Vespers: gaaf stuk televisie
r
Vandaag
Dan staat er een of andere juffrouw te dansen
S
Zonder dat zij het van elkaar wisten hebben
A. J. Klei en C. G. van Zweden op een zondagmiddag
om vijf uur naar de televisie gekeken: naar de
uitzending van een vesper. Vervolgens
hebben zij, weerzonder dat zij het van elkaar
wisten, hun ervaringen op papier gezet. Vandaag
publiceren wij hun verhalen, die sterk uiteenlopen.
/llBlIlSll
Nieuwe boe/te
Trouw
K wart et
TROUW/KWiAiRfrjET Z VJ LHLMG 9 1- l.ltKL. VKI 1974
KERK
door C.G. van Zweden
IKOR en CVK brengen 'kerk
diensten' op het scherm die zo
mooi zijn, dat vrijwel iedereen ge
boeid kan kijken. Deze zendge
machtigden zijn erin geslaagd een
vorm te vinden waarin een kerk
dienst wordt 'vertaald' in de eigen
taal van de camera. Niet langer is
die camera de voyeur, of hoog
stens een vertegenwoordiger van
de 'wereld', die lijdzaam wordt
verduurd, maar een onderge
schikte, die in zijn element is. Het
zijn de vesperdiensten van de
zondagmiddag, die de aandacht
trekken om hun artistieke ver
antwoorde vormgeving.
Het gevoel dat er iets bijzonders met
deze televisiediensten aan de hand
was, kreeg ik toen ik merkte dat mijn
beide kinderen, mijn echtgenote en
ik. en mijn schoonouders, aan het
scherm gekluisterd waren: drie gene
raties keken naar een kerkdienst
Kon dat?
Kunnen mensen van 9 tot 74 jaar, ge
boeid raken in één onderwerp? Blijk
baar. Later merkte ik dat mijn doch
tertjes op die uitzending terugkwa
men. Ze stelden vragen. Drs. N. A.
Schuman, thans wetenschappelijk me
dewerker aan de theologische faculteit
van de Vrije Universiteit, met wie ik
een gesprek had over de vespers,
heeft dezelfde belangstelling bij zijn
eigen kinderen ontdekt. En hij hoort
dit geluid meer.
Het is onmiskenbaar. IKOR en CVK
hebben vesperdiensten op het scherm
gebracht met het klassieke bereik van
8 tot 80 jaar.
Wat was fout?
Maar wat was voorheen dan zo fout
aan die Lv.-kerkdiensten?
Dat is snel verteld.
Het kwam er op neer dat televisieca
mera's een kerkdienst registreerden
op fotogenieke 'doorkijkjes', en dat
Voorbeeld van een lied, door
Niek Schuman geschreven en door
Jan Pasveer op muziek gezet
Wie durft de macht aan
wie zal achteraan staan,
we zijn met zovelen
wie wil er wel delen,
wie zal koning zijn'
En hier een beeldtekst, eveneens
door Niek Schuman geschreven.
We horen en zien
zoveel van de machten
die de mensen bewegen
hebben en houden
hemd nader dan de rok
jij liever dan ik
geen geld en geen tijd
roor de aarde, de dingen, de
mensen vooral
We horen en zingen
van die werd geboren
uit pure bewogenheid
tn onmacht verschenen
geen dolende dwaalster
■geen doodlopend slop
geen gids zonder licht
voor de aarde, de dingen, de
mensen vooral
Hij is opgegaan
opgestaan
vödrgegaan
Wie durft de Onmacht aan
ting toekeek. Er werd een snoepje op
gediept Maar de kijker werd zich
plotseling bewust dat er een dominee
aan het woord was. Misschien had die
predikant al twintig of dertig zinnen
uitgesproken, maar die neus. en die
woelende handen, hadden een soort
Nixonband van zijn preek gemaakt
Een geluidsband met 'gaten'.
Zo sleepte je jezelf voort, steeds stuk
ken tekst nissend, tot je tenslotte bij
het gebed uitkwam. Met ontzag wend
de de camera zich dan af van het
menselijk gebeuren, en begon lang
zaam langs de muur omhoog te zwe
ven. Niets dan witkalk, Tenslotte
kwam een kruis in beeld, dat trillend
in het hart van het scherm bleef
staan.
Aldus de televisiekerkdienst: een
voorbeeld van luisterloze kijkleegte.
Strakke regie
werd uit de aard der zaak dikwijls een
genadeloos gebeuren.
Want wat geschiedde?
De kijker thuis kreeg b.v. een rij
luisterhoofden op zijn scherm. Maar
met die rij gebeurde iets bijzonders.
De camera pikte er één grijze, mar
kante kop uit, en liet dat hoofd lang
zaam groeien en dichterbij komen.
Tenslotte vulde die kop het hele
scherm, zodat je de pokdaligheid van
de neus kon bekijken. Dan versprong
het beeld, en je zag dameshanden, die
behoedzaam in een tasje woelden. Een
kinderkopje ernaast, dat vol verwach-
De vesperdiensten van 1KOR/CVK
zijn daarbij vergeleken een indrin
gend stuk televisie. De regie is zo
strak, dat de kijker niet in zijn con
centratie wordt gestoord. Toch is er
veel te zien
De diensten worden opgenomen in de
Doopsgezinde Vermaning te Westzaan,
een kerkje met een prachtig geluids
karakter en een mooi interieur. De
vespergroep, zoals u ze zondagsmid
dags kunt zien, is ad hoe samenge
steld. Jan Pasveer, die directeur is
van de Zaanse muziekschool, heeft en
kele instrumentalisten van zijn school
weten te recruteren. De kern van de
zangers bestaat uit een liturgiegroep.
aangevuld met en gesteund door acht
studenten van het Amsterdams con
servatorium. Deze acht, die ook weer
door Jan Pasveer zijn aangetrokken,
doen dit overigens niet (alleen) uit
beroepsinteresse.
Pasveer heeft acht mensen bij elkaar
gekregen, die niet alleen achter hun
melodie, maar ook achter hun teksten
staan.
Verder werken aan deze diensten
mensen mee die behoren tot een ge
zelschap dat regelmatig Taizé bezoekt.
Niek Schuman, die een groot aandeel
heeft in de vespers, put zijn inspira
tie ook ten dele uit de diensten zoals
die in Taizé worden gehouden. Drie
dingen zijn voor hem van vitaal be
lang: soberheid, bezinning, en het op
roepen van dingen die niet met woor
den op te roepen zijn.
Het thema van de vespers wordt aan
gegeven door de zondag van het ker
kelijke jaar. Vaste elementen in de
dienst, die een half uur duurt, zijn
het lied van de week (voor zover in
het thema in te passen), het canticum
(Laat die gezindheid in u zijn, Phil
2 vers 5 t/m 11). de Schriftlezing,
de overweging en het gebed.
Die overweging wordt niet-ambtelijk
gehouden. Geen voorganger dus die
apart gekleed gaat en een catheder
beklimt. Nee, in de vespers is het eer
man. of een vrouw, die een overweging
houdt. Vandaar dat vanaf de zitplaats
wordt gesproken. Ziet men de 'voor
ganger' in het beeld, dan ziet men
ook de mensen die naast hem zitten
in het beeld. Er is niets aparts aan.
De eerste serie van zes vesperdiensten
werd in okt./nov. '73 gehouden onder
eindredactie van Frits Mehrtens. De
tweede serie, onder eindredactie van
Wim Koole, werd in nov. dec. '73 uit
gezonden. Van de nu lopende serie
(acht stuks» resten ons een vesper
die speciaal de taal van het kind
poogt te raken (morgenmiddag, daar
voor tekent Karei Eykman) en dan
nog twee 'gewone' diensten, op 17 en
24 febr. a.s. De serie staat onder eind
redactie van prof. G. N. Lammens.
Vaststaande teksten vindt men in het
lied van de week, het canticum en de
Schriftlezing. Voor de rest hoort (en
ziet) men eigen teksten (of bewerkte
teksten), en eigen melodieën van
resp. Niek Schuman en Jan Pasveer.
De regie is in handen van Dineke
Teeuw, met assistentie van Yvonne
Doets.
Blijvertjes
Dominee: Dit is verschrikkelijk. Over vijf minuten moet de dienst aanvangen
en er is nog geen mens aanwezig.
Koster: U moet maar denken dat er nu een paar duizend mensen thuis bij de
radio zitten te wachten tot u begint.
(Een grapje uit Punch van 30 augustus 1922, toen een radiokerkdienst een
nieuwtje was
Of deze vesperdiensten blijvertjes
zijn, staat overigens nog te bezien. In
elk geval kan drs. N. A. Schuman zich
- gezien zijn werk aan de VU en de
voorbereiding van zijn proefschrift -
niet blijvend binden.
Maar IKOR en CVK hebben in elk ge
val een te variëren model gevonden.
Een model zonder stijlbreuken of stop
lappen. En dat is bij een zo uiterst
moeilijke materie geen geringe ver
dienste.
volk
Vandaag beginnen we in het
Exodus te lezen. De naam 'exi i
(uittocht) is overgenomen
griekse vertaling van het Oude
ment, de zg. Septuagint (d.w.z.
omdat het verhaal luidt dat zev
mannen aan deze vertaling gev
zouden hebben). In de hebree
tekst zijn de eerste woorden: dit
de namen. Vandaar dat het boek
naar het (ongeveer) eerste woord
men' wordt genoemd. Was Gi
het boek van Adam. Noach, Abi
Izak en Jakob (Jozef), het boek
dus is het boek over Mozes. Hi
zijn geschiedenis met het volk
staan hier centraal. Vandaar da
eerste verzen al meteen laten ziei
we niet meer te maken hegben
een kleine stam Jozef, zijn broei
hun kinderen, maar de zeventig
breiden zicij uit tot een volk. He
tal zeventig is niet precies, het 1 J
gerond. Genesis 46 vermeldt er
en .estig en Stefanus (Handel 1
weet van vijf en zeventig zielen. 1
meer of minder blijkt er niet to11
doen. Wel dat het nu een volk wfr
In vers 7 van dit eerste gedeelte
den er zelfs vijf werkwoorden
bruikt om dit verschijnsel aan te »t
den. Het zijn. in onze vertaling i.
woorden: vruchtbaar zijn, zich uitv
den, zich vermenigvuldigen,
worden en het vervuld worden
het land. In korte trekken gaat!
naar deze volksvorming toe. In
vervolg hebben we daar dus me a
maken. De belofte van God aan lp
ham krijgt gestalte in het grote
tal. De tweede fase van Gods luk
len betreft een volk. Wie met He I
maken krijgt, krijgt te doen met
volk. Wie bij Hem behoren wil,
te voegen in het geheel van een
een gemeenschap niet op grond
gemeenschappelijke belangstel)!»
maar op grond van afstamming,
komst Achter dit volk ligt een
van herkomst, een vader, een bel
De enkeling bestaat hier nauwe! e
hoe belangrijk ook de mens, oofeu
hij alleen is, geacht wordt, hij ij£
van een volk. Hij deelt in bel< t
die velen aangaan, hij draagt ve
woordelijkheden die op velen
zijn. Met alle verschillen is dat
niet anders voor wie zich verbei e
weet met deze God (Exodus 1. 1-7
door A.J. Klei
elke luidruchtige preek te verkiezen
boven de keurig aangeharkte bedoe
ning die ik bekeken had. Stel je voor:
een kerkgebouw waaruit zorgvuldig
alle gewone gemeenteleden geweerd
waren om plaats te maken voor een
paar rijen uiterst beschaafde lieden
die op voornaam-ingehouden toon
speelden, zongen, spraken en baden.
Alles verliep even glad en hoog
staand, er liep werkelijk niks mis. Ik
hoopte vurig dat er een stoel om zou
vallen of dat iemand een boertje zou
laten, maar nee hoor. Wel ver
sprak iemand zich eventjes tegen
het eind van de dienst, maar ik
heb het sterke vermoeden dat dat ge
beurde op aanwijzing van de regie om
de hele zaak zo écht mogelijk te laten
zijn. Zoiets komt namelijk vaker voor
dan een argeloze gelovige denkt.' On
langs is me door een insider verze
kerd dat dominee Hans Bouma verle
den jaar op een gereformeerde jeugd-
Dcn staat er een of andere juf
frouw te dansen en daarna ga je
met het laatste nieuws naar bed,
zei de dominee in zijn radiopreek.
Hij sprak dat was voor een
enigszins geoefend luisteraar met
een duidelijk zijn misnoegen
uit over het televisiewezen en
werd daarin niet gehinderd door
deskundigheid. We moeten maar
hopen dat deze predikheer nooit
aan televisiekijken toekomt, an
ders wacht hem de bittere erva
ring dat niet zozeer dansende juf-
frouws als wel ernstig pratende
heren het scherm bevolken.
Ik had die zondagmiddag de radio
aangezet toen op de televisie de uit
zending van een vesper afgelopen was.
Ik viel midden in die zin met de dan
sende juffrouw en kreeg in de gaten
dat de preek er eentje was van het
ouderwets-populaire genre, waarin uit
schieters over televisieprogramma's
wel thuishoren maar toch niet.de in
houd bepalen. Het is mijn genre niet.
maar als iemand er wel op gesteld is
zal ik niet proberen hem daarvan af
te helpen.
Deze verdraagzaamheid bracht ik grif
op na de televisie-vesper. De gekun
steldheid daarvan maakte mij bereid 'IIij oefent voor zijn eerste dagsluiting' cartoon van Cork).
dag met opzet een paar keer flauw
viel om zijn ernstige woorden nog
dieper te kunnen kerven in het ont
vankelijk gemoed van zijn aandachtig
gehoor.
Nu zijn we in de kerk gewend vorm
en inhoud te scheiden. Als je vroeger
beweerde dat de dominee vervelend
preekte kon je van de huisbezoekende
ouderling te horen krijgen dat de
preek tenslotte alleen maar 't pakje
is, waarin de blijde boodschap gesto
ken wordt. Iemand vroeg me dan ook:
maar er was toch zeker ook wel een
soort preekje of zoiets? Ja, er was een
korte meditatie maar de hele zaak
was zó precies uitgekiend dat de ge
sproken tekst net zo gepolijst was als
de rest: een sierlijk gestoei met woor
den.
Een beetje Okke Jager-achtig, meende
ik te proeven en een ogenblik dwaal
den mijn gedachten af naar jaren her,
toen dr. Jager een pas beginnende do
minee was in Vrouwenpolder. We wa
ren daar met vakantie en op zaterdag
ochtend vroeg de groenteboer met
bezitterstrots: heb je ons Jagertje al
gehoord? Dat hadden we nog niet
maar de volgende dag haalden we de
scha in. Het kerkje was stampvol en
ons Jagertje zag schapen in de wei lo
pen. Witte plekjes van vergeving in
het groen van de hoop, zei hij.
Ik moet toestemmen dat de meditator
in de televisie-vesper het iets kalmer
aan deed (dr. Jager springt trouwens,
als ik goed ben ingelicht, tegenwoor
dig ook beduidend zuiniger om met
schapen en met gras), maar het bleef
allemaal erg bcdécht. Fraai bedacht,
dat wel. maar we zaten toch zeker
eepn cultureel middaeie te houden?
Bij het IKOR/CVK zijn ze niet erg op
normale kerkdiensten op de televisie.
Groot gelijk, want dat werd altijd een
eindeloos beweeg van een spitsboog
naar een markante kop en omgekeerd.
Kerkdiensten moet je via de radio
uitzenden. Wie ziek is en tuk op een
kerkdienst doet goed het transistortje
op z'n buik te plaatsen, de ogen stijf
dicht te knijpen en zich dan in te
denken dat-ie gewoon in de kerk zit,
lekker in een stil hoekje, zachtjes zui
gend op een pepermunt. De ware lief
hebber voedt aldus zowel zijn jeugd
sentiment als zijn geloof.
Ik lijk op dit moment niet de aange
wezen persoon om te verklaren dat ik
kritiek op de televisie-programma's
van IKOR/CVK eigenlijk niet kan uit
staan. Toch is dat zo en vooral wan
neer die kritiek komt van mensen die
zo graag er de nadruk op leggen dat
het evangelie niet naar de mens is.
Die mensen begeren van een kerkelij
ke zendgemachtigde programma's die
wél naar de mens zijn. Naar de gelovi
ge mens, wel te verstaan. Al die el
lende en spandoeken in Kenmerk vin
den ze maar niks, ze willen graag
zichzelf wegcijferende verpleegsters
aan de gang zien, en opgeruimde zen
delingen in geruite overhemden. Daar
kun je jezelf aan optrekken, hoorde
ik iemand zeggen in een synodedebat
(alsof het ging om de inrichting van
een gymnastieklokaal).
Maar IKOR en CVK zijn er niet op
uit om onze religieuze gevoelens te
strelen, en ik dacht: terecht. Juist
daarom maakte die vesper-uitzending
me wrevelig. Dit was ock naar de
mens. Naar de siieke mens wel te ver
staan. Dit was ten gerieve van siieke
religieuze gevoelens. Daarvoor heb ip
blijkbaar geen ploeterende en toch
zonnige zendingsmensen nodig, maar
muzikale en dichterlijke doctorandus
sen. Kortom, je zou gaan verlangen
naar een of andere juffrouw die staat
te dansen.
NED. HERV. KERK
Beroepen te Oudega, Idsenga en
ferden (toez.): S. P. Nijdam te Dr
ten.
Aangenomen naar Hekelingen-Sin
haven: J. E. A. Moolenaar, kandp
Lith (toez.).
Bedankt voor Meerkerk: K. Schi]
te Dordrecht.
GEREF. KERKEN
Beroepen te IJlst: II. E. Bijlei
kand. aldaar, die dit beroep heeft
genomen.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen te Schildwolde: J. Slot
te Dalfsen.
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen te Groningen: G. A. Zij
veld te Middelburg; te Meeuwen
Hegeman te Tholen.
Remonstr. Broederschap
Benoemd tot cursusleider aan het
mingscentrum 'KapellerRut' te He
Th. van Dijk te Eindhoven, die
benoeming heeft aangenomen.
OUD-GEREF. GEM. IN NED.
Teogelaten om te proponeren: dhr
Moerkerken te Vlaardingen.
Op naar het socialisme, de eerste t
delen van deze reeks, die op het oj
blik wordt gepubliceerd als een
creet beginsel- en aktieprogran
van de Socialistiese Partij, i
1,per deel. Ze kunnen woi
besteld door het verschuldigde be<
(plus 0,75 verzendkosten per be
ling) over te maken op gironum
2534761 t.n.v. P. J. van Zomeren
Nijmegen.
Dc verstandige koek, of Sorghvul
Huys-houdster. Uitg. Buijten
Schipperheijn, prijs 5,90.
AO '74 no. 1499: De Kanaaltun
1,25.
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
B.V. De Christelijke Pera
Directie:
Ing. O. Postma,
F. Diemer.
Hoofdredactie:
J. Tammlnga.
Hoofdkantoor B.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276-280,
Adam. Postbus 859.
Telefoon 020-22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69 73 60 768)G em .g i ro
X 500.
