Spaanse protestanten willen zich
'aan de natie presenteren'
Driemaal Dietrich Bonhoeffer
Trouw
K wart et
Jan Wolkers
en de Bijbel
Kom over de brug:
vijftig miljoen?
Kerk in Pakistan
in een crisis
Zuidafrikaanse
kerken klagen
over spionage
Gefingeerde namen
voor kettingbrieven
Ook GS zijn tegen
bouw van hoog
hotel bij Groesbeek
Vals bomalarm bij VVDM
vandaag
Beroeplngswerlt)
Boekenetalage
TROUW/KWARTET VRIJDAG 3 NOVEMBER 1972
KERK/BINNENLAND
T2/RK
Gesprek met ds. Ruben Gil
DEN HAAG 'We zijn een nieuw tijdperk ingegaan. De jaren van
vervolging en intolerantie zijn voorbij. Nu is er de kans om ons als
protestanten aan de Spaanse natie te presenteren. Want wij hebben
een boodschap die niemand heeft'. Aan het woord is dominee Ruben
Gil, baptistenpredikant uit Alicante, evangelist en coördinator van
een groot plan van de Spaans Evangelische Alliantie.
Dat plan waarvoor hij nu fondsen
hoopt te werven in Nederland en
West-Duitsland is 'n groot protestants
congres voor het hele Iberische schier
eiland in Madrid in 1973. Ook de
Portugese protestanten zullen daar
van de partij zijn. Het wordt het
eerste congres waarop dit mogelijk is.
Het idee voor zo'n congres is geboren
tijdens het grote evangelisatiecongres
met Billy Graham in Amsterdam vo
rig jaar dat ook door zeventig sterke
Spaanse delegatie werd bijgewoond.
Gil, aan wiens gesprekstoon men kan
horen, dat hij gewend is grote bijeen
komsten toe te spreken, noemde ons
een aantal factoren waarom deze mas
sale conferentie in Madrid nodig is,
namelijk de onderlinge bemoediging
van de dertigduizend protestanten in
Spanje, de verwijding van de blik, de
bewustwording van een gemeenschap
pelijke opdracht tot verkondiging in
Spanje en de bezinning op nieuwe
middelen van verkondiging.
Hij hoopt voor het congres Billy
Graham naar Spanje te krijgen. In
het voorbereidingscomité voor het
congres zitten ook dr. Antonio Marti
nez, voorzitter van de federatie van
evengelische kerken en José Cardona,
voorzitter van de commissie tot verde
diging van het evangelisch geloof in
Spanje
Ruben Gil is vriendelijk gezind je
gens het Spaanse regime, dat volgens
zijn ervaringen ernst maakt met de
godsdienstvrijheid die in de wet van
28 juni 1967 werd neergelegd.
Waar lagere autoriteiten sporadisch
nog wel eens een gemeente belemme
ren in haar ontplooiing, grijpt na een
klacht erover de regering altijd in ten
behoeve van de protestanten. Het
Concordaat van 1953, waarbij volgens
het eerste artikel het burgerschap van
Spanje en de r.k. godsdienst behoren
samen te vallen, heeft, al bestaat het
nog steeds, zijn negatieve uitwerking
voor de protestanten verloren.
Ook de onderlinge strijd tussen de
protestantse groeperingen of men al
dan niet aan de verplichte inschrij
ving der gemeenten zou voldoen is
uitgevoerd: ongeveer tachtig percent
geeft zich bij de autoriteiten op, en
twintig percent, vooral uit de metho
disten, de evangelisch luthersen en
de presbyterianen heeft dat nog niet
over zich kunnen verkrijgen. Maar
dat doet aan de onderlinge verhoudin
gen geen afbreuk. De vriendelijker
sfeer het betere klimaat schrijft ds.
Gil ook toe aan de invloeed van de
toeristenstroom uit het buitenland,
die vorig jaar 26 miljoen bedroeg.
Hij wil ook graag een minister op het
congres uitnodigien Op onze wat ver
baasde vraag waarom, antwoordt ds.
Gil 'Om de regering onze waardering
te betuigen dat zij onze vrijheid ern
stig neemt. En om de regering duide
lijk te maken, dat zij ook ónze rege
ring is die ons ten dienste staat. Ik
wens de minister duidelijk te maken
dat hij mijn minister as. Toen mijn
gemeente in Alicante een eeuw be
stond heb ik de gouverneur van het
departement Alicante uitgenodigd.
Het gaf een hele opschudding dat hij
nog op de uitnodiging inging ook. En
het is heel goed voor ons geweest. In
die eeuwen van achterstelling is van
ons bij de grote massa een beeld
ontstaan dat eindelijk gecorrigeerd
moet worden. (Ds. Gil zet hier beide
handen aan het hoofd en buigt ze tot
duivelshoorntjes) Tot nu toe hebben
we voornamelijk gepredikt onder on-
aanzienlijken - onder zigeuners enzo
voort. Nu wensen wij ons ook te
richten tot de welgestelden - zoals
zakenmensen en de cultureel meer
ontwikkelden'.
Maar daan-oor is eerst wat hij noemt
'een machtig appel' nodig in de
hoofdstad van het land om alle pro
testanten op te wekken uit 'de slaap
in het verleden' en te wijzen op hun
christelijk privilege, namelijk te mo
gen vergeven wat er gebeurd is.
Dat verleden oefent wel grote Invloed
op ds. Gils denkbeelden ten aanzien
van de r.k. kerk in Spanje. De huidi
ge ontwikkeling waarin de bisschop
pen onder leiding van kardinaal Ta-
rancon duidelijk afstand nemen van
de staat, vermag geen indruk op hem
te maken. In het antwoord verwijst
hij meteen naar het al eerder ge
noemde Concordaat, maar op onze
tegenwerping dat dit juist bij de r.k.
geestelijkheid steeds meer een omstre
den zaak begint te worden antwoordt
hij dat het Spaanse katholicisme iets
heel anders is dan het katholicisme
dat wij in Nederland kennen. 'De
veranderingen in deze kerk zijn niet
het werk van de Heilige Geest, maar
een aanpassing aan de omstandighe
den' constateert hij.
Op de vraag hoe hij staat tegenover
het verwijt van proselytisme ant
woordt ds. Gil dat het niet de bedoe
ling van de komende evangelisatie
campagne is om leden aan de r.k.
kerk te onttrekken. 'Maar de bisschop
pen hebben zelf toegegeven dat
slechts twee k drie percent van de
Spaanse katholieken trouwe praktise
rende katholieken zijn. Bovendien:
toen Jezus in Jeruzalem kwam preken
vroeg men ook waarom dit nodig was:
men had daar toch de wet en de
profeten. Wij hebben nu de vrijheid
en de gelegenheid. Dit is onze eerste
grote kans in Spanje en misschien ook
wel de laatste. Want omdat de r.k.
kerk de mensen niets te zeggen heeft
en in grote verwarring verkeert val
len velen, vooral jongeren af naar
Ds. Ruben Gil
wereldse ideologiën.'
Ds. Gil vind dat ook de hulp aan de
Spaanse protestanten van karakter
moet veranderen. Je kunt wel grote
gebouwen neerzetten, maar die moeten
ook geëxploiteerd kunnen worden.
Het is net of je een Cadillac schenkt
aan mensen die geen benzine kunnen
De redactie behoudt zich het recht voor om
ter opname in deze rubriek ontvangen me
ningsuitingen verkort weer tc geven. BIJ
publlkatle wordt met de naam van dn
inzender ondertekend. Brieven kunnen wor
den gezonden aan de heer Joh. C. Francken.
secretaris van de hoofdredactie van Trouw-
Kwartet, Postbus 859. Amsterdam.
Kort geding (slot)
In 'Vrijblijvend' Trouw-Kwartet van
23 okt.) wordt over Kort Geding met
recht gezegd dat het uitgesloten was
tot de kern door te dringen wegens
de strakke formule Kort Geding. M i.
had vooraf gesteld moeten worden dat
er verschil is tussen de democratie
der revolutie en de democratie, die de
christelijke politieke partijen voor
staan. De democratie der revolutie is
door Groen van Prinsterer meermalen
met scherpe lijn getekend. De demo
cratie der volkssouvereiniteit is on
godsdienstig, omdat zij vóór Gods-
recht, het recht van de mens stelt
Achter deze democratie gaat de chaos
schuil, die leidt tot dictatuur, hetgeen
De Rotterdammer
Nieuwe Haagse Courant
Nieuwe Leidse Courant
Dordts Dagblad
Uitgaven van
N.V. De Christelijke Pers
Dagelijks bestuur: B. Bol, Den
Haag; dr. E. Bleumink, Paters-
wolde; mr. G. C. van Dam.
Nootdorp: W. A. Fibbe, Rot
terdam: J. Lanser, Utrecht:
drs. J. W de Pous. Den Haag;
J. Smallenbroek, Wassenaar.
Overige leden van het alge
meen bestuur: K. Abma, Am
sterdam; H. A.de Boer, IJmui-
den; Th. Brouwer, Assen; mr.
dr. J. Donner, Den Haag; J.
van Eibergen, Schaarsbergen;
mr. K. van Houten, Wagenin-
gen; ds. C. I. Hylkema, Bilt-
hoven; Jac. Huijsen, Delft;
mevrouw M. C. E. Klooster-
man-Fortgens, Voorschoten;
mevrouw J. G. Kraayeveld-
Wouters. Heerhugowaard;
prof. dr. G. N. Lammens,
Naarden; ds. F. H. Lande-
man, Den Haag; H. de Mooij,
Rijnsburg; H. Ottevanger. Bui
tenpost; mr. dr. J. Ozinga,
Lunteren; dr. A. Veerman,
Rijswijk (Z.H.); H. H. Wem-
mers. Den Haag; drs. R. Zijl
stra, Oosterland (Zld.).
Directie:
Ing. O. Postma, F. Diemer
Hoofdredactie:
J. de Berg (waarnemend)
Hoofdkantoor N.V. De
Christelijke Pers: N.Z.
Voorburgwal 276 - 280,
Amsterdam. Postbus 859.
Telefoon 020 - 22 03 83.
Postgiro: 26 92 74. Bank:
Ned. Midd. Bank (rek.nr.
69.73.60.768). Gem.giro
X 500.
wel duidelijk blijkt uit het standpunt
dat de PvdA thans inneemt met be
trekking tot de samenwerking met de
christelijk-politieke partijen. Deze par
tijen staan een democratie voor, die
weliswaar van de natie een uitgebrei
de invloed vraagt op de gang van
's lands zaken, maar, die tegelijk de
Goddelijke oorsprong van het gezag
erkent en belijdt, dat overheid en
onderdaan beide zich hebben te bui
gen voor het hoogste gezag van God
zelf, gelijk dat in Zijn Woord zich
uitspreekt. Aan ds. Buskes de vraag:
welke democratie staat gij voor?
Putten D. Veefkind
Homofilie (10)
Ds. A. Klamer neemt het op voor de
homofielen, maar waarom niet voor
hun slachtoffers? Hij wijst er op dat
prof. Rümke gezegd heeft dat, wan
neer er duidelijk van een uitgespro
ken aanleg gesproken kan worden, er
geen kans is op genezing. Maar ds.
Klamer leest niet goed, er staat im
mers: wanneer er duidelijk van een
geboren aanleg gesproken kan wor
den. Van Prof. Rümke gaan we naar
prof. Krans, wiens Psychiatriebock nog
steeds als hèt leerboek voor de medi
sche faculteit geldt. Deze schrijft: Een
zeer klein percentage homofielen f2
tot 6 pet.) bezit deze aanleg vanaf de
geboorte. de andere 98 tot 94 pet.
is homofiel door verwerving, verlei
ding. De homofilie is een groot maat
schappelijk gevaar, omdat de meeste
homofielen zich sterk aangetrokken
gevoelen tot de pubers en de iets
oudere jongeren. Vallen deze jeugdi
gen. vaak nog zonder enige sexuele
ervaring, in handen van een oudere
homosexuelen, dan kunnen zij dik
wijls orp deze onnatuurlijke sexuali-
teit gericht blijven, waardoor de dan
door dr. Klamer gesignaleerde wan
hoopsdaden gebeuren. Onder deze jon
ge mensen zijn zeer vele die. van
aanleg tot heterosexueel, door deze
ervaring in de wamhoopshoek gedreven
worden. Waarmee wij maar zeggen
willen dat ds. Kalmer het belangrijk
ste in het homofielenvraagstuk ver
waarloost. nl. dat homofilie besmette
lijk is. Dat homofilie geen kwestie is
van aanleg alleen, is makkelijk te
bewijzen. Onder alle rangen en stan
den komen lichamelijke afwijkingen
in even groot percentage voor. Maar
wat de homofilie betreft vindt men
deze, zoals de enquête heeft uitge
maakt, zeer weinig bij het gewone
volk, dat in de kern gezond is. in
hogere en intellectuele kringen woe
kert momenteel de homofilie als een
kanker voort Welnu, was het alleen
een kwestie van aanleg dan zou men
homofilie gelijk verdeeld over het
gehele volk aantreffen. Ouders en pu
bers worden misleid door wie zegt
dat het alleen een kwestie van aanleg
is. Homofilie wordt, behoudens enkele
uitzonderingen, tijdens de jeugd ver
worven. aldus weer prof. Kraus.
Den Haag
R. de Vries
als uitkomst nul. 2. Door de redene
ringen van ds. Klamer c.s. staat de
deur open voor het als normaal aan
vaarden van alle mogelijke sexuele
abnormaliteiten, hetgeen regelrecht
tegen Gods scheppingsordening in
gaat Ik denk b.v. aan pedofilie, waar
ook al zeer genuanceerd over gespro
ken wordt. Nog een andere categorie
wil ik in dit verband noemen: de
tegen hun wil ongetrouwden. Moeten
zij ook niet, met Golds hulp, met hun
gemis proberen te leven? De fout van
ds. Klamer en vele anderen ligt bij
een materialistisch, onbijbels mens
beeld, dat de mens ziet als een optel
som van behoeften en driften en de
bevrediging daarvan is de hoogste
vorm van mens-zijn. 3. is nog weinig
bekend over het verband tussen ver
vulling met de Geest en de psychoso
matische geneeskunde. Daar ligt, om
met een van de forumleden te spre
ken. de uitdaging van de christenheid
en dus ook van de chr. omroep en dat
L nog wat anders dan Jezus als
toverdrank gebruiken.
Delft
J. Kulzenga
'Linkse drie' (2)
Mijn onvolledigheid inzake de uit
spraak van de heer Coppes is juist. Ik
citeerde alleen zijn verklaring: de
PPR is socialistischer dan de PvdA.
Hier volgt de motivering van die uit
spraak volgens het verslag in Tr.-Kw
van 9 okt.: 'De wens van de PPR tot
verdergaande democratisering van hel
economische leven'. Wat dat inhoudt,
behoeft geen nadere uitleg. Dr. A.
Kuyper zou volgens de heer Hoek
ongeveer eenzelfde uitspraak gedaan
hebben. Als twee hetzelfde zeggen wil
nog niet zeggen dat zij 't zelfde
bedoelen. Dr. A. Kuyper ging uit van
de belijdenis, dat Gods souvereiniteit
erkend moet worden op alle levenster
reinen en o.a. in de politiek de basis
moet zijn. De PPR aanvaardt deze
belijdenis niet in haar program van
actie. Wat de laatste opmerking be
treft. deze beschuldiging (en niet al
tijd ten onrechte gedaan helaas) is al
eeuwen oud. Zelfs op kerkelijk gebied
worden verkeerde en zondige beslis
singen genomen en kerkleden die
zeggen christen te zijn handelen in
strijd met hun belijdenis. Maar
daarom behoeft men zich nog niet af
te zetten tegen de kerk of deze de rug
toe te keren. Samen strijden ook op
het politieke erf als gelovigen in
breed verband, tegen de machten die
denken of zeggen: wij redden het
buiten God, is een betere weg.
Oldebroek
H. Boeve
ADVERTENTIE
Jan Wolkers is weg van de Bijbel.
Lees er over in het nieuwe nummer
van Hervormd Nederland.
Ik abonneer mij
op/vraag een
proefnummer
van/Hervormd
Nederland.
NAAM:
ADRES:
PLAATS:
GIRONUMMER:
Abonnementsprijs 16,per halfjaar;
32,per jaar. Abonnementen kun
nen elk ogenblik ingaan.
Bon - ingevuld in BLOKLETTERS - in
envelop (zonder postzegel) verzenden
aan:
Hervormd Nederland
Antwoordnummer 1776. Den Haag.
BAARN Blijkens 'In vogelvlucht'
(mededelingen van de gereformeerde
zending) verwacht men dat de a.s.
actie 'Kom over de brug' vijftig mil
joen gulden zal opbrengen. Aan deze
mededeling wordt toegevoegd:
Sommigen schijnen in twijfel te trek
ken dat dit bedrag gehaald wordt
Maar.als op 11 en 15 december
ongeveer 250.000 mensen op stap gaan
om ieder 20 kerkelijk geregistreerde
adressen te benaderen en zij ontvan
gen op elk adres gemiddeld 10,- dan
is de 50 miljoen er all. Als ieder
echter zou voldoen aan het streven
om 1 pet. van zijn jaarinkomen te
geven, dan zou zelfs 300 miljoen gul
den nog te laag geschat zijn. Dat is
een nuchtere rekensom. En als dit
streven begeleid wordt door het gebed
van alle protestantse en rJc. kerken
die in de actie participeren, is de
verwachting dan te optimistisch?'
Van een onzer verslaggevers
BAARN Door de nationalisatie van
het onderwijs in Pakistan is volgens
de gereformeerde zendingsman en Is
lamkenner, prof. dr. D. K. Mulder de
kerk van Pakistan in een ernstige
crisiis gekomen, aldus het mededelin
genblad van de gereformeerde zen
ding 'In Vogelvlucht'.
Onder de overgenomen colleges zijn
vier protestantse en vier roomskatho-
lieke. De protestanten hebben er 't
felst tegen geprotesteerd, de rooms-
katholieken hebben zich bij de maat
regelen neergelegd maar geprobeerd
er nog zoveel mogelijk uit te slepen.
Het is nog niet bekend of ook de zie
kenhuizen zullen worden genationali
seerd, hetgeen 'n nieuwe klap voor de
christelijke minderheid zal geven.
Juist aan 't onderwijs en in de me
dische sector heeft deze minderheid
zich de afgelopen jaren kunnen op
trekken.
JOHANNESBURG (KNP) Het
Zuidafrikaanse bewind bedrijft syste
matisch spionage in kerkelijke gebou
wen. Dit schrijven vooraanstaande lei
ders van de r.k., de Anglikaanse, de
methodistische en de presbyteriaanse
kerk in Zuid-Afrika in een gezamen
lijke verklaring. De verklaring, die in
Zuid-Afrika nogal wat stof heeft doen
opwaaien, zegt dat deze spionage-akti-
viteiten vooral in seminaries, kerkge
bouwen en parochiescholen plaatsvin
den.
De r.k. aartsbisschop van Durban,
mgr. Denis Hurley, heeft naar aanlei
ding van deze verklaring gezegd, dat
'wij met dit spionage-systeem, met de
afluisterapparaten en met de briefcen
suur hebben te leren leven. Maar wij
betreuren het ten zeerste dat de repu
bliek van Zuid-Afrika zo diep is ge
zonken, dat zij haar burgers bespio
neert'.
Inmiddels zijn plannen van de Zuidaf
rikaanse regering bekend geworden
om een groot aantal r.k. missionaris
sen te beletten nog langer in Zuid-
Afrika te werken.
Homofilie (11)
0\ er dit onderwerp las ik in de krant
enkele ingezonden stukjes. Het me
rendeel was nogal emotioneel geladen;
ik kan wel raden waarom. Tot mijn
verbazing las ik in het stukje onder
nr. 8, wat (dat beweerde althans de
schrijver) een uitspraak van wijlen
prof. Van Ruler zou zijn en die luidt:
'Wij moeten het anders en beter dur
ven zeggen dan Paulus'.! Dit nu lijkt
mij wel heel erg aanmatigend. Paulus
wordt na circa 2000 jaar nog gelezen
Iedere generatie brengt een zak vol
profs in de theologie voort, wier uit
spraken als regel na enkele decennia
zijn vergeten. Het lijkt mij wenselijk
dit in overweging te nemen bij lezing
en afweging van uitspraken. Mogelijk
dat dan 'vrome' sancties van bepaalde
decadentie-verschijnselen ons bespaard
worden in de toekomst
Rotterdam C. P. van Renssen
Homofilie (slot)
Naar aanleiding van het artikeltje van
ds. A. Klamer drie opmerkingen. 1.
Ds. Klamer verweet het forum eensge
zindheid. Dit moet men eerder als
een compliment opvatten. Ik ben ech
ter bang dat ds. Klamer op dialecti
sche wijze, ja en nee tegenover elkaar
had willen zien staan, om zodoende
de waarheid eruit tevoorschijn te la
ten springea Deze manier van dis
cussie lijkt weinig zinvol, want als je
plus en min bij elkaar optelt krijg je
door C. G. van Zweden
Bij Ten Have in Baarn is opnieuw werk van Dietrich Bonhoeffer ver
schenen: twee kleine boekjes, 'Trouw aan de wereld' en 'Het wezen
van de kerk', beide ingeleid door Otto Dudzus (prijs per stuk 6,90),
en de nieuwe editie van 'Verzet en overgave', samengesteld door
Eberhard Bethge (prijs 24,50)
'Trouw aan de Wereld' dankt zijn
ontstaan aan een uitzending van de
Beierse Radio Omroep in 1970. In die
uitzending werd een aantal gedachten
van Bonhoeffer over wereld, leven en
dood bijeengebracht. Die uitzending
trok door de klare taal zo de aandacht
dat Kaiser Verlag in München besloot
de teksten in uitgebreidere vorm te
publiceren.
Het boekje, zoals het nu vertaald op
tafel ligt, telt (met een bronvermel
ding mee) 79 pagina's en bevat medi
taties over kerk, leven en dood. Er
zijn vier hoofdthema's: Liefde tot de
wereld (over schepping en natuurlijk
heid), Lijden aan de wereld (over de
lijdenstijd en over het deelnemen aan
het lijden van God), Sterven met de
wereld (over dood en gericht) en
Vernieuwing van de wereld (over op
standing en het nieuwe leven).
De inleiding van Otto Dudzus is zeer
verhelderend en bevat (als opvallende
uitspraak) de stellige overtuiging dat
in leven en werk van Bonhoeffer
geen ommekeer heeft plaatsgehad
zoals zo vaak wordt beweerd. Dudzus
is afgeweken van een chronologie in
het verzamelde materiaal, waardoor
teksten uit de vroegste perioden van
Bonhoeffer broederlijk staan naast op
merkingen uit zijn laatste levensfase.
Dudzus zegt daarover:
"De historisch-kritisch geïnteresseerde
lezer zal dat mogelijk als een manco
zien. Hij zou graag aangegeven willen
zien waar de keerpunten liggen, hij
zou graag onderscheid willen maken
en eventueel uitschiften wat achter
haald is. Wij kunnen hem dat genoe
gen niet doen. Bij alle buigzaamheid
is Bonhoeffers denken zeer constant,
waarop ook Trouw aan de Wereld wi,
wijzen. Van achterhaald kan men nau
welijks spreken. Gedachten uit de eer
ste periode keren niet zelden later op
een ander niveau terug en bewijzen
dam pas hun explosieve kracht'. Aldus
Dudzus.
Voor het verzamelde materiaal geldt
dat de taal mooi en gecomprimeerd
is. Men zal van Bonhoeffer niet an
ders verwachten. Het brengt echter
mee dat de geïnteresseerde lezer niet
moet denken dat hij in een verloren
uurtje even door de tekst heen kan
rennen. Voor het lezen van al Bon
hoeffers teksten wordt trouwens een
vrij grote concentratie van de lezer
vereist
Het tweede boekje 'Het wezen van de
kerk' is samengesteld uit collegedicta
ten uit 1932. Dat is een hachelijke
onderneming geweest daar slechts
twee studenten beschikbaar (resp. in
leven) waren die min of meer uitvoe
rige notities hadden, van de reeks
belangrijke colleges van Bonhoeffei
uit dat jaar.
Die twee studenten waren Hans
Rüppel en Wolf-Dieter Zimmermann.
Een eerste reconstructie van de colle
ges is al gemaakt door Bonhoeffers
biograaf Eberhard Bethge. Bij deze
eerste reconstructie heeft Dudzus zich
ten nauwste aangesloten. Bij de defi
nitieve redactie van zijn tekst heeft
hij wederom de raad en de bijstand
van Bethge gehad. Het resultaat is
dat de teksten zo 'Bonhoefferiaans'
zijn als onder de gegeven omstandig
heden maar mogelijk was.
'Het wezen van de Kerk' behandelt in
het bestek van 75 pagina's twee
hoofdthema's: de plaats van de kerk
en de gestalte van de kerk. Uit gege
vens van Hans Rüppel is bekend dat
Bonhoeffer in totaal twintig colleges
over de stof heeft gegeven. Het boek
je kan niet anders dan een extract
van deze stof zijn en vertoont hier en
daar dan ook leemtes, die de lezer
overigens niet makkelijk zullen opval
len.
Het thema is actueel genoeg om on
der de aandacht te brengen.
Twee jaar geleden verzorgde Bonhoef
fers vriend .en biograaf Bethge een
nieuwe editie van 'Widerstand und
Ergebung' en nu is de Nederlandse
vertaling uitgekomen onder de ver
trouwde titel: 'Verzet en overgave':
een dikke paperback van 343 pagina's.
Deze nieuwe bewerking van de brie
ven en aantekeningen uit de gevange
nis van Bonhoeffer komt neer op een
uitbreiding, een uitbreiding die
vooral ook mogelijk was omdat ruim
een kwart eeuw na de dood van
Bonhoeffer er veel minder rekening
diende gehouden te worden met per
soonlijke gevoeligheden en familie
omstandigheden. Zo zijn nu niet al
leen Bonhoeffers eigen brieven meer
compleet afgedrukt, maar vinden we
in 'Verzet en overgave' ook brieven
die Bonhoeffer kreeg van zijn familie
en zijn vriend. Verder werden noties
over het verhoor, welke tot dusvei
onbereikbaar waren, opgenomen. Beth
ge kreeg echter (nog) niet de be
schikking over de briefwisseling tus
sen Bonhoeffer en zijn verloofde.
Ik kan alleen maar zeggen dat dit
boek nog indrukwekkender, nog trèf-
fender is geworden. En men mag ook
dankbaar zijn voor de vele verklaren
de noten èn het feit dat deze tussen
de tekst en niet achterin het boek
geplaatst zijn.
betalen. De hulp moet vooral gesto
ken worden in het mobiel maken van
de Spaanse protestanten en dat is de
bedoeling van het congres van vol
gend jaar. Ds. Gils voorbereidende
werk wordt gesteund door de Europe
se Evangelische Zending (giro 25.49.97
te Hengelo).
DEN HELDER Sinds enige tijd
zijn er in ons land kettingbrieven
afkomstig uit de Zweedse stad Uppsa
la in omloop. Uit het onderzoek, dat
de politie van Den Helder naar de
nieuwe soort kettingbrieven (die wor
den verkocht als 'aandelen' van de
'New Mathematical Investment
System') heeft ingesteld, is gebleken
dat achter deze zaak de 31-jarige H.
H. W. uit Den Helder schuil gaat. Dit
heeft de Helderse hoofdinspecteur
Brinkman meegedeeld.
W., die in Zweden verblijft, was enke
le jaren geleden de uitgever van een
roulettespel via kettingbrieven. De in
beslag genomen postwissels van 7.50
het bedrag van de eerste inzet voor
het nieuwe kansspel waren volgens
de politie geadresseerd aan gefingeer
de personen in Uppsala achter wie W.
zich bleek te verbergen.
ARNHEM Ook Gedeputeerde Sta
ten van Gelderland zijn tegen de
bouw van een torenhoog hotel aan de
bosrand van Groesbeek. Dat hebben
zij het statenlid mevrouw ir. T. van
den Doel-Grondsma (PvdA) die er
schriftelijk vragen over stelde, meege
deeld. Mevrouw van den Doel sprak
van een 'ontoelaatbare horizonvervui
ling'. G.S. zeggen dat zij het verzoek
van burgemeester B. Baltussen van
Groesbeek tot vernietiging van de
door b. en w. afgegeven bouwvergun
ning bij de kroon hebben onder
steund.
De directie van hotel Erica wil dit
gebouw van 22 op 78 kamers brengen.
Het moet daartoe van 8 tot 25 meter
verhoogd worden. De grootst mogelij
ke meerderheid van het college van b.
en w. ging hiermee akkoord. Alleen
burgemeester Baltussen bleef tegen.
Mevrouw van den Doel vroeg G.S.
burgemeester Baltussen te steunen in
zijn poging de bouwverunning door
de Kroon te laten vernietigen.
UTRECHT —Bij de Vereniging Van
Dienstplichtige Militairen kwam gis
termorgen telefonisch een valse bom-
meMinig biimen.
De marechaussee, die een grondig on
derzoek in het kantoor in de Hotelka
zerne instelde, kon na drie kwartier
het sein 'alles veilig* geven.
BUITEN ONS NETVLIES
Deze week kon ik het toch niet 1;
uithouden; het geweld van elkaar
tig bestrijdende legerscharen in
hoofd (anderen vergelijken het
een betonblok dat zij enkele dag
verplicht zijn op het hoofd te
gen); die legerscharen dan waren
zozeer in gevecht met elkaar g<
keld dat telkens nieuwe eenl
aanrukten om mij ergens in het vi
hoofd en dan weer in het achterho
het gevoel te geven dat het verstan a
ger was om deze melée even in ter*,,
getrokkenheid af te wachten. 0 w
hier nu weer bij geëngageerd te
was mij te veel en zo lig ik hier
strompel af en toe door het huis v(
hier en daar toch weer een klassii
of moderne auteur te raadpleg a
want in deze toestand heb ik 't id |e
dat ik heel wat bij moet lezen. I
dwaas idee. toegegeven, want 11
minder men moet hoe sneller I c
over is, zegt iedereen, maar verani V
dat maar eens. Maar nu lig ik
wat te mijmeren. De laatste wei ni
hebben wij veel begrafenissen bij té
woond. Drie familieleden op leeftj bt
bij welke gelegenheden men neven sti
nichten van in jaren niet gezien x
eens twee keer in twee weken k zo
tegenkomen en verder, wat wij tra Hi
scher vonden, hoewel hij verder vtu
ons afstond, een jonge man. vrie re
van een zoon van ons. een veelbe
vend iemand, zoals er in de au|dr
gezegd werd. voor ons een goe ie
vriend, iemand bij wie de vragen
de tijd heel diep ingebrand wande
Wij komen op een leeftijd dat wij N
rouwadvertenties niet meer kunn
overslaan. Was er nog iemand b
vragen wij wel eens als een van
de krant nog niet heeft kunnen leze
Gisteren was er iemand bij. Iemand
wij goed gekend hebben. Uit Indoi e!
sië nog. Ik zie me nog bij heli'
binnenkomen in zijn tuinhuis achtfa
het internaat in Bandung. En ik hi.
inner me hem van later hier ij'
Holland, dr. D. K. Wielenga. Een nil"1
van een heel eigen type. Niet erge j>e
onder te brengen. Origineel in zi"f
gedachten en belangstelling en hai
lijk meelevend met iedereen die
ontmoette. Hoeveel jongens en me
jes zullen zich niet gebogen hebl uj
over zijn instructieve boeken De C
tate Dei I en II. Alleen ging hij hei
Alleen uitgeluid door zijn kinder
Ergens opgevangen, buiten ons
vlies.
NED. HERVORMDE KERK
Beroepen: te Jutrijp-Hommerts L.
Huisman te Paramaribo (herv. ger^a
met verlof te Oegstgeest).
Aangenomen: naar Roermond W. dbu
Schaap kand. te Delft, die bedanklfl;
voor Ommelanderwijk en Medum.
Benoemd: door het pastoraal centrui
De Hezenberg te Hattem (opvolger
J. Teutscher) A. M. A. Hellendoorn
Den Haag.
op
GEREF. KERKEN gt
Beroepen: te Utrecht-Z. W. ten Cal hi
te Alblasserdam. de
Beroepbaar: J. 9ap, Buitenveer 7
Weesp (per 1 nov.).
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen: te Middelharnis D. Hakken
berg te Dordrecht.
NED. HERVORMDE KERK
Beroepen: te Koog-Zaandijk, kand.
Oussoren te Utrecht, die dit beroe,
heeft aangenomen (verb, ber.),
Han Fortmann, Ileel de mens, reflee
ties over de menselijke mogelijkhe
den; Uitgeverij Ambo b.v., Bilthoveü
303 blz., 12.50.
'In dit boek is een aantal artikelen en
voordrachten van Han Fortmann ge
bundeld, die in het geheel niet ol
niet .gemakkelijk meer bereikbaar
zijn. Ze staan in chronologische volg
orde men krijigt daardoor de gele__
genheid Fortmanns gedachtenontwik
keling te volgen gedurende zijn
twaalf laatste levensjaren. Bij zijr.
dood was zijn ontwikkeling nog niet
afgesloten; dat besefte hij zelf zijn
dood was prematuur.' Zo begint de
Inleiding tot dit rijke boek van de
milde en wijze schrijver (de mens
heb ik helaas niet gekend), die mi
door geest en toon vaak aan de a
lang geleden gestorven Herman Ba-
vinck herinnert, hoewel Fortmann te
Nijmegen algemene en vergelijkende
psychologie van de godsdienst en v
de cultuur doceerde en dus niet in de
eerste plaats theoloog was. Er staan
23 stukken in, alle even zorgvuldig
doordacht en gesteld, waarin vakken
nis, eruditie en vroomheid tot één
merkwaardig geheel zijn versmoltea
Fortmann heeft zich jarenlang bezig
gehouden met de vraag welk goed
en welk kwaad doet de (r.k.) kerk de
mensen aan? Maar al nadenkende ver
ving hij het woord 'kerk' door het
woord 'cultuur'. Een uitspraak
Fortmann uit 1957: 'De Heer God
baamit zelf voor het Evangelie
weg. Maar wij bezitten het gevaarlijk
vermogen het evangelie te dwarsbo
men'. Een andere uitspraak: 'De cul
tuur is machtig. Ze bindt ons met
banden, die wij meestal niet eens zien
of ervaren. Voortdurend is er bij de
lectuur herkenning, tot in het beeld
en taalgebruik toe' (Kruiend ijs, blz.
120, versmalde Kerk blz. 277 enz.).
Een boek om van te houden.
C.
