s deze ingreep
el écht nodig?
Uhoeft niet per se te studeren
om te welen
wat er leeft bij de
bon
Gigantische graverij aan dijken bedreigt eeuwenoud landschap
Aantal huizen
al afgebroken
„HltOüW/KWARTET ZATERDAG 9 DECEMBER 1972
BINNENLAND T13/K13
AANSLAG OP ONS RIVIERENGEBIED
oor Rudie van Meurs
komende jaren wacht het rivierengebied in
[dden-Nederland een ingrijpende wijziging. De
nputer van Rijkswaterstaat heeft berekend dat
dijken langs de grote rivieren Rijn, Maas, Waal,
k, Merwede en IJssel over enkele honderden
ometers afstand met anderhalf tot bijna twee
eter moeten worden verhoogd. Alleen al in het
•lderse gebied gaat het om 280 kilometer dijk.
it die reusachtige operatie willen de Hollandse
[tergeuzen voor eens en altijd afrekenen met
is aller erfvijand', het water,
aar de tol die voor deze dijkverzwaring betaald
>et worden is enorm; na de gigantische graverij
n onze waterkeringen zal er van het eeuwenoude
rierenlandschap vrijwel niets zijn overgebleven,
n kleine tweeduizend, door buitenlanders en
gjesmensen graag geziene, alleraardigste dijk-
oisjes zullen afgebroken worden. Bomen en bos-
ïages die de dijken nu zo vriendelijk stofferen,
irden omgeploegd. Slingers in de dijken worden
:htgetrokken. Prachtig begroeide wielen (bin-
ndijkse kleine meertjes die tientallen jaren ge-
den ontstonden bij dijkdoorbraken) worden voor
n deel gedempt, buitendijks verdwijnen killen,
eken en leemputten (gaten die ontstonden bij
tgraven naar grondstof door steenfabrieken).
verzwaring van de dijken betekent dat er aan
binnenkant van de dijk soms acht tot tien me-
grond bijkomt. Daardoor zullen aan de dijkvoet
legen griendjes worden geëgaliseerd. De dijk-
lling die nu (binnendijks) vaak lichtgolvend is
een ideale weideplaats voor schapen, wordt veel
iler en verliest aan charme. Bovendien zullen
de provinciale besturen in de toekomst elke bebou
wing aan dijk of in de onmiddellijke omgeving
gaan weren en moeten alle obstakels tot aan dertig
meter uit de 'teen' van de dijk verdwijnen. Kort
om, er zal een kaal, zakelijk, gladgeschoren en
elke romantiek missend dijkenland overblijven.
Het rivierenlandschap zal er straks uitzien of het
de meest barre ruilverkavelingsbehandeling heeft
ondergaan.
De Gelderse milieuraad kwalificeert de plannen
voor de dijkverzwaring als 'een desastreuse zaak
voor het rivierengebied'. 'Het hele landschap zal
worden gekraakt. Het rivierengebied met z'n dij
ken is om dat woord maar weer eens te noe
men uniek voor misschien wel heel de wereld.
Het is cultuurhistorisch van grote waarde, sinds
het jaar 1200 (ongeveer) toen met de dijkenbouw
begonnen werd, zijn eigenlijk alle periodes van de
geschiedenis aan het rivierenlandschap af te lezen.
De dijkverzwaring zal een complete ontluistering
betekenen van het stroomgebied', zegt secretaris
J. Swart van de Gelderse milieuraad.
Moeten natuur-, landschap- en milieubeschermers
zich bij de plannen van rijkswaterstaat neerleg
gen? Kan Nederland z'n veiligheid uitsluitend ko
pen door zulke enorme offers te brengen? De zaak
zou op z'n minst opnieuw in discussie kunnen wor
den gebracht', zegt de heer Swart, die vindt dat
een beslissing die tien jaar geleden werd genomen
toen er veel minder 'benul' bestond van het mi
lieu, niet zonder meer kan worden uitgevoerd. In
bijgaand artikel meer over de komende dijkver
zwaring en de gevolgen daarvan.
L, GORINCHEM De (lijken in het Hollandse rivierengebied
lllen de komende twintig jaar grondig worden aangepakt. Na de
iltawerken zal de verzwaring van dijken in liet binnenland, een
an de meest spectaculaire watenverken van deze eeuw worden.
en begin is inmiddels al gemaakt,
j de dorpen Haaften en Brakel aan
Waal verstoren bulldozers en drag-
les de rust, worden woniningen af-
broken en het landschap kaal ge
laakt. In 1990 zal op deze wijze bijna
ierhonderd kilometer dijk in behan-
Dng zijn genomen. De kosten die
nvankelijke werden geraamd op een
leine honderd miljoen, zijn inmid-
tls opgelopen tot 250 miljoen. Dat
drag stijgt nog met sprongen, naar-
ate méér werk in uitvoering geno-
en wordt.
voorzieningen getroffen worden, zulke
graverijen worden uitgevoerd, over
een afstand van een 400 km 1.50 tot
1.80 meter grond op de dijken wordt
gelegd voor een risico dat eens de
drieduizend jaar kan optreden? vraagt
de heer J. Swart van de Gelderse
milieuraad zich af.
De milieuraad en de stichting 'Het
Gelders Landschap' vinden dat op z'n
minst een nieuwe discussie over die
vragen noodzakelijk is. Onder de
like generatie is wel eens een keer
let dijkverzwaring bezig geweest. Wij
lillen het nu zo goed aanpakken, dat
e dijken honderden jaren meekun-
jfen', zegt de heer P. J. de Jong
leretaris van het polderdistrict Bom-
lelerwaard en secretaris van de ge-
jeenschappelijke regeling dijksverbe-
ring Gelderland.
zoek ook iets aan de dijken van de
rivieren te doen. Niet dat de delta
werken in verband staan met de stand
van het rivierwater (bij de rivieren is
het bovenwater het belangrijkst en is
in de invloed van de zee gering) maar
wel omdat zowel zee- als rivierdijken
onderhouden worden op grond van
'ervaringsnormen'. Toen bleek dat de
zeedijken onder de maat waren geble
ven. zou er ook wel iets mis kunnen
zijn met de rivierdijken, werd gerede
neerd. Een aantal factoren die een
snellere loop van de rivieren beïn
vloeden was toen al bekend. Ontbos
sing bij de oorsprong en aan de
bovenloop van de rivieren, leidt ertoe
dat het water niet meer 'vast' gehou
den wordt maar zonder barrières in de
rivier terecht komt.
Andere ontwateringsmethoden die het
water sneller naar de rivier brengen,
verstedelijking, industrialisatie, inpol
dering van stukken buitendijkse
grond in de Rijn (waardoor de boe
zemfunctie wegviel), zijn er allemaal
de oorzaak van er op een bepaald
ogenblik meer water dan ooit bij
Lobith over de grens komt. Die situa
tie kan dan tot gevolg hebben dat het
water tot aan de kruin van de dijken
stijgt en er zelfs wel eens overheen
zou kunnen lopen. Dat gebeurde voor
de laatste keer in 1926, toen het Land
van Maas en Waal onderliep en het in
het gehele rivierengebied zeer hoog
water werd.
De gemakkelijkste
De dijkverzwaring zoals Rijkswater
staat die wil realiseren via een bin-
nendijkse aanpassing, is slechts een
van de mogelijkheden en wordt de
gemakkelijkste oplossing genoemd. On
dermeer door de Gelderse milieuraad
die aan een buitendijkse verzwaring
(aan de kant van de rivier en de
uiterwaarden) denkt. Daardoor zou
veel bebouwing, kernen van dorpen
en landschappelijk schoon bewaard
kunnen blijven.
Uit de reactie van de heer De Jong
van het polderdistrict Bommelerwaard
blijkt dat een verzwaring die op deze
wijze wordt uitgevoerd in de eerste
plaats veel kostbaarder is. Er moeten
basaltblokken, waarmee de dijk over
grote afstanden geplaveid is, worden
weggehaald en later weer worden aan
gebracht. Er moet meer grond tegen-
naan, méér althans dan bij een bin-
nendijkse verzwaring nodig is. Een
belangrijke argument is volgens de
heer De Jong bovendien dat op een
aantal punten van de rivier door de
buitendijkse verzwaring het stroom
bed versmald, waardoor bij hoge wa
terstanden te weinig capaciteit over
blijft.
Overigens blijkt dat, weliswaar nu
nog in een sporadisch geval, soms de
buitenkant van de dijk gekozen
wordt. Zoals bijvoorbeeld bij het
dorpje Heilouw aan de Waal. waar
een straatje huizen pal onder de dijk
ligt en het té duur voor het polder- J
district Tielerwaard zou worden dat
af te breken of bij Herwijnen waar
een nieuwe1 dijk om de kern van het
dorp wordt gelegd.
'Tielerwaard' kiest in zo'n geval uit
eigen beweging de weg van de minste
weerstand. In een ander geval wordt
het gedwongen dat te do«>n. Bijvoor-
beeld bij een aantal kerken aan de
dijk van de Waal en andere monu
menten die de stichting Monumenten
zorg bewaard wil zien. buitonhuizen,
historische boerderijen en oude dijk-
huisjes.
Dijkhuisjes
In een incidenteel geval wordt er nu
ook over gedacht op aandringen
van Staatsbosbeheer en de stichting
Het Gelders Landschap natuurge
bieden te sparen, zoals een mooi bosje
of een kolk. Technisch zijn er hierbij
geen problemen, alleen financieel. De
hoer De Jong: 'Rijkswaterstaat zegt
dan. wij betalen niets want deze voor
zieningen zijn niet 'des dijks'. Het
ministerie van CRM betaalt ook niet
want dat zegt. het is logisch dat deze
kosten er bij horen'. Over het sparen
van dijkhuizen zegt hij: 'Wij moeten
oppassen precedenten te scheppen'.
Woningen aan de dijk die eenmaal
en burgemeesters die aankondigen
'dat ze over een tijdje toch weg moe
ten worden soms opgekocht door
gewiekst emakelaars.
De huisjes worden wit gekalkt
en aan mensen uit de stad, die in de
moeste gevallen niet op de hoogte
zijn van de dreigende afbraak met
woekerwinsten verkocht. In een ande
re geval koopt het polderdistrict ze
tegen een zacht prijsje op. Die huisjes
blijven dan leeg, verkrotten, vallen in
elkaar, worden leeggeroofd en ge
sloopt en zijn spoedig troosteloze
puinhopen. Je komt ze bij hopen
tegen, een miserabel gezicht en een
ernstige detonatie in het landschap.
Tegen die verkrotting aan de dijk,
aantasting van het landschap en ver
vuiling van het milieu is onlangs de
'stichting Uiterwaardenpark Maal-
Waal-Merwede' (Concordiaweg 15 in
Gorinchem) gevormd. Het is een van
de weinige actiecomité's op dit ogen
blik die op de bres staan voor het
rivierenlandschap. De heer Swart van
de Gelderse Milieuraad zegt: 'Je kan
het zo gek niet verzinnen, of het
gebeurt in het rivierengebied. Het is
hard nodig dat er voorlichting en
acties komen om de mensen wakker
te maken'.
Gezicht vanaf de Waaldijk tussen Zaltbommel en Gorinchem. De bedoeling is om hier reeds volgend jaar enkele stukken dijk te verzwaren.
Omstreeks 1980 moet het hele traject klaar zijn. De huisjes zullen dan afgebroken zijn. Het landschap wordt kaal.
'Heeft de Tweede Kamer eigenlijk wel
beseft wat destijds precies besloten
werd. Voor het milieu in het gehele
rivierengebied is de dijkverhoging de
sastreus. Wij vragen: is het nodig om
de dijkbescherming zo ver door te
voeren en zulke verwoestingen aan te
brengen? Wij vinden dat de besluiten
over de dijkverzwaringen totnutoe te
veel binnenskamers zijn genomen. De
dijkverzwaring is natuurlijk een moei
lijke zaak met zeer veel emotionele
kanten. Het argument speelt mee van
'het beteugelen van onze erfvijand'.
Na het besluit in de Kamer is langza
merhand besef gekomen over milieu.
Er zijn nu talrijke belangengroeperin
gen die er op aandringen dat de
destijds genomen politieke beslissing
opnieuw ter discussie moet komen',
pleit de Gelderse Milieuraad, die zich
gesteund weet door ongeveer vijftig
particuliere organisaties in de provin
cie op het gebied van natuurbehoud
en milieubeheer.
De heer Swart: 'Ik geloof dat het gaat
om een technologische beslissing die
doorgedrukt wordt. Dat moet voorko
men worden. Het kan nog, want het
eigenlijke werk moet nog gaan begin
nen. Zodra de mchines «o de dijk
staan is het te laat'.
Iets mis?
Nadat in 1958 het deltaplan was aan
vaard, kwamen de provinciale besturen
van Gelderland, Limburg en Noord-
Brabant bij de minister met het ver
en vooruitziende blik kan rijkswa-
rstaat en de veertien dijkbeheerders
vaterschappen en polderdistricten)
e de dijkverzwaring moeten gaan
tvoeren, niet ontzegd worden: de
ijken worden verhoogd en verzwaard
oor een waterstand, die gemiddeld
ens in de drieduizend jaar kan optre-
en. Dat moment zou kunnen voorko-
ien als (alle ongunstige situaties bij
Ikaar opgeteld) er 18.000 kubieke
neter water per seconde bij Lobith
•ver de grens komt (een paar weken
eleden toen er hoge waterstanden op
e Rijn bereikt werden was dat tien-
uizend kubieke meter).
)e heer De Jong geeft toe dat er
'?gal wat technisch perfectionisme
'ij de dijkverbeteringen dreigt te ont
man, waardoor niet alleen de kosten
tijgen maar ook een vorm van hob-
'yisme wordt uitgeleefd door de wa
arschappen vanouds gesloten en
eer autonome bolwerken. 'Je krijgt
in eenmaal een technocratische maat
schappij. Een paar mensen hebben in
lie situatie de kennis om te beoorde-
en wat er wel en niet moet gebeu
ren. Het is moeilijk om op grond van
leze gegevens genomen beslissingen
aan te vechten. Rijkswaterstaat is een
nstituut dat zich moeilijk laat bena-
leren. De Oosterschelde is een voor
meld van een eenmaal genomen be-
lissing, die niet gemakkelijk meer
vordt ingetrokken', aldus de heer De
long.
Een kleine woonkern tussen Hellouw en Haaften. Vrijwel al deze
woningen zullen bij de dijkverzwaring afgebroken worden. Het pol
derdistrict Tielerwaard wil de verzwaring hier de komende jaren door
gaan voeren en strpof» prnn- ijkvak tussen Tiel en
Goiinc.iv jo klaar te hebben.
Voor zegge en schrijve dertien-vijftig per jaar bent u abonné op VU Magazine, 'n Maand
blad dat geen blad voor de mond neemt en geen onderwerp schuwt.
VU Magazine wil u creatief betrekken bij de problemen en ontwikkelingen in de wereld
in het perspectief van wat er over gedacht en gezegd wordt aan de Vrije Universiteit.
Actueel in het deccmber-nummer o.a.:
De discussie over Genesis is al oud. Het is 137 jaar
geleden dat in de kapiteinshut van de Britse
marine-brik The Beagle, Darwin voor het eerst
enige twijfel uitte of de eerste hoofdstukken van
dit Bijbelboek wel letterlijk moesten worden
genomen. Een uitgebreid relaas over dc
spanningen, die deze problematiek gaf rond de
Vrije Universiteit treft u in dit nummer. Ook een
kort interview met prof. dr. H. M. Kuitert over
de laatste uitspraken van de gcrcf. synode.
Verder o.a. een artikel over agressie bij spinnen
en 'n kritische beschouwing van drs. H. Coppcns
over de EG-top: "Europa is op de verkeerde weg".
In open enveloppe, zonder postzegel, zenden aan:
"Vrije Universiteit, Antwoordnr 1771, Amsterdam.
Naam
Ik geef mij" op als abonnc op het
YU Magazine.
n
Straat
i
Plaats
Voor betaling wacht ik uw acceptgirokaart af.
i
J
Vooruitzien'
twijfel er niet aan dat de gegevens
an Rijkswaterstaat juist zullen zijn.
"ar is het echt nodig dat zoveel
et een ondertoon van spijt voegt hij
aan toe: 'Wij lopen natuurlijk wel
n heleboel instanties en organisaties
gen het lijf, waarmee onze vaders
een last hadden. Ik vind het best dat
atuurbeschermers op de rem gaan
aan maar aan de andere kant moe
it we natuurlijk wel bedenken dat
et een zaak van verzuipen is als de
lannen niet doorgaan'.
roen de Tweede Kamer in 1962 het
esluit nam de dijken te verzwaren
as er nog weinig bekend over het
lilieu. De laatste jaren worden we
oortdurend achterna gezeten door
ndschapszorg, monumentenzorg, re-
eatieschap en de natuurbeschermers.
Yij hebben daarvan ook weer wat
eleerd. Als nu ergens incidenteel het
rogramma stokt, zorgen we snel uit
an voorraad plannen een ander plan
i kunnen halen om dat in uitvoering
i brengen'.
psychologische druk van de waters
noodramp van 1 februari .1953 werd
destijds zeer snel en met weinig op
merkingen tot uitvoering van de del
tawerken besloten. Wat jaren later,
toen de schrik nog steeds in de benen
zat, ging er zonder veel moeite het
plan door de rivierdijken in Gelder
land, Nood-Brabant en Limburg te
verhogen.
Huizen zoals die talrijk zijn tussen Zaltbommel en Gorinchem. In de zomer gaan ze verscholen achter
dicht groen.
I
