voor
twee gevangenen
door Noud van Iperen
'Ik zie verlangend naar kerstmis uit;
ik zit gewoon op die dagen te
wachten. Wat er met me gebeuren
kan is nog een vraagteken. Maar wat
ik wel weet is dat ik me ge
makkelijk verplaatsen kan in de
figuren rond de kerststal. Als je
daaraan denkt gaat er een storm van
gedachten door je heen. De eerste
kerst in de gevangenis was ik be
drukt; ik had het gevoel gedwongen
bij het gebeuren aanwezig te
zijn. Maar ik ben, als ik het zo mag
uitdrukken, in het geloof gegroeid.
Ik sta er nu heel anders tegenover'.
Hoe komt dat?
'Door de kerkdiensten, bijbellezingen,
teksten op de bijbelse dagkalender en door
gesprekken. Sommige stukken uit de
bijbel lees ik helemaal na, vooral de
verhalen die mij getroffen hebben. Soms
vind ik mezelf terug in zo'n verhaal'.
Wat heeft u daarbij het meest getroffen?
'Dat is een tekst uit Ezechiël (11,19) waar
wordt gezegd: 'Ik zal het hart van steen
uit hun lichaam verwijderen en hun een
hart van vlees geven'. Dat was het
'opzetje' dat ik nodig had.
In het begin was bidden erg moeilijk voor
me. Ik had toen vaak huilbuien. Maar op
een gegeven moment als je een gebed hebt
gedaan voel je dat je heel rustig en kalm
wordt. Je wordt de volgende dag opgewekt
wakker en het loopt zo'n dag dan veel
gemakkelijker. Ik ben daardoor een stuk
verdraagzamer geworden'.
Staat u anders tegenover kerstmis dan
bijvoorbeeld tegenover oud en nieuw,
pasen of pinksteren?
'Ja, de kerstviering wordt voor mij nu
anders. Dit wordt de tweede kerst in deze
omstandigheden, maar deze dagen zal ik
heel anders ervaren dan de voorafgaande
kerstdagen. Je denkt nu soms al aan de
geboorte van Jezus. Je gaat na wat er toen
voor goeds is gebeurd en denkt wat er nu
nog voor goeds kan gebeuren. Ik vind
kerstmis een blijde dag omdat Gods zoon
ls geboren om de mensen te helpen en te
zorgen dat de mensen elkaar lief zouden
hebben. Ik zie het als een boodschap om
elkaar te helpen en zoveel mogelijk voor
elkaar te doen'.
Hebt u ook een gevoel van vrede, of geven
deze dagen in deze omstandigheden u ook
een schrijnend gevoel?
'Ik krijg ook iets angstigs over me. Het is
de angst dat ik voor mijn delict ter
verantwoording word geroepen bij God.
Dat gevoel heb ik het sterkst op
feestdagen. Nee, dat 'vrede op aarde voor
de mensen van goede wil' dat pakt me nog
niet. Als je leest dat mensen in de hoek
worden getrapt, denk maar eens aan
honger en oorlog, dan vraag ik mij af: is
dat wel zo, die vrede op aarde?'
Wat is verder voor u hel fijne van
kerstmis?
'Het prettigst vind ik hier de gezamenlijke
avonddienst op kerstavond met alle
Jongens hier en met mensen van 'buiten',
die aan deze kerkdienst deelnemen. Vorig
Jaar voelde ik me, zoals ik al zei, min of
meer gedwongen aanwezig bij het
gebeuren. De kerk en mijn cel liggen hier
op dezelfde verdieping en je kunt alles
vanachter de deur horen. Maar dit jaar zal
ik uit mezelf gaan. Ik ben veranderd; dat
vinden de anderen hier trouwens ook. Het
geloof, althans de grondbeginselen
daarvan, zijn bij mij gegroeid. Daarop is
ook een zware operatie van een van mijn
familieleden van invloed geweest, denk ik.
Ik ben gaan bidden en het is alsof dat ia
verhoord'.
Hoe was kerstmis voor u toen u nog vrij
'Och, ik deed er niet veel meer aan.
Vroeger thuis werd er voor en na de
maaltijd altijd gebeden, maar dat ging er
van af. Kerstmis werd voor mij 'wat
zullen we eten?' dat kwam toen bij mij
op de eerste plaats. Religieus gezien zei
kerstmis me toen eigenlijk niets'.
Hoe stelt u zich kerstmis voor als u weer
vrij bent?
'Als het zo doorgaat als nu, dan verwacht
ik hele fijne kerstdagen. Ik zal ze in elk
geval anders doorbrengen dan in het
verleden'.
Kunt u de sfeer van de kerstdagen hier
omschrijven en hebt u ook invloed op de
samenstelling van het programma?
'We hebben een oecumenische avonddienst
van 24 op 25 december en eerste kerstdag
een gezamenlijke ochtenddienst die door
de pastoor en de dominee in overleg met
ons worden samengesteld. Daarbij wordt
natuurlijk rekening gehouden met de
verschillende religieuze overtuigingen. Er
komt voor die diensten een zangkoor van
'buiten'. Dat is bijna altijd het
nonnenkoor van de pastoor.
Bijna iedereen hier gaat naar deze
diensten. Wie dat wil kan meedoen aan de
communie. Maar zolang er nog mensen
zijn waarmee ik liever niet aan tafel zit, is
het voor mij heel moeilijk aan die
maaltijd deel te nemen. Ik kan het niet.
ik ben nog niet zover.
Tweede kerstdag 's middags komt het
Leger des Hcils altijd. Dan zingen we met
z'n allen kerstliederen en gaan we samen
theedrinken en een gezellig babbeltje
maken. We proberen de sfeer met wat
versieringen en zo zo fijn mogelijk te
maken'.
Bent u, met deze dagen vooral, blij een
gelovig mens te zijn?
'Als ik niet gelovig was, zoals vroeger, dan
zou ik het moeilijker hebben dan nu denk
ik. Want onwillekeurig gaan toch, vooral
in deze dagen, je gedachten uit naar je
familie, zo van 'zij zitten fijn thuis en ik
zit. hier en kan er niet bij zijn'. Maar het
geloof maakt het mij minder moeilijk.
Aan sommige jongens merk je heel sterk
dat ze het tegen feestdagen erg moeilijk
hebben. Ze worden nukkig en kunnen
moeilijk een grapje verdragen. (Je wilt
nog wel eens een grapje maken om je
eigen problemen weg te drukken). Zulke
Foto: Wubbo de Jong.
Deze gesprekken werden een week of vier voor kerstmis gehouden. De gevangenis
predikant was zo welwillend geweest twee gedetineerden hiertoe uit te nodigen
en hen de bedoeling van dit gesprek toe te lichten. Elk gesprek werd
onder vier ogen gevoerd; er werd alle mogelijkheid geboden te
praten over het kerstgebeuren in deze omstandigheden,
over persoonlijke gedachten, gevoelens en over
de toekomst 'straks'.
jongens probeer ik nu zoveel mogelijk te
helpen. Vroeger dacht ik: hou jij je eigen
straatje maar schoon. Maar nu ga ik
praten met iemand die het moeilijk heeft.
Als ik het Onze Vader zeg weet ik dat die
Vader niet voor mezelf is, maar voor ons
allemaal'.
Wat is uw grootste wens als u weer vrij
bent?
'Mijn vurigste wens is mensen helpen in
het kader van de ontwikkelingshulp, als
dat tenminste kan. Als je zelf in de
narigheid zit, weet je wat die mensen daar
moeten meemaken. Ik had hier het liefst
tropische landbouw gestudeerd, maar dat
is niet mogelijk. Nu volg ik een
schriftelijke opleiding die ik misschien
ook kan gebruiken om mensen te helpen
met zich aanpassen aan de vooruitgang
van de wereld'.
'Ik zie beslist niet naar kerstmis uit;
Kerstmis; vrede op aarde Vrede
voor iedereen, maar in liet bijzonder
voor twee mannen in een gevangenis
ergens in ons land en in ben voor
alle mensen die deze dagen in moei
lijke omstandigheden moeten door
brengen die met gevoelens van
angst en heimwee, maar ook van
hoop en verwachting op hun eigen
wijze de kerstdagen zullen beleven.
Beide, nog vrij jonge gedetineerden,
naar schatting tussn de 25 en 35 jaar
zijn godsdienstig opgevoed.
De een verlangt naar Kerstmis; de
ander ziet er tegenop.
Ik zie beslist niet naar Kerstmis uit,
integendeel, ik zie er tegenop. Deze dagen
herinneren mij teveel aan thuis. Thuis
was het vreugdevol, maar hier beslist niet
voor mij althans. Hoe dichter kerstmis
nadert, hoe meer heimwee ik krijg. Wat
er ook voor de gedetineerden wordt
gedaan en dat heeft mijn volle
bewondering het is voor mij toch
allemaal surrogaat; het is onwerkelijk voor
mij. Je gaat alles vergelijken. Thuis had
iedereen zo z'n inbreng, je vader, je
moeder, jij.
Met het kerstgebeuren komt u niet
verder?
'In deze omstandigheden kan ik er niet
zoveel mee doen. De celdeur gaat met
kerstmis 's avonds even hard op slot als
op elke andere avond. Enerzijds zie ik wel
een boodschap in het kerstverhaal, maar
anderzijds denk ik ook: 'dat klinkt wel
prachtig, maar wat komt ervan terecht*.
Aan de kerstboodschap heb ik momenteel
weinig. In deze omgeving zegt die mij
zelfs niets. Het is voor mij een kil verhaal
dat voorgelezen wordt. Als
vredesboodschap, zoals het is bedoeld,
komt het verhaal bij mij niet over
Er is wel een andere tekst die me wat
doet en die is: 'langs ieder pad zijn
bloemen te plukken, maar niet iedereen
weet er een krans van te vlechten'. Daar
praat ik wel eens over met mijn vriendin
zij begrijpt mijn gedachten'.
Is Kerstmis voor u niet anders dan
bijvoorbeeld oud en nieuw, pasen of
pinksteren?
'Het is voor mij allemaal precies hetzelfde.
Als er geen versieringen werden
aangebracht hierbinnen, zou ik het
verschil bij wijze van spreken niet
merken. Je weet natuurlijk wel dat het
kerstmis is, maar het gevoel dat het kerst
is in plaats van pasen heb je niet. Er
wordt alles aan gedaan om het hier zo fijn
mogelijk te maken en zoveel mogelijk
goed te doen, maar desondanks word je
tijdens de feestdagen zo hard met de
realiteit geconfronteerd'.
Een schrijnend gevoel, als ik u goed
begrijp.
'Inderdaad schrijnend. Verbroedering vind
ik hier niet. Het is allemaal zo anoniem.
Je denkt: och God, daar komen die
kerstdagen weer. De tegenstelling was
vorig jaar mijn eerste kerst in de
gevangenis zo enorm groot. Het kan dit
jaar misschien iets beter zijn, maar de
tegenstelling blijf ik voelen. Thuis leefde
je helemaal mee; je sprak onderling af
hoe we wat zouden doen. Hier wordt het
allemaal voor je gedaan. Als je wilt kun
je met ideeën komen, maar je moet maar
afwachten of er iets mee wordt gedaan en
wat ervan wordt gemaakt. De goede
bedoelingen zijn bovendien na de kerst
vaak weer verdwenen en het leven gaat
dan weer op de oude voet verder*.
Hoe was kerstmis, hoe beleefde u dit
gebeuren, toen u nog vrij was?
'Heel anders. Het kerstfeest hier is niet
het kerstfeest zoals ik dat altijd heb
gehad. Je mist hier die ondefinieerbare
kerstsfeer van vroeger thuis. Die voel je
hier gewoon niet.
Mijn laatste kerst in vrijheid was ergens
erg typisch. Ik was na een studiereis in
het buitenland laat op de avond met de
trein op weg naar huis. Op een station zag
ik hoog in de bergen een fel verlicht
kerkje en ik hoorde de klokken .lulden.
Dat was fantastisch en ik had er dan ook
de grootste moeite mee om in de trein te
blijven zitten en mijn reis voort te zetten.
Dat niet omdat ik behoefte had om naar
de kerk te gaan, maar om daar in die
sfeer aanwezig te zijn en die te
beleven. Het was vooral de romantiek die
mij aantrok licht, klokken,
dennebomen, sneeuw'.
Hoe stelt u zich voor kerstmis te vieren als
u weer vrij bent?
'Het kerstfeest met hart en ziel doorleven,
zoals het altijd is gebeurd; intensief
meeleven met het kerstfeest. Bij mij thuis
is kerstmis altijd het mooiste feest van het
jaar geweest. Mijn ouders wisten een
geweldige sfeer op te roepen. Als kind
kon ik niet slapen of ik moest eerst 's
nachts de kerstklokken hebben gehoord.
Dan ging ik vol spanning naar bed, omdat
er eerste kerstdag-morgen onder de
kerstboom pakjes lagen (bij ons kwam het
kerstmannetje sinterklaas bestond voor
ons niet) die na het ontbijt mochten
worden uitgepakt.
Als kind zag ik kerstmis niet als een
religieus feest, maar naderhand kregen die
dagen wel een diepere betekenis voor mij.
Mijn vader draaide kerstplaten en las
kerstverhalen voor en zo ging ik voelen
dat kerstmis wel iets meer betekende dan
alleen maar pakjes krijgen. Dat gevoel is
naderhand steeds sterker geworden, niet
zozeer in het religieuze maar in het
menselijke vlak'.
Kunt u iets zeggen van de sfeer hier
tijdens de kerstdagen?
'Hoe meer voor je wordt gedaan, hoe meer
ze de huiselijke omstandigheden willen
benaderen, des te feller voel je die
tegenstelling tussen nu en hoe het was.
De sfeer is bovendien afhankelijk van de
mensen die erbij aanwezig zijn. Ik zou
voor mezelf willen dat kerstmis in stilte
voorbijging, dan zou ik het gemis de
entourage is voor mij essentieel, zonder
dat is het voor mij hét kerstfeest niet
niet zo voelen. Ik denk me die dagen
zoveel mogelijk terug te trekken om
mezelf te kunnen zijn en ik wil zo weinig
mogelijk aan allerlei activiteiten meedoen.
Ik wil op mezelf zijn in mijn cel en ik zal
zeker een lange brief aan mijn vriendin
schrijven waarin ik mijn gevoelens en
ervaringen uiteenzet. In gedachten ben ik
bij haar in het buitenland (zij is een
buitenlandse) en ik denk aan thuis. Ik zal
proberen de nare gedachten uit mijn geest
te bannen en aan de fijne dingen te
denken. Het heerlijke van kerst is voor
mij dat mijn vriendin kort na de
feestdagen weer op bezoek komt Die
gedachte maakt de kerstdagen voor mij tot
feestdagen. Ik hunker ernaar om met haar
te kunnen praten.
Ja, thuis speelden we geen bingo, hadden
we geen kwls en kregen we geen
kerstpakketje (wat ik hier overigens echt
niet zou willen missen), maar thuis was er
iets wat je hier niet vindt. Alles wat hier
wordt gedaan kan het gemis aan huiselijke
sfeer en sereniteit niet compenseren. Dat
mis je compleet'.
Bent u blij een gelovig mens te zijn?
'Ik zou die vraag anders willen stellen en
dan zeg ik dat ik blij ben dat ik geen
ongelovige ben. Er bestaat echt wel iets
voor mij en ik voel een bepaalde steun in
mijn geloof. Maar dat ervaar ik het hele
jaar door. Ik ervaar in mijzelf een
bepaalde berusting, maar niet zo dat de
kerstboodschap een bepaalde greep op mij
heeft'.
Wat is uw grootste wens als u weer vrij
man bent?
'Sinds enige tijd volg ik een studie, die
mij straks goede mogelijkheden kan
bieden. Maar ik weet niet of mijn
gedachten te verwerkelijken zullen zijn
want er bestaan nog vragen en
onzekerheden. Daarom kan ik er beter nu
niet meer over zeggen, hoe graag ik dat in
feite wel zou willen doen'.
