingekapseld.
confrontatie
Frankrijk heeft tot de vroege confron
tatie besloten. Andere Westeuropese
landen laveren behoedzamer en me
nen voorzichtigheidshalve zich nog
niet van de VS te kunnen losmaken.
Maar volgens Frankrijk is confronta
tie onvermijdelijk omdat Washington
pogingen doet de Europese eenwor
ding te blokkeren en de EEG-staten
onderling tegen elkaar uit te spelen.
En de VS doen dit, aldus Parijs, in
nauwe samenwerking met de Sowjet-
Unie.
Naarmate de druk van de VS en de
Sowjet-Unie toeneemt zal ook de
kwestie van tactiek en 'timing' door
Europa worden opgelost en wellicht
in Franse richting. Het is daarom van
het grootste belang zich nu al af te
vragen of het Franse doel, de schep
ping van een nieuwe Europese super
staat, die in constant conflict met
Moskou en Washington zou komen,
indien dit Europa zou gaan opereren
als bolwerk van 'realistische' macht
spolitiek, wel in het belang zou zijn
van de Europese en internationale
vrede, en daarom wel wenselijk zou
zijn.
ten cp de terreur die de kolossen heb
ben weten te ontketenen. Een maat
schappij van wederzijdse afschrikking,
een genootschap van afwisselende in
timidatie.'
hoofdlijnen
Na deze opsomming van 'realiteiten'
vatte Pompidou de hoofdlijnen van de
Franse politiek, zoals hij die wilde
nastreven, samen. En het interessante
is, dat deze elementen in de Franse
politiek telkens opnieuw naar voren
komen. Het programma-Pompidou
luidde als volgt: 1) Frankrijk moet,
als typische middelgrote mogendheid,
vóór alles zijn militaire, economische
en demografische macht voldoende
ontwikkelen om mee te tellen en te
worden gerespecteerd in de wereld.
2) Frankrijk moet hulp gaan geven
aan zwakke individuen in de eigen sa
menleving, maar ook aan staten 'die
zich niet wensen over te geven aan de
machtigen en die niet de noodzakelij
ke hulpbronnen bezitten om alleen te
bestaan.' Dit beleid werd doer Pompi
dou 'cooperation' (samenwerking) ge
noemd, en omvat in feite de gehele
Franse ontwikkelingssamenwerking.
3) Tenslotte, aldus Pompidou, moeten
wij onze krachten hergroeperen met
anderen, om in overeenstemming met
de historische, geografische en huma
nitaire realiteiten Europa op te bou
wen. Dit Europa moet zichzelf zijn
(onafhankelijk van de superstaten) en
moet, zonder te pretenderen Frans te
zijn, niet vernietigend zijn voor onze
nationale persoonlijkheid.'
Deze doelen van de Franse politiek:
het opbouwen van de macht van
Frankrijk, ontwikkelingssamenwer
king en de schepping van een onaf
hankelijk 'Europees' Europa, zijn er-
cp gericht de gezamenlijke 'hegemo
nie' van Amerika en de .Sowjet-Unie
te doorbreken en Europa in staat te
stellen zich op te werpen als een on
afhankelijke nieuwe supermogend
heid. Deze superstaat Europa, moet
naar de Franse visie, zijn voorzien
van een onafhankelijke defensie, met
inbegrip van kernwapens, een zelf
standige buitenlandse politiek, een ei
gen muntstelsel en een economie, die
los van de Amerikaanse economie kan
functioneren. Alleen een dergelijk
Europa, aldus de Fransen, kan werke
lijk zichzelf zijn, zijn eigen wil bepa
len en zijn eigen belangen behartigen.
industrialisatie
In de afgelopen jaren is Frankrijk on
der het gaullistische bewind erin ge
slaagd zijn economie tot een geduchte
macht op te bouwen. Frankrijk heeft
een sterk concurrerende industrie tot
ontwikkeling gebracht, die diep heeft
ingegrepen in het Franse samenle
vingspatroon en waarmee de transfor
matie is voortgezet van een oude
landbouwsamenleving in een moderne
westerse industriestaat.
Hoewel Frankrijk onder de Gaulle en
zijn opvolger de diepe kloof tussen
'links' en 'rechts' niet heeft kunnen
overbruggen en grote groepen Fran
sen nauwelijks in de welvaart hebben
kunnen delen, is de regering-Pompi-
dou-Messmer nu begonnen het accent
te leggen op 'Fase Twee' van Pompi-
dou's politieke program.
In de afgelopen periode, nog ruim
voor de ontwikkelingen in het Midden-
Oosten, is Frankrijk begonnen met
de opbouw van een netwerk van be
trekkingen met de Derde Wereld. De
grootste nadruk werd gelegd op goede
betrekkingen met de landen rond de
Middellandse Zee en met Fransspre
kende Afrikaanse landen, die voor
heen Franse koloniën waren. In feite
was dit de voortzetting van een beleid
dat al door de Gaulle cp poten was
gezet en dat reeds toen duidelijk be
doeld was om in de gunst te komen
bij de Derde Wereld ten koste van de
VS en de Sowjet-Unie. In april 1965
zei de Gaulle tegen de Russische mi
nister van buitenlandse zaken Andrej
Gromyko: 'Ja wij helpen deze landen
en het resultaat is dat zij van Frank
rijk houden. In hun visie is de te
genstelling tussen ons en de VS on
metelijk geworden. Terwijl wij hen
helpen, gebruiken de Amerikanen al
hun briljante nieuwe technologische
uitvindingen om op de meest afschu
welijke manier duizenden arme Viet-
namezen, die al lang lijden en alleen
met rust gelaten willen worden, uit te
roeien.'
De Franse ontwikkelingspolitiek, is
onder de regering-Pompidou, maar
vooral sinds Michel Jobert minister
van buitenlandse zaken is geworden,
gebruikt als een politiek instrument,
dat gericht is tegen de 'hegemonie',
het 'condominium' van de VS en de
Sowjet-Unie. In een parlementsdiscus-
sie in juni vorig jaar noemde Jobert
'de plaats van Frankrijk in de Derde
Wereld' essentieel'. 'Het lijkt er in
derdaad op dat er voortaan geen onaf
hankelijke koers meer mogelijk is en
dat de twee supermachten de scheids
rechters van de wereld zijn gewor
den', verklaarde Jobert. 'Deze staten
zijn zeer machtig, dat klopt. Maar er
blijven talrijke elementen die zij niet
beheersen. Het zou verkeerd zijn te
denken dat over het lot van de we
reld is beslist en dat het in handen is
van de VS en de Sowjet-Unie. Ik ben
ervan overtuigd dat de zaken veel in
gewikkelder liggen. En juist een land
als het onze, dat zijn wil tot onafhan
kelijkheid altijd heeft weten te mar
keren, moet gewicht leggen op alle
elementen die nog vrij zijn om de we
reld buiten dit condominium te orga
niseren. U hebt allemaal aangedron
gen op het belang, het prestige, de
morele zwaarte van een politiek je
gens de Derde Wereld. Welnu, hier
ligt een bruikbare, nuttige en eervolle
weg voor het grijpen.'
Frankrijk was met deze, op Europese
machtsvorming gerichte, ontwikke
lingsstrategie al volop begonnen voor
dat de jongste crisis in het Midden-
door Chris Blankenburgh
